1, 2. (a) Kuebhi kua kexile mu bheza o jiselevende ja Jihova m’ukulu? (b) Kiebhi Jezú kiexile mu mona o tembulu ia Jihova ia kexile mu Jeluzaleme? (c) Ihi i tua-nda di longa mu milongi íii?

TUNDÉ ukulu, o mundu ua Nzambi uene ni ididi ia kubheza Nzambi. Mu kifika, kioso Abele kia bhana o sata kua Jihova, nange muéne ua tungu kalatódio. (Dimatekenu 4:3, 4) Noué, Mbalahamu, Izake, Jakobo ni Mozé, a tungile ué ji kalatódio. (Dimatekenu 8:20; 12:7; 26:25; 35:1; Makatukilu 17:15) Jihova ua tumine o akua Izalaiele kutunga o balaka ia ubhezelu. (Makatukilu 25:8) Mu ku bhita thembu, muéne ua a tumina kutunga o tembulu. (1 Jisobha 8:27, 29) Kioso o mundu ua Nzambi kia tundu ku ubhika ku Babilonha, akexile mu diongeka mu malombe. (Marku 6:2; Nzuá 18:20; Ikalakalu 15:21) O Jikidistá ja dianga akexile mu diongeka mu jinzo. (Ikalakalu 12:12; 1 Kolindo 16:19) Lelu, o jiselevende ja Jihova ku mundu uoso, a diongeka mu midi ni jimidi ja Ididi ia Ubhezelu, mua tena ku di longa ia lungu ni Jihova ni ku mu bheza.

² Jezú ua kexile mu bhana valolo iavulu ku tembulu ia Jihova, iexile mu mbanza ia Jeluzaleme. Mukonda dia Jezú kuzola kiavulu o tembulu, o maxibulu a di lembalala o izuelu ia mukuá Jisálamu,  kioso kiambe: “O muanu ua’nzo ié uene ua ngi di.” (Jisálamu 69:9; Nzuá 2:17) O Kididi kia Ubhezelu ki “inzu ia Jihova,” kála kiexile o tembulu ia Jeluzaleme. (2 Malunda 5:13; 33:4) Maji tua tokala kubhana valolo ia dikota ku ididi ietu ia ubhezelu. Mu milongi íii, tua-nda di longa ijila ia Bibidia, i tu kuatekesa kuijiia, se ukexilu uebhi u tua tokala kulondekesa, kioso ki tu kala mu Ididi ia Ubhezelu, ni kiebhi ki tu tena ku i langa, ni kiebhi ki tu tena ku kuatekesa phala ku i iudika. *—Tala ku luiji.

3-5. O Kididi kia Ubhezelu ihi, ni kiebhi ki tua tokala ku mona o iônge?

³ O Kididi kia Ubhezelu, kiene o kididi kia beta kota muene mu diongeka o mundu ua Nzambi phala kubheza Jihova. O iônge, ujitu ua dikota ua tu bhana Nzambi, i tu kuatekesa kukolesa o ukamba uetu ni muéne. Mu iônge ietu, o kilunga kiê ki tu bhana o kisuínisu ni itendelesu i tua bhindamena. Ujitu ua dikota ku tuixana kua Jihova ni Mon’ê, phala kudia ‘ku meza a Jihova,’ semana joso. (1 Kolindo 10:21)Ki tu tokala ku di jimba kuila, iú ujitu ua dikota.

⁴ Jihova u tu tangela kuila, muéne ua mesena kuma, tuia mu iônge phala ku mu bheza ni ku di suínisa mudietu. (Tanga Jihebeleu 10:24, 25.) Mukonda dia kuxila Jihova, ki tua-nda fonga mu iônge, ki kale ngó se saí kima kia dikota ki tu fidisa. Tu londekesa o kisakidilu kietu ku iônge, kioso ki tu pelepalala kiambote o iônge ni kubhana itambuijilu.​—Jisálamu 22:22.

⁵ O ukexilu uetu ua kukala mu iônge, ni ua kulanga o Kididi kia Ubhezelu, ulondekesa kiambote se tu xila Jihova mba kana. Tua mesena kuila, o uendelu uetu u ximanesa o dijina dia Jihova, di moneka bhu muelu ua Kididi kia Ubhezelu.​—Sokesa ni 1 Jisobha 8:17.

