Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Ani ‘Oosumɔ Onaanyo Gbɔmɔ Tamɔ Bo Diɛŋtsɛ Ohe’?

Ani ‘Oosumɔ Onaanyo Gbɔmɔ Tamɔ Bo Diɛŋtsɛ Ohe’?

“Esa akɛ osumɔ onaanyo gbɔmɔ tamɔ bo diɛŋtsɛ ohe.”MATEO 22:39.

LALAI: 73, 36

1, 2. Mɛɛ gbɛ nɔ Ŋmalɛi lɛ hãa wɔnaa akɛ ehe miihia ni wɔjie suɔmɔ kpo?

SUƆMƆ ji Yehowa Nyɔŋmɔ su titri. (1 Yohane 4:16) Nyɔŋmɔ kɛ e-Bi Yesu Kristo, ni ji mɔ klɛŋklɛŋ ni ebɔ lɛ, hi ŋwɛi afii akpekpe toi akpei abɔ. (Kolosebii 1:15) Yesu bayɔse akɛ e-Tsɛ lɛ jieɔ suɔmɔ kpo yɛ nɔ fɛɛ nɔ ni efeɔ lɛ mli. Be ni Yesu yɔɔ ŋwɛi kɛ be ni eba shikpɔŋ lɛ nɔ fɛɛ lɛ, ekase e-Tsɛ lɛ, ni lɛ hu ejie suɔmɔ kpo. No hewɔ lɛ, wɔyɛ nɔmimaa akɛ, Yehowa kɛ Yesu baaya nɔ ajie suɔmɔ kpo amɛtsɔɔ mɛi fɛɛ ni amɛyeɔ amɛnɔ lɛ, ni amɛbaafee nakai kɛya naanɔ.

2 Be ko lɛ, mɔ ko bi Yesu kitãi lɛ ateŋ nɔ ni he hiaa fe fɛɛ. Yesu hã lɛ hetoo akɛ: “‘Esa akɛ osumɔ Yehowa o-Nyɔŋmɔ lɛ kɛ otsui muu fɛɛ kɛ osusuma muu fɛɛ kɛ ojwɛŋmɔ muu fɛɛ.’ Enɛ ji klɛŋklɛŋ kitã, kɛ nɔ ni he hiaa fe fɛɛ lɛ. Nɔ ni ji enyɔ lɛ tamɔ no, ni no ji: ‘Esa akɛ osumɔ onaanyo gbɔmɔ tamɔ bo diɛŋtsɛ ohe.’”Mateo 22:37-39.

3. Namɔ ji ‘wɔnaanyo gbɔmɔ’?

3 Esa akɛ wɔjie suɔmɔ kpo wɔtsɔɔ mɛi fɛɛ ni wɔkɛkpeɔ. Yesu kɛɛ esa akɛ wɔsumɔ Yehowa kɛ wɔnaanyo gbɔmɔ. Shi namɔ ji ‘wɔnaanyo gbɔmɔ’? Kɛ́ wɔbote gbalashihilɛ mli lɛ, wɔnaanyo gbɔmɔ ni bɛŋkɛ wɔ fe fɛɛ ji wɔhefatalɔ. Lɛ esɛɛ lɛ, wɔnyɛmimɛi Kristofoi lɛ. Mɔ fɛɛ mɔ ni wɔkɛkpeɔ yɛ shiɛmɔ nitsumɔ lɛ mli lɛ hu ji wɔnaanyo gbɔmɔ. Nikasemɔ nɛɛ baaye abua wɔ ni wɔna nibii ni wɔbaanyɛ wɔfee kɛtsɔɔ akɛ wɔsumɔɔ wɔnaanyo gbɔmɔ.

