Tshɔka lɛnɛ ele awui

Tshɔka lo ɛtɛ w'awui

Lowanya ɔnayɛ la hianda dia nde kambɛ Jehowa

Lowanya ɔnayɛ la hianda dia nde kambɛ Jehowa

“Yeso akatahamaka lo lomba, lo demba ndo akatahomɔka lokolo l’ɔlɔ lo washo wa Nzambi ndo w’anto.”—LUKA 2:52.

ESAMBO: 41, 89

1, 2. a) Kakɔna kakiyanya ambutshi amɔtshi wele l’ana watohanda? b) Ngande wakoka ana nkondja wahɔ l’ɛnɔnyi wekewɔ tohanda?

ETENA kɛmɔtshi l’atei wa ntena dioleki ɔngɛnɔngɛnɔ efula le ambutshi, ele etena kabatizama anawɔ. Ana anɛi waki Berenice vɔ akɔ tshɛ wakabatizama la ntondo ka vɔ nkotsha ɛnɔnyi 14. Nde mbutaka ate: “Ɔsɔ aki dikambo dia diambo efula le so. Lo mɛtɛ, taki la lowando nɛ dia anaso wakalange kambɛ Jehowa. Koko, takeyaka nto dia etena kayowokoma tohanda, ana aso wayoyokoka mpomana l’ekakatanu efula.” Wɛ lawɔ nto mbeyaka monga l’okiyanu lo dikambo sɔ, naka ɔnayɛ la pami kana la womoto aya hianda kana ayanga nkoma hianda.

2 Manyi mɔtshi yendana la kɛwɔ y’ana mbutaka ɔnɛ, ɛnɔnyi wakoma ana tohanda koka monga okakatanu le ambutshi ndo le ana, koko ambutshi hawohombe nkanyiya ɔnɛ anawɔ wa tohanda wekɔ aladi kana vɔ salaka akambo oko tɔkɛndakɛnda. Koko, nde mbutaka ɔnɛ, tohanda tongaka akambo ndo wekɔ la nsaki ya wolo efula ndo wekɔ l’ohomba wa mbetshaka wenya kaamɛ l’angɛnyi awɔ. Ɔnkɔnɛ, lam’ayawɔ tohanda, anayɛ koka mpamia l’ɔngɛnyi la ma ma la Jehowa oko wakasale Yeso etena kakinde eke ɔlɔngɔlɔngɔ. (Adia Luka 2:52.) Vɔ koka nto ndowanya akoka awɔ wa nsambisha ndo mpamia nsaki k’efula ka ndeka nsala akambo efula l’olimu wa Nzambi. Ndo vɔ koka mbɔsa tɛdikɔ tawɔ hita, tele oko nambola nsɛnɔ yawɔ le Jehowa ndo mbokitanyiya. Ko ngande wakokayɛ nsala oko weyɛ ombutshi dia ndowanya ɔnayɛ la hianda dia nde kambɛ Jehowa? Wɛ koka nkondja wetshelo oma lo woho wakalowanyaka Yeso ambeki ande la ngandji, l’okitshakitsha ndo la shɛnɔdi.

OKA ƆNAYƐ LAYA HIANDA NGANDJI

3. Ngande wakeye apɔstɔlɔ ɔnɛ Yeso aki ɔngɛnyi awɔ?

3 Yeso komonga tsho Owandji w’apɔstɔlɔ ande. Nde aki nto ndo ɔngɛnyi awɔ. (Adia Joani 15:15.) Lo nshi yakafundamaka Bible, owandji komongaka la mbekelo ka nsawola l’ɛhɔmbɔ ande lo kɛnɛ kendana la tokanyi ndo la nsaki yande. Koko, Yeso kɔmbɔsaka apɔstɔlɔ ande oko ɛhɔmbɔ. Nde akawaokaka ngandji ndo aketshaka wenya kaamɛ lawɔ. Nde akangɛnangɛnaka mbatɛ kɛnɛ kakandakanyiyaka ndo woho wakandayaokaka, ndo nde akaahokamɛka la yambalo tshɛ etena kakawɔkɛnɛmɔlɛka kɛnɛ kakawakanyiyaka ndo woho wakawayaokaka. (Makɔ 6:30-32) Diɔtɔnganelo diaki lam’asa Yeso l’apɔstɔlɔ ande sɔ, akasale dia vɔ monga angɛnyi wa ma ma ndo kɛsɔ akalɔngɔsɔla apɔstɔlɔ lo dikambo di’olimu wakawahombe ndjokamba lo nshi yayaye.

