1, 2. a) Lo nshi y’edjedja, ekambi wa Jehowa wakɔtɛmɔlaka lo ahole akɔna? b) Ngande wakɔsaka Yeso tɛmpɛlɔ ka Jehowa kaki la Jɛrusalɛma? c) Kakɔna kayotɔsɛdingola lo sawo nɛ?

EKAMBI wa Nzambi wa lo nshi y’edjedja ndo wa nshi nyɛ wokongaka la ahole watɛmɔlawɔ Nzambi. Ɛnyɛlɔ, etena kakalambolaka Abɛlɛ Jehowa elambo, ondo nde akasale dihole di’elambwelo. (Etatelu 4:3, 4) Nɔa, Abrahama, Isaka, Jakɔbɔ, ndo Mɔsɛ, vɔ tshɛ wakasale ahole w’elambwelo. (Etatelu 8:20; 12:7; 26:25; 35:1; Etumbelu 17:15) Jehowa akatɛ ase Isariyɛlɛ dia mbika tabɛrnakɛlɛ. (Etumbelu 25:8) L’ɔkɔngɔ diko, nde akayowatɛ dia mbika tɛmpɛlɔ. (1 Khumi ya Dikanga 8:27, 29) L’ɔkɔngɔ w’ekambi wa Nzambi nkalola oma lo lɔhɔmbɔ la Babilɔna, vɔ wakasanganaka mbala la mbala lo waa shinangɔnga. (Makɔ 6:2; Joani 18:20; Etsha 15:21) Akristo wa lo ntambe ka ntondo vɔ lawɔ wakasanganaka lo mvudu. (Etsha 12:12; 1 Kɔrɛtɔ 16:19) Ɛlɔ kɛnɛ, ekambi wa Jehowa wa l’andja w’otondo wekɔ lo nsangana lo Mbalasa ya Diolelo nunu akumi, lɛnɛ atowekaka akambo wendana la Jehowa ndo atowɔtɛmɔlaka.

² Yeso akalɛmiyaka tɛmpɛlɔ ka Jehowa kaki la Jɛrusalɛma efula. Woho wakalangaka Yeso tɛmpɛlɔ akoohola ambeki ande ɛtɛkɛta w’omembi w’esambo w’ɔnɛ: ‘Ohetoheto lo dikambo dia luudu layɛ kambɔndɛ.’ (Osambu 69:9; Joani 2:17) Mbalasa ka Diolelo bu “luudu la [Jehowa]” lo woho waamɛ waki tɛmpɛlɔ ka  la Jɛrusalɛma. (2 Ekondo 5:13; 33:4) Koko, sho pombaka monga la dilɛmiɛlɔ di’efula lo ahole aso w’ɔtɛmwɛlɔ. Lo sawo nɛ, tayɔsɛdingola atɔndɔ w’oma lo Bible wayotetsha dionga diahombaso mongaka la diɔ etena keso lo Mbalasa ya Diolelo, woho wahombaso yikokɛka ndo woho wakokaso mbisha lonya lo wokelo ayɔ. *—Enda nɔtɛ kele l’ɛse ka dikatshi.

3-5. Mbalasa ka Diolelo kɛdikɛdi na, ndo ngande wahombaso mbɔsaka nsanganya yaso?

³ Mbalasa ka Diolelo kɛdikɛdi dihole di’ohomba efula diasangana anto dia ntɛmɔla Jehowa. Nsanganya yekɔ woshasha w’oma le Nzambi ndo yɔ tokimanyiyaka dia nkeketsha diɔtɔnganelo diasaso la nde. Lo nsanganya yaso, okongamelo ande toshaka ekeketshelo ndo ɛlɔmbwɛlɔ keso la tɔ ohomba. Ekɔ diɛsɛ dia woke dia mbelamɛ oma le Jehowa ndo oma le Ɔnande dia ndjɔlɛka lo “mɛsa wa Jehowa” lomingu tshɛ. (1 Kɔrɛtɔ 10:21) Tatohɛke pondjo dia ɔsɔ ekɔ leeta la laande.

