Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

‘Ɛkulo Ɛ Gɔnwo Kɛ Ɛdawɔ Ɛ Nwo Ɔ’?

‘Ɛkulo Ɛ Gɔnwo Kɛ Ɛdawɔ Ɛ Nwo Ɔ’?

“Kulo ɛ gɔnwo kɛ ɛdawɔ ɛ nwo la.”MATEYU 22:39.

EDWƐNE: 73, 36

1, 2. Kɛzi Baebolo ne maa yɛnwu kɛ ɛlɔlɛ nwo hyia ɛ?

GYIHOVA Nyamenle subane titili a le ɛlɔlɛ. (1 Dwɔn 4:16) Ye abɔdeɛ mɔɔ limoa, Gyisɛse Kelaese, nee ye dɛnlanle anwuma lɔ ɛvolɛ mgbe mgbe na ɔnwunle kɛzi Gyihova Nyamenle le ɛlɔlɛ la. (Kɔlɔsaema 1:15) Gyisɛse ɛla zɔhane ɛlɔlɛ ne bie ali wɔ ye ngoane mekɛ kɔsɔɔti anu, wɔ anwuma nee azɛlɛ ye azo. Yemɔti yɛlɛ anwodozo kɛ Gyihova nee Gyisɛse bavi ɛlɔlɛ nu ali tumi dahuu.

2 Mekɛ mɔɔ awie bizale Gyisɛse kɛ mɛla ne anu titili kpalɛ a le boni la, Gyisɛse hanle kɛ: “Fa wɔ ahonle muala, wɔ ɛkɛla muala, nee wɔ adwenle muala kulo Awulae wɔ Nyamenle ne. Ɛhye a le mɛla titile kpalɛ mɔɔ hyia a. Mɔɔ tɔ zo nwiɔ la le kɛ ɛhendeɛ ne la, ɔse: Kulo ɛ gɔnwo kɛ ɛdawɔ ɛ nwo la.”Mateyu 22:37-39.

3. Yɛ “gɔnwo” a le nwane?

3 Ɔwɔ kɛ yɛda ɛlɔlɛ ali wɔ debie biala anu. Gyisɛse hanle kɛ ɔwɔ kɛ yɛkulo Gyihova nee yɛ gɔnwo mɔ. Noko yɛ “gɔnwo” a le nwane? Saa yɛgya a, yɛ gɔnwo kpalɛ a le yɛ hu anzɛɛ yɛ ye. Mediema mɔɔ yɛ nee bɛ wɔ asafo ne anu nee menli mɔɔ yɛyia bɛ wɔ daselɛlilɛ nu la noko le yɛ gɔnwo mɔ. Wɔ edwɛkɛ ɛhye anu, yɛbanwu kɛzi yɛbahola yɛala ɛlɔlɛ ali yɛahile yɛ gɔnwo mɔ la.

KULO WƆ AGYALƐ NU BOKAVOLƐ

4. Yɛtɔ sinli ɛdeɛ, noko kɛ ɔkɛyɛ na anyelielɛ ara agyalɛ nu ɛ?

4 Gyihova bɔle Adam nee Yive na ɔhanle bɛ ɔbɔle nu. Agyalɛ mɔɔ limoa la ɛne. Ɛnee Nyamenle kpondɛ kɛ bɛ nye die wɔ agyalɛ ne anu, na bɛ mra yi azɛlɛ ne. (Mɔlebɛbo 1:27, 28) Noko, mɔɔ bɛyɛle Gyihova anwo anzosesebɛ la, bɛ agyalɛ ne zɛkyele, na bɛvale ɛtane nee ewule bɛmaanle yɛ kɔsɔɔti. (Wulomuma 5:12) Ɔnva nwo mɔɔ zile la, anyelielɛ bahola ara agyalɛ nu ɛnɛ. Gyihova mɔɔ hyehyɛle agyalɛ ne la ɛva folɛdulɛ kpalɛ ɛmaa kunlima nee yelɛma wɔ Baebolo ne anu.Kenga 2 Temɔte 3:16, 17.