4. Ambutshi, ngande wakokanyu monga angɛnyi w’ananyu? (Enda osato wele lo mbɔtwɛlɔ.)

4 Kaanga mbeyɛ la lowandji laadiko di’anayɛ, wɛ koka monga nto ndo ɔngɛnyi awɔ. Angɛnyi mbetshaka wenya kaamɛ. Ondo wɛ kokaka mbetshaka wenya yema tshitshɛ lo nkamba olimu kana lo nsala akambo akina dia wɛ nkondja wenya efula wa mbetshaka kaamɛ l’anayɛ. Ɔsɔ ekɔ dikambo dimɔtshi diahombayɛ mbidja lo dɔmbɛlɔ ndo kanyiyaka dimɛna dimɛna. Angɛnyi nto ngɛnangɛnaka diangɔ dia woho ɔtɔi. Ɔnkɔnɛ, yanga dia mbishola kɛnɛ kangɛnangɛna ɔnayɛ la hianda, ɛnyɛlɔ oko mishiki, filmɛ, kana tɔkɛnyɔ talekande nanga. Ndo hemba ngɛnangɛna la kɛnɛ kangɛnangɛnande latɔ. Ilaria, lodjashi lo Italie, mbutaka ate: “Ambutshi ami wakayashaka lo mishiki wakamahokamɛka. Lo mɛtɛ, papa kami akayokoma ɔngɛnyi ami w’oshika ndo dimi komonga l’okakatanu wa sawola lande kaanga lo kɛnɛ kendana l’akambo wa wolo nkandola.” Lo monga ɔngɛnyi w’anayɛ ndo lo mbakimanyiya dia vɔ monga angɛnyi waki Jehowa, wɛ hoshisha lowandji layɛ oko ombutshi. (Osambu 25:14) Anayɛ wayɛna dia wɛ mbalangaka ndo mbalɛmiyaka ndo kɛsɔ ayonga wɔdu lewɔ dia nsawola layɛ lo kɛnɛ kendana l’oseka kiambokiambo tshɛ.

5. Ngande wakakoke ambeki waki Yeso monga la lɔsɛnɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ lo nkamba olimu waki Jehowa?

5 Yeso akeyaka dia naka ambeki ande monga l’osalosalo lo kambɛka Jehowa ndo sambishaka lokumu l’ɔlɔlɔ, kete vɔ wayonga l’ɔngɛnɔngɛnɔ wa mɛtɛ. Ɔnkɔnɛ, nde akaakeketsha dia vɔ ndjasha efula l’olimu w’esambishelo ndo nde akaalake ɔnɛ nde ayowakimanyiya.—Mateo 28:19, 20.

6, 7. Ngande wɛnyayɛ anayɛ ngandji etena kawaetshayɛ dia vɔ monga l’ekongelo ka mbala la mbala l’olimu wa Jehowa?

6 Wɛ nangaka di’anayɛ ntshikala suke la Jehowa. Ndo Jehowa nangaka dia wɛ mbalowanya ndo mbahokola. Nde akakosha lowandji la nsala dikambo sɔ. (Ɛfɛsɔ 6:4) Diakɔ diele, ekɔ ohomba wɛ ndjashikikɛ ɔnɛ anayɛ wekɔ lo nongola olowanyelo ɔsɔ mbala la mbala. Ohokana yimba lo dikambo nɛ: Wɛ ekɔ l’eshikikelo ɔnɛ naka anayɛ mbɔtɔka kalasa, kete wɛ mbeyaka dia wetshelo walongolawɔ wekɔ ohomba ndo wɛ nangaka dia vɔ ngɛnangɛna mbeka akambo w’eyoyo. Woho akɔ waamɛ mbakokayɛ ndjashikikɛ lo kɛnɛ kendana la wɔtwɛlɔ awɔ lo nsanganya, nsanganya ya weke, ndo ɔtɛmwɛlɔ wa nkumbo. Laadiko di’akambo asɔ tshɛ, wetshelo wakondjawɔ oma le Jehowa koka mbitsha nsɛnɔ yawɔ. Diakɔ diele, kimanyiyawɔ dia vɔ ngɛnangɛna mbeka akambo wendana la Jehowa ndo yashikikɛ dia nde koka mbaetsha dia vɔ monga la lomba l’oshika. (Tukedi 24:14) Ndo nto, lowanya anayɛ dia vɔ ntshɔka l’olimu w’esambishelo mbala la mbala. Okoya ɛnyɛlɔ ka Yeso lo mbakimanyiya dia vɔ ngɛnangɛna mbetshaka anto akina Ɔtɛkɛta wa Nzambi.

