1. ?Kannzɛ Zoova kwla sa’n kwlaa yo’n, sanngɛ ngue yɛ ɔ nin sran’m be yo ɔ?

ZOOVA yɛ ɔ yili ninnge’n kwlakwla ɔ. Like fi nunmɛn i sin, yɛ i ngwlɛlɛ’n ti dan. Kɛ Zɔbu wunnin i sɔ liɛ’n i wlɛ’n, ɔ seli Zoova kɛ: “M’an wun kɛ a kwla like kwlaa yo. Like fi nun-man lɛ bɔ i yolɛ ti kekle ɔ sa nun-ɔn.” (Zɔb 42:2) Zoova kwla sa’n kwlaa yo. Yɛ ɔ mianman sran wun. Sanngɛ, ɔ nin sran’m be di junman naan be wun i wlɛ kɛ ɔ klo be.

2. ?Junman cinnjin benin yɛ Zoova nin Zezi be dili ɔ?

² Ɲanmiɛn Zoova yili i Wa Zezi, i sin naan w’a yi ninnge’n kwlaa. Ɔ nin Zezi yɛ be yili ninnge mun ɔn. (Zan 1:1-3, 18) Kɛ Pɔlu kán Zezi ndɛ’n, ɔ seli kɛ: “I yɛ Nyanmiɛn maan ɔ yili ninnge’n bɔ be o nyanmiɛn su lɔ nin asiɛ’n su wa be kwlaa-a. Like nga be wun be’n nin nga be wun-man be’n, be nga be o bia su o, be nga be sie sran mun o, mmusu mun o, kpɛnngbɛn mun o. I yɛ Nyanmiɛn maan ɔ yili ninnge’n kwlaa, i bɔbɔ ti yɛ ɔ maan ɔ  yili be-ɔ.” (Kolɔsfuɛ Mun 1:15-17) Nanwlɛ, Ɲanmiɛn mannin Zezi i junman cinnjin kun. Kpɛkun, ɔ kannin junman sɔ’n mɔ Zezi dili’n i ndɛ. I lɛ’n nun’n, Ɲanmiɛn buli Zezi i sran dan.

3. (a) ?Ngue yɛ Ɲanmiɛn seli Adam kɛ ɔ yo ɔ? (b) ?Ngue ti yɛ ɔ mannin Adam i junman sɔ’n niɔn?

³ Zoova nin klɔ sran’m be di junman wie. Kɛ ɔ yili nnɛn mun’n, i bɔbɔ kwla tɔn be dunman kunngunngun. Sanngɛ, ɔ seli Adam kɛ ɔ tɔn be dunman. (Bo Bolɛ 2:19, 20) Ɲanmiɛn yoli sɔ naan Adam wun i wlɛ kɛ ɔ klo i naan ɔ kunndɛ kɛ ɔ nin i bé dí junman. Adam niannin nnɛn mun kunngunngun. Kpɛkun, wafa nga nnɛn kun fa ti’n, ɔ nin wafa ng’ɔ yo ninnge mun’n, i su yɛ ɔ nian ɔ tɔn i dunman ɔn. Adam kloli junman sɔ’n mɔ Ɲanmiɛn mɛnnin i’n. Sanngɛ, Ɲanmiɛn mannin Adam i junman kun ekun. Ɔ seli kɛ Adam di asiɛ’n i su junman naan asiɛ wunmuan’n kaci lika klanman. (Bo Bolɛ 1:27, 28) Sanngɛ kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, Adam nin Ɲanmiɛn be yacili junman dilɛ. Ajalɛ sɔ’n mɔ Adam fali’n, i bo’n guali tɛ mɛnnin i bɔbɔ nin i mma’m be kwlakwla.—Bo Bolɛ 3:17-19, 23.

4. ?Junman benin yɛ Ɲanmiɛn nin sran wie’m be dili ɔ?

