Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

“Sonla Mɔɔ Ye Adwenle Ɛtɛtinle La Die Debie Biala Di”

“Sonla Mɔɔ Ye Adwenle Ɛtɛtinle La Die Debie Biala Di”

“Awie mɔɔ ɛngenga adwelie kɛlata fee la le koasea; noko awie mɔɔ die debie biala mɔɔ ɔbagenga wɔ adwelie kɛlata nu di la le koasea kpole.”—August von Schlözer, German tetedwɛkɛ nee buluku kɛlɛvo (1735-1809).

MENLI mɔɔ dɛnlanle aze wɔ ɛvolɛ mɔɔ bo 200 mɔɔ ɛze anu la anlie edwɛkɛ biala mɔɔ wɔ adwelie ngɛlata nu la anli. Ɛnɛ, yɛnrɛhola yɛnrɛlie edwɛkɛ biala mɔɔ yɛbagenga anzɛɛ yɛbanwu ye wɔ Yintanɛte zo la yɛnrɛli. Edwɛkɛ dɔɔnwo wɔ Yintanɛte ne azo, na adwuleso ninyɛne maa yɛ sa ka bɛ ndɛndɛ. Edwɛkɛ ne dɔɔnwo le nɔhalɛ, nvasoɛ wɔ zo yɛɛ ɔngyegye, noko nuhua dɔɔnwo le adalɛ, nvasoɛ ɛnle zo yɛɛ ɔboda bɛ. Ɛhye ati a ɔwɔ kɛ yɛnea ninyɛne mɔɔ yɛkenga la boɛ la. Saa bie mɔ bɔ ɔ bo kɛ bɛfa Yintanɛte ne bɛali gyima a, bie a bɛ adwenle bayɛ bɛ kɛ, kɛmɔ bɛnwu amaneɛbɔlɛ bie wɔ Yintanɛte ne azo anzɛɛ bɛ gɔnwo bie a ɛva ɛnwa bɛ la ati, ɔle nɔhalɛ. Bɛbahola bɛalie edwɛkɛ mɔɔ bɛnnwu kpɔkɛ mɔɔ ɔgyi zo bɔbɔ la bɛali. Noko Baebolo ne bɔ yɛ kɔkɔ kɛ: “Sonla mɔɔ ye adwenle ɛtɛtinle la die debie biala di, na badwemafo nea ɛleka mɔɔ ɔlɛtu ɔ gyakɛ yeahɔ la.”Mrɛlɛbulɛ 14:15.

Yɛnle badwemafo a ɛnee ɔkile kɛ yɛ adwenle ɛtɛtinle na yɛdie debie biala yɛdi. Saa yɛle badwemafo a, yɛnea boɛ yɛɛ edwɛkɛ mɔɔ yɛze kɛ ɔle nɔhalɛ la ala a yɛdie yɛdi a. Saa Yintanɛte ne azo adalɛ edwɛkɛ bie mɔɔ yɛbagenga la ɛsalo bɔbɔ a, yɛnrɛmaa bɛnrɛbɛlɛbɛla yɛ bɛnrɛmaa yɛnrɛlie yɛnrɛli. Nzɔne a bahola aboa wɔ yeamaa wɔayɛ badwemafo a? Mɔɔ limoa la, biza ɛ nwo kɛ: ‘Edwɛkɛ ne vi wɛbsaete mɔɔ ɛlie duma na bɛdie bɛto nu la ɛkɛ ɔ? Anzɛɛ ɔvi wɛbsaete mɔɔ awie biala kola kɛlɛ ye edwɛkɛ to ɛkɛ anzɛɛ bɛnze ɛleka mɔɔ ɔvi la ɔ? Asoo wɛbsaete mɔɔ bɛdie ye bɛdi la ɛhile kɛ edwɛkɛ ne le adalɛ ɔ?’ * (Nea ɔ bo ɛkɛ edwɛkɛ ne.) Akee fa “nrɛlɛbɛ” di gyima. (Mrɛlɛbulɛ 7:7) Saa wɔ adwenle nu yɛ wɔ kesee wɔ edwɛkɛ bie anwo a, bie a ɛnee ɔnle nɔhalɛ. Eza saa ɛkenga awie mɔ anwo edwɛkɛ mɔɔ ɛnle kpalɛ la a, biza ɛ nwo kɛ, saa edwɛkɛ ne salo a, nwane a ɔbaboa ye a, na nzɔne ati a awie kulo kɛ ɔmaa edwɛkɛ ne salo ɛ?

ƐFA E-MAIL MƆƆ ƐKƐNYIA LA ƐNWA AWIE MƆ DAHUU Ɔ?