SUƆMƆ OHEFATALƆ LƐ

4. Eyɛ mli akɛ adesai yeee emuu moŋ, shi mɛni baanyɛ aye abua mɛi ni ebote gbalashihilɛ mli lɛ koni amɛná miishɛɛ?

4 Yehowa bɔ Adam kɛ Hawa ni efee amɛ ekome akɛ wu kɛ ŋa. Be ni Nyɔŋmɔ to gbalashihilɛ nɛɛ, ni ji klɛŋklɛŋ gbalashihilɛ lɛ shishi lɛ, eyiŋtoo ji ni Adam kɛ Hawa aná miishɛɛ, ni amɛfɔ bii ni amɛyi shikpɔŋ lɛ nɔ obɔ. (1 Mose 1:27, 28) Shi Adam kɛ Hawa gbo Yehowa nɔ toi, ni enɛ hãaa amɛgbãla lɛ afee miishɛɛ dɔŋŋ. Agbɛnɛ hu, ehã esha kɛ gbele tsɛŋe gbɔmɛi fɛɛ. (Romabii 5:12) Fɛɛ sɛɛ lɛ, mɛi ni ebote gbalashihilɛ mli ŋmɛnɛ lɛ baanyɛ aná miishɛɛ. Yehowa, ni ji mɔ ni kɛ gbalashihilɛ ba lɛ, etsɔɔ wumɛi kɛ ŋamɛi nɔ ni esa akɛ amɛfee koni amɛgbãla lɛ asɔ. Gbɛtsɔɔmɔi nɛɛ yɛ Biblia lɛ mli.Kanemɔ 2 Timoteo 3:16, 17.

Yehowa miisumɔ ni wumɛi afee weku yitsei ni yɔɔ suɔmɔ

5. Mɛni hewɔ ehe miihia ni gbalashihilɛ mli bii ajie suɔmɔ kpo amɛtsɔɔ amɛhe lɛ?

5 Biblia lɛ hãa wɔleɔ akɛ, kɛ́ wekukpaa kpakpa baahi wɔ kɛ mɛi krokomɛi ateŋ lɛ, edamɔ suɔmɔ krɔŋŋ nɔ. Nakai pɛpɛɛpɛ eji yɛ gbalashihilɛ hu mli. Bɔfo Paulo hã wɔle nɔ ni suɔmɔ krɔŋŋ ji, ewie akɛ: “Suɔmɔ toɔ etsui shi ni emli hi. Suɔmɔ yeee awuŋa. Efeee fuu, efeee pupuupu, efeee nii ni bulɛ bɛ he, etaooo lɛ diɛŋtsɛ enɔ, emli wooo la. Ekɛ efɔŋ etooo emli. Enáaa miishɛɛ yɛ nii ni ejaaa hewɔ, shi moŋ enáa miishɛɛ yɛ anɔkwale hewɔ. Edamɔɔ nibii fɛɛ naa, eheɔ nibii fɛɛ eyeɔ, ehiɛ kãa nibii fɛɛ nɔ, efiɔ shi yɛ nibii fɛɛ mli. Suɔmɔ sɛɛ efooo kɔkɔɔkɔ.” (1 Korintobii 13:4-8) Kɛ́ wɔjwɛŋ nɔ ni Paulo wie lɛ nɔ, ni wɔkɛtsu nii lɛ, wɔgbãla lɛ baasɔ.

Biblia lɛ tsɔɔ wɔ nɔ ni esa ni wɔfee koni wɔgbãla lɛ asɔ (Kwɛmɔ kuku 6, 7)

6, 7. (a) Mɛni Biblia lɛ wieɔ yɛ yitsoyeli he? (b) Te esa akɛ Kristofoi wumɛi kɛ amɛŋamɛi aye ahã tɛŋŋ?

6 Yehowa ehala wu lɛ akɛ weku lɛ yitso. Paulo wie akɛ: “Miisumɔ ni nyɛle akɛ nuu fɛɛ nuu yitso ji Kristo lɛ; ni yoo fɛɛ yoo hu yitso ji nuu; ni Kristo lɛ hu yitso ji Nyɔŋmɔ.” (1 Korintobii 11:3) Shi Yehowa miisumɔ ni wumɛi afee weku yitsei ni yɔɔ suɔmɔ, jeee mɛi ni yitseiaŋ wala. Yehowa efee enɛ he nɔkwɛmɔnɔ kpakpa. Eyɛ mli akɛ Yesu yitso ji lɛ moŋ, shi E-mli hi yɛ enɔ, ni E-susuɔ ehe waa. Enɛ hewɔ lɛ, Yesu baa ehe shi ehãa hegbɛ ni Nyɔŋmɔ yɔɔ lɛ. Be ko lɛ, ewie akɛ: “Misumɔɔ Tsɛ lɛ.” (Yohane 14:31) Eji Yehowa kɛ Yesu yeɔ dɛŋdɛŋ kulɛ, ani Yesu baasumɔ lɛ?

