1, 2. (a) Findo ifi abafyashi abakwete abana abasankwa na bamoye balangulukapo? (b) Findo abana bangakonsha ukucita ili bali abasankwa na bamoye?

ABAFYASHI balasangalala makosa kani abana babatishiwa. Abana ba ba Berenice abali 4, bonse baalibatishiwe ili tabangakumanya imyaka 14. Ba Berenice baalilabiile ati, “Ukubona abana besu babatishiwa kwalitusangaleshe. Kabili icatusangaleshe makosa cakweba ati abana besu balisalulwilepo ukupyungila baYawe. Pano twalishibile ne kweba’ti abana besu baali ne kupita mu fyakukatasha.” Kani umwana wenu musankwa neli ni moye, ninshi na mwebo mungalukulanguluka pa fya kube’fi.

² Uusambilile ifi abanike balanguluka ili balukukula alilabiile ati imyaka ya busankwa na bumoye ikateshe ku bana na ku bafyashi. Pano, abafyashi tabelelwepo ukulukulanguluka ati abana babo abasankwa na bamoye tapalipo ifi beshi. Kabili, alilabiile ati abana bacenjele, balalakanya makosa, kabili balafwaisha ukuba ne fibusa fyabo. Popele, ili abana benu bafika mu myaka ya busankwa na bumoye, bangaba pa bulunda ubukosele na baYawe, koti ni fyefyo baYesu baacitile ili baali abanice. (Pendeni Luku 2:52.) Bangawamyako ukusambisha kwabo kabili bangalukufwaisha ne kupyungisha mu milimo ya baLesa. Nakabili, bangalisalulwilapo abene pa fintu ifili koti kulituula kuli baYawe ne  kulukubomfwila. Pano, findo ifi mwe bafyashi mungacita pakweba’ti mofweko abana benu ukupyungila baYawe? Ukusambililako kuli fyefyo baYesu baalukulangisha imibelo ya butemwe, ukulicefya, ne kukutuluka pa kusambisha abasambile babo kungamofweniko na mwebo ili mulukusambisha abana benu.

3. Findo baYesu baalukucita ifyalangishe ati baali cibusa ca basambile babo?

³ BaYesu tabaalipo lukoso baWishikulu ku basambile babo, sombi baali cibusa cabo. (Pendeni Yoane 15:15.) Akale, abaali bawishikulu tabalukwambaalapo makosa ne bapyungishi babo neli kubabuulako ifi balukulanguluka. Pano baYesu tabaalukubonapo abasambile babo koti bapyungishi. Balibatemenwe makosa kabili baalukuba nabo. Baalukulitemenwa ukubabuulako ifi baalukulanguluka na fyefyo baalukumfwa. Kabili ili abasambile babo baalukubuulishisha ifi baalukulanguluka, baYesu baalukukutika. (Mako 6:30-32) Ukwambaala muli yiyi inshila kwalilengeshe abasambile na baYesu ukuba ifibusa ifiweme, kabili kwalyofweleko abasambile ukulyanshikila ku mulimo baali ne kupeelwa.

4. Mwe bafyashi, findo mungacita pakweba’ti mube pa bulunda ne bana benu? (Boneni icikope icili pe buula 13.)

⁴ Nangaba’ti mulikwete amakosa pa bana benu, na mwebo mungaba ifibusa fyabo. Impindi ishingi ifibusa filaba pamo. Cipale mungacefyako impindi mupyunga imilimo ne kucita ifintu fimbi pakweba’ti mulukukwatako impindi ya kuba pamo ne bana benu. Ici cintu ici mwelelwe ukulangulukapo ne kutembelelapo makosa. Nakabili, ifibusa filatemwa fintu fimo. Popele, ishibeni ifi abana benu batemenwe, ifili koti ni nyimbo bakutikako, amafilimu batamba, neli ifyakwangala. Na mwebo esheni ukutemwa ifi nabo balitemwesha. Ba Ilaria, abekala ku Italy, baalilabiile ati, “Abafyashi banji baalukufwaisha ukwishiba inyimbo shesho nalukukutikako. Batata baali cibusa canji icipalamishe, kabili nalukulyumfwa umukakulukile kuli bo icakweba’ti nalukubabuulako ne fyamfiso.” Ukucito’bulunda ne bana ne kubofwako ukuba pa bulunda na baYawe tacalulapo ati amakosa enu pa bana acepako. (Amasamo 25:14) Abana benu bakabona ati mulibatemenwe kabili ati mulibacindikile. Kani mwacite’fyo cikaba icipubile kuli bo ukumubuuleniko ifintu ifili fyonse.