7 Ngande wakoka ekongelo ka mbala la mbala ka l’olimu wa Jehowa, ɛnyɛlɔ oko wekelo, nsanganya ndo olimu w’esambishelo nkimanyiya ɔnayɛ laya hianda? Erin, lodjashi l’Afrique du Sud mbutaka ate: “Mbala efula sho ana takanyɛnganyɛngaka ndo takangunangunaka lo kɛnɛ kendana la wekelo wa Bible, otshwelo wa tsha lo nsanganya, ndo dia olimu w’esambishelo. Lo tena dimɔtshi takahembolaka wekelo aso wa lo nkumbo l’okonda ko sho mimɔ. Koko ambutshi aso kopekɔ.” Nde ekɔ la lowando le ambutshi ande nɛ dia vɔ wakokimanyiya dia nde mɛna ohomba wa akambo akɔ. Ɛlɔ kɛnɛ, mbala tshɛ kahombande mbetsha losanganya lɔmɔtshi kana mbetsha ntshɔ l’olimu w’esambishelo, nde nomɔlomɔka dia nkaloya esadi eto mbekelo kande ka salaka awui asɔ mbala la mbala.

ONGA L’OKITSHAKITSHA

8. a) Ngande wakɛnya Yeso ɔnɛ nde aki l’okitshakitsha? b) Ngande wakakimanyiya okitshakitsha wa Yeso ambeki ande?

8 Kaanga mbele Yeso aki kokele, nde aki l’okitshakitsha ndo akatɛka ambeki ande ɔnɛ nde aki l’ohomba w’ekimanyielo ka Jehowa. (Adia Joani 5:19.) Onde dui sɔ diakasale di’ambeki nkitshakitsha dilɛmiɛlɔ diawɔ otsha le Yeso? Ndooko. Lo yɛdikɔ yakawatalekaka mɛna ɔnɛ nde ndjaɛkɛka le Jehowa, mbakawatalekaka mbɛkɛ otema le nde. L’ɔkɔngɔ diko, vɔ wakayookoyaka ɛnyɛlɔ kande k’okitshakitsha.—Etsha 3:12, 13, 16.

Etena kasuyayɛ munga yayɛ, anayɛ wayokɔlɛmiya

9. Etena kasuyayɛ munga yayɛ ndo kalɔmbayɛ edimanyielo, ngande wakoka dikambo sɔ nkimanyiya ɔnayɛ la hianda?

9 Otshikitanyi la Yeso, sho tekɔ anto wele keema kokele ndo sho salaka munga. Ɔnkɔnɛ, onga l’okitshakitsha. Eya di’ekɔ akambo efula wahayakoke nsala ndo etawɔka munga yayɛ. (1 Joani 1:8) Ɔsɔku, mbayokondja ɔnayɛ la hianda wetshelo wa mbetawɔka munga yande hita ndo nde ayoleka kɔlɛnya. Laadiko di’akambo tshɛ, onto akɔna alekayɛ nɛnya? Onde osungu wetawɔ munga kande ko kana ɔnɛ lahalɔmbaka edimanyielo pondjo? Rosemary, lele l’ana asato mbutaka ate, nde l’omɛnde waketawɔka munga yawɔ l’otema ɔtɔi. Nde nembetshiya ate: “Dui sɔ diakatshutshuyaka anaso dia todiholɛka etema etena kakiwɔ la dikambo dimɔtshi.” Nde kotshaka ate: “Taketsha anaso lɛnɛ akokawɔ ntana ekandwelo woleki dimɛna w’ekakatanu awɔ. Etena kakawongaka l’ohomba w’ekimanyielo, takaatomaka mbala tshɛ lo ekanda aso walembetshiya Bible ndo takasalaka dɔmbɛlɔ kaamɛ lawɔ.”