Gyihova kpondɛ kɛ kunli ne da ɛlɔlɛ ali

5. Kɛzi ɛlɔlɛ nwo hyia wɔ agyalɛ nu ɛ?

5 Baebolo ne kile kɛ ɛlɔlɛ mɔɔ vi ahonle nu la a maa anyelielɛ ba agɔnwolɛvalɛ biala anu a. Ɛhye le zɔ wɔ agyalɛ nu. Ɛzoanvolɛ Pɔɔlo hanle nɔhalɛ ɛlɔlɛ nwo edwɛkɛ kɛ: “Ɛhulolɛ lɛ abotane, ɔ ti akunlu le kɛnlɛma; ɛhulolɛ ɛnle anyebolo, ɔmbu ɔ nwo, yɛɛ ɔmmemaa ɔ nwo zo; ɛhulolɛ ɛnyɛ ninyɛne mgbane mgbane, yɛɛ ɔndendɛ ɛtane ɔntia awie; ɔnle angomedi, ɔnva ɛya yɛɛ ɔmbu ɛtane nwo mgbonda; ɛhulolɛ anye ɛnlie ninyɛndane nwo, ɔdi fɛlɛko wɔ mɔɔ le nɔhalɛ la anwo. Ɛhulolɛ ɛmkpo aze ɛlɛ; ɔlɛ diedi wɔ debie biala anu, ɔlɛ debie biala anwo anyelazo yɛɛ ye abotane bo ɛndu ɛlɛ. Ɛhulolɛ ɛmbɔ aze ɛlɛ.” (1 Kɔlentema 13:4-8) Saa yɛdwenle Pɔɔlo edwɛkɛ ne anwo na yɛfa yɛyɛ gyima a, yɛ agyalɛ bayɛ anyelielɛ.

Baebolo ne maa yɛnwu kɛzi yɛbahola yɛamaa yɛ agyalɛ ayɛ anyelielɛ la (Nea ɛdendɛkpunli 6, 7)

6, 7. (a) Nzɔne a Baebolo ne ka ye wɔ tileyɛlɛ nwo a? (b) Kɛzi ɔwɔ kɛ Kilisiene kunli yɛ ɔ ye ɛ?

6 Gyihova hilele ahenle mɔɔ ɔwɔ kɛ ɔdi abusua ne ati a. Pɔɔlo hilele nu kɛ: “Mekpondɛ kɛ bɛte ɔ bo kɛ nrenya biala amenle a le Kelaese, raalɛ biala amenle a le ɔ hu, yɛɛ Kelaese amenle a le Nyamenle.” (1 Kɔlentema 11:3) Noko Gyihova kpondɛ kɛ kunli ne da ɛlɔlɛ ali, mɔɔ ɔnyɛ atisesebɛ a. Gyihova mumua ne ɛnle angomedi yɛɛ ɔda kpalɛyɛlɛ ali wɔ ye Tileyɛlɛ nu. Ɛhye ati, Gyisɛse kile ɛbulɛ maa ɛlɔlɛ nu mɔɔ Nyamenle fi di tumi la. Ɔhanle kɛ: “Mekulo Selɛ ne.” (Dwɔn 14:31) Saa Gyihova ati yɛ se wɔ Gyisɛse anwo a, anrɛɛ ɔnrɛde nganeɛ zɔhane.

7 Kunli ne a le ɔ ye ati a, noko Baebolo ne se ɔli ye eni. (1 Pita 3:7) Kɛ ɔkɛyɛ na kunli ayɛ zɔ ɛ? Ɔwɔ kɛ ɔsuzu ye ngyianlɛ nwo na ɔkile ɛbulɛ ɔmaa mɔɔ ɔ nye die nwo la. Baebolo ne se: “Kunlima, bɛhulo bɛ ye mɔ kɛmɔ Kelaese hulole [asafo] ne na ɔdole ye ngoane aze wɔ ɔ ti la.” (Ɛfɛsɛsema 5:25) Nɔhalɛ, Gyisɛse dole ye ngoane aze maanle ye ɛdoavolɛma bɔbɔ. Saa kunli kulo ɔ ye kɛ Gyisɛse la a, ɔnrɛyɛ se kɛ yelɛ ne bahulo ye, yeabu ye na yealie ye kpɔkɛzilɛ yeado nu.Kenga Taetɛse 2:3-5.