5. Cindo cali ne kofwako abasambile ba baYesu ukuba abasangalele ili balukupyungila baYawe?

⁵ BaYesu baalishibile ati abasambile babo baali ne kuba abasangalele kani balukufwaisha makosa ukupyungila baYawe kabili kani balukutulisha makosa icebo iciweme. Popele, baalibakoseleshe ukulukupyungisha mu mulimo wa kutulisha, kabili balibalaile ati baali ne kuba nabo impindi shonse.—Matayo 28:19, 20.

6, 7. Kani ukofwako abana benu ukulukupyunge’milimo ya baLesa impindi shonse kungalangisha shani ati mulibatemenwe?

⁶ Ukwakubula ne kukanika, mulafwaisha ati abana benu balukuli ifibusa fya baYawe. Kabili baYawe balafwaya mwebo ukusambisha abana benu ne kulukubalunjika. Balimupeeleni amakosa akucite’fyo. (AbaEfesa 6:4) Penka, mulyelelwe ukulukusambisha abana benu impindi shonse. Langulukeni pali cici: Mulafwaya ati abana benu balukuya ku sukuulu ni pakuti muliishi ati ukucite’fi kucindeme kabili mulafwaya ati bakeshibe ifintu ifingi. Mu kupalako, mulafwaya ati abana benu balukusangwa ku kubungana kwa pe kelesha, ku mabungano, na ku mapempelo acisoolo. Tali ifi basambilila kuli baYawe ni fyefyo ifingabalengesha ukupuluka? Popele, bofweniko ukufwaisha makosa ukulukusambishiwa na baYawe ne kwishiba ati bangabofwako ukuba ne mano. (Ifisimpi 24:14) Nakabili, mulukofwako abana benu ukulukuya mu kutulisha. Mulukutenteka baYesu pa kofwako abana benu ukulitemwesha ukupyungako umulimo wa kusambisha bambi Amashiwi abaLesa.

⁷ Kani ukulukulisambisha, ukulukubungana, ne kulukutulisha lyonse kungofwako shani abasankwa na bamoye? Ba Erin, abekala ku South Africa baalilabiile ati: “Fwe bana twalukulitamasha kani impindi yafika iya kusambilila Baibolo, ukuya  mu kubungana, neli ukuya mu kutulisha. Shimbi impindi, twalukucita ifintu ku mushikila lukoso pakweba’ti kwilukubapo amapempelo acisoolo. Pano abafyashi besu tabalekelepo ukutofwako.” Ba Erin balatoota abafyashi babo pa kubofwako ukwishiba ati ukucite’fi fintu kucindeme. Pali ino mpindi, kani bafilwa ukuya mu kubungana neli mu kutulisha, balapyungisha pakweba’ti umuku uukakonkapo bakaye.

8. (a) Kani baYesu baalilangishe shani ati balilicefeshe? (b) Kani ukulicefya kwa baYesu kwalyofweleko shani abasambile babo?

⁸ Nangaba’ti baYesu baali abawaminine, balilicefeshe kabili baalibuulile abasambile babo ati balukupengela ukofwako kwa baYawe. (Pendeni Yoane 5:19.) Kani ici calilengeshe abasambile babo ukuleka ukubacindika? Koku. Ili babwene ati baYesu baalicetekele baYawe, abasambile nabo baalicetekele baYesu. Ici calibalengeshe ukutenteka icakubwenako cabo ica kulicefya.—Ifyacitilwe 3:12, 13, 16.

9. Kani ukusumina ukubifya kwenu ne kulomba ukumufitulukileniko kungofwako shani abana benu?

⁹ Pano, ukupusanako na baYesu, fwebo tatuwamininepo kabili tulabifya. Pakuti pali fyefyo, mwe bafyashi mulyelelwe ukulicefya. Mulukwanuka ati kuli ifingi ifi tekuti mukonshepo ukucita, kabili ili mwabifya mulukusumina ukubifya kwenu. (1 Yoane 1:8) Ici cikofwako abana benu ukulukusumina ili babifya, kabili bakalukumucindikeni. Ku cakubwenako, tali mungacindika makosa umukulu wa ncito uusumina ati abifya ne kulomba ukumufitulukila ukucila uukaana ukubifya kwakwe? Ba Rosemary, abali ne bana batatu, balilabiile ati bo ne balume babo balukusumina ukubifya kwabo. Balibuulishishe ati, “Ici calilengeshe abana besu ukuba abakakulukile ukutubuulako ili baba ne bukatasho.” Nakabili balilabiile ati, “Twalisambishe abana besu ifya kushilisha amakatasho. Ili baisa ati tubofweko, lyonse twalukupyungisha amabuuku aalabila pali Baibolo, kabili twalukutembela nabo.”

