1, 2. (a) Ku andi dee mama ku dee tata u dee mii dee ko bigi, ta booko de hedi? (b) Andi da di möön bunu soni di dee mii dee abi 13 jaa te go miti 19 jaa sa du?

WAN u dee ten ka dee mama ku dee tata ta möön wai, hën da te dee mii u de tei dopu. * (Luku di pisi a basu.) Berenice da wan sisa di abi fö mii. Hiniwan u dee mii fëën tei dopu ufö de tapa 14 jaa. A taki taa: „U bi wai seei. U bi tei ën u bigi taa dee mii fuu bi kë dini Jehovah. Ma u bi sabi tu taa sömëni tesi bi o miti dee mii fuu te de bi o ko möön bigi.” Kandë iseei ta booko i hedi ku di womi mii nasö di mujëë fii.

² Wan data di ta wegi di libi u miii luku, ta taki taa te wan mii abi 13 jaa te go miti 19 jaa, nöö a sa taanga da di mii ku di mama ku di tata u fusutan deseei. Ma dee mama ku dee tata an musu pakisei taa dee mii u de ta du soni ku hediwai nasö taa de ta du kuma piki mii. Ma di data taki tu taa de lo’ u pooba njunjun soni, de ta fii soni woto fasi, nöö de abi mati fanöudu tu. Fëën mbei te dee mii fii ko abi dee lö jaa dë, nöö de sa ko dë möön gaan mati ku Jehovah, kumafa Jesosi bi dë gaan mati ku Jehovah di a bi njönku.  (Lesi Lukasi 2:52.) Dee mii sa mbei möiti u peleiki möön bunu, söseei de sa mbei möiti u kë du möön a di dini u Gadu. Nöö de sa buta andi deseei kë du, soni kuma di buta di de sa buta de libi a Jehovah maun, söseei u piki hën buka. Ma ee i da wan mama nasö wan tata, nöö andi i sa du u heepi di mii fii, faa sa dini Jehovah? I sa lei soni a di fasi fa Jesosi bi ta lei dee bakama fëën soni, ku lobi, ku sakafasi söseei ku di köni u si soni a wan bunu fasi.

3. Unfa dee apösutu bi sabi taa Jesosi da de mati?

³ Jesosi an bi dë Masa u dee apösutu fëën nöö, ma a bi dë wan mati u de tu. (Lesi Johanisi 15:15.) Na awooten wan masa an bi ta konda da dee saafu fëën andi a ta pakisei ku unfa a ta fii. Ma Jesosi an bi ta libi ku dee apösutu fëën kuma de bi dë saafu fëën. A bi lobi de, nöö a bi abi ten da de. Waiwai seei a bi ta konda da de andi a bi ta pakisei ku unfa a bi ta fii. Nöö a bi ta haika bunu te de bi ta konda dëën unfa de bi ta pakisei ku unfa de bi ta fii (Maikusi 6:30-32). Di fasi fa Jesosi ku dee apösutu fëën bi ta fan ku deseei bi mbei taa de bi ko dë gaan mati, söseei di soni dë bi heepi dee apösutu u de sa du di wooko di Jesosi bi o da de.