⁴ Jehowa totɛka hwe dia nde nangaka dia sho mongaka lo nsanganya dia mbɔtɛmɔla ndo keketshanaka lam’asaso. (Adia Hɛbɛru 10:24, 25.) Naka sho nɛmiyaka Jehowa, hatohombe mbetsha nsanganya naka aha dui dia wolo mbotokome. Sho mɛnyaka dia tekɔ la lowando lo nsanganya yaso etena kayilɔngɔsɔlaso ndo kayikongɛɛso l’asolo walomɔlomɔ dia tosha kɔmatɛrɛ lɔkɔ.—Osambu 22:22.

⁵ Dionga diele la so lo nsanganya ndo woho wakokɛso Mbalasa ka Diolelo mɛnyaka lo yɛdikɔ yakɔna yalɛmiyaso Jehowa. Sho nangaka dia dionga diaso ntombola lokombo la Jehowa, ndo tena tshɛ dui sɔ mɛnamaka oma lo tolembetelo tele lo Mbalasa ka Diolelo.—Ɛdika la 1 Khumi ya Dikanga 8:17.

6. Kakɔna kata anto lo kɛnɛ kendana la Mbalasa ya Diolelo ndo lo dikambo dia wanɛ waya oya lo nsanganya? (Enda osato wele lo mbɔtwɛlɔ.)

⁶ Etena kɛnyaso dilɛmiɛlɔ lo Mbalasa ya Diolelo, anto akina mɛnaka dui sɔ. Ɛnyɛlɔ, pami kɛmɔtshi ka la Turquie akate ate: “Pudipudi ndo woho wakamɛnyi akambo wasalema aha l’ofukutanu lo Mbalasa ka Diolelo, akamambiya efula. Anto wa lɔkɔ wakalɔtɛ dimɛna, waki la dungi di’ɛmɔnɔmɔnɔ ndo wakanongola la wangasanu tshɛ. Dui sɔ diakamunanda efula.” Pami kakɔ akayotatɛ ndja lo nsanganya tshɛ ndo kombet’edja nde akabatizama. Lo osomba ɔmɔtshi wa la Indonésie, anangɛso wakelɛ asukanyi awɔ, owandji w’osomba ndo emboledi ekina dia ndjenda Mbalasa ka Diolelo kawɔ k’oyoyo. Owandji w’osomba akambe lo menda woho wakawakike dimɛna, wakawakikongɛ ndo wakawakɔlɔnga alɛmbɔlɛmbɔ la pasipalɔmɛ. Nde akate ate: “Woho wele mbalasa kɛnɛ pudipudi kɛnɛmɔlaka mbetawɔ kanyu ka mɛtɛ.”

7, 8. Ngande wɛnyaso dia sho nɛmiyaka Jehowa etena keso lo Mbalasa ka Diolelo?

⁷ Jehowa mbatelɛ oya lo nsanganya ndo nde ndjakiyanyaka lo dikambo dia ɛnamelo kaso ndo dionga dionga la so etena keso lɛkɔ. Diakɔ diele, tatosalake akambo lo tshambandeko. Lo wedi ɔmɔtshi, hatohombe ndeka monga awui wolo kana ɔlɔlɔ amboleka, koko lo wedi okina hatetawɔ ndɔta lo yoho y’epakapaka kana woho tshɛ walangaso, ɛnyɛlɔ ahɔndɔ wa mwɛ ndo wa tomondo. Teye dia Jehowa nangaka dia sho la anto welɛso lo Mbalasa ka Diolelo ndjaoka dimɛna lɛkɔ. Koko hatokoke mɛnya lo toho tshɛ dia sho bu la dilɛmiɛlɔ lo nsanganya. Diakɔ diele, hatohombe ndɔta ahɔndɔ lo yoho y’epakapaka kana watshika tenyi dia demba l’andja,  ndo hatohombe fundanɛ mesajɛ, nsawola, ndɛ kana nnɔ wonya wasalema nsanganya. Ambutshi pombaka mbetsha anawɔ diaha ndawɔlawɔ kana nkɛnya lo Mbalasa ka Diolelo.—Undaki 3:1.

