Dios mëduumbëty ja ojts nyëjkxtë tsumytsyënaabyë mä Mëj Babilonia ko nety të nyaxy ja jëmëjt 100 ets ja yˈawäˈätspëtsëëmdë mä jëmëjt 1919. Duˈun tyam yajjaygyukë tyäˈädë tëyˈäjtën. ¿Tiko të tyëgatsy?

¿Wiˈix nnijäˈäwëm ko pënaty nëjkxandëp tsäjpotm ja yˈawäˈätspëtsëëmdë mä Mëj Babilonia mä jëmëjt 1919, ets ko desde jaa tyuˈukmujktsondaktë ets yajpäättët mä Diosë kyäjpn diˈib wäˈäts? Nˈokwinmäˈäyëmë tyäˈädë: jantsy jeˈeyë ja Diosë yˈAnaˈam Kyutujkënë yˈanaˈamtsondaky tsäjpotm 1914, ta ja Dios mëduumbëty tpattë jotmay ets wanaty wanaty yˈawäˈätspëtsëëmdë mä tijaty tyuundëbë relijyonk diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty ets tijaty tukniˈˈijxëdëp (Malaquías 3:1-4). * Mä jëmëjt 1919, ja Jesus twinˈijxy “tuˈugë tyuumbë diˈibë kuwijy es tyiimpy ti wyintsën tsyejpy” parë “bom bom dyajkayët” ja Dios mëduumbëty diˈibë nety të wyäˈätstë (Matewʉ 24:45-47). Mä tadë jëmëjt yˈawäˈätspëtsëëmdë mä Mëj Babilonia, jaˈa njënäˈänëm, mä tukëˈëyë relijyonk diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty (Diˈibʉ Jatanʉp 18:4). Per ¿desde näˈä ojts nyëjkxtë tsumytsyënaabyë?

Jeky të yajnimaytyaˈaky ko Dios mëduumbëty tuk tiempë ojts nyëjkxtë tsumytsyënaabyë mä Mëj Babilonia mä jëmëjt 1918. Extëm mä La Atalaya 15 äämbë marsë 1992 jyënany: “Duˈun extëm tëëyëp ojtsë Diosë kyäjpn yajmënëjkxy tuk tiempë tsumytsyënaabyë Babilonia, nanduˈun mä jëmëjt 1918 yˈijty tuk tiempë Diosë kyäjpn mä Mëj Babilonia”. Per ko të yajpayoˈoy, ta tyam yajjaygyukë ko tëëyëp ojts nyëjkxnëdë tsumytsyënaabyë mä Mëj Babilonia, kyaj jyaaty mä jëmëjt 1918.

Mä Ezequiel 37:1-14 ojts yajnaskäjpxë ko Diosë kyäjpn yˈitäˈäny tsumy, ets ko ok, yˈawäˈätspëtsëmäˈäny. Ezequiel ojts yajtukˈixy tuˈugë ajoy tuktuky mëdë wääy päjk. Mä bersikulo 11 tnimaytyaˈaky ko ja wääy päjk yëˈë “tukëˈëyë tyëjkë Israel”. Tyäˈädë tëjk yëˈë duˈun yajtij ja israelitëty, ets ok, ta duˈun ojts yajtijy “ja Diosë jyaˈay” o pënaty nëjkxandëp tsäjpotm (Galasyʉ 6:16; Apostʉlʉty 3:21). Ezequiel yˈijx ko ja wääy päjk jyukypyëjktë ets jyëmbijttë extëmë may tsyiptuumbëty. Tyäˈädë yëˈë yˈandijpy mä wiˈixë Dios  mëduumbëty yˈawäˈätspëtsëëmdë mä Mëj Babilonia mä jëmëjt 1919. Per ¿mä tnigajpxy ko jeky tsyumytsyëënëyäˈändë? Min nˈokˈijxëm.