KULO Ɛ MEDIEMA KILISIENEMA

8. Kɛzi ɔwɔ kɛ yɛte nganeɛ wɔ yɛ mediema nwo ɛ?

8 Ɛnɛ, menli mgbe dɔɔnwo mɔɔ bɛwɔ ewiade amuala la ɛlɛsonle Gyihova. Bɛle yɛ mediema. Kɛzi ɔwɔ kɛ yɛte nganeɛ wɔ bɛ nwo ɛ? Baebolo ne se: ‘Bɛmaa yɛyɛ nyele yɛmaa awie biala, bɔbɔ bɛdabɛ mɔɔ yɛ nee bɛ yɛ muala yɛlɛ diedi ko la.’ (Galeehyeama 6:10; kenga Wulomuma 12:10.) Ɛzoanvolɛ Pita hɛlɛle kɛ ɔwɔ kɛ yɛ “tieyɛ wɔ nɔhalɛ ne anwo” maa ‘yɛnyia ɛhulolɛ yɛmaa yɛ mediema diedima.’ Eza ɔhanle ɔhilele ɔ mediema Kilisienema kɛ: “Mɔɔ hyia kpalɛ la, bɛva bɛ ahonle muala bɛhulo bɛ nwo ngoko ngoko.”1 Pita 1:22; 4:8.

9, 10. Nzɔne ati a koyɛlɛ wɔ Nyamenle menli avinli a?

9 Yɛ ewiade amuala ahyehyɛdeɛ ne le ngakyile. Nzɔne ati ɔ? Ɔluakɛ yɛlɛ nɔhalɛ ɛlɔlɛ yɛmaa yɛ mediema. Mɔɔ anwo hyia la, kɛmɔ yɛkulo Gyihova na yɛdi ye mɛla zo la ati, ɔfa ye sunsum nwuanzanwuanza ne mɔɔ le tumi bedevinli wɔ ewiade la ɔboa yɛ. Nyamenle sunsum ne a maa yɛyɛ ko wɔ ewiade amuala mediemayɛlɛ nu a.Kenga 1 Dwɔn 4:20, 21.

10 Pɔɔlo ka kɛzi ɔhyia kɛ Kilisienema nyia ɛlɔlɛ maa bɛ nwo anwo edwɛkɛ la, ɔhɛlɛle kɛ: “Bɛze anwunvɔne, bɛyɛ atiakunlukɛnlɛma, bɛbɛlɛ bɛ nwo aze, bɛyɛ bɛtɛɛ na bɛzi abotane wɔ debie biala anu. Bɛsosɔ bɛ nwo ngoko ngoko, na saa bie lɛ ɔ gɔnwo anwo ɛya a ɔva ɔhyɛ ye. Bɛva ɛtane bɛhyɛ, kɛmɔ Awulae ɛva bɛ nwo edwɛkɛ ɛhyɛ bɛ la. Na bɛva ɛhulolɛ bɛboka ɛhye mɔ anwo, na yemɔ yɛɛ kɛmaa bɛkɛli munli a.” (Kɔlɔsaema 3:12-14) Nea kɛzi yɛ nye die kɛ ɛhulolɛ maa yɛ koyɛlɛ ne di “munli,” ɔnva nwo ɛleka mɔɔ yɛvi la!

Ɛlɔlɛ nee koyɛlɛ maa ɔda ali kɛ Gyihova Alasevolɛ a le Kelaese nɔhalɛ ɛdoavolɛma a, menli mɔɔ Nyamenle ɛlɛmaa bɛabɔ Belemgbunlililɛ edwɛkpa ne nolo wɔ aleɛabo la