⁴ Kɛ ɔ́ cɛ́ kɔ́’n, Ɲanmiɛn nin sran wie mun ekun be dili junman. Sran sɔ’m be nun wie yɛle Nowe, nin Moizi, nin Zozie, nin Salomɔn, ɔ nin Mali. Ɲanmiɛn fanngan nun’n, Nowe boboli mmeli kun. Ɔ maan kɛ nzue dan’n tɔ́’n, Nowe nin i awlofuɛ’m be fiteli nun. Moizi liɛ’n, ɔ fali Izraɛlifuɛ mun Ezipti lɔ fiteli. Kpɛkun, Zozie fa be ɔli mɛn nga Ɲanmiɛn seli kɛ ɔ́ fá mán be’n i nun lɔ. Salomɔn kplannin sua kun mannin Ɲanmiɛn Zerizalɛmun lɔ. Yɛ Mali liɛ’n, ɔ wuli Zezi. Ɲanmiɛn nin sran nanwlɛfuɛ sɔ mun, nin sran kpanngban kpa wie mun ekun be dili junman.

5. (a) ?Junman benin yɛ Ɲanmiɛn kunndɛ kɛ e di ɔ? (b) ?Ɲanmiɛn bɔbɔ kwlá diman junman sɔ’n ti ɔ? (An nian desɛn ng’ɔ o kan like suanlɛ’n bo i bo lɛ’n.)

⁵ Andɛ’n, Zoova kunndɛ kɛ i sran m’ɔ sieli i famiɛn’n, e tu e klun e suɛn i bo. I lɛ’n nun’n, e kwla yo ninnge kpanngban. Sanngɛ like nga Ɲanmiɛn kunndɛ kɛ e kwlakwla e yo’n, yɛle kɛ maan e kɛn i Sielɛ’n i ndɛ. Nán kɛ Ɲanmiɛn bɔbɔ kwlá diman junman sɔ’n ti ɔ. I kpa bɔbɔ’n, Zezi seli kɛ Ɲanmiɛn kwla yo maan yɛbuɛ’m be kan Ɲanmiɛn Sielɛ’n i ndɛ. (Lik 19:37-40) Sanngɛ, Ɲanmiɛn Zoova kunndɛ kɛ ɔ nin é dí “junman.” (1 Korɛntfuɛ Mun 3:9) Pɔlu seli kɛ: ‘E bɔ e nin Nyanmiɛn e di junman kun’n, é srɛ́ amun, nán maan ye nga Nyanmiɛn yoli amun’n ɔ yo ngbɛn.’ (2 Korɛntfuɛ Mun 6:1) Nanwlɛ, Ɲanmiɛn bu e sran. I ti yɛ ɔ nin e di junaman ɔn. Yɛ junman sɔ’n i dilɛ’n, ɔ man e aklunjuɛ. ?Ngue ti yɛ ɔ man e aklunjuɛ ɔ?

6. ?Kɛ Zezi nin i Si’n bé dí junman’n, ndɛ benin yɛ ɔ kannin m’ɔ kle kɛ i klun jɔ ɔ?

⁶ Be nga be nin Ɲanmiɛn be di junman’n, be klun jɔ titi. I wie yɛle Ɲanmiɛn i Wa Zezi liɛ’n. Ɔ seli kɛ: ‘Anannganman i sa nuan ninnge ng’ɔ boli be’n, min yɛ n ti be klikli-ɔ. [...] N wo i wun lɛ n sa o junman’n su. Cɛn kwlaa n yo i klun sa maan i klun jɔ klanman, wuun ń kán ngowa i nyrun, ngowa’n yɛ n kɛn i sa mlɔnmlɔn-ɔn.’ (Nyanndra Mun 8:22, 30) Kɛ Zezi nin i Si’n bé dí junman’n, i klun jɔ. Afin, ɔ si kɛ i Si’n klo i. ?Yɛ e li, kɛ e nin Ɲanmiɛn e di junman’n, e klun jɔ wie?

7. ?Ngue ti yɛ kɛ e bo jasin fɛ’n, e klun jɔ ɔ?

