Yai panembwa’mba bijipo

Yai paji ndonda ya mitwe

Mepuzho Afuma ku Batanga

Mepuzho Afuma ku Batanga

Ñanyi kimye bantu ba Lesa kyo bajinga bazha mu Babilona Mukatampe?

Buno buzha bwatendekele panyuma ya mwaka wa 100, kabiji bwapwile mu 1919. Mambo ka o twapimpwila ndumbulwilo ya kino kishinka?

Bishinka byonse bimwesha’mba mu 1919, bena Kilishitu bashingwa bafumine mu buzha mu Babilona Mukatampe kabiji balengele kipwilo kyatoka. Akilangulukai pa kino: Bufumu bwa Lesa byo bwatendekeletu kulama mwiulu mu 1914, bantu Lesa baesekelwe kabiji batendekele kwibatokesha pachepache kufuma mu bupopweshi bubela. * (Monai tubyambo twa munshi.) (Malakai 3:1-4) Kabiji mu 1919, Yesu watongwele “kalume wa kishinka kabiji wa maana” wa kupana “kajo pa kimye kyafwainwa” ku bantu ba Lesa bo batokesha. (Mateo 24:45-47) Mu yenka uno mwaka, bantu ba Lesa bebafumishe mu buzha bwa kifwanyikizho mu Babilona Mukatampe. (Lumwekesho 18:4) Pano ñanyi kimye bantu ba Lesa kyo baikele bazha?

Kala, twalumbululanga amba bantu ba Lesa baikele bazha mu Babilona Mukatampe pa kakimye kacheche kutendeka mu 1918. Kyamba kya Usopa kya March 15, 1992, kyaambile’mba byonkatu bena Isalela byo bebasendele mu buzha mu Babilona, bakalume ba Yehoba nabo baikele bazha mu Babilona Mukatampe mu 1918. Bino kukebakeba bishinka bikwabo kwamwesha’mba bantu ba Lesa baikele bazha kala mwaka wa 1918 saka akyangye kufika.

Bungauzhi buji mu Ezikyo 37:1-14 bwaambijile jimo amba bantu ba Lesa bakebatwala mu buzha kabiji pa kupitapo kimye bakebakasulula. Mu kino kimwesho, Ezikyo wamwene musanza mwayujile bikupa. Yehoba waambile’mba: “Bino bikupa kyo kisaka kyonse kya Isalela.” (Kyepelo 11) Bino bikupa byaimenejilengako kisaka kya bena Isalela ba kala kabiji kulutwe na lwendo byaimenejilengako “bena Isalela ba Lesa,” ko kuba’mba bashingwa. (Ngalatiya 6:16; Byubilo 3:21) Mu kino kimwesho, bikupa byaikele na bumi jibiji ne kwikala nzhita ikatampe. Kino kyalumbulwilenga jishinda bantu ba Lesa jo bebakasulwijilemo kufuma mu Babilona Mukatampe mu 1919. Pano buno bungauzhi bumwesha byepi amba bajinga mu buzha pa kimye kyabaya?

Patanshitu, Ezikyo wamwene’mba bino bikupa bya bantu bafwa “byauminetu shau.” (Ezikyo 37:2, 11) Kino kibena kumwesha’mba bano bantu bafwile kala. Kya bubiji, Ezikyo wamwene bafwa saka basanguka pachepache, kechi basangukile ponkapotu ne. Waumvwine “kuvuma kwa bikupa, kabiji bikupa byatendekele kukonkana pamo ne kwinunga ku bikwabo.” Kabiji wamwene “mishipeshipe ne misunyi yalamata konka.” Kyalondejilepo, bikoba byavwetele pa misunyi. Kabiji “muya watwelele mwi abo kabiji baikele na bumi.” Bano bantu byo baikele na bumi jibiji, Yehoba wibapele kyalo kyabo kuba’mba bekalengamo. Papichile kimye pa kuba’mba bino byonse byubiwe.—Ezikyo 37:7-10, 14.