11. Nzɔne a maa bɛnwu Nyamenle ahyehyɛdeɛ ne a?

11 Nɔhalɛ ɛlɔlɛ nee koyɛlɛ mɔɔ wɔ Gyihova azonvolɛ avinli la maa ɔda ali kɛ bɛdabɛ a bɛwɔ nɔhalɛ ɛzonlenlɛ nu a. Gyisɛse hanle kɛ: “Saa bɛkulo bɛ nwo ngoko ngoko a yɛɛ awie biala kɛnwu kɛ bɛle me ɛdoavolɛma a.” (Dwɔn 13:34, 35) Eza ɛzoanvolɛ Dwɔn hɛlɛle kɛ: “Ngakyile mɔɔ wɔ bɛdabɛ mɔɔ bɛle Nyamenle amra nee bɛdabɛ mɔɔ bɛle Abɔnsam amra la avinli la ɛne: awie biala mɔɔ ɛmbɔ ɛbɛla kpalɛ anzɛɛ ɛngulo ɔ diema la ɛnle Nyamenle ara. Nrɛlaleɛ mɔɔ mɔlebɛbo ne ala bɛdele la a le ɛhye: ɔwɔ kɛ yɛkulo yɛ nwo ngoko ngoko.” (1 Dwɔn 3:10, 11) Ɛlɔlɛ nee koyɛlɛ maa ɔda ali kɛ Gyihova Alasevolɛ a le Kelaese nɔhalɛ ɛdoavolɛma a, menli mɔɔ Nyamenle ɛlɛmaa bɛabɔ Belemgbunlililɛ edwɛkpa ne nolo wɔ aleɛabo la.Mateyu 24:14.

BƐLƐBOƆBOA ‘EKPUNLI KPOLE’ BIE ANLOA

12, 13. Nzɔne a ‘ekpunli kpole’ ne anu amra ɛlɛyɛ ye ɛnɛ a, na boni a ɔnrɛhyɛ na bɛ sa aha ye a?

12 Ɛnɛ, Gyihova azonvolɛ dɔɔnwo boka “menli pemgbenleamgbe” anzɛɛ ‘ekpunli kpole’ ne mɔɔ bɛvi ewiade amuala la anwo, na bɛboa Belemgbunlililɛ ne. Bɛmɛ a “bɛho bɛdɔ zolɛ wɔ amaneɛnwunlɛ kpole ne anu la. Bɛkpole bɛ adɛladeɛ ne mɔ nwohyee wɔ Boaneralɛ ne mogya ne anu” ɔlua diedi mɔɔ bɛlɛ wɔ Gyisɛse ɛkpɔnelɛ afɔlebɔlɛ ne anu la ati. ‘Ekpunli kpole’ ne anu amra kulo Gyihova nee ɔ Ra ne, na bɛsonle Gyihova “alehyenlɛ nee aledwolɛ.”Yekile 7:9, 14, 15.

13 Ɔnrɛhyɛ Nyamenle bazɛkye ɛtane ewiade ɛhye wɔ ‘anwongyelelɛ kpole’ ne anu. (Mateyu 24:21; kenga Gyɛlɛmaya 25:32, 33.) Noko Gyihova babɔ ye azonvolɛ nwo bane na ɔ nee bɛ ahɔ ye ewiade fofolɛ ne anu, ɔluakɛ ɔkulo bɛ. Kɛ mɔɔ ɔbɔle nwolɛ ɛwɔkɛ kɛyɛ ɛvolɛ 2,000 mɔɔ ɛpɛ nu la, “ɔbakyikyi bɛ nye anwo monle. Ewule ɛnle ɛkɛ bieko, monle ɛnle ɛkɛ, nyane ɛnle ɛkɛ, ɛzunlɛ ɛnle ɛkɛ ne bieko.” Asoo ɛ nye la kɛ ɛbadɛnla Paladaese wɔ mekɛ mɔɔ bɛye amumuyɛyɛlɛ, amaneɛnwunlɛ nee ewule bɛvi ɛkɛ ne la ɔ?Yekile 21:4.

