1, 2. Fikieme Pọl o ro kere ileta se Ileleikristi obọ Hibru?

EVAỌ ukpe 61 C.E., ikoko Ọghẹnẹ nọ e jọ Izrẹl soso a jẹ reawere udhedhẹ. Dede nọ Pọl ukọ na ọ jọ uwou-odi oke yena evaọ Rom, o je rẹro nọ a ti siobọno ei kẹle. A nwani siobọno Timoti nọ ọ jọ ogbẹnya riẹ no uwou-odi obọ, yọ aimava a je rẹro nọ a ti gbe weze bru inievo obọ Judia. (Ahwo Hibru 13:23) Rekọ nọ ikpe isoi ọvo e nwane vrẹ no, o tẹ gwọlọ nọ Ileleikristi obọ Judia a rẹ jowọ jọ kpata kpata, maero kọ enọ e jẹ rria Jerusalẹm. Fikieme? Okenọ u kpemu, Jesu ọ vuẹ ilele riẹ nọ a tẹ nwane ruẹ nọ egbaẹmo a wariẹ Jerusalẹm họ, jọ a dhẹ noi.—Luk 21:20-24.

² Ikpe 28 nọ i kpemu Jesu ọ kẹ ilele riẹ unuovẹvẹ nana. Evaọ oke yena, Ileleikristi nọ e jọ Izrẹl a kru ẹrọwọ rai ghelọ ukpokpoma gbe edawọ buobu. (Ahwo Hibru 10:32-34) Rekọ Pọl ọ gwọlọ ruẹrẹ ae kpahe kẹ oware nọ o te via evaọ obaro. A be te rẹriẹ ovao dhe odawọ nọ a re ruẹ obọ riẹ hẹ. (Matiu 24:20, 21; Ahwo Hibru 12:4) O gwọlọ nọ a re wo ithihakọ gbe ẹrọwọ vi epaọ anwẹdẹ kpobi re a sae dhẹ no Jerusalẹm wọhọ epanọ Jesu ọ vuẹ rai, re a sae zọ.  (Se Ahwo Hibru 10:36-39.) Fikiere ẹzi Ọghẹnẹ ọ tẹ wọ Pọl kere ileta se inievo eghaghae yena. Pọl o kere ileta nana rọ bọ ae ga kẹ oware nọ a be te rẹriẹ ovao dhe, yọ ileta nana ma bi se obe Ahwo Hibru nẹnẹ na.

3. Fikieme u ro fo nọ ma wo isiuru kpahe obe Ahwo Hibru?

³ O gwọlọ nọ mai idibo Ọghẹnẹ nẹnẹ ma re wo isiuru kpahe obe Ahwo Hibru na. Fikieme? Fikinọ uyero mai o wọhọ orọ Ileleikristi obọ Judia. Ma be rria “oke obẹbẹ,” yọ ibuobu mai a rọ ẹrọwọ thihakọ ikpokpoma egaga buobu no. (2 Timoti 3:1, 12) Rekọ mai otujọ ma be reawere udhedhẹ, ma re te nwane rẹriẹ ovao dhe ukpokpoma dẹẹ hẹ. Fikiere, wọhọ Ileleikristi oke Pọl na, o gwọlọ nọ ma rẹ jaja aro vi. Fikieme? Fikinọ kẹlena odawọ nọ ma re ruẹ obọ riẹ ẹdẹvo ho u ti te omai.—Se Luk 21:34-36.

4. Eme họ uzoẹme ẹgbukpe 2016 mai, kọ ẹvẹ u ro fo?

⁴ Eme o ti fiobọhọ kẹ omai ruẹrẹ oma kpahe kẹ eware nọ e te via evaọ obaro na? Pọl ọ jọ obe Ahwo Hibru dhesẹ eware buobu nọ e te bọ ẹrọwọ mai ga. Evaọ obe Ahwo Hibru 13:1, ọ kareghẹhọ omai oware jọ nọ u wuzou gaga. Ọ tuduhọ mai awọ nọ: “Wha gbẹ hai dhesẹ uyoyou-inievo.” Oria ikere nana ma rehọ uzoẹme ẹgbukpe 2016 mai na no ze.

