1, 2. Kani Amalembo alabuulishisha shani ifi ubutemwe bucindeme?

UBUTEMWE e mibelo ya baYawe iikulu. (1 Yoane 4:16) BaYesu Klistu, abo batangile ukulenga kuli baLesa, balisambilile ubutemwe bwa baWishibo pa myaka iyakuti ubwingi baikele kwiulu. (AbaKolosai 1:15) Impindi yonse baYesu bekeele kwiulu balilangishe ubutemwe, kabili na lyelyo baali pa calo balukulangisha ubutemwe. Popele, tungacetekela ati baYawe na baYesu lyonse bakalukwikalika mu butemwe.

² Ili umuntu umo aipwishe baYesu pe funde ilya kucilo’bukulu, baYesu baalimwasukile ati: “Ulukutemwa baShikulu Lesa wobe, ne mutima wobe wonse, ne mupashi wobe wonse, ne mano obe onse! Ilyo efunde lya kucila ubukulu, ilya kutanga. Kabili ilya buabili ilipalene nalyo ni lili ati: Ulukutemwo’mubyobe koti kulitemwa we mwine!”—Matayo 22:37-39.

3. Kani ‘ababyesu’ ni bani?

³ Tulyelelwe ukulangisha ubutemwe ku bantu bonse. BaYesu balilabiile  ati tulyelelwe ukulangisha ubutemwe kuli baYawe na ku babyesu. Pano, kani ‘ababyesu’ ni bani? Kani tulyupile neli ukuupwa, umubyesu uupalamishe balume besu neli abakashi besu. Nakabili, abakwabesu ne nkashi tupempela nabo babyesu, ukubikako ne bantu abo tutulishako. Muli cicino iciputusha, twakwambaala pali fyefyo tungalangisha ubutemwe ku babyesu.

4. Cindo cingofwako abopeene ukuba abasangalele nangaba’ti tabawamininepo?

⁴ BaYawe balilengele Adama na Efa ne kubabika pamo. Ici ecali icupo ca kutanga. BaLesa balukufwaya ati aba abantu babe mu cupo icisangalele kabili ati bakakumane pa calo conse ne bana babo. (Ifyakutanga 1:27, 28) Pano ili babifishe, icupo cabo calyonaikile, kabili ici calilengeshe na fwebo fwense ukuba abantu ba kubifya. (AbaLoma 5:12) Nangabe’fyo, abopeene bangaba abasangalele mu cupo cabo na bubuno bukumo. BaYawe, abatatikile icupo, balibuulishishe muli Baibolo ifyebo ifingofwako abalume ne bakashi.—Pendeni 2 Timote 3:16, 17.

5. Kani ubutemwe bungofwako shani abopeene?

⁵ Baibolo ilabuulishisha ati ubutemwe ebungofwako abantu babili ukuba ifibusa ifipalamishe. Fyopele’fi eficitika na mu cupo. Intangishi Paulu yalibuulishishe ubutemwe ili yalabiile ati: “Ubutemwe bulateko’mutima, ne kucite’nkumbu; ubutemwe tabucitapo icikani; ubutemwe tabutangalapo, tabulitotapo, tabucitapo ifitafyelelwe; tabufwaya ifyabuko ubwine, tabukalipishiwa, tabwebe’fibipile; tabusangalala pa kubone’fyakusendeka, sombi bulasangalala pamo na bucine; bulapinte’fintu fyonse; bulacetekele’fintu fyonse; bulapembelele’fintu fyonse; bulasuminine’fintu fyonse. Ubutemwe tabufilwapo neli limo.” (1 AbaKolinto 13:4-8) Kani twalanguluka makosa pa mashiwi akwe Paulu ne kualonda, tukaba abasangalele mu cupo cesu.

6, 7. (a) Kani baYawe balafwaya abalume ukulukutangilila shani icisoolo cabo? (b) Mibelo ya kuba shani abalume belelwe ukulangisha ku bakashi babo?