6. Ihi ia zuela o athu ia lungu ni Ididi ietu ia Ubhezelu, ni athu a sanga mu iônge? (Tala o foto ia dianga.)

⁶ Kioso ki tu bhana valolo ku Kididi kietu kia Ubhezelu, o athu a mukuá a mona. Mu kifika, saí diiala ku ixi ia Turquia uambe: “Nga diuana kiavulu mu ku mona o kuzela, ni kiebhi kia sokejekele kiambote o ima mu Kididi kia Ubhezelu. O athu a zuata kiambote, a sanguluka, a ngi menekena ni kusanguluka kuoso. O ukexilu iú, ua ngi bhangesa ku diuana kiavulu.” O diiala ua suluka ni kuíza mu iônge, mu ku bhita thembu, a mu batizala. Mu mbanza ia mukuá ia Indonésia, o jiphange exanene o jivizinhu, o sobha ia mbanza ni ji xefe ja mukuá ja mbanza, phala kumona o Kididi kia ubhe kia Ubhezelu. O sobha ua diuana kiavulu mu kumona o kuiuka kua inzo, ni jaludim ia uabha. Muéne uambe: “O kuzela kua kididi kiki, kulondekesa kuila, enu mu kumbidila o ima i mu longa.”

7, 8. Kiebhi ki tu tena kulondekesa kuila, tu xila Jihova kioso ki tu kala mu Kididi Kia Ubhezelu?

⁷ Jihova muene u tuixana phala kuia mu iônge, mu kiki, muéne u mona o uendelu uetu mu iônge. Ki tuala ni ijila ia neme ia lungu ni uendelu u tua tokala kulondekesa mu iônge mba o izuatu ietu, maji né kiki, tu sota ku zuata kiambote ni ku kala ni uendelu uambote. Mu kidi, Jihova ua mesena kuila, ki kale etu mba ió u tuixana phala kuíza mu iônge, a divua kiambote bhu Kididi Kia Ubhezelu. Maji, etu ki tu mesena ku kamba kubhana  valolo ku iônge ietu. Mukonda dia kiki, tuene mu zuata kiambote, tu bhanga ioso phala ki tu kuata ku di zuelesa, ni ku tumikisa jinjimbu, kudia, mba kúnua mu kithangana kia kiônge. O jitata a tokala ku longa kiambote o tuana tuâ phala ka lenge mba ku jokala, bhu Kididi Kia Ubhezelu.—Ndongixi 3:1.

⁸ Kioso Jezú kia sangele asumbisi mu tembulu ia Nzambi, njinda ia mu kuata, mu kiki ua a kaie. (Nzuá 2:13-17) O Ididi ietu ia Ubhezelu, ididi ia kubheza Jihova ni ku di longa ia lungu ni muéne. Mu kiki, ki tu tokala ku ta uenji, mu ididi íii.—Sokesa ni Nehemiia 13:7, 8.

9, 10. (a) Kiebhi o mundu ua Nzambi kia tunga o Ididi ia ubhezelu, ni mbote iebhi ijila mu kubhanga kiki? (b) Kiebhi o kilunga kia Jihova ki kuatekesa o ilunga ia kambe o kitadi phala kutunga o Ididi iâ ia Ubhezelu?

⁹ O jiselevende ja Jihova ku mundu uoso a kalakala ni kusuína kuoso, phala kutunga Ididi ia Ubhezelu. O athu a di bhakula mu vondadi iâ, a soneka, a tunga, ni ku iudika o ididi íii. Mukonda dia kiki, mu 15 kia mivu tua tungu 28.000 ja Ididi ia Ubhezelu, mba tu tunga 5 kia Ididi ia Ubhezelu ku kizuua.

¹⁰ O kilunga kia Jihova ki tumikisa o athu a di bhakula, phala kutunga o Ididi ia Ubhezelu, mu jimbanza mua kambe Ididi ia Ubhezelu. O ididi íii, a i tunga ni kitadi ki sangela o athu mu vondadi iâ. Tuene mu kaiela o milongi ia Bibidia ilondekesa kuila, o ala ni ima iavulu, a kuatekesa oso a bhindama. (Tanga 2 Kolindo 8:13-15.) Mbote iebhi ijila mu ku bhanga kiki? A tungu Ididi iavulu ia Ubhezelu, phala o ilunga ia kambele kitadi phala kutunga o ididi iâ.