⁷ Zezi seli kɛ, kɛ e cɛ sran like’n, annzɛ be cɛ e like’n, e klun jɔ. (Sa Nga Be Yoli’n 20:35) I wie yɛle ndɛ nanwlɛ’n i silɛ’n. Kɛ be kleli e like mɔ e sili ndɛ nanwlɛ’n, ɔ yoli e fɛ. Kpɛkun, kɛ e kusu e kle sran’m be Biblu’n nun like mɔ be si ndɛ nanwlɛ’n, ɔ yo e fɛ  wie. Afin, e wun kɛ be kaci be nzuɛn’n. Be fa be wun mantan Ɲanmiɛn. Kpɛkun, be wla gua ase. Nanwlɛ, jasin fɛ bolɛ’n ti junman cinnjin kpa. Kɛ e di’n, e klun jɔ. Afin be nga be fa su’n, be kaci Ɲanmiɛn i janvuɛ mun. Kpɛkun, be kwla ɲan anannganman nguan.—2 Korɛntfuɛ Mun 5:20.

8. ?Ndɛ benin yɛ sran wie’m be kannin m’ɔ kle kɛ, kɛ e nin Ɲanmiɛn e di junman’n, ɔ ti kpa dan ɔn?

⁸ Kɛ e bo jasin fɛ’n mɔ sran’m be si Ɲanmiɛn’n, e si kɛ i sɔ’n yo Ɲanmiɛn fɛ. Kpɛkun, ɔ yra e su. I sɔ’n yo e fɛ kpa wie. (An kanngan 1 Korɛntfuɛ Mun 15:58 nun.) Be flɛ aniaan bian kun kɛ Marko, ɔ tran Itali. Ɔ seli kɛ: “N tu min klun n di Zoova i junman’n. Yɛ n si kɛ i wla kwlá fimɛn i sɔ’n mɔ n yo’n su. Ɔ maan min klun jɔ dan.” Be flɛ aniaan kun ekun kɛ Flanko. I kusu seli kɛ: ‘Zoova kle e cɛn kwlakwla kɛ ɔ klo e. Yɛle kɛ, e le i nuan ndɛ’n. Kpɛkun, i anuannzɛ’n kle e like. Junman kwlaa nga e di e mɛn i’n, wie liɛ’n, e bumɛn i like. Sanngɛ i liɛ’n, ɔ bu i junman cinnjin. Kɛ e nin Ɲanmiɛn e di junman’n, n wun i wlɛ kɛ ɔ timan ngbɛn. Ɔ maan, min klun jɔ.’

9. (a) ?Ngue yɛ ɔ kle kɛ Zoova nin Zezi be afiɛn’n mantan kpa ɔ? (b) ?Ngue ti yɛ be afiɛn’n kwla mantan sɔ ɔ?

⁹ Kɛ e nin e awlɛn su sran e di junman likawlɛ’n, e nin i e afiɛn’n mantan kpa. Kpɛkun, e si i nzuɛn’n. Asa ekun’n, e si like nga i ɲin’n wo i sin kpa’n. Yɛ e si like ng’ɔ yo naan w’a kwla ɲan like sɔ’n mɔ i ɲin wo i sin’n. I nun mɔ Zezi nin a baman asiɛ’n su wa’n, ɔ nin Zoova be dili junman afuɛ kpanngban kpa. Ɔ maan, be kloli be wiengu. Yɛ be afiɛn’n mantannin kpa. Sran fi kwlá saciman be afiɛn. Zezi kleli sɔ weiin. Ɔ seli kɛ: “Min nin n Si e ti kun.” (Zan 10:30) Nanwlɛ, Zezi nin Zoova be bo ti kun. Yɛ be di junman likawlɛ aklunjuɛ su.

10. ?Ngue ti yɛ kɛ e bo jasin fɛ’n, e nin Ɲanmiɛn nin e niaan Klistfuɛ mun e afiɛn’n mantan kpa ɔ?