7 Eyɛ mli akɛ wu lɛ ji ŋa lɛ yitso moŋ, shi Biblia lɛ kɛɛ esa akɛ wumɛi awo amɛŋamɛi. (1 Petro 3:7) Mɛni wumɛi baanyɛ afee kɛtsɔɔ akɛ amɛwoɔ amɛŋamɛi? Nɔ kome ni wumɛi baanyɛ afee ji, kɛ́ nɔ ko he miihia amɛŋamɛi lɛ, esa akɛ amɛfee amɛhã amɛ. Agbɛnɛ hu, kɛ́ amɛmiikpɛ amɛyiŋ yɛ nibii ahe, ni amɛŋamɛi lɛ tsɔɔ amɛjwɛŋmɔ yɛ he lɛ, esa akɛ amɛsusu he, ní kɛ́ ebaahi lɛ, amɛfee amɛhã amɛ. Biblia lɛ kɛɔ akɛ: “Wumɛi, nyɛyaa nɔ nyɛsumɔa nyɛŋamɛi, tamɔ bɔ ni Kristo lɛ hu sumɔ asafo lɛ, ní eŋɔ ehe ehã yɛ ehewɔ lɛ.” (Efesobii 5:25) Yesu sumɔ esɛɛnyiɛlɔi lɛ aahu akɛ, egbo ehã amɛ. Kɛ́ wumɛi sumɔ amɛŋamɛi lɛ tamɔ bɔ ni Yesu sumɔ esɛɛnyiɛlɔi lɛ, ewaŋ kɛhaŋ amɛŋamɛi lɛ akɛ amɛbaasumɔ amɛ, amɛbu amɛ, ni amɛfi yiŋ srɔtoi ni amɛkpɛɔ lɛ asɛɛ.Kanemɔ Tito 2:3-5.

NÁ SUƆMƆ OHÃ ONYƐMIMƐI KRISTOFOI LƐ

8. Te esa akɛ wɔkɛ wɔnyɛmimɛi Kristofoi lɛ aye ahã tɛŋŋ?

8 Ŋmɛnɛ lɛ, wɔyɛ nyɛmimɛi Kristofoi akpekpei abɔ yɛ je lɛŋ fɛɛ, ni wɔkɛ amɛ efee ekome kɛmiisɔmɔ Yehowa. Te esa akɛ wɔkɛ amɛ aye ahã tɛŋŋ? Biblia lɛ kɛɔ akɛ: “Nyɛhãa wɔfea mɛi fɛɛ ekpakpa, shi titri lɛ, mɛi ni etsɔmɔ wɔwekumɛi yɛ hemɔkɛyeli lɛ mli lɛ.” (Galatiabii 6:10; kanemɔ Romabii 12:10.) Bɔfo Petro ŋma akɛ, esa akɛ anɔkwale lɛ ni wɔbale lɛ atsirɛ wɔ ni wɔjie “nyɛmimɛi ahedɔɔ ni osato bɛ mli kpo.” Agbɛnɛ hu, be ni ewieɔ nɔ titri ni esa akɛ enyɛmimɛi Kristofoi lɛ afee lɛ he lɛ, ewie akɛ: “Nyɛsumɔsumɔa nyɛhe kɛ suɔmɔ ni mli wa.”1 Petro 1:22; 4:8.

9, 10. Mɛni hewɔ ekomefeemɔ yɔɔ Nyɔŋmɔ webii ateŋ lɛ?

9 Esoro Yehowa asafo lɛ kwraa yɛ kui krokomɛi fɛɛ he. Mɛni hewɔ? Ejaakɛ wɔjieɔ suɔmɔ ni mli wa ni osato bɛ mli kpo wɔtsɔɔ wɔnyɛmimɛi Kristofoi lɛ. Ni nɔ ni fe fɛɛ lɛ, Yehowa eduro wɔ mumɔ krɔŋkrɔŋ lɛ, ni ji hewalɛ ni fe hewalɛi fɛɛ ni yɔɔ je lɛ mli lɛ, ejaakɛ wɔsumɔɔ Nyɔŋmɔ ni wɔboɔ emlai lɛ atoi. Nyɔŋmɔ mumɔ lɛ yeɔ ebuaa wɔ ni wɔkɛ wɔnyɛmimɛi ni yɔɔ jeŋ fɛɛ lɛ feɔ ekome.Kanemɔ 1 Yohane 4:20, 21.