Byonkatu byaambijile jimo buno bungauzhi, bena Isalela baikele mu buzha pa myaka yavula. Baikele bazha mu mwaka wa 740 Kilishitu saka akyangye kusemwa, kimye mikoka jikumi ya bena Isalela, yalengele bufumu bwa ku kabeta ka ku buyeke, kyo beisendele mu buzha. Mu mwaka wa 607 Kilishitu saka akyangye kusemwa, Yelusalema bamonawine ku bena Babilona, kabiji mikoka ikwabo ibiji yalengele bufumu bwa Yuda bwa ku kabeta ka ku bulenge beisendele mu buzha. Kepo mu mwaka wa 537 Kilishitu saka akyangye kusemwa, bebakasulwile kufuma mu buzha kimye Bayudea bacheche kyo babwelele na kushimukulula nzubo ya Lesa ne kutendeka kupopwela Yehoba jibiji mu Yelusalema.

Onkao mambo, bino bishinka byonse bibena kumwesha amba bena Kilishitu bashingwa baikele mu buzha mu Babilona Mukatampe pa myaka yavula, kechi kufumatu mu mwaka wa 1918 kufika mu 1919 ne. Kabiji Yesu naye waambilepo pa ino myaka yavula, byo aambile’mba bena Kilishitu ba bubela, ko kuba’mba nseku, bakakomena pamo na “baana ba mu Bufumu,” ko kuba’mba wichi. (Mateo 13:36-43) Mu yoya myaka, kwajingatu bena Kilishitu ba kine bacheche. Bavula betelanga’mba bena Kilishitu baitabijile mu mafunjisho a bubela kabiji baikele ke bansatuki. O ene mambo o twafwainwa kwambila’mba kipwilo kya bena Kilishitu kyajinga mu buzha mu Babilona Mukatampe. Buno buzha bwatendekele panyuma ya mwaka wa 100 kabiji bwatwajijile kufikatu ne kimye nzubo ya Lesa ya ku mupashi kyo beitokeshe mu moba a kupelako.—Byubilo 20:29, 30; 2 Tesalonika 2:3, 6; 1 Yoano 2:18, 19.

Mu yoya myaka yavula, bantangi ba machechi ne bamulwila ntanda bajinga mu kafulumende bakebeshenga’mba bantu bebakookelenga. Kya kumwenako, kechi baswishanga bantu kwikala na Baibolo nangwa kutanga Baibolo mu mulaka ye baumvwanga ne. Bamo batanganga Baibolo bebasokelanga pa bichi. Kabiji aba balengululanga byaambanga bantangi ba machechi bebakambulanga. Kyakatezhe bingi muntu kufunda bukine nangwa kufunjisha bakwabo.

Kabiji kimwesho kya kwa Ezikyo kitufunjisha amba bantu ba Lesa basangukilenga ne kukasuluka pachepache kufuma mu bupopweshi bwa bubela. Kuno kusanguka ne kukasuluka kwatendekele ñanyi kimye, kabiji kwaubiwe byepi? Kino kimwesho kyaamba’mba kwajinga “kuvuma kwa bikupa.” Kino kyatendekele kubiwa byo kwashajile myaka icheche kuba’mba moba a kupelako atendeke. Mu yoya myaka, kwajinga bantu ba kishinka bakebelenga kutaana bukine ne kwingijila Lesa nangwa kya kuba kwajinga mafunjisho a bubela avula. Bafunjilenga Baibolo ne kweseka papelejile bulume bwabo kubuulako bantu byo bafunjilenga. Bakwabo baingijile na ngovu kutuntulula Baibolo mu milaka yaambanga bantu.

Kabiji ku mpelo ya myaka ya mu ma 1800, kyajingatu nobe misunyi ne bikoba byatendekele kulamata ku bikupa. Charles Taze Russell ne balunda nanji baingijile na ngovu kutaana bukine bwa mu Baibolo ne kwingijila Yehoba. Bakwashishe bakwabo kumvwisha bukine kupichila mu kunemba magazini wa Zion’s Watch Tower ne mabuku akwabo. Kabiji filimu wa “Photo-Drama of Creation” wa mu 1914 ne buku wa kuba’mba The Finished Mystery wa mu 1917, byakoseshe lwitabilo lwa bantu ba Yehoba. Byo kyafikile mu 1919, kyajingatu nobe bantu ba Lesa bebapa bumi ne kyalo kipya. Kufumatu kyokya kimye, aba baji na luketekelo lwa kwikala pano pa ntanda benunga ku bashingwa. Bonse bapopwela Yehoba kabiji baikala ke “nzhita ikatampe.”—Ezikyo 37:10; Zekaliya 8:20-23. *—Monai tubyambo twa munshi.