⁸ Etena kakɛnyi Yeso anto wasondja diangɔ lo tɛmpɛlɔ ka Nzambi, nde akomala ndo akawatshanya. (Joani 2:13-17) Lo Mbalasa ya Diolelo yaso, sho ndjaka dia ndjɔtɛmɔla Jehowa ndo ndjeeka awui wendana la nde. Diakɔ diele, keema dimɛna munda okanda kana ntɛkɛta awui w’okanda etena keso lɛkɔ.—Ɛdika la Nehemiya 13:7, 8.

9, 10. a) Ngande wasala ekambi wa Jehowa dia mbika Mbalasa ya Diolelo, ndo etombelo akɔna woonga la dui sɔ? b) Ngande wakimanyiya okongamelo wa Jehowa tshumanelo diele bu l’ekondjelo ka ndjakɛ Mbalasa ya Diolelo vɔamɛ?

⁹ Ekambi wa Jehowa wa l’andja w’otondo kambaka olimu wa wolo dia mbika Mbalasa ya Diolelo. Anangɛso l’akadiyɛso wakayakimɔ la lolango aha la mfutama, yikaka ndo yilɔngɔsɔlaka. Etombelo wambonga la dui sɔ ele, l’edja k’ɛnɔnyi 15 wetshi, takake Mbalasa ya Diolelo y’amɛna efula ndekana 28000 l’andja w’otondo, mbuta ate Mbalasa ya Diolelo oko 5 lushi tshɛ.

¹⁰ Okongamelo wa Jehowa sɔnaka anangɛso l’akadiyɛso wayakimɔ la lolango ndo kambaka la weshasha wakimɔma dia nsala olimu wa wokelo wa Mbalasa ya Diolelo lɛnɛ ewɔ l’ohomba. Sho ndjelaka tɔndɔ dia lo Bible diata dia wanɛ wele l’ekondjelo k’efula nkimanyiya wanɛ wele bu la tɔ efula. (Adia 2 Kɔrɛtɔ 8:13-15.) Etombelo akɔna wambonga la dui sɔ? Mbalasa ya Diolelo efula yakakama lo dikambo dia tshumanelo diaki komonga l’ekondjelo k’efula ka yika.

11. Kakɔna kakate anangɛso amɔtshi lo kɛnɛ kendana la Mbalasa kawɔ ka Diolelo k’oyoyo, ndo ngande wayaokayɛ lo dikambo sɔ?

¹¹ Anangɛso wa l’etshumanelo kɛmɔtshi ka la Costa Rica wakafunde ɔnɛ: “Etena kemalaso la ntondo ka Mbalasa ka Diolelo, ndjalaka oko dɔ mbɛnaso! Hatokoke mbetawɔ dui dia nganɛ. Mbalasa kaso k’olangala kakashile mbikama tshɛ lo tshɛ l’edja ka nshi enanɛi tsho! Tɔ kakakama l’ekimanyielo k’ɛtshɔkɔ wa Jehowa, tɛdikɔ takɔshi okongamelo ande ndo osukɔ w’anangɛso l’akadiyɛso wa ngandji. Dihole di’ɔtɛmwɛlɔ nɛ, diekɔ woshasha w’oshinga wolo, ɛngɔ ka nɛmɔ kakatosha Jehowa. Tekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula lo dikambo dia tɔ.” Sho mongaka mɛtɛ l’ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula lo mboka anangɛso l’akadiyɛso washa Jehowa losaka l’ɔtɛ wa kɛnɛ kambondaasalɛ. Ndo tayɔngɛnangɛna di’anangɛso wa l’andja w’otondo tshɛ monga la Mbalasa ka Diolelo kawɔ. Mbokɛmaka hwe dia Jehowa ekɔ lo tatshɔkɔla olimu wa wokelo wa Mbalasa ya Diolelo, nɛ dia kam’ashilatɔ mbikama, anto efula tatɛka ntshɔ lo nsanganya dia teka akambo wendana la Jehowa.—Osambu 127:1.