4. Un dee mama ku dee tata, unfa un sa ko dë mati ku dee mii fuunu? (Luku di peentje a bigi u di woto.)

⁴ Hii fa i abi taki a dee mii fii liba, tökuseei i sa dë wan mati u de tu. Te sëmbë dë mati, nöö de ta abi ten da deseei. Kandë i sa wooko möön biti nasö kandë i sa tei tjë sö u di ten di i bi ta du woto soni, fii sa abi möön ten da dee mii fii. I musu begi Jehovah u di soni aki, söseei i musu pakisei bunu unfa joo du ën. Te sëmbë dë mati, nöö de ta lobi dee seei soni. Fëën mbei, i musu mbei möiti u ko sabi andi di mii fii lobi. I musu ko sabi un pei poku a lo’ u haika, un pei fëlön a lobi nasö un pei sport a lobi. Nöö pooba u ko lobi dee soni dee a lobi tu. Ilaria di ta libi a di köndë de kai Italia, taki taa: „Mi mama ku mi tata bi ta haika dee poku dee mi bi ta haika. Mi tata bi ko dë di möön gaan mati u mi, nöö ma bi ta fëëë u konda soni dëën. Soni di bi taanga da mi u konda da sëmbë, seei mi bi ta konda dëën.” Ja musu si kuma ja o abi taki a dee mii fii liba möön, u di joo ko dë mati ku de, söseei u di joo ta heepi de u ko dë mati u Jehovah (Psalöm 25:14). Dee mii fii o si taa i lobi de, söseei taa i ta lesipeki de, nöö an o taanga da de sö möön u ta konda soni u de da i.

5. Unfa dee bakama u Jesosi bi o sa dë waiwai te de bi o du di wooko u Jehovah?

⁵ Jesosi bi sabi taa te dee bakama fëën bi o ta dini Jehovah fajafaja, söseei te de bi o ta paaja di bunu buka, nöö de bi o ta dë waiwai. Fëën mbei a bi da de taanga u du di peleikiwooko fajafaja, nöö a bi paamusi de taa a o heepi de.​—Mateosi 28:19, 20.

6, 7. Unfa i ta lei dee mii fii taa i lobi de te i ta lei de u dini Jehovah hii juu?

⁶ I kë taa dee mii fii dë zuntu ku Jehovah, na sö nö? Nöö Jehovah kë fii kiija de, söseei fii sitaafu de te a dë fanöudu. A da i di leti u du sö (Efeise 6:4). Fëën mbei hii juu i musu ta tja di faantiwöutu di i abi u kiija de kumafa a fiti. Pakisei di woto aki: I ta buta dee mii fii a siköö u di i sabi taa de abi ën fanöudu, söseei u di i kë u de lobi u lei njunjun soni. Wë sö nöö i musu ta tja dee mii fii go a dee kemeente komakandi, a dee gaan komakandi, söseei i musu ta hoi di Wosudendu Dini ku de. Di lei di Jehovah ta lei de soni sa hoi de a libi. Fëën mbei heepi de u ko lobi u lei soni u Jehovah, söseei heepi de u ko fusutan taa Jehovah sa lei de u ta du soni a wan köni fasi (Nöngö 24:14). Boiti di dë, heepi dee mii fii u de abi di guwenti u nango a di peleikiwooko. Djeesi Jesosi u di joo ta heepi dee mii fii u de ko lobi u lei sëmbë soni u di Wöutu u Gadu.

⁷ Unfa di lei di un ta lei soni a Bëibel, di go di un nango a dee komakandi ku di go di un nango a di peleikiwooko sa heepi dee mii fuunu?  Erin di ta libi Zuid-Afiikan taki taa: „Di u bi dë miii, u bi lo’ u këë, nöö u bi lo’ u guunjan te u bi musu lei soni u Bëibel, te u bi musu go a dee komakandi, söseei te u bi musu go a di peleikiwooko. So juu ku useei kë u bi ta du peipei soni u di wa kë lei soni u Bëibel. Ma di soni dë an bi ta tapa u mama ku u tata u lei u soni go dou.” Erin ta tei ën u bigi taa hën mama ku hën tata bi heepi ën u ko fusutan taa dee soni de bi lei ën, da fanöudu soni. Nöunöu te an sa go a komakandi nasö a di peleikiwooko, nöö a ta hangi u du dee soni dë hesihesi baka.

8. (a) Unfa Jesosi bi lei taa a abi sakafasi? (b) Unfa di sakafasi di Jesosi bi abi bi heepi dee bakama fëën?