Onkao mambo, kyamwekatu patoka amba bantu ba Lesa baikele bazha mu Babilona Mukatampe panyuma ya mwaka wa 100. Kino kyo kimye bantu bavula kyo basatukile mambo baitabijile mu mafunjisho a bupopweshi bwa bubela ne kukana bukine. Pa myaka yavula, kyakatezhe bingi kwingijila Yehoba, byonkatu byo kyajinga ku bena Isalela kimye kyo bajinga bazha. Bino lelo jino bukine bubena kusapwilwa ku bantu bonse. Kituletela bingi lusekelo mambo tubena kwikala mu kimye ‘aba baji na maana kyo babena kusaama nobe jiulu.” Bavula babena ‘kwitokesha,’ “kwikala bwikalo bwawama,” ne kuswa mpopwelo ya kine.—Danyela 12:3, 10.

Kimye Satana kyo aesekelenga Yesu, nanchi kine watwajile Yesu ku nzubo ya Lesa nyi, inyi wamumwesheshetu nzubo ya Lesa mu kimwesho?

Kechi twayuka bulongo Satana byo aubile pa kumwesha Yesu nzubo ya Lesa ne.

Banembi ba Baibolo, abo ba Mateo ne Luka bonse banembele kyamwekele. Mateo waambile’mba ‘Diabola watwajile’ Yesu ku Yelusalema ne “kumwikazha peulu ya jikonka ja nsakwa ya nzubo ya Lesa,” ko kuba’mba peulu pene pa nzubo ya Lesa. (Mateo 4:5) Luka waambile’mba Diabola “wamutwajile ku Yelusalema ne kumwikazha peulu ya jikonka ja nsakwa ya nzubo ya Lesa.”—Luka 4:9.

Kala, mabuku etu alumbulwile’mba kyamweka Satana kechi watwajile Yesu ku nzubo ya Lesa na kumweseka ne. Kyamba kya Usopa kya March 1, 1961, kyaambile’mba luno lweseko lwipashishe na lolwa Satana lo aesekele Yesu kupichila mu kumumwesha bufumu bonse bwa pano pa ntanda saka aji pa mutumba walepa. Kyaambile’mba kafwako mutumba walepa kya kuba inge muntu wakanjilapo wakonsha kumona bufumu bonse bwa pano pa ntanda ne. Kino Kyamba kya Usopa kyaambile’mba mu jishinda jimotu, kyamweka Satana kechi watwajile Yesu ku nzubo ya Lesa ya kine ne. Pano bino, mitwe ikwabo mu Kyamba kya Usopa yaambile’mba umvwe kya kuba Yesu witayile panshi kufuma pa nzubo ya Lesa, inge wafwile.

Bantu bamo bamba’mba Yesu kechi wajinga mwina Levi ne, onkao mambo kechi bakonsheshe kumuswisha kwimana peulu ya nzubo Lesa yazhila ne. Onkao mambo, bamba’mba kyamweka Satana waesekele Yesu kwingijisha kimwesho. Myaka yavula kino saka kikyangye kumweka, Ezikyo naye bamutwajile ku nzubo ya Lesa mu kimwesho.—Ezikyo 8:3, 7-10; 11:1, 24; 37:1, 2.

Inge kya kuba Yesu bamutwajile ku nzubo ya Lesa mu kimwesho, bamo bakonsha kwipuzha’mba:

  • Nanchi Yesu inge wikimwene’mba lweseko kwitaya kufuma peulu ya nzubo ya Lesa nyi?

  • Kimye kikwabo Satana kyo aesekele Yesu, waambijile Yesu kwalula mabwe a kine kwikala shinkwa wa kine, ne kwambila Yesu amba amupopwele. Nanchi kechi twakonsha kwamba’mba Satana wakebelenga’mba Yesu etaye panshi kufuma peulu ya nzubo ya Lesa ya kine nenyi?