11. Ihi ia zuela o jiphange ia lungu ni Kididi kia Ubhezelu, ni kiebhi ki u divua?

¹¹ O jiphange a tokala mu kilunga ku ixi ia Costa Rica a soneka: “Kioso ki tu mona o Kididi Kietu Kia Ubhezelu, tu divua kala tua mu lota nzoji! Tu diuana kiavulu. O Kididi kietu kia Ubhezelu a zubha ku ki tunga mu nake dia izuua! Kiki kia bhiti ngó, mukonda Jihova ua besoala o nguzu ia bhange o kilunga kiê, ni kikuatekesu kia tu bhana o jiphange jetu ja kazola. Sé phata, o kididi kiki kia ubhezelu, ujitu ua dikota ua tu bhana Jihova. Tua sanguluka kiavulu mu kukala ni kididi kiki.” Mu kidi, tu sanguluka kiavulu mu kuívua o jiphange jetu ja mala ni ja ahatu, ku sakidila Jihova mu ima ioso iene mu bhanga phala o mbote iâ. Tu sanguluka kiavulu mu kuijiia kuila, o jiphange joso ku mundu, a tena ku kala ni Kididi kiâ kia Ubhezelu. Kiki kilondekesa kuila, Jihova ua mu besoala o kikalakalu kia kutunga o Ididi ia Ubhezelu, mukonda kioso kia tunga o ididi íii, athu avulu a mateka kuíza mu iônge phala ku di longa ia lungu ni Jihova.​—Jisálamu 127:1.

12. Kiebhi ki u tena kukuatekesa kutunga Ididi ia Ubhezelu?

 ¹² Kiebhi ki u tena kukuatekesa o kutunga Ididi ia Ubhezelu? Nange u tena ku di bhakula phala kubhanga o kikalakalu kiki. Etu enoso tu tena kubhana kitadi phala ku kuatekesa o kutunga o Ididi ia Ubhezelu. Se tu bhanga ioso phala kukuatekesa o kikalakalu kiki, tua-nda mona o kisangusangu kijila mu kubhana, ni kubhanga o kima kia beta kota, o ku ximana Jihova. Etu tuene mu kaiela o phangu ia mundu ua Nzambi uokulu, ua mesenene kiavulu ku sangela kama koso-koso, phala ku kuatekesa o kutunga o kididi kia ubhezelu.​—Makatukilu 25:2; 2 Kolindo 9:7.

13, 14. Ihi i longa o Bibidia ilondekesa kuila, tua tokala ku zelesa o Kididi kietu kia Ubhezelu?

¹³ Jihova Nzambi muthu ua zele. Muéne ki Nzambi ia kanvuanza. Kiki kiene ki tu bhangesa ku zelesa ni ku fuamesa kiambote o Kididi kietu kia Ubhezelu. (Tanga 1 Kolindo 14:33, 40.) Phala kuzela kála Jihova, ki tu tokala ku zelesa ngó o ubhezelu uetu, o ibanzelu ietu, ni uendelu uetu, maji tua tokala ku zelesa ué o mukutu uetu.​—Dijingunuinu 19:8.

¹⁴ Se tu zelesa kiambote o Kididi kietu kia Ubhezelu, tua-nda sanguluka mu kuixana o athu, phala kuíza mu kiônge. Mu kiki, o athu a-nda mona kuila, etu tuene mu kumbidila o ima i tu longa, ia lungu ni kutunga ku mundu ua ubhe, ua zele. Ene a-nda mona ué kuila, etu tu bheza o Nzambi ia zele, ua-nda bhangesa o ixi ku kituka Palaízu.​—Izaia 6:1-3; Dijingunuinu 11:18.

15, 16. (a) Mukonda diahi saí bhabha ki bhonza kuzelesa o Kididi kia Ubhezelu? Mukonda diahi tua tokala ku ki zelesa? (b) Kiebhi ki muene mu sokejeka o kikalakalu kia kuzelesa o Kididi kienu kia Ubhezelu, ni ujitu uebhi u tuala na-u?