10. Kani baYesu baalukulangisha shani ati balilicefeshe na lyelyo balukubuula abasambile babo ifyakucita?

¹⁰ BaYesu baalikwete amakosa akubuula abasambile babo ifyakucita. Pano, pakuti balilicefeshe, impindi ishingi balukubuula abasambile umulandu bababuulila ukucita fimo. Ku cakubwenako, tabababuulilepo lukoso ukutango’kupensela Ubufumu bwa baLesa ne kulungama kwabo. Sombi balilabiile ne kweba’ti: “Ifintu ifyo fyonse fikalundwapo pali mwebo.” Ili baYesu babuulile abasambile babo ukubula ukusololola neli ukweba abantu bambi, balibuulishishe ati: “Na mwebo mwingesa kwebwa. Ukwebo’ko ukumweba, na mwebo mukebwa fyopele’fyo.”—Matayo 6:31–7:2.

11. Kani ukubuula abana benu umulandu mwapangila ifunde kungabofwako shani?

¹¹ Mulukufwaya impindi iyelelwe iya kubuula abana benu umulandu mwapangila ifunde. Kani baumfwisha umulandu mwapangila ifunde, bakalukumfwila.  Ba Barry abakushishe abana 4, balilabiile ati, “Kani mulukubabuula abana umulandu mwapangila ifunde, bakamucetekeleni makosa.” Abana benu bakabona ati tamulukupangapo lukoso amafunde ni pakuti mulikwete amakosa akucite’fyo, sombi ni pakuti mulikwete imilandu ya cinenene iya kucitile’fyo. Nakabili, mulukwanuka ati abasankwa na bamoye talipo bana abanini. Balukusambilila ifya kulicitile’fintu, kabili balukufwaya ukulukulisalulwilapo abene ifyakucita. (AbaLoma 12:1) Ba Barry balilabiile ati, “Abasankwa na bamoye balyelelwe ukusambilila ifya kulisalulwilapo ukucite’fintu pakuti pa milandu ya cinenene talipo ni pali fyefyo balukumfwa.” (Amasamo 119:34) Popele, mulukulicefya ne kubuulako abana benu umulandu mwasalulwilapo ukucita fimo. Ici cikabofwako ukulukulisalulwilapo abene ifyakucita. Nakabili bakeshiba ati mulibacindikile kabili ati muliishi ukweba’ti nabo balukukula.

MULUKUKUTULUKA

12. Kani baYesu balilangishe shani ati balukukutuluka muli fyefyo baofweleko Petilo?

¹² BaYesu balukukutuluka kabili balishibile ifi baali ne kofwako abasambile babo. Ku cakubwenako, ili baYesu babuulile abasambile babo ati baali ne kwipaiwa, Petilo alibabuulile ati ifya kube’fyo tafikacitikapo kuli bo. BaYesu baalishibile ati Petilo alibatemenwe, pano baalishibile ne kweba’ti ukulanguluka kwakwe pali ilya mpindi kwali kubipile. Kani baYesu balimofweleko shani pamo ne basambile bambi? Ica kutanga, baalilunjikile Petilo. Eli panuma balibuulishishe ifingacitika kuli babo abafilwa ukucita ukufwaya kwa baYawe mu mpindi ya makatasho. BaYesu nakabili balilabiile ati baYawe bakalambula abantu abatabakwetepo imibelo ya kulitemwa. (Matayo 16:21-27) Petilo alisambilileko kuli fyefyo bamofweleko.—1 Petilo 2:20, 21.

13, 14. (a) Findo fingalangisha ati abana benu balukupengela ukukosha ukucetekela kwabo? (b) Kani mungeshiba shani ukofwako mungapeela abana benu?

¹³ Lombeni baYawe ati bamofweniko ukuba ne kukutuluka pakweba’ti mulukwishiba ifi mungofwako abana benu. (Amasamo 32:8) Cipale mulibwene ati pali ino mpindi tabalipo abasangalele koti ni fyefyo baali kunuma, neli balalabila ifibipile pa bakwabesu. Cipale mungabona ati pali fimo ifi tabalukumubuulenipo. Tamwelelwepo ukulanguluka ati cipale kuli fimo ifibipile ifi abana benu balukucita mu bumfiso. * Pano, tamwelelwepo ukupufya ubukatasho neli ukulanguluka ati bukashila. Cipale mulyelelwe ukubofwako ukukosha ukucetekela kwabo.