⁶ BaYawe baalisalulwile abelelwe ukuba umutwi wa cisoolo. Paulu alilabiile ati: “Ndukufwaya ati mwishibe ati umutwi wa balalume bonse ni baKlistu; kabili ati umutwi wa mwanakashi mwalalume; nakabili ati umutwi wa baKlistu ni baLesa.” (1 AbaKolinto 11:3) Pano, baYawe tabafwayapo abalume ukuba ne bukali ili balukutangilila, sombi ukuba ne butemwe. BaYawe abene balalangisha inkumbu ili balukutangilila kabili tabalipo ne mibelo ya kulitemwa. Pakuti pali fyefyo, baYesu balalonda fyonse lukoso ifi baLesa balabila. Ici ecabalengeshe ukulabila ati: “Ndukubatemwa baTata.” (Yoane 14:31) BaYesu nga tabalabilepo amashiwi akube’fyo kani baYawe baali abakali.

⁷ Nangaba’ti abalume e mutwi, Baibolo ilababuula ukulukulemya abakashi babo. (1 Petilo 3:7) Kani abalume bangacita shani ifyo? Bangacite’fyo ukupitila mu kulukucitilako abakashi ifi balukupengela ne kukutika ili balukulabila. Baibolo ilalabila ati: “Mwe balalume, kamutemwa abakashi benu, koti ni fyopele’fyo ifi batemenwe ikelesha na baKlistu, ne kuliposa pakuti pali lyo.” (AbaEfesa 5:25) BaYesu balipeele umweo wabo pakuti pa basambile babo. Kani abalume balukutangilila mu butemwe koti ni baYesu, abakashi babo bakabatemwa, bakabacindika, kabili bakalukulonda na fyefyo basalululapo ukucita.—Pendeni Tito 2:3-5.

8. Kani findo twelelwe ukucita ku baKlistu babyesu?

⁸ Pali bubuno bukumo, amamilyoni abantu balapempela baYawe mu calo conse. Aba baKlistu babyesu. Kani findo twelelwe ukucita kuli bo? Baibolo ilalabila ati: “Nga tulukucite’fiweme ku bantu bonse, tanje cine kuli babo  aba mu cikoto ca kucetekela.” (AbaGalatya 6:10; pendeni AbaLoma 12:10.) Petilo alibuulishishe ati pakuti “pa kumfwisha bucine” tulyelelwe “ukulukutemwa’bakwasu.” Nakabili, alibuulile abaKlistu babyakwe ati: “Sombi tanje cine mulukukonsha ukutemwanshanya.”—1 Petilo 1:22; 4:8.

9, 10. Cindo cofweleko abantu ba baLesa ukwikatana?

⁹ Ukwanshika kwesu kulilibelele. Nindo twalabilile’fyo? Ni pakuti tulitemenwe makosa abakwabesu ne nkashi. Ne cicililepo ca kweba’ti tulitemenwe baYawe kabili tulalonda amafunde abo. Nakabili, baYawe balatofwako pa kutupeela umupashi wabo uswetelele. Umupashi wa baLesa ulatofwako ukwikatana ne bakwabesu ba mu calo conse.—Pendeni 1 Yoane 4:20, 21.

¹⁰ Paulu alibuulishishe umulandu ukubeela ne butemwe kucindamine ili alabiile ati: “Kamufwala imitima ya luse, ne kulelesa, ne kulicefya, ne kutekanya, ne nkumbu; ili musuminanshanya ne kufitulucila mwe bene na bene, kani umbi ali ne mulandu pa mubyakwe; koti ni fyefyo ifi bamufitulucileni baShikulu, na mwebo fyopele’fyo mukacite. Pali fyefyo fyonse kamufwalilapo ubutemwe, ubuli cakukaka ca kuwaminina.” (AbaKolosai 3:12-14) Tulatoota pa kwishiba ati abakwabesu aba mishobo ilekenelekene balalangisha ubutemwe, ubuli “cakukaka ca kuwaminina.”

11. Findo fishibisha abantu ba baLesa aba cine?

¹¹ Ubutemwe ne kwikatana kwa bapyungishi ba baYawe kulabeshibisha ati e bali mu kupempela kwa cine. BaYesu balilabiile ati: “Pakuti pali kuku abantu bonse bakeshiba ati muli basambile banji, kani mukalukwikele ne kutemwanshanya.” (Yoane 13:34, 35) Kabili intangishi Yoane yalilembele ati: “Abana ba baLesa ne bana bamusenseshi balibwenekele muli fifi: ati abantu bonse utaacite’filungeme taali wakuli baLesa, neli ni woyo utaatemwo’mukwabo. Pakuti icebo ici mwaumfwile na pa kutanga ni cici ati tungelelwa ukutemwanshanya.” (1 Yoane 3: 10, 11) Ubutemwe ne kwikatana filalangisha ati Bamboni sha BaYawe e basambile ba cine aba baYesu, kabili ati e bantu baabo baLesa balukupyungisha ku kutulisha icebo iciweme ica Bufumu mu calo conse.—Matayo 24:14.