5. Eme họ uyoyou-inievo?

⁵ Eme họ uyoyou-inievo? Evaọ Griki, ẹme Pọl nana o wo otofa “ọdawẹ nọ a re wo kẹ oniọvo.” Uyoyou ogaga nọ o rrọ sasasa evaọ udevie imoni hayo egbẹnyusu ekpekpe họ uyoyou-inievo. (Jọn 11:36) Orọnikọ ma rẹ faki ru wọhọ inievo ho. Mai yọ inievo. (Matiu 23:8) Pọl ukọ na ọ ta nọ: “Wha wo uvi uyoyou-inievo kẹ ohwohwo. Evaọ ọghọ ọrọkẹ ohwohwo, kobaro.” (Ahwo Rom 12:10) Ẹme nana o dhesẹ epanọ u fo nọ uyoyou mai kẹ inievo mai o rẹ ga te. Uyoyou-inievo gbe uyoyou Ileleikristi nọ idibo Ọghẹnẹ a wo kẹ ohwohwo, u bi fiobọhọ kẹ ai si kẹle ohwohwo je wo okugbe.

6. Ẹvẹ Ileleikristi uzẹme a wo otoriẹ ẹme na, uyoyou-inievo?

⁶ Ebe ukoko na a rẹ mae jọ ruẹ ẹme na “uyoyou-inievo.” Evaọ oke ahwo Ju, a jẹ hae rehọ ẹme na “oniọvo” dhesẹ omoni ohwo, yọ ẹsejọ dede a jẹ hae rehọ iẹe dhesẹ ohwo uviuwou ofa. Rekọ a jẹ hae rehọ iẹe dhesẹ ohwo orẹwho ofa vievie he, ọnọ ọ rrọ ohwo Ju hu. Dede na, rọkẹ omai Ileleikristi uzẹme, omọfa kpobi nọ ọ rrọ Oleleikristi uzẹme yọ “oniọvo” mai ghelọ oria hayo orẹwho kpobi nọ o no ze kẹhẹ. (Ahwo Rom 10:12) Jihova o wuhrẹ omai nọ ma you ohwohwo, inọ mai yọ inievo. (1 Ahwo Tẹsalonika 4:9) Rekọ, fikieme u ro wuzou re ma gbẹ hai dhesẹ uyoyou-inievo?

7. (a) Ẹjiroro vẹ ọ mai wuzou nọ ma re ro dhesẹ uyoyou-inievo? (b) Fodẹ ẹjiroro ọfa nọ u ro wuzou re ma bọ uyoyou mai kẹ ohwohwo ga.

⁷ Ẹjiroro nọ ọ mai wuzou nọ ma re ro dhesẹ uyoyou-inievo họ, Ọghẹnẹ ọ ta nọ ma ru ere. Ma rẹ sai you Jihova ha  nọ ma gbe wo uyoyou kẹ inievo mai hi. (1 Jọn 4:7, 20, 21) Ẹjiroro ọfa họ, ma gwọlọ obufihọ ohwohwo, maero kọ evaọ oke ebẹbẹ. Okenọ Pọl o kere ileta se ukoko obọ Hibru, ọ riẹ nọ Ileleikristi na jọ a be te dhẹ siọ iwou gbe eyero rai ba. Jesu o dhesẹ epanọ eware e te ga te oke yena. (Mak 13:14-18; Luk 21:21-23) Fikiere taure oke yena u te ti te, o gwọlọ nọ Ileleikristi oke yena a rẹ bọ uyoyou nọ a wo kẹ ohwohwo ga.—Ahwo Rom 12:9.

8. Eme o gwọlọ nọ ma re ru enẹna taure uye ulogbo na u te ti muhọ?

⁸ Uye ulogbo nọ a re te ruẹ obọ riẹ hẹ evaọ ikuigbe ohwo-akpọ o rrọ obaro tha kẹle. (Mak 13:19; Eviavia 7:1-3) O te gwọlọ nọ ma gaviezọ kẹ uthubro nọ o ta nọ: “Nyaze, ahwo mẹ, whọ ruọ evaọ uwou ra, re whọ kare ẹthẹ ra dhoma; si oma ra no omoke jọ bẹsenọ ofu na ọ rẹ vrẹ.” (Aizaya 26:20) “Evaọ uwou” nọ a fodẹ na, o sai dikihẹ kẹ ikoko mai sa-sa. Etẹe ma be jọ gọ Jihova kugbe ibe Ileleikristi mai. Rekọ omakugbe mai u vi onana. Pọl ukọ na ọ kareghẹhọ Ileleikristi obọ Hibru nọ a hai ru ohwohwo dhesẹ uyoyou je ru ewoma kẹ ohwohwo. (Ahwo Hibru 10:24, 25) O gwọlọ nọ ma rẹ bọ uyoyou-inievo nọ ma wo ga enẹna keme u ti fiobọhọ kẹ omai thihakọ edawọ kpobi nọ ma te rẹriẹ ovao dhe evaọ obaro.