¹⁰ Cɛn kun’n, Zezi srɛli Zoova kɛ ɔ niɛn i sɔnnzɔnfuɛ’m be su. ?Ngue ti yɛ ɔ srɛli sɔ ɔ? Ɔ seli kɛ: “Maan be yo sran wunmuan kɛ min nin wɔ e ti sran wunmuan’n sa.” (Zan 17:11) Kɛ e nanti Ɲanmiɛn mmla’n su’n, mɔ e bo jasin fɛ’n, e si Ɲanmiɛn kpa. E wun i wlɛ kɛ sran ng’ɔ fɛ i wla gua Ɲanmiɛn su’n, m’ɔ fɛ i atin’m be su’n i liɛ yo ye. Asa ekun’n, e fa e wun mantan Ɲanmiɛn. Kpɛkun, ɔ fɛ i wun mantan e wie. (An kanngan Zak 4:8 nun.) Kɛ e nin e niaan mun e di junman likawlɛ’n, e nin be e kaci sran wunmuan. Yɛle kɛ e akunndan’n yo kun, yɛ e ɲin o like kunngba’n i sin. Kɛ be klun jɔ’n, e klun jɔ wie. Kpɛkun, e fa afɛ ng’ɔ o be su’n, e yo e liɛ. Be flɛ aniaan bla kun kɛ Ɔktavia, ɔ tran Angle mɛn’n nun lɔ. Ɔ seli kɛ: ‘Kɛ e nin Zoova e di junman’n, e nin min niaan Klistfuɛ mun e afiɛn’n mantan. Afin, e bu  like kunngba’n i akunndan. Kpɛkun, e nanti ndɛ kunngba’n su.’ E kwla kan sɔ wie. Kɛ e wun wafa nga e niaan’m be mian be ɲin be yo Zoova klun sa’n, e nin be e afiɛn’n mantan kpa.

11. ?Kɛ é wá trán mɛn uflɛ’n nun’n, ngue ti yɛ e nin Zoova nin e niaan Klistfuɛ mun e afiɛn’n wá mántan kpa ɔ?

¹¹ E klo Ɲanmiɛn nin e niaan Klistfuɛ mun. Sanngɛ, kɛ é wá trán mɛn uflɛ’n nun’n, é wá kló be kpa ekun. Afin blɛ sɔ’n nun’n, e nin be é wá dí junman dan kpa. Sran nga Ɲanmiɛn wá cɛ́n be’n, é klé be like naan be si Ɲanmiɛn. Asa ekun’n, é dí asiɛ’n i su junman naan ɔ kaci lika klanman kpa. Blɛblɛblɛ, fɔ’n su tranman e nun kun. E bo’n wá yó kun. Kpɛkun, Zezi Klist síe e kwlakwla. Yɛ Zoova m’ɔ “man ninnge nga nguan o be nun’n be kwlaa be like ng’ɔ ju be’n,” e nin i e afiɛn’n mántan kpa.—Jue Mun 145:16.

12. ?Ngue ti yɛ jasin fɛ’n mɔ e bo’n, ɔ sasa e kpa ɔ?

¹² Satan yɛ ɔ sie mɛn’n nga ɔ. Yɛ fɔ’n wo e nun. Ɔ maan, akunndan nga sran’m be bu’n, ɔ cɛman naan y’a bu wie naan e nin Ɲanmiɛn e afiɛn’n w’a saci. I sɔ’n ti’n, ɔ fata kɛ e nian e wun su cɛn kwlakwla. Wienun ɔn, e su wuɛ nzue ba kun m’ɔ sonji’n. Sɛ y’a nianman e wun su’n, ɔ́ fá e kɔ́ i buman’n nun lɔ. I wafa kunngba’n, e o Satan i mɛn’n nun. Ɔ fata kɛ e nian e wun su kpa titi naan y’a mlinman. I lɛ’n nun’n, jasin fɛ’n mɔ e bo’n, ɔ yo e wun sa ye kpa. Kɛ e bo jasin fɛ’n, e buman like ng’ɔ kwla saci e’n i akunndan. Sanngɛ, e akunndan’n tran like kwlaa ng’ɔ ti kpa’n su. (Filipfuɛ Mun 4:8) Kɛ e bo jasin fɛ’n, e wla kpɛn Ɲanmiɛn i mmla’n, ɔ nin ninnge ng’ɔ seli kɛ ɔ́ yó mán e’n be su. Kpɛkun, e lafi i su kpa. Asa ekun’n, e mian e ɲin e fa nzuɛn kpa naan Satan w’a ɲanman e.—An kanngan Efɛzfuɛ Mun 6:14-17 nun.