12, 13. Kani ni bani abali mwi ‘bumba lya bantu ilikulu makosa,’ kabili findo fikabacitikila bukumo?

¹² Abantu ba baYawe abengi pali ino mpindi bali mwi ‘bumba lya bantu ilikulu makosa’ ilifumine mu calo conse, kabili balofwako Ubufumu. “Aba ebabo abafumine kukukululuko’kukulu, abasamfishe iminjila yabo, ne kwitufya mu milopa ya Mwana wambelele” ukupitila mu kucetekela mu mulambu wa baYesu. Abali mwi ‘bumba lya bantu ilikulu makosa’ balitemenwe baYawe ne Mwana wabo, kabili balapempela baYawe “pa kasuba na pa bushiku.”—Ukufisulula 7:9, 14, 15.

¹³ Bukumo lukoso baLesa bakonaala icalo icibipile mu ‘kukululuka ukukulu.’ (Matayo 24:21; pendeni Jelemiya 25:32, 33.) Pano, pakuti baYawe balitemenwe abapyungishi babo bakabalama ne kubengisha mu calo ca bukumo. Apepi ne myaka 2,000 iipitilepo, baLesa balilaile ati, “bakabasumwina iminsoshi yonse ku menso abo; tapakalukuli imfwa libili, neli ni nsoni, neli kulila, neli kusomenwa konse, tau; pakuti ifintu ifya kutanga filipitilile.” Kani mulafwaisha ukwisa mu kwikala mu Paladaiso ili bumbifi, ukupenga, ne mfwa fikashila?—Ukufisulula 21:4.

14. Kani ibumba lya bantu ilikulu makosa lilikulile shani?

¹⁴ Mu 1914, ili inshiku sha kupelako shatatikile, kwali lukoso abapyungishi ba baLesa abanini. Pakuti balitemenwe abantu babyabo kabili umupashi wa baLesa uswetelele walibofweleko, aba abaKlistu abasufishiwe ne mupashi uswetelele balikonseshe ukutulisha icebo iciweme ica Bufumu nangaba ne makatasho. Kani findo fifuminemo mu kupyungisha kwabo? Pali bubuno bukumo, ibumba lya bantu ilikulu ilya bakekala pa calo umuyayaya lilukubunganishiwa. Kuli Bamboni apepi na 8,000,000 abali mu makelesha ukucila pali 115,400 mu calo conse, kabili balukuya ili bafulilako. Ku cakubwenako, Bamboni ukucila pali 275,500 balibatishiwe mu mwaka wa kupyunga kwesu uwa 2014. Ici cilukwalula ati abantu apepi na 5,300 balukubatishiwa umulungu ne mulungu.

15. Findo fyofweleko ukutulisha icebo iciweme ku bantu abakuti ubwingi?

¹⁵ Abantu abakuti ubwingi balyumfwilepo icebo iciweme ica Bufumu. Buno bukumo, amabuuku esu eko ali mu milaka ukucila pali 700. Makashini ya Akatambo ka Wakulama e makashini iitulishiwa makosa mu calo conse. Imyenshi yonse, iyi makashini ilapulintwa ukucila pali 52,000,000 mu milaka 247. Nakabili, ibuuku lya Kani Findo Baibolo Muli Bucine Isambisha? lilyalwilwe mu milaka ukucila pali 250. Kabili ili ibuuku lilipulintilwe ukucila pali 200,000,000.

16. Findo filengeshe ukwanshika kwa baYawe ukulukuya ili kukulilako?

¹⁶ Ukwanshika kwesu kuluya ili kukulilako ni pakuti tulicetekele muli baLesa kabili tulisumiine ati Baibolo Mashiwi abo. (1 AbaTesalonike 2:13) Lyonse tulalitemwesha amashuko abaYawe nangaba ne fyakwesha fyakwe Satana.—2 AbaKolinto 4:4.