10. Ngande waki Yeso l’okitshakitsha kaanga etena kakandatɛka ambeki ande kɛnɛ kakawakokaka nsala?

10 Yeso aki la lowandji la mbutɛ ambeki ande kɛnɛ kakawahombaka nsala. Koko lam’ele nde aki l’okitshakitsha, nde akaalembetshiyaka mbala efula lande na kakawahombaka nsala dikambo diakɔ. Ɛnyɛlɔ, nde kombutɛ ambeki ande tsho dia vɔ ntetemala nyanga ntondo Diolelo ndo losembwe laki Nzambi. Nde akawatɛ nto ate: “Ko nde ayonyokotshɛ diangɔ dikina sɔ tshɛ.” Etena kakawatɛ Yeso dia vɔ ntshika nombosha, nde akaalembetshiya ate: “Woho walomboshanyu anto akina mbayowonyolombosha ndo nyu, ndo woho wasalɛnyu anto akina akambo mbayowonyosalɛ ndo nyu.”—Mateo 6:31–7:2.

11. Ngande wakokayɛ nkimanyiya ɔnayɛ la hianda lo mbolembetshiya lande na kakayadje ɔlɛmbɛ ɔmɔtshi kana kakayɔsɛ yɛdikɔ mɔtshi?

11 Ntana etena kakoka dia nembetshiya ɔnayɛ la hianda, lande na kamboyodja ɔlɛmbɛ ɔmɔtshi kana kamboyɔsa yɛdikɔ mɔtshi. Etena kashihodiande lande na, nde ayokoka mbetawɔ kokitanyiya. Barry, lakodia ana anɛi, mbutaka ate: “Mbisha ana wa tohanda ɛkɔkɔ kimanyiyaka dia vɔ ndjaɛkɛ leyɛ.” Ana wa tohanda wayɛna dia wɛ kombidja ɔlɛmbɛ ɔmɔtshi kana kɔmbɔsa yɛdikɔ mɔtshi paka l’ɔtɛ weyɛ la lowandji la nsala dui sɔ koko l’ɔtɛ weyɛ l’ɔkɔkɔ ɔmɔtshi w’oshika. Ohɔ nto dia ana wa tohanda waya bu nto ana wa totshitshɛ. Vɔ wekɔ lo mbeka woho wa kanaka yimba lo akambo awɔ vɔamɛ ndo vɔ nangaka mbɔsa tɛdikɔ tawɔ hita. (Rɔmɔ 12:1) Barry nembetshiyaka ate: “Ana wa tohanda pombaka mbeka dia mbeya mbɔsa tɛdikɔ ta wolo tohikami l’ɛkɔkɔ w’eshika oleki tɔnɛ ta l’esasesase.” (Osambu 119:34) Ɔnkɔnɛ, onga l’okitshakitsha ndo lembetshiya ɔnayɛ la hianda lande na kakayɔsɛ yɛdikɔ mɔtshi. Lo nsala ngasɔ, nde mbekaka woho wa mbɔsa tɛdikɔ tande hita ndo nde ayeya ate wɛ mbɔɔsaka la nɛmɔ ndo ɔnɛ wɛ ambeya dia nde ambotatɛ monga opalanga.

ONGA LA SHƐNƆDI

12. Lam’ele Yeso aki la shɛnɔdi, ngande wakandakimanyiya Petero?

12 Yeso aki la shɛnɔdi ndo akeyaka ekimanyielo kaki l’ambeki ande l’ohomba. Ɛnyɛlɔ, etena kakatɛ Yeso ambeki ande ɔnɛ nde ayohomba ndjakema, Petero akatɛ Yeso dia nde ndjaoka kandji. Yeso akeyaka dia Petero akawokaka ngandji, koko nde akeyaka nto ɔnɛ yoho yakakane Petero aki kɔlɔ. Ngande wakakimanyiya Yeso Petero ndo ambeki akina? Ntondotondo nde akangola Petero. Oma laasɔ, Yeso akayolembetshiyaka kɛnɛ kakoka komɛ wanɛ wewɔ nsala lolango la Jehowa l’etena kele ekɔ wolo nsala dui sɔ. Yeso akate nto ɔnɛ Jehowa ayofuta wanɛ wele bu akanga wa lokaki. (Mateo 16:21-27) Petero akakondja wetshelo wahombama.—1 Petero 2:20, 21.

13, 14. a) Ngande wakokayɛ mbeya ɔnɛ ɔnayɛ la hianda ekɔ l’ohomba wa nkeketsha mbetawɔ kande? b) Ngande wakokayɛ mbishola ekimanyielo kele l’ɔnayɛ la pami kana la womoto l’ohomba mɛtɛ?