10 Be ni Paulo tsɔɔ nɔ hewɔ ni ehe miihia ni Kristofoi asumɔ amɛhe lɛ, eŋma akɛ: “Nyɛwoa musuŋtsɔlɛ kpele, mlihilɛ, heshibaa, mlijɔlɛ, kɛ tsuishitoo. Kɛ́ mɔ ko yɛ sane ko eshi mɔ kroko po lɛ, nyɛyaa nɔ nyɛnáa tsui nyɛhãhãa nyɛhe ní nyɛkɛfafaa nyɛhe tswaa. Bɔ ni Yehowa kɛfa nyɛ tswaa lɛ, esa akɛ nyɛ hu nyɛfee nakai nɔŋŋ. Shi enɛɛmɛi fɛɛ sɛɛ lɛ, nyɛwoa suɔmɔ tamɔ atade, ejaakɛ eji kpãa ni feɔ mɛi ekome yɛ gbɛ ni eye emuu nɔ.” (Kolosebii 3:12-14) Wɔdaa Yehowa shi waa akɛ, eyɛ mli akɛ wɔjɛ hei srɔtoisrɔtoi moŋ, shi suɔmɔ ehã wɔfee “ekome yɛ gbɛ ni eye emuu nɔ”!

Suɔmɔ kɛ ekomefeemɔ ni yɔɔ Yehowa Odasefoi ateŋ lɛ, ji nɔ ni hãa anaa akɛ amɛji anɔkwa Kristofoi, ni akɛ amɛji mɛi ni Nyɔŋmɔ ehala koni amɛshiɛ Maŋtsɛyeli lɛ he sane kpakpa lɛ yɛ je lɛŋ fɛɛ

11. Mɛni hãa anaa mɛi ni hiɛ anɔkwa jamɔ lɛ?

11 Suɔmɔ krɔŋŋ kɛ ekomefeemɔ ni yɔɔ Yehowa tsuji ateŋ lɛ ji nɔ ni kadiɔ amɛ akɛ mɛi ni hiɛ anɔkwa jamɔ lɛ. Yesu wie akɛ: “Kɛji nyɛsumɔɔ nyɛhe lɛ, no mɛi fɛɛ kɛbaale akɛ mikaselɔi ji nyɛ.” (Yohane 13:34, 35) Ni bɔfo Yohane hu ŋma akɛ: “Sane ni hãa anaa Nyɔŋmɔ bii lɛ kɛ Abonsam bii lɛ nɛ: Mɔ fɛɛ mɔ ni tsuuu jalɛ nii lɛ, ejɛɛɛ Nyɔŋmɔ mli, nakai nɔŋŋ ji mɔ ni sumɔɔɔ enyɛmi hu. Ejaakɛ enɛ ji sane ni nyɛnu kɛjɛ shishijee lɛ, akɛ wɔsumɔsumɔɔ wɔhe.” (1 Yohane 3:10, 11) Suɔmɔ kɛ ekomefeemɔ ni yɔɔ Yehowa Odasefoi ateŋ lɛ, ji nɔ ni hãa anaa akɛ amɛji anɔkwa Kristofoi, ni akɛ amɛji mɛi ni Nyɔŋmɔ ehala koni amɛshiɛ Maŋtsɛyeli lɛ he sane kpakpa lɛ yɛ je lɛŋ fɛɛ.Mateo 24:14.

AABUA “ASAFOKU KPELE KO” NAA

12, 13. Mɛni “asafoku kpele” lɛ mli bii lɛ feɔ amrɔ nɛɛ? Ni mɛni etsɛŋ Nyɔŋmɔ baafee ehã amɛ?