13. ?Wafa sɛ yɛ aniaan bian kun bu jasin fɛ’n bolɛ’n niɔn?

¹³ Kɛ e bo jasin fɛ’n i titi mɔ e suan Biblu’n nun like’n, mɔ e ti e wiengu’m be wun ɲanman nun’n, i bo’n gua kpa man e. Yɛle kɛ sa nga be o e su’n, e buman be akunndan ngboko. Be flɛ aniaan bian kun kɛ Zoɛli, ɔ tran Ɔstrali. Ɔ seli kɛ: “Kɛ m bo jasin fɛ’n, n wun i wlɛ kɛ Ɲanmiɛn mmla’n be su nantilɛ’n, ɔ ti kpa dan. Afin n wun kɛ lika’n ti kekle naan afɛ’n wo sran’m be su. Jasin fɛ’n mɔ m bo’n ti’n, n yo wun ase kanfuɛ. N fa min wla’n guɛ i Zoova su, yɛ n lafi min niaan’m be su.”

14. ?Ngue yɛ ɔ kle kɛ Ɲanmiɛn fɛ i wawɛ’n man e naan y’a kwla bo jasin fɛ’n niɔn?

¹⁴ Kɛ e bo jasin fɛ’n, e wun kɛ Ɲanmiɛn fɛ i wawɛ’n man e. Ɔ maan, e lafi Ɲanmiɛn su kpa tra laa’n. Maan e fa sa kun e nian. Wienun ɔn, e sin sran’m be awlo’m be nun cɛn kwlakwla e man be kpanwun. Kɛ e yo sɔ’n, sran fi tuaman e kalɛ. Yɛ e seman sran fi kɛ ɔ yi kalɛ nga e bo’n, ɔ man e. Kpɛkun, e wun kɛ sran sunman be kloman e sa. Kɛ e man be kpanwun’n, be yo e finfin. Nanwlɛ, sɛ be yo sran kun i kɛ ngalɛ’n sa’n, ɔ cɛman naan w’a yaci junman sɔ’n i dilɛ. Afin i sa sin búbú i. I kunngba’n e tu e klun e bo jasin fɛ’n, yɛ e bo i su kalɛ. Asa kusu’n, sran wie’m be yo e finfin, annzɛ be ɲin ci e. Ɔ nin i sɔ’n ngba’n, e yaciman jasin fɛ’n i bolɛ. I sɔ’n kle weiin kɛ e nin Ɲanmiɛn yɛ e di junman’n niɔn. Naan ɔ fɛ i wawɛ’n man e.

15. ?Ngue ti yɛ jasin fɛ’n mɔ e bo’n ti’n, like nga ti yɛ Ɲanmiɛn yili sran’n ɔ kwla yo ye ɔ?

¹⁵ Jasin fɛ’n mɔ e bo’n ti’n, sran’m be fa be wun mantan Ɲanmiɛn. Ɔ maan, like nga ti yɛ Ɲanmiɛn yili sran’n, ɔ kwla yo ye. Kɛ Ɲanmiɛn yí sran’n, ɔ kunndɛli kɛ sran’n ɔ ɲan nguan tititi asiɛ’n su. Sanngɛ, Adam wa  yoli sa tɛ. Ɔ nin i sɔ’n ngba’n, Ɲanmiɛn w’a kaciman. (Ezai 55:11) Ɔ fali ajalɛ ng’ɔ kwla fa naan cɛn wie lele’n, sran’m b’a yoman sa tɛ kun, naan b’a wuman kun’n. Yɛle kɛ, ɔ sunmannin Zezi asiɛ’n su wa naan Zezi fɛ i wun yi e ti tɛ. Sanngɛ, sran nga i ɲin yi Ɲanmiɛn’n, yɛ tɛ mɔ Zezi yili’n ɔ kwla yo i wun sa ye ɔ. I sɔ’n ti’n, Zezi kleli sran’m be like. Kpɛkun, ɔ seli i sɔnnzɔnfuɛ mun kɛ be yo sɔ wie. Jasin fɛ’n mɔ e bo i andɛ’n ti’n, sran’m be nin Ɲanmiɛn be siesie be afiɛn. Ɔ maan, cɛn wie lele be su yoman sa tɛ kun, yɛ be su wuman kun. Junman sɔ’n yɛ e nin Ɲanmiɛn e di ɔ.