Menli bie mɔ fa edwɛkɛ mɔɔ bɛkɛnyia la nwa awie biala mɔɔ bɛlɛ ye nɔma la, mɔɔ bɛnnea kɛ edwɛkɛ ne le nɔhalɛ anzɛɛ bɛndwenle mɔɔ saa bɛfa bɛnwa a ɔbavi nu yeara la anwo a. Bie a bɛkpondɛ kɛ menli te bɛ nganeɛ dahuu anzɛɛ bɛdabɛ a bɛdimoa bɛfa edwɛkɛ bie bɛnwa awie mɔ a. (2 Samoɛle 13:28-33) Noko badwemafo dwenle ngyegyelɛ mɔɔ bie a ɛhye bahola ava ara la anwo. Kɛ neazo la, ɔbahola yeazɛkye awie anzɛɛ ahyehyɛdeɛ bie duma.

Kɛmɔ ɔdie mekɛ nee mɔdenlebɔlɛ na bɛanwu kɛ edwɛkɛ bie le nɔhalɛ la ati, bie a awie mɔɔ ɛlɛfa edwɛkɛ bie anwa la ɛnrɛnlea saa ɔle nɔhalɛ a. Ye adwenle a le kɛ menli mɔɔ ɔbava edwɛkɛ ne yeanwa bɛ la bahola anleɛnlea nu. Bɛdabɛ noko bɛnlɛ alagye. (Ɛfɛsɛsema 5:15, 16) Yemɔti kɛ anrɛɛ yɛbava edwɛkɛ mɔɔ yɛtɛtele nuhua nɔhalɛ ne yɛanwa la, ɔwɔ kɛ yɛsi kpɔkɛ kɛ, “saa me adwenle nu yɛ me kesee a, ɔwɔ kɛ megyakyi ɔ nzi ɛlilɛ!”

Biza ɛ nwo kɛ: ‘Mefa e-mail mɔɔ mekɛnyia la menwa awie mɔ dahuu ɔ? Asoo ɛnee ɔwɔ kɛ mekpa menli bie mɔ kyɛlɛ ɔluakɛ menvale edwɛkɛ mɔɔ bɛngyia nwo anzɛɛ ɔnle nɔhalɛ la menwanle bɛ ɔ? Awie ɛha ɛhile me kɛ memmafa e-mail bieko menwa ye ɔ?’ Kakye kɛ, saa ɛ gɔnwo mɔ kola fa Yintanɛte ne di gyima a, ɛnee ɔkile kɛ bɛngyia wɔ moalɛ na bɛ sa aha ninyɛne mɔɔ bɛhyia nwo la. Bɛmkpondɛ kɛ bɛ sa ka e-mail tendenle mɔɔ nuhua edwɛkɛ yɛ ɛzelekɛ, vidio anzɛɛ nvoninli wɔ nu la. Eza nrɛlɛbɛ ɛnle nu kɛ ɛbava edwɛkɛ mɔɔ bɛhye anzɛɛ ɛdendɛlɛ mɔɔ gyi Baebolo ne azo la anwo kɛlɛtokɛ bie wɔanwa awie. * (Nea ɔ bo ɛkɛ edwɛkɛ ne.) Eza kakye kɛ saa awie yɛ ye neɛnleanu, ɔkenga Baebolo tɛkese ne mɔ anzɛɛ ɔsiezie mualɛ mɔɔ ɔbamaa wɔ debiezukoalɛ bo la a, ɔbaboa ye kpalɛ yeadɛla kɛ ɛbava edwɛkɛ ne wɔanwa ye la.

Menva e-mail ɛhye menwa awie gyɛne ɔ?

Saa ɛnwu edwɛkɛ bie wɔ Yintanɛte ne azo mɔɔ ɔka Gyihova ahyehyɛdeɛ ne anwo edwɛkɛ ɛtane a, nzɔne a ɔwɔ kɛ ɛyɛ a? Kpo adalɛ ɛhye mɔ ndɛndɛ! Mmadie ɛdi. Nrɛlɛbɛ ɛnle nu kɛ ɛbaha edwɛkɛ mɔɔ ɛbagenga la anwo edwɛkɛ wɔahile awie mɔ anzɛɛ ɛbabiza bɛ adwenle wɔ nwo, ɔluakɛ ɔbamaa adalɛ edwɛkɛ ne adɛlɛ kpalɛ. Saa edwɛkɛ bie mɔɔ wɔnwu ye wɔ Yintanɛte ne azo la gyegye wɔ a, sɛlɛ Gyihova ɛkɛ ne nrɛlɛbɛ na ka nwolɛ edwɛkɛ kile mediema mɔɔ bɛnyi sunsum nu la. (Gyemise 1:5, 6; Dwuudu 22, 23) Ɔnle kɛ yɛmaa ɔyɛ yɛ azibɛnwo kɛ menli ka yɛ nwo edwɛkɛ adalɛ la. Menli hanle Gyisɛse anwo edwɛkɛ adalɛ, na ɔbɔle ye ɛdoavolɛ ne mɔ kɔkɔ kɛ bɛ agbɔvolɛ bɛayɛ bɛ kpɔdekpɔde na ‘bɛazoa ɛzonle ngakyile muala bɛagua bɛ nwo zo.’ (Mateyu 5:11; 11:19; Dwɔn 10:19-21) Yemɔti saa ɛze nrɛlɛbɛ na ɛdwenle ninyɛne nwo kpalɛ a, awie ɛlɛbɔ adalɛ abɛlɛbɛla awie mɔ a ɛbanwu ye.Mrɛlɛbulɛ 2:10-16.