¹⁴ Pakweba’ti mwishibe ifi mungofwako abana benu, mulukubepusha ifyakwipusha ifiweme kabili mu nshila iweme. Ici tungacipalanya ku kutapa amenda mu mukalo. Kani pa kutapa mulukutinta bwangu icakutapilako, tamukatapapo amenda aengi. Mu kupalako, kani pa kwipusha abana benu tamutekenyepo neli mulukubapangilisha ukulabila, tamukeshibapo ifi balukulanguluka. (Pendeni Ifisimpi 20:5.) Ba Ilaria balanuka ati ili baali bamoye, baalukufwaya ukulukuba pamo ne babyabo ba ku sukuulu pa mpindi iikulu, pano balishibile ati ukucite’fi takwawemepo. Abafyashi babo baalibwene ati kwali ifyalukubapensha ba Ilaria. Ba Ilaria balilabiile ati: “Kambi kasuba, balimbuulile ati balibwene ati nali umubombomene, kabili balinjipwishe ifyalukumpensha. Penka apo nalitatikile ukulila, kabili nalibalombele ati bangofweko. Balinkumbatile, kabili balimbuulile ati balyumfwishishe ifi nalukupitamo, kabili balindaile ukungofwako.” Penka apo abafyashi ba ba Ilaria balitatikile ukubofwako ukupanga ifibusa ifiweme mwi kelesha.

15. Ni cindo cimbi icilangisha ati baYesu baalukukutuluka?

¹⁵ Nakabili, baYesu balukulangisha ati balukukutuluka na lyelyo babona imibelo iweme mu basambile babo. Ku cakubwenako, ili Natanyeli aishibile ati baYesu baalifumine ku Nasaleti, alilabiile ati: “Kani mu Nasaleti muliishi ukufumamo iciweme?”  (Yoane 1:46) Kani na mwebo eko mwali, nga mwalilangulukile ati Natanyeli ali ne musalululo neli ati takwetepo ukucetekela? Ifyo talipo efi baYesu balangulukile. Sombi, pakuti balukukutuluka kabili balishibile ati Natanyeli ali muntu wa bucine, balilabiile ati: “Ulya e muIshilaeli umwinenene utaakwete kutumpaika.” (Yoane 1:47) BaYesu baalikwete amakosa akwishiba ifyali mu mitima ya bambi, kabili balipyungishe aya amakosa ku kubonamo ifiweme mu bantu bambi.

16. Kani mungofwako shani abana benu ukulangisha imibelo iweme?

¹⁶ Nangaba’ti mwebo tamukwetepo amakosa akwishiba ifili mu mitima ya bantu, mungalukukutuluka. BaYawe bangamofweniko ukulukubonamo ifiweme mu bana benu abasankwa na bamoye. Ili abana benu babifya, mwilukulabila ati tabomfwapo. Tamwelelwepo ne kulanguluka ifya kube’fi pa bana benu. Sombi, mulukubabuula ati mulibwene imibelo yabo iweme kabili muliishi ati balafwaya ukucite’fintu ifiweme. Mulukubona ifiweme ifi bacita, ne kulukubatoota. Mulukubofwako ukulukulangisha imibelo yabo iweme pa kulukubapeelako imilimo ili caelelwa. Ifi efi na baYesu baalukucita ku basambile babo. Ili papitile lukoso umwaka umo na hafu ukufuma apo baYesu bakumanishishe Natanyeli (uwalukwitwa nakabili ati Batolomayo), balimupeele umulimo uukulu. Balibuulile Natanyeli ukuba intangishi yabo, kabili alipyungile uyu umulimo muli bucine. (Luku 6:13, 14; Ifyacitilwe 1:13, 14) Ici cilukulangisha ati tamwelelwepo ukulengesha abana benu ukumfwa ati tapalipo ifiweme ifi bangacita, sombi mulyelelwe ukubatoota ne kubakoselesha. Bofweniko ukwishiba ati nabo bangacita ifingamusangalasheni mwebo na baYawe, kabili ati bangapyungisha amakosa abo ku kupyungila baYawe.

17, 18. Findo fikafumamo kani mwaofwako abana benu ukupyungila baYawe?

¹⁷ Na mwebo mungomfwa koti ni fyefyo intangishi Paulu yaumfwile. Paulu alibikile makosa akalango kuli babo abaali koti bana bakwe. Aba ni babo aofweleko ukusambilila pali baYawe, kabili alibatemenwe ukwakuti. Popele, ukulanguluka ati bamo pali baba bangaleka ukupyungila baYawe kwalukumusoomesha. (1 AbaKolinto 4:15; 2 AbaKolinto 2:4) Ba Victor, abakushishe abana batatu, balilabiile ati, “Imyaka ili abana besu bali abasankwa na bamoye yali iikateshe. Nangabe’fyo, pakuti twalukuba abasangalele pa mpindi ishingi, tatwalukubikapo makosa akalango ku makatasho twakwete. Kabili pakuti baYawe balitofweleko, paali ubulunda ubukosele pali fwebo ne bana besu.”

¹⁸ Mwe bafyashi, mulapyungisha ukusambisha abana benu ni pakuti mulibatemenwe makosa. Tulukumukoselesheni ati tekuleka ukucite’fi. Langulukeni lukoso pa kusangalala mukaba nako kani abana benu basalululapo ukupyungila baYawe kabili bapitilisha ukubapyungila muli bucine.—3 Yoane 4.