⁸ Jesosi an bi abi zöndu, ma tökuseei a bi lei taa a abi sakafasi di a bi piki dee bakama fëën taa a abi Jehovah fanöudu u heepi ën. (Lesi Johanisi 5:19.) Ma i si kuma di soni aki bi mbei dee bakama fëën an bi ko abi lesipeki da Jesosi möön u? Wë nönö. Te de bi si fa a bi ta buta futoou a Jehovah, nöö möönmöön de bi ta buta futoou nëën tu. Bakaten deseei bi ko ta djeesi Jesosi a di sakafasi di a abi.​—Tjabukama 3:12, 13, 16.

9. Te i ta taki taa i mbei wan föutu, ku te i ta hakisi wotowan paadon, nöö unfa di soni aki sa heepi di mii fii?

⁹ Wa dë kuma Jesosi. U da zöndu libisëmbë, nöö u ta mbei föutu. Fëën mbei i musu abi sakafasi. Hoi a pakisei taa sömëni soni dë di ja sa du, nöö te i mbei wan föutu, nöö i musu tei taa i mbei wan föutu (1 Johanisi 1:8). Nöö di mii fii seei o ta taki te a mbei wan föutu tu, söseei a o ta lesipeki i möön gaanfa. Ee i luku ën bunu, ambë i bi o möön lesipeki? Wan basi di ta taki taa a mbei wan föutu, naa wan basi di an lo’ u hakisi wotowan paadon te a mbei wan föutu? Rosemary di abi dii mii taki taa hën ku hën manu bi dë kabakaba u taki taa de mbei wan föutu. A taa: „Di soni dë bi heepi dee mii fuu u de ko fan ku u te de bi abi wan bookohedi.” A bi taki tu taa: „U bi lei dee mii fuu naasë de bi sa go suku heepi te de bi abi bookohedi. Te de bi abi heepi fanöudu, nöö hii juu u bi ta manda de u go lesi soni a dee buku u di ölganisaasi fuu, nöö u bi ta begi ku de tu.”

10. Unfa Jesosi bi lei taa a abi sakafasi te a bi ta piki dee bakama fëën andi de musu du?

¹⁰ Jesosi bi abi di makiti u taki da dee bakama fëën andi de musu du. Ma u di a bi abi sakafasi, mbei a bi lo’ u lei de faandi mbei de bi musu du dee soni dee a bi ta piki de. Jesosi an bi piki dee bakama fëën nöö taa de bi musu suku di Könuköndë u Gadu fosu, söseei taa de bi musu ta libi leti kumafa Gadu kë nöö a kaba. Ma a bi piki de tu taa: „Nöö hii dee [woto] soni . . . tuu woon feni.” Di Jesosi bi piki de taa de an bi musu ta kuutu sëmbë, hën a bi piki de taa: „Na kuutu sëmbë e, nöö sëmbë an o kuutu i tu.  Biga fa i si i ta kuutu sëmbë dë, nöö söseei de o toona kuutu i baka.”​—Mateosi 6:31–7:2.

11. Unfa i sa heepi di mii fii te i ta piki ën faandi mbei i buta wan wëti nasö faandi mbei i du wan soni?

¹¹ Suku di möön bunu ten fii sa konda da di mii fii faandi mbei i buta wan wëti nasö faandi mbei i du wan soni. Te a fusutëën kaa, nöö a o sa kë piki i buka. Barry da wan tata di kiija fö mii. A taki taa: „Te i ta konda da dee mii fii faandi mbei i buta wan wëti nasö faandi mbei i du wan soni, nöö a o heepi de u de sa abi futoou a i.” Dee mii o si taa ja buta wan wëti nasö ja du wan soni u di i abi taki a de liba nöö, ma u wan soni hedi i du ën. Nöö hoi a pakisei tu taa dee mii fii an dë piki mii möön. De ta lei u pakisei da deseei, nöö de kë taki da deseei andi de kë du (Loomë 12:1). Barry taki taa: „Miii di ko möön bigi musu sabi faandi mbei de ta du wan soni, ka u de du soni kumafa de ta fii” (Psalöm 119:34). Fëën mbei i musu abi sakafasi, nöö i musu konda da di mii fii faandi mbei i du wan soni. A sö wan fasi, hënseei o lei fa a musu ta du soni hën wanwan, nöö a o sabi taa i ta lesipeki ën, söseei taa i ta si taa a ta ko gaan sëmbë.