12. Ngande wakokayɛ mbisha lonya lo wokelo wa Mbalasa ya Diolelo?

¹² Ngande wakokayɛ mbisha lonya lo wokelo  wa Mbalasa ya Diolelo? Wɛ kokaka ndjakimɔ la lolango lo olimu ɔsɔ. Ndo onto tshɛ la l’atei aso kokaka kimɔka falanga lo dikambo di’olimu wa wokelo wa Mbalasa ya Diolelo. Etena kasalaso kɛnɛ tshɛ keso l’akoka dia nsukɛ olimu ɔsɔ, sho mongaka l’ɔlɔ waya lo mbisha ndo dui dioleki ohomba ele, sho tombolaka Jehowa. Sho ndjelaka ɛnyɛlɔ k’ekambi wa Nzambi wa lo nshi yakafundamaka Bible wakalomɔlomɔka dia nkimɔ weshasha lo dikambo dia wokelo w’ahole awɔ w’ɔtɛmwɛlɔ.—Etumbelu 25:2; 2 Kɔrɛtɔ 9:7.

13, 14. Kakɔna ketshamaso oma lo Bible kɛnya dia sho pombaka namaka Mbalasa ya Diolelo yaso pudipudi ndo kiɔmba?

¹³ Jehowa ekɔ Nzambi ka pudipudi ndo k’ekila. Nde ekɔ Nzambi k’aha l’ofukutanu. Diakɔ diele, sho pombaka namaka Mbalasa kaso ka Diolelo pudipudi ndo kiɔmba. (Adia 1 Kɔrɛtɔ 14:33, 40.) Dia sho monga pudipudi ndo ekila l’ɛnyɛlɔ ka Jehowa, hatohombe tsho namaka ɔtɛmwɛlɔ aso, tokanyi, ndo etsha aso pudipudi, koko sho pombaka namaka ndo alemba aso pudipudi.—Ɛnyɛlɔ 19:8.

¹⁴ Etena kalamaso Mbalasa ka Diolelo kaso pudipudi ndo kiɔmba, sho mongaka l’ofunu dia mbelɛ anto akina oya lo nsanganya yaso. Ndo anto wayɛna dia sho mɛtɛ mɛnyaka l’etsha kɛnɛ kasambishaso lo dikambo di’andja w’oyoyo waki Nzambi wa pudipudi. Vɔ wayɛna dia tekɔ lo ntɛmɔla Nzambi k’ekila ndo ka pudipudi kayanga nkadimola nkɛtɛ kɛnɛ paradiso ka dimɛna efula.—Isaya 6:1-3; Ɛnyɛlɔ 11:18.

15, 16. a) Lande na kele mbala mɔtshi hatongaka dui dia wɔdu mbetɛ Mbalasa ka Diolelo pudipudi? Lande na kahombaso kilamaka pudipudi? b) Ngande wokongɛmi elimu wa mbetɛ Mbalasa ka Diolelo kanyu pudipudi, ndo ɔkɛndɛ akɔna wele l’onto tshɛ la l’atei aso?

¹⁵ Anto wekɔ la tokanyi totshikitanyi lo kɛnɛ kendana la pudipudi. Lande na? Ondo mbeyaka monga l’ɔtɛ wa woho wakawodiama. Ndo nto, anto amɔtshi wekɔ lo mbidjasɛ l’ahole wa watshu kana l’ahole wele etadimbo mindo ndo ndolanɛ la lɔtɛkɛ. Akina bu l’ashi efula kana diangɔ diahombama dia mbidja pudipudi. Koko, oyadi dihole diakɔna diadjasɛso ndo oyadi kanyi yakɔna yele l’anto wele lo dihole diakɔ lo dikambo dia  pudipudi, sho pombaka namaka Mbalasa ka Diolelo kaso pudipudi ndo kiɔmba. Tɔ kekɔ dihole diatɛmɔlaso Jehowa.—Euhwelu k’Elembe 23:14.