14. Kɛzi ekpunli kpole ne dodo ɛyɛ ɛ?

14 Mɔɔ awieleɛ mekɛ ne bɔle ɔ bo wɔ 1914 la, ɛnee Kilisienema kɛyɛ 5,000 ala a wɔ ɛkɛ a. Menli nwo ɛlɔlɛ nee Nyamenle sunsum ne moalɛ ti, zɔhane ekpunli ekyi ne mɔɔ ɛnee bɛkpokpa bɛ la bɔle Belemgbunlililɛ edwɛkpa ne nolo ɔnva nwo ngyegyelɛ mɔɔ bɛyiale la. Boni a ɛvi nu ɛra a? Ɛnɛ, bɛlɛboɔboa menli ekpunli kpole mɔɔ bɛlɛ anyelazo kɛ bɛbadɛnla azɛlɛ ye azo dahuu la anloa. Alasevolɛ kɛyɛ 8,000,000 a wɔ asafo mɔɔ bo 115,400 la anu wɔ ewiade amuala a, yɛɛ bɛ nwo ɛlɛso. Kɛ neazo la, bɛzɔnenle Alasevolɛ fofolɛ kɛyɛ 275,500 wɔ 2014 ɛzonlenlɛ ɛvolɛ nu anu. Ɛhye kile kɛ bɛzɔnenle menli 5,300 dapɛne biala.

15. Kɛzi menli dɔɔnwo yɛ te edwɛkpa ne ɛnɛ ɛ?

15 Menli dodo mɔɔ bɛde Belemgbunlililɛ edwɛkpa ne la yɛ azibɛnwo kpole. Ɛnɛ, bɛyɛ yɛ mbuluku ne wɔ aneɛ mɔɔ bo 700 la anu. Bɛkyɛ Ɛzinzalɛ Arane ne dɔɔnwo bɛtɛla buluku gyɛne biala wɔ ewiade. Siane biala bɛpelente ye dodo mɔɔ bo 52,000,000 la wɔ aneɛ 247 anu. Yɛɛ bɛhile Duzu A Baebolo Ne Kilehile Amgba A? buluku ne mɔɔ yɛfa yɛyɛ Baebolo ɛzukoalɛ la abo wɔ aneɛ mɔɔ bo 250 la anu. Too mɔɔ yeradwu ɛnɛ la, bɛpelente mɔɔ bo 200,000,000.

16. Nzɔne ati a Gyihova ahyehyɛdeɛ ne ɛlɛyɛ kpole a?

16 Yɛ ahyehyɛdeɛ ne ɛlɛyɛ kpole ɔluakɛ yɛlɛ Nyamenle anu diedi yɛɛ yɛbu Baebolo ne kɛ bɛvale ye sunsum ne a bɛhɛlɛle a. (1 Tɛsalonaekama 2:13) Ɔnva nwo kɛ Seetan kpɔ yɛ na ɔdwazo ɔtia yɛ la, Gyihova ɛlɛyila yɛ.2 Kɔlentema 4:4.

KULO AWIE MƆ DAHUU

17, 18. Kɛzi Gyihova kpondɛ kɛ yɛte nganeɛ wɔ menli mɔɔ bɛnzonle ye la anwo ɛ?

17 Menli tie yɛ edwɛkɛ ne wɔ ndenle ngakyile zo. Menli bie mɔ tie yɛ, yɛɛ bie mɔ noko anye ɛnlie yɛ edwɛkɛ ne anwo. Kɛzi Gyihova kpondɛ kɛ yɛte nganeɛ wɔ menli mɔɔ bɛnzonle ye la anwo ɛ? Ɔnva nwo kɛzi menli bayɛ bɛ nyɛleɛ wɔ yɛ edwɛkɛ ne anwo la, yɛtie Baebolo ne anu folɛdulɛ ne. Ɔse: “Bɛmaa bɛ nloa edwɛkɛ ɛyɛ fɛ na ɔyɛ anyelielɛ, na bɛnwu nyelebɛnloa kpalɛ mɔɔ ɔwɔ kɛ bɛfa bɛye awie biala edwɛkɛ nloa la.” (Kɔlɔsaema 4:6) Mekɛ biala mɔɔ yɛlɛka yɛ diedi ne anwo edwɛkɛ la, yɛkpondɛ kɛ yɛyɛ ye wɔ “bɛtɛɛyɛlɛ” nee ɛbulɛ nu ɔluakɛ yɛkulo yɛ gɔnwo mɔ.1 Pita 3:15, 16.