BU AWIE MƆ

Eza ɔwɔ kɛ yɛnea boɛ wɔ yɛ mediema anwo edwɛkɛ anzɛɛ anwubielɛ mɔɔ yɛde mɔɔ yɛka yɛahile awie mɔ la anwo. Ɔdwu mekɛ ne bie a ɔnrɛyɛ kpalɛ anzɛɛ ɛlɔlɛ ɛnle nu kɛ yɛbaha edwɛkɛ mɔɔ ɔle nɔhalɛ bɔbɔ la yɛahile awie. (Mateyu 7:12) Kɛ neazo la, ɛlɔlɛ ɛnle nu anzɛɛ ɔnle kpalɛ kɛ yɛbaha awie anwo edwɛkɛ mɔɔ ɛnle nɔhalɛ la yɛahile awie mɔ. (2 Tɛsalonaekama 3:11; 1 Temɔte 5:13) Yɛɛ edwɛkɛ ne bie wɔ ɛkɛ a ɔnle kɛ awie gyɛne te. Bie a menli bahulo kɛ bɛdua adenle bie azo bɛda edwɛkɛ ne ali nzinlii. Ɔti ɔwɔ kɛ yɛkile ɛbulɛ yɛmaa adenle mɔɔ bɛlɛ bɛsi mekɛ nee kɛzi bɛkpondɛ kɛ bɛda edwɛkɛ bie ali la. Nɔhalɛ, saa yɛka edwɛkɛ ɛhye yɛkile awie mɔ kolaa na mekɛ ne adwu a, yɛbahola yɛava ngyegyelɛ dɔɔnwo yɛara.

Ɛnɛ, edwɛkɛ kola salo ndɛndɛ kpalɛ, saa ɔle nɔhalɛ anzɛɛ adalɛ, nwolɛ hyia anzɛɛ nwolɛ ɛngyia, saa ɔgyegye anzɛɛ ɔngyegye a. Saa ɛfa edwɛkɛ bie ɛnwa sonla ko a, ahenle noko bahola ava anwa ewiade amra amuala wɔ mekɛ ekyi bie anu. Yemɔti bɔ mɔdenle kɛ ɛnrɛyɛ ndɛ ɛnrɛva edwɛkɛ bie ɛnrɛnwa awie biala mɔɔ ɛze ye la. Ɔnva nwo kɛ ɛlɔlɛ lɛ “diedi wɔ debie biala anu” na ɔnva ye adwenle ɔmbubu edwɛkɛ ɛtane la, ɔnle kɛ yɛyɛ menli mɔɔ yɛ adwenle ɛtɛtinli na yɛdie edwɛkɛ biala mɔɔ yɛ anyelielɛ la yɛdi a. (1 Kɔlentema 13:7) Eza yɛnrɛlie Gyihova ahyehyɛdeɛ ne nee yɛ mediema mɔɔ yɛkulo bɛ la anwo adalɛ edwɛkɛ mɔɔ yɛbade la yɛnrɛli. Kakye kɛ Seetan Abɔnsam, “adalɛ kɔsɔɔti bɛ ze” ne a ɔ nye die menli mɔɔ bɛmaa adalɛ ɛhye mɔ salo la anwo a. (Dwɔn 8:44) Yemɔti bɛmaa yɛyɛ badwemafo na dahuu yɛdwenle kɛzi yɛbava edwɛkɛ dɔɔnwo mɔɔ yɛze la yɛali gyima la anwo kpalɛ. Kɛ mɔɔ Baebolo ne ka la, “sonla mɔɔ ye adwenle ɛtɛtinle la yɛ koasea, na mɔɔ anye gyi ɔ ti anwo la lɛ adwenle.”Mrɛlɛbulɛ 14:18.

^ ɛden. 4 Edwɛkɛ bie bahola avinde fane dɔɔnwo ɔnva nwo kɛ yela ali kɛ ɔnle nɔhalɛ la. Bie a bɛbahakyi nuhua edwɛkɛ ne ekyi bɛamaa yeazɔho kɛ ɔle nɔhalɛ.

^ ɛden. 8 Nea April 2010 Yɛ Belemgbunlililɛ Gyima ne, “Kpuyia Ɛleka” ne.