9. (a) Uvẹ sa-sa vẹ ma wo nọ ma re ro dhesẹ uyoyou-inievo? (b) Kẹ oriruo oghẹrẹ nọ idibo Jihova a ro dhesẹ uyoyou-inievo no.

⁹ Ma wo uvẹ sa-sa nọ ma re ro dhesẹ uyoyou-inievo nẹnẹ taure uye ulogbo na u te ti muhọ. Etọ nọ i bi nuhu, okposo hayo ame nọ ọ be wọ no abade ze, ofou-ọwhibo gbe eware itieye na efa e be wha uye se inievo mai buobu. Inievo efa e be rẹriẹ ovao dhe ukpokpoma. (Matiu 24:6-9) Yọ inievo mai buobu a be rẹriẹ ovao dhe ọbẹwẹ kẹdẹ kẹdẹ fiki akpọ ofruriọ nọ ma rrọ. (Eviavia 6:5, 6) Epanọ ebẹbẹ i bu inievo mai oma te, ere uvẹ u bi rovie fihọ kẹ omai te nọ ma re ro dhesẹ nọ ma gine you rai gaga. Dede nọ ahwo akpọ inẹnẹ a bi dhesẹ uyoyou hu, o gwọlọ nọ ma rẹ ruabọhọ dhesẹ uyoyou-inievo. (Matiu 24:12) ^[1]—Rri ẹme-oruvẹ.

10. Eme ma te ta kpahe obọnana?

¹⁰ Ẹvẹ ma sae rọ ruabọhọ dhesẹ uyoyou-inievo ghelọ ebẹbẹ sa-sa nọ ma wo? Ẹvẹ ma sai ro dhesẹ nọ ma wo uyoyou utiona kẹ inievo mai? Nọ Pọl ukọ na ọ ta nọ Ileleikristi a “gbẹ hai dhesẹ uyoyou-inievo” no, ọ tẹ fodẹ idhere sa-sa nọ a sai ro ru onana. Joma ta kpahe idhere ezeza jọ.

11, 12. Eme họ otọ ẹme na, “ọrara-odederehọ”? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.)

 ¹¹ “Jọ uruemu ọrara-odederehọ o thọrọ owhai ẹro ho.” (Se Ahwo Hibru 13:2.) Eme họ otọ ẹme na, “ọrara-odederehọ”? Evaọ Griki, ẹme nana nọ Pọl ọ ta na u dhesẹ epanọ ohwo ọ rẹ jọ “wowou kẹ erara.” Ẹsejọhọ ẹme nana ọ kareghẹhọ omai Abraham avọ Lọt. Ezae ivẹ nana a jọ wowou kẹ erara nọ a riẹ ẹdẹvo ho. Uwhremu na a rọ riẹ nọ kpakọ erara na yọ ikọ-odhiwu. (Emuhọ 18:2-5; 19:1-3) Iriruo nana i ru nọ Ileleikristi obọ Hibru na a jẹ hai ro dede erara rehọ, jẹ rọ ere dhesẹ uyoyou-inievo.

¹² Ẹvẹ ma sai ro dhesẹ uruemu ọrara-odederehọ? Ma sai zizie ibe Ileleikristi ziọ uwou mai kẹ emuọriọ hayo omakugbe nọ ma rẹ jọ tuduhọ ohwohwo awọ. O tẹ make rọnọ ma nwane riẹ ọsẹro okogho mai avọ aye riẹ tere he, ma sai zizie ai ziọ uwou mai nọ a te weze ziọ ukoko mai. (3 Jọn 5-8) U du gwọlọ nọ ma re there emu buobu hayo raha igho buobu hu. Utee mai họ epanọ ma rẹ rọ tuduhọ inievo mai awọ, orọnikọ re ma rọ eware nọ ma wo dhesẹ oma kẹ ae he. Orọnikọ ahwo nọ a rẹ sae rehọ oghẹrẹ jọ ru ewoma kẹ omai zihe ọvo ma re zizie he. (Luk 10:42; 14:12-14) Oware nọ o mai wuzou họ, thakpinọ ma kuvẹ hẹ re ogbodhẹ iruẹru ikẹdẹ kẹdẹ u ru omai kpairoro vrẹ ọrara-odederehọ.