12 Yehowa tsuji ni yɔɔ ŋmɛnɛ lɛ ateŋ mɛi babaoo ji “asafoku kpele” ni jɛ jeŋmaŋ fɛɛ jeŋmaŋ lɛ mli bii, ni amɛfiɔ Maŋtsɛyeli lɛ sɛɛ. Amɛji ‘mɛi ni baaje amanehulu kpeteŋkpele lɛ mli,’ ni “amɛfɔ amɛtadei yuuyui lɛ ahe ni amɛhã eyɛ futaa yɛ Gwantɛŋbi lɛ lá lɛ mli,” ni tsɔɔ akɛ amɛheɔ Yesu kpɔmɔ afɔleshãa lɛ amɛyeɔ. “Asafoku kpele” lɛ mli bii lɛ sumɔɔ Yehowa kɛ e-Bi lɛ, ni amɛjáa Yehowa “shwane kɛ nyɔɔŋ.”Kpojiemɔ 7:9, 14, 15.

13 Etsɛŋ, Nyɔŋmɔ baakpãtã jeŋ fɔŋ nɛɛ hiɛ yɛ “amanehulu kpeteŋkpele” lɛ mli. (Mateo 24:21; kanemɔ Yeremia 25:32, 33.) Shi ebaabaa etsuji lɛ ayi ni ekɛ amɛ baaya jeŋ hee lɛ mli, ejaakɛ esumɔɔ amɛsane. Taakɛ ewo shi aaafee afii 2,000 ni eho nɛɛ, “ebaatsumɔ amɛhiŋmɛiiaŋ yaafonui fɛɛ, ni gbele bɛ dɔŋŋ, asaŋ awerɛhoyeli ko loo yarawoo ko loo hejaramɔ ko hu bɛ dɔŋŋ.” (Kpojiemɔ 21:4) Ani ookpa be ni wɔbaahi shi yɛ Paradeiso lɛ mli, be ni awuiyeli, nɔnaa, kɛ gbele bɛ dɔŋŋ lɛ gbɛ?

14. Ŋmɛnɛ lɛ, mɛi enyiɛ feɔ asafoku kpele lɛ?

14 Yɛ afi 1914, be ni naagbee gbii lɛ je shishi lɛ, no mli lɛ Nyɔŋmɔ tsuji aaafee 5,000 pɛ yɔɔ shikpɔŋ lɛ nɔ. Afɔ amɛ fɛɛ mu, ni amɛyɛ hemɔkɛyeli akɛ amɛbaaya ŋwɛi. Suɔmɔ ni amɛyɔɔ kɛhã amɛnaanyo gbɔmɔ hewɔ lɛ, amɛshiɛ Maŋtsɛyeli lɛ he sane kpakpa lɛ yɛ naagbai ni amɛkɛkpe lɛ fɛɛ sɛɛ, ni Nyɔŋmɔ kɛ emumɔ krɔŋkrɔŋ lɛ ye ebua amɛ. Ani amɛshiɛmɔ lɛ wo yibii? Hɛɛ. Ŋmɛnɛ lɛ, mɛi babaoo ni yɔɔ hiɛnɔkamɔ akɛ amɛbaahi shi yɛ shikpɔŋ lɛ nɔ lɛ ebafata mɛi ni afɔ amɛ mu lɛ ahe. Ayɛ Odasefoi aaafee 8,000,000 yɛ asafoi fe 115,400 amli yɛ jeŋ fɛɛ, ni mɛi pii miiba lolo. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, yɛ afi 2014 sɔɔmɔ afi lɛ mli lɛ, abaptisi mɛi hei 275,500 kɛ sɛɛ. Enɛ tsɔɔ akɛ abaptisi mɛi aaafee 5,300 otsi fɛɛ otsi.

15. Ŋmɛnɛ lɛ, mɛni afeɔ koni mɛi pii anu sane kpakpa lɛ?

15 Mɛi abɔ ni enu Maŋtsɛyeli lɛ he sane kpakpa lɛ sa kadimɔ waa. Ŋmɛnɛ lɛ, atsɔɔ wɔwoji lɛ ashishi kɛtee wiemɔi fe 700 amli. Buu-Mɔɔ lɛ ji magazin ni aja fe fɛɛ yɛ je lɛ mli. Daa nyɔɔŋ nɔ lɛ, akalaa ekomekomei 52,000,000 kɛ sɛɛ yɛ wiemɔi 247 amli. Ni atsɔɔ wolo ni ji Mɛni Biblia lɛ Tsɔɔ Diɛŋtsɛ? lɛ shishi kɛtee wiemɔi fe 250 amli, ni akala ekomekomei 200,000,000 kɛ sɛɛ.