17, 18. Kani baYawe balafwaya ati fwebo tulukubona shani abantu abatababapempelapo?

¹⁷ Abantu balacita ifilekenelekene ili tulukutulisha kuli bo. Bambi balomfwa, eli bambi tabafwayapo ukukutika. Kani baYawe balafwaya ati fwebo tulukubona shani abantu abatababapempelapo? Nangaba na fyefyo abantu bacita ili twatulisha kuli bo, tulyelelwe ukulonda  ukufunda kwa mu Baibolo ukwa kweba’ti: “Ukwambala kwenu nga kukalukuli ne luse inshiku shonse ukulunjilwe ne mucele, ati mukeshibe umwakwasucila bonse umo umo.” (AbaKolosai 4:6) Ili tulukubuulishisha ifi tusumiinemo, tulyelelwe ukucite’fyo “ne mitima iya kulicefya ne kutina” ni pakuti tulitemenwe ababyesu.—1 Petilo 3:15.

¹⁸ Nangaba’ti abantu bakalipa kabili bakana ne kukututika ku cebo tutulisha, tulyelelwe ukubalangisha ubutemwe ne kulonda icakubwenako ca baYesu. Ili baYesu ‘batukilwe tababweseshe amatuka; ili babasoomeshe tabapinjile.’ Sombi, baYesu balicetekele muli baYawe. (1 Petilo 2:23) Popele, shonse impindi tulyelelwe ukulukulicefya ne kulonda ukufunda kwa kweba’ti: “Tekubwesesho’kubifya pakuti pa kubifya, neli kubwesesha’matuka pakuti pa matuka; sombi tanje cine kamubwesho’kucindika.”—1 Petilo 3:8, 9.

19. Kani baYesu balifundile ati tulyelelwe ukubona shani abapate besu?

¹⁹ Kani tulilicefeshe tukalukulonda ukufunda baYesu bapeele ili balabiile ati: “Mwaliumfwile ati fyalilabilwe ati: Utemwe umubyobe, sombi kofitilwa umupate wobe! Sombi nebo ndukumubuleni ati: Mulukutemwa ne bapate benu, ne kubatembelela kuli baLesa abo abamupensheni; ati mube bana ba baWishinwe aba kwiulu: pakuti bo balatulisha’kasuba pa bakubifya na pa bakuwamya, ne kuloke’mfula pa balungeme na pa basendeme.” (Matayo 5:43-45) Fwe bapyungishi ba baLesa, tulyelelwe ukutemwa abapate besu nangaba na fyefyo bangacita kuli fwebo.

20. Kani tuliishi shani ati kuntangiile abantu mu calo conse bakatemwa abantu babyabo na baLesa? (Boneni icikope icili pe buula 22.)

²⁰ Impindi shonse, tulyelelwe ukulangisha ati tulitemenwe baYawe ne babyesu. Nangaba’ti abantu batufiitilwa kabili bakana ukukutika ku cebo tutulisha, tulyelelwe ukubofwako ili balukupengela ukofwewa. Intangishi Paulu yalilembele ati: “Tekwikala ne myapu iya bantu bonse neli umo, sombi ukutemwanshanya; pakuti uyo utemwo’mubyakwe bakumanishe’funde. Pakuti ifi ati: Tekucito’bucende, tekwipayo’muntu, tekwiba, tekucito’lunkumbwa; na ambi amafunde, kani epwali, fyonse filisankene mu mashiwi aya, ti: Ulukutemwo’mubyobe koti kulitemwa we mwine. Ubutemwe tabubifyapo neli panini umubyakwe; pakuti pali fyefyo, ubutemwe bulakumanishe’funde.” (AbaLoma 13:8-10) Nangaba’ti muli cicino icalo icitangililwa na Satana muli ulukansa na bumbifi, abapyungishi ba baLesa balalangisha ubutemwe bwa cinenene ku bantu bambi. (1 Yoane 5:19) Panuma baYawe baonala Satana, ifibanda fyakwe, na cicino icalo icibipile, ubutemwe bukakumane’calo conse. Mame ifi cikawama ili bonse mu calo bakatemwa baYawe ne bantu babyabo!