¹⁵ O athu a zuela ima iavulu ia lungu ni kuzela. Mukonda diahi? Nange mukonda dia ukexilu ua a sase. Saí athu a tungu ué mu ididi muene ixete iavulu mba a tungu bhu kaxi ka ikoka iezala ni malôua. Athu a mukuá kala ni menha avulu, mba jifalamenda ja ku xixila. Maji kabasa kididi bhu tua tungu, tua  tokala ku zelesa ni ku sokejeka kiambote o ima bhu Kididi kietu kia Ubhezelu, né muene se o athu kene ni ukexilu ua kuzelesa ni ku sokejeka o ididi iâ. Mukonda muene mu tu bheza Jihova.​—Matendelelu 23:14.

¹⁶ Se tua mesena kuila o Kididi kietu kia Ubhezelu ki zela, tua tokala ku sokejeka kiambote o ima. O tufunga a sokejeka kiambote o ibuka ni kubhana o jifalamenda joso ja tokala, phala ku xixila o kididi. O tufunga a langa o kikalakalu kiki, n’a ki kumbidile kiambote. Saí ima, i bhinga ku i zelesa kioso ki bhua o kiônge, maji o ima ia mukuá tu tena ku i zelesa mu kithangana kiéngi. Etu enoso tuala ni ujitu ua kuzelesa o Kididi kietu kia Ubhezelu.

17, 18. (a) Ihi i tu tena ku di longa, mu ukexilu ua mundu ua Jihova ua ku langa o tembulu? (b) Mukonda diahi tua tokala kulanga o Kididi kietu kia Ubhezelu?

¹⁷ Tu langa ué o Kididi kietu kia Ubhezelu mu ku iudika kima kioso-kioso kia bhingi zangiua. Kiene ué kiexile mu bhanga o jiselevende ja Nzambi m’ukulu. Mu kifika, kioso o Sobha Jouaji kiexile mu tumina o ixi ia Judá, o mundu uoso ua sangela kitadi phala o tembulu. O sobha ia tumina o akunji ku kuata o kitadi ni ku iudika o ima ia kexile mu zangiua mu tembulu. (2 Jisobha 12:4, 5) Mu 200 ja mivu, Sobha Joziia ua katuile ué o kitadi kiexile mu sangela o athu, phala ku iudika o ima ia zangiuile mu tembulu.​—Tanga 2 Malunda 34:9-11.

¹⁸ Saí jifiliiale a mono kuma, o athu ku jixi jâ, ka lange kiambote o ididi iâ ia ubhezelu, ni jifalamenda. Nange ku jixi jiji, ki kuala athu avulu ejiia kubhanga o kikalakalu kiki. Mba nange kala ni kitadi kia soko phala kufuta akua ku iudika o ima io zange. Maji se ki tu lange o Kididi kietu kia Ubhezelu mu ithangana ia tokala, o kididi kiki, ki kia-nda fuama dingi, mu kiki, o athu a-nda mona o ima íii. O athu a-nda banza kia iibha ia lungu n’etu. Maji, kioso ki tu bhanga ioso phala kulanga o Kididi kietu kia Ubhezelu, tu ximana Jihova, tu londekesa ué kuila, tu bhana valolo ku kitadi ki sangela o jiphange jetu.

19. Ihi i u tena kubhanga phala kulondekesa kuila, u bhana valolo ku kididi kia ku bheza Jihova?

¹⁹ O Kididi kia Ubhezelu, inzo ió bhakule kua Jihova. Ki ki tokala ku muthu uoso-uoso mba kilunga. Kála ki tua di longo mu milongi íii, o ijila ia Bibidia ia-nda tu kuatekesa kubhana valolo ku ididi mu tu bheza Nzambi. Mukonda tu xila Jihova, tu bhana ué valolo ku iônge ietu, ni ku Kididi kietu kia Ubhezelu. Tu sanguluka kiavulu mu ku sangela kitadi phala kutunga Ididi ia Ubhezelu ni ku bhanga ioso phala ku i langa kiambote ni ku i zelesa. Kála kia bhangele Jezú, etu tu bhana valolo ku ididi mu tu bheza Jihova.​—Nzuá 2:17.