¹⁶ Naka sho nangaka dia Mbalasa ka Diolelo kaso mongaka pudipudi woho walɔmbama, sho pombaka ndjakongɛ. Dikumanyi nɔmbamaka dia salaka ekongelo lo dikambo di’etshumanelo ndo ndjashikikɛka mbala tshɛ dia diangɔ ndo dihomɔ dia mbidjaka pudipudi diekɔ lo yɛdikɔ yakoka. Ndo nto, dikumanyi la dia kongɛka olimu l’oyango wa vɔ kambema dimɛna. Diangɔ dimɔtshi nɔmbamaka dia mbetɛma pudipudi lushi tshɛ l’ɔkɔngɔ wa nsanganya ndo dikina lo pai. Onto tshɛ la l’atei aso ekɔ l’ɔkɛndɛ wa mbisha lonya lo nsola kana mɔmba Mbalasa ka Diolelo kaso.

17, 18. a) Wetshelo akɔna wakokaso nkondja lo woho wakakokɛ ekambi wa Jehowa wa lo nshi yakete tɛmpɛlɔ? b) Lande na kahombaso kokɛka Mbalasa ka Diolelo kaso?

¹⁷ Sho namaka nto Mbalasa ya Diolelo yaso dia yɔ mongaka amɛna lo nɔngɔsɔlaka ahole tshɛ wambolana. Ekambi wa Jehowa wa lo nshi yakete wakasalaka woho akɔ waamɛ. Ɛnyɛlɔ, l’ɛlɔmbwɛlɔ ka Jɛhɔashi nkumekanga ka Juda, anto wakakimɔka falanga lo tɛmpɛlɔ. Nkumekanga akadjangɛ ɛlɔmbɛdi dia nkamba la falanga shɔ dia nɔngɔsɔla tɛmpɛlɔ l’ahole tshɛ wakawɛnaka ambolana. (2 Khumi ya Dikanga 12:4, 5) Ɛnɔnyi ndekana 200 l’ɔkɔngɔ, ndo nkumekanga Josiya akakambe la weshasha wa lo tɛmpɛlɔ dia kilɔngɔsɔla.—Adia 2 Ekondo 34:9-11.

¹⁸ Kɔmite ya filialɛ mɔtshi wakɛnyi di’anto wa lo wedja awɔ hawokokɛ mbalasa yawɔ kana diangɔ dia lɔkɔ lo yoho ya dimɛna. Ondo nɛ dia anto yema tshitshɛ tsho lo wedja awɔ mbeeya nkamba olimu ɔsɔ. Kana koka monga ko vɔ bu la akuta efula dia yilɔngɔsɔla. Koko, naka hatɔlɔngɔsɔdi Mbalasa ka Diolelo kaso kam’alanatɔ, kete tɔ kayotatɛ monga epakapaka ndo anto wayotatɛ mɛna dui sɔ. Tɔ honga esambishelo k’ɔlɔlɔ le wɔ. Koko, etena kasalaso sho tshɛ kɛnɛ kele ohomba dia nkokɛ Mbalasa ka Diolelo kaso, sho tombolaka Jehowa ndo hatokambe la falanga yakimɔ anangɛso la akadiyɛso lo yoho ya kɔlɔ.

19. Kakɔna kahombayɛ nsala dia mɛnya ɔnɛ wɛ nɛmiyaka dihole diatɛmɔlaso Jehowa?

¹⁹ Mbalasa ka Diolelo ekɔ luudu lakakimɔma le Jehowa. Lɔ keema luudu l’onto kana l’etshumanelo k’ɛmɔtshi. Oko wambotɔsɛdingola lo sawo nɛ, atɔndɔ wa lo Bible wambotɛna watokimanyiya dia monga la dionga dia dimɛna lo dihole diatɛmɔlaso Nzambi. Lam’ele sho nɛmiyaka Jehowa, tɛnya dia sho nɛmiyaka nsanganya yaso ndo Mbalasa ka Diolelo. Tonge l’ɔngɛnɔngɛnɔ dia kimɔka weshasha lo dikambo dia wokelo wa Mbalasa ya Diolelo ndo tokambake la wolo dia yikokɛ ndo yietɛka pudipudi. L’ɛnyɛlɔ ka Yeso, tɛnyake ohetoheto ndo dilɛmiɛlɔ diaso lo dikambo dia dihole diatɛmɔlaso Jehowa.—Joani 2:17.