13 Lɔmba Jehowa dia nde nkosha shɛnɔdi dia wɛ mbeya ekimanyielo kele ohomba le ɔnayɛ la hianda. (Osambu 32:8) Ondo wɛ ekɔ lo mɛna dia nde aya bu l’ɔngɛnɔngɛnɔ oko watondongaka, ko kana nde ɔtɛkɛta kɔlɔ lo lokombo l’anangɛso. Mbeyaka monga ko, wɛ ɛna dia nde ekɔ la dikambo dimɔtshi diahandalange kotɛ. Tokanyiyake mbala kakɔ ɔtɔi ɔnɛ ɔnayɛ la hianda ekɔ lo nsala dikambo dimɔtshi dia kɔlɔ efula lo woshɛshɛ. * (Enda nɔtɛ ka l’ɛse ka dikatshi.) Koko, tɔnyɔlake okakatanu ande kana nongamɛ tsho ɔnɛ wayeta. Mbeyaka monga ko ekɔ ohomba wa wɛ mbokimanyiya dia nde nkeketsha mbetawɔ kande.

Nkimanyiya ɔnayɛ la hianda dia nde monga l’angɛnyi w’eshika l’atei w’etshumanelo (Enda odingɔ 14)

14 Dia mbeya woho wakokayɛ nkimanyiya ɔnayɛ la hianda, mbolande ambola la ngandji ndo la dilɛmiɛlɔ. Dui sɔ diekɔ oko onto la tahola ashi oma l’ɛtɛkɔ. Naka wɛ mbatahola esadi esadi, kete wɛ howatahola efula lo yɛdikɔ yalangayɛ. Woho akɔ waamɛ mbele, naka wɛ bu la solo dia lotutsha etena kambolayɛ wembola kana kahembayɛ ntshutshuya ɔnayɛ la hianda dia nde ntɛkɛta la wolo, wɛ heya mbishola kɛnɛ kakanande ndo woho wayaokande mɛtɛ. (Adia Tukedi 20:5.) Ilaria mbohoka dia etena kakinde eke hianda, nde akalangaka mbetsha wenya efula l’asekande wakɔtɔka la nde kalasa ɔtɔi koko nde akeyaka ɔnɛ dui sɔ diaki kɔlɔ. Ambutshi ande wakalembetɛ ɔnɛ nde akayakiyanyaka lo dikambo dimɔtshi. Ilaria mbutaka ate: “La dikɔlɔ dimɔtshi, vɔ wakate tsho ɔnɛ vɔ wambɛna dia dimi lambɔkɔmɔ yema ko wakamumbola ɔnɛ amboleka wolo na. Lakakɛdia asɔyi mbala kakɔ ɔtɔi, lakaalembetshiya dikambo diakɔ ndo lakaalɔmbɛ ekimanyielo. Vɔ wakakumbatɛ ndo wakambutɛ ɔnɛ wambomboka ndo wakandake dia vɔ kimanyiyami.” Ambutshi waki Ilaria wakatatɛ mbokimanyiya aha la ntshimbatshimba dia nde monga l’angɛnyi w’eshika l’etshumanelo.

Yanga dia mbishola waonga w’amɛna w’ɔnayɛ la hianda ndo andolakande

15. Na yoho kina yakɛnya Yeso dia nde aki la shɛnɔdi?

15 Yeso aki nto la shɛnɔdi etena kakandashola waonga w’amɛna w’ambeki ande. Ɛnyɛlɔ, etena kakoke Natanayɛlɛ ɔnɛ Yeso akatombe oma la Nazarɛtɛ, nde akate ate: “Onde dikambo di’ɔlɔlɔ koka ntomba oma la Nazarɛtɛ?” (Joani 1:46) Otondonga ndo wɛ mbaki lɛkɔ, onde wɛ otɔfɔnya ɔnɛ Natanayɛlɛ aki l’ekanelo ka kɔlɔ kana akakanɛka anto kɔlɔ ko kana ɔnɛ nde komonga la mbetawɔ? Yeso komonga l’ekanelo ka ngasɔ. Koko nde aki la shɛnɔdi ndo akeye ɔnɛ Natanayɛlɛ aki la losembwe, diakɔ diakandate ate: “Nyende ose Isariyɛlɛ lele bu la lokeso kaanga yema.” (Joani 1:47) Yeso akakoke mbadia kɛnɛ kele l’otema ndo nde akakambe la dikoka sɔ dia mɛna waonga w’amɛna w’anto.