18 Saa menli fa ɛya na bɛkpo yɛ edwɛkɛ ne bɔbɔ a, yɛkulo bɛ na yɛsukoa Gyisɛse neazo ne. Mɔɔ bɛbɔ Gyisɛse ‘aholoba la, yeambɔ bɛ bie, mɔɔ ɔnwu amaneɛ bɔbɔ la, yeanwunlonwunla awie.’ Emomu Gyisɛse vale ɔ nwo dole Gyihova anwo zo. (1 Pita 2:23) Yemɔti mekɛ biala, yɛbɛlɛ yɛ nwo aze na yɛdi folɛdulɛ ɛhye azo: “Bɛmmafa ɛtane bɛtua ɛtane kakɛ anzɛɛ bɛmmafa butule bɛyia butule. Bɛva nyilalɛ nee kosoɛ ɛyɛlɛ bɛdua ɛtane kakɛ.”1 Pita 3:8, 9.

Ɔwɔ kɛ yɛkulo yɛ agbɔvolɛ ɔnva nwo kɛzi bɛ nee yɛ di la

19. Kɛzi ɔwɔ kɛ yɛ nee yɛ agbɔvolɛ di ɛ?

19 Mɛlɛbɛnwoaze boa yɛ ɔmaa yɛdi ngyinlazo mɔɔ Gyisɛse hanle nwolɛ edwɛkɛ la azo. Ɔhilehilele nu kɛ: “Bɛde kɛ bɛhanle kɛ, ‘Kulo ɛ gɔnwo mɔ na kpɔ wɔ kpɔvolɛma.’ Noko mame, mese: Bɛhulo bɛ kpɔvolɛma na bɛzɛlɛ bɛmaa bɛdabɛ mɔɔ bɛyɛ bɛ kpɔdekpɔde la, amaa bɛayɛ bɛ Ze mɔɔ wɔ anwuma la amra. Ɔluakɛ yemɔ, ɔmaa ye ezule tɔ na ye ewia fi maa ɛtanevolɛma nee kpalɛyɛlɛma amuala.” (Mateyu 5:43-45) Kɛ Nyamenle azonvolɛ la, ɔwɔ kɛ yɛkulo yɛ agbɔvolɛ ɔnva nwo kɛzi bɛ nee yɛ di la.

20. Kɛzi yɛkola yɛnwu ye kɛ Nyamenle nee menli nwo ɛlɔlɛ babu ewiade amuala ɛ? (Nea mɔlebɛbo nvoninli ne.)

20 Mekɛ biala, ɔwɔ kɛ yɛkile kɛ yɛkulo Gyihova nee yɛ gɔnwo mɔ. Saa awie mɔ dwazo tia yɛ edwɛkɛ ne bɔbɔ a, yɛboa bɛ wɔ mekɛ mɔɔ bɛhyia moalɛ la. Ɛzoanvolɛ Pɔɔlo hɛlɛle kɛ: “Bɛmmadi awie biala anwo ɛzonle, ɛzonle mɔɔ yɛdi la a le kɛ yɛkɛhulo yɛ nwo ngoko ngoko. Mɔɔ kulo ɔ gɔnwo dasanli la ɛli Mosisi mɛla ne azo ɛwie. Mɛla ne mɔɔ se, Mmafa awuvolɛ, mmayɛ kɔdiawu, mmawua, mmayɛ anyebolo nee mɔɔ ɛha la amuala, bɛbɔ ye kpɔkɛ ko kɛ, Kulo ɛ gɔnwo kɛ ɛdawɔ ɛ nwo. Saa ɛlɛ ɛhulolɛ a, ɛnrɛyɛ ɛ gɔnwo ɛtane. Yemɔti ɛhulolɛ a sɔ Mosisi mɛla ne amuala anloa a.” (Wulomuma 13:8-10) Wɔ Seetan ɛtane ewiade ɛhye mɔɔ mgbakyemgbakyenu nee basabasayɛlɛ wɔ nu la anu, Nyamenle azonvolɛ kulo bɛ gɔnwo mɔ kpalɛ. (1 Dwɔn 5:19) Saa Gyihova sɛkye Seetan, ye sunsum evinli ne mɔ nee ɛtane ewiade ɛhye a, awie biala mɔɔ wɔ ewiade la bala ɛlɔlɛ ali. Nea nyilalɛ mɔɔ yɛbanyia kɛ awie biala mɔɔ wɔ azɛlɛ ye azo la bahulo Gyihova nee ɔ gɔnwo mɔ a!