12. Unfa di köni di Jesosi bi abi u si soni a wan bunu fasi, bi mbei taa a bi sa heepi Petuisi?

¹² Jesosi bi abi di köni u si soni a wan bunu fasi, nöö a bi ta fusutan taa dee bakama fëën bi abi heepi fanöudu. Di Jesosi bi piki dee bakama fëën taa sëmbë bi o kii ën, hën Petuisi bi piki ën taa an bi musu disa hënseei da de kii. Jesosi bi sabi taa Petuisi bi lobi ën, ma a bi sabi tu taa di soni di Petuisi bi ta pakisei dë, an bi bunu. Unfa Jesosi bi heepi Petuisi ku dee woto bakama fëën? Di fosu soni di Jesosi du, hën da a bi gandji da Petuisi. Baka di dë, hën Jesosi bi piki de andi bi o pasa ku dee sëmbë dee an ta piki Jehovah buka te a ta taanga da de. Jesosi bi piki de tu taa Jehovah o paka dee sëmbë dee an ta pakisei deseei nöö (Mateosi 16:21-27). Petuisi bi lei wan soni a di soni di Jesosi bi konda dëën.​—1 Petuisi 2:20, 21.

13, 14. (a) Andi ku andi sa heepi i fii ko sabi taa di mii fii musu taanga di biibi fëën? (b) Unfa i sa ko sabi un heepi di womi mii nasö di mujëë fii abi fanöudu tuutuu?

¹³ Begi Jehovah faa da i di köni u si soni a wan bunu fasi, fii sa ko fusutan andi di mii fii abi fanöudu (Psalöm 32:8). Kandë i si taa an dë waiwai kumafa a bi naa nasö kandë a ta taki hogi u dee baaa ku dee sisa. Kandë i ta si kuma an ta konda hii soni da i. Na pakisei wantewante taa di mii fii ta tjubi du soni di na bunu. * (Luku di pisi a basu.) Ma ja musu du kuma ja ta si di soni a ta du nasö taa hënseei o disa di soni di a ta du. Kandë i musu heepi ën faa ko abi wan möön taanga biibi.

¹⁴ Ee i kë sabi unfa i sa heepi di mii fii, nöö i musu ta hakisi ën soni a wan suti fasi söseei a wan lesipeki fasi. A dë kuma te i ta ba wata ku wan buketi a wan baaku wata. Ee i hai di buketi ko a liba hesi poi, nöö ja o feni di wata ba kumafa i bi këën. A di wan seei fasi, ee ja a’ pasensi te i ta hakisi di mii fii soni, nasö te i ta musu ën faa fan, nöö ja o ko sabi andi a ta pakisei söseei unfa a ta fii tuutuu. (Lesi Nöngö 20:5.) Ilaria ta mëni jeti taa di a bi möön njönku, nöö a bi ta kë dë ku dee siköö mati fëën möön gaanfa, hii fa a bi sabi taa an bi dë wan bunu soni. Hën mama ku hën tata bi si taa wan soni bi ta toobi ën. Ilaria taki taa: „A wan ndeti de piki mi taa de si taa wan soni ta du mi. Hën de hakisi mi andi ta toobi mi. De bi baasa mi, hën de piki mi taa de ta fusutan mi, söseei de paamusi mi taa de o heepi mi.” Wantewante dë hën Ilaria mama ku ën tata heepi ën faa feni bunu mati a di kemeente.