Bino inge kya kuba Satana kechi waingijishe kimwesho ne, kabiji watwajile Yesu ku nzubo ya Lesa ya kine, bamo bakonsha kwipuzha’mba:

  • Nanchi Yesu walajile Mizhilo kupichila mu kwimana peulu ya nzubo ya Lesa yazhila nyi?

  • Yesu waendele byepi kufuma mungye kuya ku nzubo ya Lesa ku Yelusalema?

Twayai tumone bishinka bikwabo pa kuba’mba tukumbule mepuzho abiji apelako.

Shayuka aye D. A. Carson wanembele’mba kyambo kya Kingiliki kyatuntululwa amba “nzubo ya Lesa” kyo baingijisha mu Mateo ne mu Luka kyamweka kilumbulula mpunzha yonse ya nzubo ya Lesa, kechi nzubo yazhila yonkatu, amwa mo baswishishetu bena Levi kwingijilanga ne. Mpunzha ya jikonka ja ku kabeta ka ku bulenge musela yajinga na musemi waselebala wajinga pene peulu ya nzubo ya Lesa. Yesu wafwainwa waimene pa uno musemi. Kufuma pa jino jikonka kufika mu Kimpachiko kya Kedolona palepele mamita 140. Shayuka wa mpito aye Josephus waambile’mba pano pantu palepele bingi kya kuba inge muntu waimanapo ne kutala panshi “wakonsha kumvwa kimpendampenda.” Nangwa kya kuba Yesu kechi wajinga mwina Levi ne, kafwako wakonsheshe kumukanya kwimanapo.

Pano Yesu waendele byepi kufuma mungye kuya ku nzubo ya Lesa ku Yelusalema? Kechi twayuka bulongo ne. Baibolo waambatu’mba Yesu bamutwajile ku Yelusalema. Kechi waambapo musinso wajingapo kufika ku Yelusalema nangwa moba o bamwesekele kwi Satana ne. Onkao mambo, kyamweka Yesu waendele kuya ku Yelusalema, nangwa kya kuba luno lwendo lwafwainwa lwamusendejile moba avula.

Kimye Satana kyo amwesheshe Yesu “bufumu bonse bwa pano pa ntanda,” kyamweka waingijishe kimwesho, mambo kafwako mutumba walepa kya kuba inge muntu wakanjilapo wakonsha kumona bufumu bonse bwa pano pa ntanda ne. Kijitu byonka byo mwakonsha kwingijisha TV kumwesha muntu bipikichala bya ku kyalo kingi. Kyamweka Satana waingijishe kimwesho, bino wakebelenga’mba Yesu afukame ne kumupopwela. (Mateo 4:8, 9) Onkao mambo, kimye Satana kyo atwajile Yesu ku nzubo ya Lesa, wafwainwa wakebelenga amba Yesu etaye panshi kufuma peulu ya nzubo ya Lesa ne kufwa. Bino Yesu wakaine. Luno lweseko lwabayile bingi kukila byo lwakonsheshe kwikala umvwe kya kuba Yesu bamwesekeletu mu kimwesho.

Onkao mambo, kyamweka Yesu wayile ku Yelusalema ne kwimana pene peulu ya nzubo ya Lesa. Byonka byo twaji kwamba ku ntendekelo ya uno mutwe, kechi twayuka bulongo Satana byo amwesheshe Yesu nzubo ya Lesa ne. Bino twayuka’mba Satana waesekelenga Yesu kuba’mba obe byatama ne kuba’mba kimye kyonse Yesu wakainenga.

^ par. 2 Monai Kyamba kya Usopa kya July 15, 2013, mapa 10-12, mafuka 5-8, 12.

^ par. 2 Kinembelo kya Ezikyo 37:1-14 ne kya Lumwekesho 11:7-12 byonse byamba pa kyamwekele mu 1919. Bungauzhi buji mu Ezikyo 37:1-14 bwaamba pa bantu ba Lesa bonse kimye kyo babwelele mu bupopweshi bwa kine mu 1919 panyuma ya kwikala bazha pa myaka yavula. Bino Lumwekesho 11:7-12, waamba pa kusangulwa kwajingako mu 1919 kwa jibumba jicheche ja balongo bashingwa batangijila bantu ba Lesa. Pa myaka yavula yapichilepo, bano balongo kechi bebaswishishe kwingila ne.