13, 14. Ẹvẹ ma sai ro “wo enọ e rrọ uwou-odi họ iroro”?

¹³ “Wha hai wo enọ e rrọ uwou-odi họ iroro.” (Se Ahwo Hibru 13:3.) Okenọ Pọl o kere ẹme nana, inievo nọ a mu fihọ uwou-odi fiki ẹrọwọ rai o wo họ iroro. Pọl o jiri ukoko na fikinọ a “je weri kẹ inievo nọ e jọ uwou-odi.” (Ahwo Hibru 10:34) Inievo jọ a fiobọhọ kẹ Pọl evaọ etoke ikpe ene nọ ọ rọ jọ uwou-odi na. Dede na, oria nọ inievo jọ a jẹ rria u thabọ gaga no oria uwou-odi nọ Pọl ọ jọ na. Kọ ẹvẹ inievo nana a sai ro fiobọhọ kẹ Pọl ghele? O sae jọnọ a jẹ lẹ gaga roro Pọl.—Ahwo Filipai 1:12-14; Ahwo Hibru 13:18, 19.

¹⁴ Nẹnẹ, u wo Isẹri Jihova buobu nọ e rrọ uwou-odi fiki ẹrọwọ rai. Inievo nọ e be rria kẹle eria iwou-odi itieye na a sae rọ ugogo idhere jọ fiobọhọ kẹ ae. Mai inievo buobu ma be rria kẹle iwou-odi itieye he. Ẹvẹ ma sai ro fiobọhọ kẹ ae je dhesẹ nọ a be thọrọ omai ẹro ho? Uyoyou-inievo o te wọ omai lẹ gaga roro ae. Wọhọ oriruo, ma sae lẹ roro inievo mai, te emaha te ekpako nọ e rrọ uwou-odi enẹna evaọ obọ Eritrea, inievo nana jọ họ Paulos Eyassu, Isaac Mogos, gbe Negede Teklemariam nọ a rrọ uwou-odi vrẹ ikpe 20 no.

15. Ẹvẹ ma sai ro dhesẹ nọ ma wo adhẹẹ kẹ orọo mai?

¹⁵ “Jọ ahwo kpobi a rọ ọghọ kẹ orọo.” (Se Ahwo Hibru 13:4.) U re je  dhesẹ nọ ma wo uyoyou-inievo nọ ma tẹ kẹnoma kẹ ọfariẹ-ogbe. (1 Timoti 5:1, 2) Wọhọ oriruo, ma te gbe-ọfariẹ kugbe oniọvo jọ, kiyọ oware enwoma ma ru rie hayo ahwo uviuwou riẹ na. Onana o rẹ raha evaifihọ nọ ma wo kẹ ohwohwo evaọ ukoko na. (1 Ahwo Tẹsalonika 4:3-8) Roro kpahe oghẹrẹ nọ o rẹ jọ aye oma nọ ọ tẹ riẹ nọ ọzae riẹ ọ be hai rri ifoto ẹbẹba. Kọ o te jariẹ oma nọ ọzae riẹ o you rie gbe inọ o wo adhẹẹ kẹ ọruẹrẹfihotọ orọo na?—Matiu 5:28.

16. Ẹvẹ edẹro i re ro fiobọhọ kẹ omai dhesẹ uyoyou-inievo?

¹⁶ “Jọ onọ wha wo o da owhai ẹro.” (Se Ahwo Hibru 13:5.) Eva nọ ma fihọ Jihova u ti fiobọhọ nọ eware nọ ma wo e te rọ da omai ẹro. Ẹvẹ onana u ro wobọ kugbe uyoyou-inievo? Eware nọ ma wo e tẹ be hae da omai ẹro, ma te kareghẹhọ nọ ibe Ileleikristi mai a wuzou kẹ omai viọ igho hayo ekwakwa eyero akpọ. (1 Timoti 6:6-8) U ti ru nọ ma ti gbe ro gu unoma kpahe inievo mai hayo uyero mai hi. Yọ ma te re amọfa ihri hayo wo uvuthei hi. Ukpoye, ma te hai ru ọghọ nọ ma te wo edẹro.—1 Timoti 6:17-19.