16. Ngande wakokayɛ nkeketsha ɔnayɛ la hianda dia nde ndowana?

16 Kaanga mbele wɛ hakoke mbadia kɛnɛ kele l’etema w’anto oko Yeso, wɛ koka monga la shɛnɔdi. Jehowa koka kokimanyiya dia wɛ nyanga dia mbishola waonga w’amɛna wele l’ɔnayɛ la hianda. Kaanga naka ɔnayɛ la hianda ambokonyangiya, totake pondjo ɔnɛ nde ekɔ onto la kɔlɔ kana efundja ntɛkɔ. Ndo tokanyiyake ngasɔ kaanga yema lo dikambo diande. Koko, tɛnde ɔnɛ wɛ koka mɛna waonga ande w’amɛna ndo ɔnɛ wɛ ekɔ l’eshikikelo ɔnɛ nde nangaka nsala kɛnɛ kele ɔlɔlɔ. Lembetɛ awui wahombande ndowanya, ndo andolande. Kimanyiyande dia nkamba la waonga ande w’amɛna lo ndeka mbosha tɔkɛndɛkɛndɛ l’etena kakoka. Yeso akasale dikambo sɔ otsha le ambeki ande. Ɔnɔnyi l’etenyi l’ɔkɔngɔ wa nde mpomana la Natanayɛlɛ (lakawelɛka nto ɔnɛ Baratɔlɔmayo), Yeso akayowosha ɔkɛndɛ ɔmɔtshi w’ohomba efula. Nde akakonya Natanayɛlɛ ɔpɔstɔlɔ ndo la kɔlamelo tshɛ Natanayɛlɛ akakambe olimu wakawosha Yeso. (Luka 6:13, 14; Etsha 1:13, 14) Ɔnkɔnɛ, lo dihole dia wɛ nkonya ɔnayɛ la hianda dia nde mfɔnya ɔnɛ nde hasalaka akambo pondjo dimɛna lo yoho yahombama, andolakande ndo keketshakande. Konyande dia nde ndjaoka ɔnɛ nde koka nyɔngɛnyangɛnya wɛ la Jehowa ndo ɔnɛ nde koka nkamba l’akoka ande lo kambɛ Jehowa.

NDOWANYAKA ANAYƐ AYOKELA ƆNGƐNƆNGƐNƆ W’EFULA

17, 18. Naka wɛ ntetemala ndowanya ɔnayɛ la hianda dia kambɛ Jehowa, etombelo akɔna wakoka monga?

17 Wɛ mbeyaka ndjaoka oko wakayaoke ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ. Nde akayakiyanyaka efula lo kɛnɛ kendana la wanɛ waki oko ana le nde. Anto asɔ waki wanɛ wakandakimanyiya dia mbeka akambo wendana la Jehowa ndo nde akaalangaka woho w’anyanya. Ɔnkɔnɛ, aki dikambo dia lonyangu efula le nde lo kanyiya ɔnɛ amɔtshi l’atei awɔ mbeyaka ndjonga ko hawotetemala kambɛ Jehowa. (1 Kɔrɛtɔ 4:15; 2 Kɔrɛtɔ 2:4) Victor, lakodia ana asato mbutaka ate: “Ɛnɔnyi wa hianda bu dikambo dia wɔdu. Koko, tena di’ɔngɛnɔngɛnɔ ndeka ekakatanu wakatahomana lawɔ. L’ekimanyielo ka Jehowa takangɛnangɛnaka lɔngɛnyi la ma ma lam’asaso l’anaso.”

18 Ambutshi lee, nyekɔ lo nkamba la wolo dia ndowanya ananyu nɛ dia nyu mbaokaka ngandji efula. Tanyohekɔke. Nyohokanyiya ɔngɛnɔngɛnɔ wayonyokondja etena kayɔsa ananyu yɛdikɔ ya kambɛ Nzambi ndo ntetemala mbokambɛ la kɔlamelo tshɛ lee!—3 Joani 4.

^ od. 13 Ambutshi koka ntana ekimanyielo lo mbadia dibuku Les jeunes s’interrogent — Réponses pratiques, volume 1, lɛkɛ 317-318, ndo volume 2, lɛkɛ 136-141.