16. Mɛni hewɔ Yehowa asafo lɛ yaa nɔ eshwereɔ lɛ?

16 Mɛi miifrɔke kɛmiiba asafo lɛ mli, ejaakɛ wɔheɔ Nyɔŋmɔ nɔ wɔyeɔ, ni wɔheɔ wɔyeɔ akɛ Nyɔŋmɔ mumɔ lɛ mli ajɛ aŋma Biblia lɛ. (1 Tesalonikabii 2:13) Satan nyɛɔ wɔ, ni eteɔ shi ewoɔ wɔ. Shi Yehowa miiya nɔ eejɔɔ wɔ.2 Korintobii 4:4.

YAA NƆ OSUMƆ MƐI KROKOMƐI

17, 18. Te Yehowa miisumɔ ni wɔkɛ mɛi ni jáaa lɛ lɛ aye ahã tɛŋŋ?

17 Mɛi komɛi boɔ sane ni wɔshiɛɔ lɛ toi, shi mɛi komɛi hu nyaaa he kwraa. Te Yehowa miisumɔ ni wɔkɛ mɛi ni jáaa lɛ lɛ aye ahã tɛŋŋ? Biblia lɛ kɛɔ akɛ: “Nyɛhãa nyɛwiemɔ he abaa nyam daa, kɛ́ wɔɔkɛɛ lɛ, ŋoo ahi mli, koni nyɛle bɔ ni sa akɛ nyɛhãa mɔ fɛɛ mɔ hetoo.” (Kolosebii 4:6) Esa akɛ wɔkɛ ŋaawoo nɛɛ atsu nii ekɔɔɔ he eko bɔ ni mɛi baafee amɛnii yɛ sane ni wɔshiɛɔ lɛ he. No hewɔ lɛ, kɛ́ wɔmiigbala wɔhemɔkɛyelii lɛ amli wɔmiitsɔɔ mɛi lɛ, esa akɛ wɔkɛ “mlijɔlɛ kɛ bulɛ ni mli kwɔ” afee nakai. (1 Petro 3:15) Kɛ́ wɔfee nakai lɛ, etsɔɔ akɛ wɔsumɔɔ wɔnaanyo gbɔmɔ.

18 Bei komɛi lɛ, mɛi amli fuɔ wɔ, ni amɛbooo wɔsane lɛ toi. Kɛ́ eba lɛ nakai lɛ, mɛni esa akɛ wɔfee? Esa akɛ wɔkase Yesu, ejaakɛ no baatsɔɔ akɛ wɔsumɔɔ wɔnaanyo gbɔmɔ. “Be ni ajɛɔ lɛ lɛ, ejɛɛɛ mɔ ko etooo najiaŋ. Be ni enaa nɔ lɛ, ewieee akɛ ebaafee mɔ ko nɔ ko, shi moŋ etu ehe ewo [Yehowa] mɔ ni kojoɔ yɛ jalɛ naa lɛ dɛŋ.” (1 Petro 2:23) No hewɔ lɛ, esa akɛ wɔba wɔhe shi be fɛɛ be, ni wɔkɛ ŋaa ni awo yɛ ŋmalɛ ni nyiɛ sɛɛ nɛɛ mli lɛ atsu nii. Ekɛɔ akɛ: “Nyɛkɛ efɔŋ akatoa efɔŋ najiaŋ, aloo jɛmɔ yɛ jɛmɔ najiaŋ. Moŋ lɛ, nyɛjɔa kɛtoa najiaŋ.”1 Petro 3:8, 9.