15. Na un woto fasi Jesosi bi lei taa a abi di köni u si soni a wan bunu fasi?

¹⁵ Jesosi bi abi di köni u si soni a wan bunu  fasi, fëën mbei a bi sa si dee bunu fasi u dee bakama fëën. Di Nataniëli bi jei taa Jesosi bi dë wan sëmbë u Nazalëti, hën a taki taa: „Ma wan bumbuu soni sa kumutu a Nazalëti nö, womi?” (Johanisi 1:46). Ee i bi sai dë, i bi o pakisei taa Nataniëli an bi ta pakisei bunu u Jesosi ö? Naa i bi o pakisei taa u sösö a bi ta kuutu ën a fesi? Nasö kandë i bi o pakisei taa an bi abi biibi tjika? Na di soni dë Jesosi bi pakisei. Ma a bi abi di köni u si soni a wan bunu fasi, nöö a bi sabi taa Nataniëli bi ta taki andi bi dë nëën hati. Fëën mbei Jesosi bi taki taa: „Un luku wan sëmbë ta ko aki. Bumbuu Isaëli sëmbë e. Biga aan ten seei a ta ganjan sëmbë möönsö” (Johanisi 1:47). Jesosi bi sa si andi dë a wan sëmbë hati, fëën mbei a bi wooko ku di köni aki u si dee bunu fasi di wan sëmbë abi.

16. Unfa i sa da di mii fii degihati u du soni möön bunu?

¹⁶ Hii fa ja sa si andi dë a wan sëmbë hati kuma Jesosi, tökuseei i sa abi di köni u si soni a wan bunu fasi. Jehovah sa heepi i fii si dee bunu fasi di di mii fii abi. Aluwasi di mii fii du wan soni di hati i, tökuseei nöiti ja musu taki taa an dë wan bumbuu mii, ee nasö taa a dë wan sëmbë di lo’ u mbei toobi. Ja musu pakisei sö u di mii fii seepiseepi. Ma i musu piki ën taa i ta si dee bunu fasi dee a abi, söseei i dë seiki taa a kë du bunu soni. Suku u si dee möiti dee a ta mbei u ko ta du soni möön bunu, nöö gafëën da dee soni dë. Heepi ën tu faa sa ko abi möön bunu fasi, u di joo ta dëën möön faantiwöutu te a dë fanöudu. Di soni aki Jesosi bi du ku dee bakama fëën. A bi pasa wan jaa ku hafu di Jesosi bi miti Nataniëli (hënseei de ta kai Batolomisi), hën a dëën wan gaan faantiwöutu. A bi mbei Nataniëli ko toon wan apösutu, nöö Nataniëli bi ta du di wooko di Jesosi bi dëën ku hii ën hati (Lukasi 6:13, 14; Tjabukama 1:13, 14). Gafa di mii fii söseei dëën degihati, ka fii mbei a fii kuma na wan u dee soni a ta du ta bunu tjika. Heepi ën faa ko si taa a sa mbei ju ku Jehovah hati piizii, söseei taa a sa wooko ku dee köni fëën u dini Jehovah.

17, 18. Un wini joo feni te i ta heepi dee mii fii u dini Jehovah?

¹⁷ Kandë joo fii kumafa apösutu Paulosu bi fii. A bi ta booko hën hedi ku dee sëmbë dee bi dë kuma miii fëën. Dee sëmbë aki a bi heepi u ko lei sabi Jehovah, nöö a bi lobi de gaanfa seei. Fëën mbei a bi o hati ën ee wan u de an bi kë dini Jehovah möön (1 Kolenti 4:15; 2 Kolenti 2:4). Wan womi de kai Victor di bi kiija dii mii, bi taki taa: „A bi dë wan taanga ten seei, di dee mii bi abi 13 jaa te go miti 19 jaa. Ma dee suti ten dee u bi abi bi hia möön dee bookohedi dee bi ta miti u. Jehovah bi heepi u fuu ku dee mii fuu ko dë gaan mati.”

¹⁸ Un dee mama ku dee tata un ta mbei taanga möiti u heepi dee mii fuunu, u di un lobi de gaanfa seei. Wë wan musu ko wei u heepi de. Ma pakisei unfa joo wai tjika te dee mii o buta taa de o ta dini Gadu ku hii de hati.​—3 Johanisi 4.