17. Nọ udu o tẹ rrọ omai awọ, ẹvẹ u re ro fiobọhọ kẹ omai dhesẹ uyoyou-inievo?

¹⁷ Jọ ‘udu’ o hae jọ owhai awọ. (Se Ahwo Hibru 13:6.) Eva nọ ma re fihọ Jihova u re fiobọhọ kẹ omai thihakọ edawọ nọ e make rrọ bẹbẹ avọ udu. Nọ ma te wo udu enẹ u re fiobọhọ kẹ omai wo emamọ eriwo. Yọ ma te wo emamọ eriwo, ma sae tuduhọ ibe Ileleikristi mai awọ jẹ sasa ae oma, rọ ere dhesẹ  uyoyou-inievo. (1 Ahwo Tẹsalonika 5:14, 15) Makọ evaọ etoke uye ulogbo na, ma sai wo udu keme ma riẹ nọ esiwo mai ọ kẹle no.—Luk 21:25-28.

18. Ẹvẹ ma sai ro ru uyoyou-inievo nọ ma wo kẹ ekpako ukoko mai ga ziezi?

¹⁸ “Wha kareghẹhọ enọ e be kpọ eware evaọ udevie rai.” (Se Ahwo Hibru 13:7, 17.) Ekpako ukoko a be hae rọ oke obọrai ru iruo gaga fiki mai. Ma te roro kpahe eware buobu nọ a bi ru, uyoyou gbe edẹro nọ ma wo kẹ iruẹru rai i ti dhe ẹgẹga. Ma gwọlọ ru oware nọ u re mi ae evawere he hayo nọ u re ru eva dha ae. Ukpoye, o gwọlọ nọ ma rẹ rọ eva mai kpobi yoẹme. Enẹ ma re ro “wo ororokẹ ologbo avọ uyoyou kẹ ae fiki iruo rai.”—1 Ahwo Tẹsalonika 5:13.

19, 20. Ẹvẹ ma sai ro dhesẹ uyoyou-inievo ga vi epaọ anwẹdẹ kpobi?

¹⁹ Ahwo a riẹ nọ idibo Jihova a re dhesẹ uyoyou-inievo gaga. Ere ọvona o jọ evaọ oke Pọl. Rekọ Pọl ọ tuduhọ inievo na awọ inọ a dhesẹ uyoyou na viere. Ọ ta nọ: “Wha ruabọhọ eruo onana viere.” (1 Ahwo Tẹsalonika 4:9, 10) O rrọ vevẹ inọ ghelọ epanọ ma you inievo mai ga te kẹhẹ, ma rẹ sai gbe ru uyoyou na dhe ẹgẹga.

²⁰ Fikiere, nọ ma be ruẹ uzoẹme ẹgbukpe mai evaọ Ọgwa Uvie na, ajọ o hae lẹliẹ omai roro kpahe enọ nana: Kọ mẹ sai wo uruemu ọrara-odederehọ vi epaọ anwẹdẹ? Ẹvẹ mẹ sai ro fiobọhọ kẹ inievo mai nọ e rrọ uwou-odi? Kọ me wo adhẹẹ kẹ ọruẹrẹfihotọ orọo nọ u no obọ Ọghẹnẹ ze na? Eme o ti fiobọhọ kẹ omẹ gine wo edẹro? Ẹvẹ mẹ sai ro fievahọ Jihova vi epaọ anwẹdẹ? Ẹvẹ mẹ sai ro yoẹme kẹ ekpako ukoko mẹ vi epaọ anwẹdẹ? Ma te wo ẹnyaharo evaọ idhere ezeza nana, kiyọ uzoẹme ẹgbukpe na yọ oka nọ o rrọ ugbẹhẹ ọvo ho. Ukpoye, o be ginẹ kareghẹhọ omai fi ẹme Pọl ukọ na họ iruo, nọ ọ ta nọ: “Wha gbẹ hai dhesẹ uyoyou-inievo.”—Ahwo Hibru 13:1.