Esa akɛ wɔsumɔ wɔhenyɛlɔi, ekɔɔɔ he eko bɔ ni amɛkɛ wɔ baaye ahã

19. Te esa akɛ wɔkɛ wɔhenyɛlɔi aye ahã tɛŋŋ?

19 Kɛ́ wɔbaa wɔhe shi lɛ, wɔkɛ shishitoo mla ko ni he hiaa waa ni Yesu tsɔɔ wɔ lɛ baatsu nii. Ewie akɛ: “Nyɛnu akɛ akɛɛ akɛ: ‘Esa akɛ osumɔ onaanyo ni onyɛ ohenyɛlɔ.’ Shi mi lɛ, miikɛɛ nyɛ akɛ: Nyɛyaa nɔ nyɛsumɔa nyɛhenyɛlɔi ni nyɛsɔlea nyɛhãa mɛi ni waa nyɛ yi lɛ, koni nyɛtsɔmɔ nyɛ-Tsɛ ni yɔɔ ŋwɛi lɛ bii, ejaakɛ ehãa ehulu teɔ shi yɛ mɛi fɔji kɛ mɛi kpakpai fɛɛ nɔ, ni ehãa nugbɔ nɛɔ shwieɔ jalɔi kɛ mɛi ni ejaaa fɛɛ nɔ.” (Mateo 5:43-45) Nyɔŋmɔ tsuji ji wɔ, no hewɔ lɛ, esa akɛ wɔsumɔ wɔhenyɛlɔi, ekɔɔɔ he eko bɔ ni amɛkɛ wɔ baaye ahã.

20. Mɛni hãa wɔleɔ akɛ be baashɛ ni mɛi fɛɛ ni yɔɔ shikpɔŋ lɛ nɔ lɛ baasumɔ Nyɔŋmɔ kɛ amɛnaanyo gbɔmɔ? (Kwɛmɔ mfoniri ni yɔɔ nikasemɔ lɛ shishijee lɛ.)

20 Esa akɛ wɔhã ana be fɛɛ be akɛ wɔsumɔɔ Yehowa kɛ wɔnaanyo gbɔmɔ. Kɛ́ mɛi te shi amɛwo wɔ, ni amɛbooo wɔsane lɛ toi po lɛ, wɔbaaye wɔbua amɛ kɛ́ amɛhe fi amɛ. Bɔfo Paulo ŋma akɛ: “Nyɛkahiɛa mɔ ko mɔ ko nɔ ko kwraa he nyɔmɔ, ja suɔmɔ ni nyɛkɛaasumɔsumɔɔ nyɛhe lɛ kɛkɛ; ejaakɛ mɔ fɛɛ mɔ ni sumɔɔ enaanyo gbɔmɔ lɛ, ewo mla lɛ obɔ. Ejaakɛ mlai ni ji, ‘Esaaa akɛ ofiteɔ gbãla, esaaa akɛ ogbeɔ gbɔmɔ, esaaa akɛ ojuɔ, esaaa akɛ ohiɛ kɔ̃ɔ nii anɔ,’ kɛ kitãi krokomɛi ni yɔɔ lɛ, amua fɛɛ naa yɛ wiemɔ nɛɛ mli akɛ: ‘Esa akɛ osumɔ onaanyo gbɔmɔ tamɔ bo diɛŋtsɛ ohe.’ Suɔmɔ efeee enaanyo gbɔmɔ efɔŋ ko; no hewɔ lɛ, suɔmɔ woɔ mla lɛ obɔ.” (Romabii 13:8-10) Jeŋ fɔŋ nɛɛ, ni Satan yeɔ nɔ lɛ, mli eyi obɔ kɛ awuiyeli kɛ mligbalamɔ. (1 Yohane 5:19) Shi Nyɔŋmɔ tsuji sumɔɔ amɛnaanyo gbɔmɔ kɛjɛ amɛtsuiŋ tɔ̃ɔ. Kɛ́ Yehowa kpãtã Satan, edaimonioi lɛ, kɛ jeŋ fɔŋ nɛɛ hiɛ lɛ, mɛi fɛɛ ni yɔɔ shikpɔŋ lɛ nɔ lɛ baajie suɔmɔ kpo. Nakai beiaŋ lɛ, jeŋ shihilɛ baaŋɔɔ waa, ejaakɛ mɛi fɛɛ ni yɔɔ shikpɔŋ lɛ nɔ lɛ baasumɔ Yehowa kɛ amɛnaanyo gbɔmɔ!