16. ?Ngue yɛ e yo m’ɔ kle kɛ e nanti Ɲanmiɛn i mmla dan nɲɔn’n, be su ɔ?

¹⁶ Kɛ e bo jasin fɛ’n, e kle kɛ e klo Ɲanmiɛn nin sran. Yɛle kɛ, sran’m be kwla ɲan anannganman nguan. Pɔlu seli kɛ Ɲanmiɛn “klo kɛ ɔ́ dé sran’m be kwlaa naan be wun sa ng’ɔ ti nanwlɛ’n i wlɛ kpa.” (1 Timote 2:4) Cɛn kun’n, Farizifuɛ kun seli Zezi kɛ ɔ kle i mmla’m be nun danfuɛ’n. Zezi tɛli i su kɛ: “Klo ɔ Min Nyanmiɛn’n kpa, fa ɔ wla’n kwlaa guɛ i su, maan wɔ akunndan’n kwlaa trɛn i su. I yɛ ɔ ti mmla klikli nin i nun dan nin-ɔn. Yɛ i nnyɔn su b’ɔ fɛ’n yɛ ɔ o yɛ: Klo ɔ wiengu kɛ a fa klo ɔ bɔbɔ wun’n sa.” (Matie 22:37-39) Kɛ e bo jasin fɛ’n, e kle kɛ e nanti Ɲanmiɛn i mmla nɲɔn sɔ’n be su.—An kanngan Sa Nga Be Yoli’n 10:42 nun.

17. ?Kɛ Ɲanmiɛn waan e bo jasin fɛ’n, wafa sɛ yɛ e bu i sɔ liɛ’n niɔn?

¹⁷ Junman nga Zoova mannin e kɛ e di’n, i dilɛ’n man aklunjuɛ. Kɛ e di junman sɔ’n, e nin Ɲanmiɛn bɔbɔ nin e niaan Klistfuɛ mun e afiɛn’n mantan. Junman sɔ’n i dilɛ’n, ɔ sasa e. Kɛ e di’n, e kle kɛ e klo Ɲanmiɛn nin sran. Zoova i sufuɛ’m be sɔnnin kpa asiɛ wunmuan’n su. Yɛ ɔ le sran kun nin i su afɛ. Sanngɛ, i kpɛnngbɛn o, i gbanflɛn nin talua o, i yalɛfuɛ nin sikafuɛ o, i juejuefuɛ nin tukpacifuɛ o, e kwlakwla e bo jasin fɛ’n. Nanwlɛ, Ɲanmiɛn ti aklunyefuɛ dan! I sɔ yɛ aniaan bla kun wunnin i wlɛ ɔ. Be flɛ i kɛ Santali, yɛ ɔ tran Aflansi. Ɔ seli kɛ: “Ɲanmiɛn mɔ like fi nunmɛn i sin’n, m’ɔ yili ninnge’n kwlakwla’n, m’ɔ di ninnge ng’ɔ yo be’n be su aklunjuɛ’n, ɔ se min kɛ: ‘Kɔ! Kɔ kó kán min ndɛ. Kɛn i weinwein. N jin wɔ sin. Biblu’n mɔ min nuan ndɛ’n o nun’n, n fa mannin wɔ. A le ukafuɛ ɲanmiɛn su lɔ nin asiɛ’n su. Blɛblɛblɛ, n kle wɔ like ng’ɔ ti su’n. N fa kle wɔ blɛ ng’ɔ ti su’n i su.’ Kɛ Ɲanmiɛn man e junman mɔ e nin Ɲanmiɛn bɔbɔ e di junman sɔ’n, e cenjele nun ɔn!”