Tuk pëky jyënaˈany ko ja wääy päjk “të nety jyantsy tsyëtstääynyë” (Ezequiel 37:2, 11). Tyäˈädë yëˈë yˈandijpy ko tëëyëbë nety yˈoˈknëdë. Ets ja tuk pëky jyënaˈany ko wanaty wanaty ja jäˈäy jyukypyëjktë. Ezequiel jawyiin tmëdooy “extëm tii nyojktaˈaky” ets ja wääy päjk ta yuˈkxpëkjtääy ets nyaymyujktääyë, ta ogäˈän pyejty ja yˈeemy ets ja nyixixy kyuxixy. Ets ok, ta xyajpëjktë ets jyukypyëjktë. Ko tyäˈädë jäˈäy jyukypyëjktë, ta Jyobaa tnasˈijxë ets jam tsyëënëdët mä ja yˈit nyaxwinyëdë. Seguurë ko jekyë tiempë nyajxy parë duˈun tyuun jyäjtë (Ezequiel 37:7-10, 14).

Duˈun extëmë Ezequiel ojts tnaskäjpxë, ja israelitëty jeky ojts tsyumytsyëënëdë Babilonia. Ja tsyondaky mä jëmëjt 740, mä kyajnëm myinyë Jesus, ko ja mäjkpë triibu diˈib Israel yajtukmastuttë ja yˈit nyaxwinyëdë. Ets mä jëmëjt 607, ta Babilonia jäˈäy dyajkutëgooy ja Jerusalén käjpn ets ta nanduˈun yajtukmastuttë ja yˈit nyaxwinyëdë ja nimajtskpë triibu diˈib Judá. Mä jëmëjt 537, ta yˈawäˈätspëtsëëmdë ets tuk grupë ja israelitëty jyëmbijttë Jerusalén parë ojts tˈagojëdë ja templë ets jatëgok yaˈˈawdatëdë Jyobaa.

Tyäˈädë yëˈë xytyukˈijxëm ko Dios mëduumbëty diˈib nëjkxandëp tsäjpotm, kyaj ojts yaˈitëdë Mëj Babilonia tsumy jeˈeyë mä jëmëjt 1918 axtë 1919. Seguurë ko jekyë tiempë nyajxy. Jesus nan yëˈë tyäˈädë myaytyäˈägan ko jyënany yonäˈäny ja “triigë” tuˈugyë mëdë “axëkˈujts”, diˈib yˈandijpy ko pënaty nëjkxandëp tsäjpotm jekyë nety yˈitäˈändë xëbiny mët pënaty kyaj tjantsy pyanëjkxtë Kristë (Mateo 13:36-43, TNM). Nuˈun nyajxyë tadë tiempë, jeˈeyë jyaˈäjty niduˈuk nimajtsk diˈib jyantsy pyanëjkxtë Kristë. Pesë nimaybyë, ojts tmastuˈuttë ja tëyˈäjtën ets dyajtëjkëdë tukniˈˈijxën diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty. Pääty njënäˈänëm ko Diosë kyäjpn duˈun yaˈijtëdë Mëj Babilonia extëmxyëp tsumy matsypyëm. Naa jaa tsyondaky ko nety të nyaxy ja jëmëjt 100, ets jaanëm yˈawäˈätspëtsëëmdë mä jëmëjt 1919 ko Dios dyajwatsyë kyäjpn mä tyäˈädë tiempë diˈib jëjpkëxanëp (Apostʉlʉty 20:29, 30; 2 Tesalónikʉ 2:3, 6; 1 Fwank 2:18, 19).

Nuˈun nyajxyë tyäˈädë tiempë, pënaty nyiwintsënˈäjttëbë relijyonk etsë politikë, ojts tˈanaˈamdë jäˈäy ets yajkubojktë parë nipën tkamëdatëdë Biiblyë ets ni tkakäjpxtët mä kyëˈëm ayuk. Nääk diˈib ojts tkäjpxtë Biiblyë ojts yajninoˈoktë juuky. Ets pënaty kyäjpxpattë tijaty tukniˈˈijxëdëp ja wintsëndëjk, mëk ojts yajtëytyundë. Mä tadë tiempë, ojts tsyiptaˈaky etsë jäˈäy tnijawëdët ja tëyˈäjtën o pën ttukniˈˈixëdët.

 Ezequiel nan ojts tnaskäjpxë ko jukypyëkäämp jatëgokë Diosë kyäjpn ets ko wanaty wanaty yˈawäˈätspëtsëmäˈäny mä relijyonk diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty. ¿Näˈä ogäˈän yˈadëëy ets wiˈix? Ezequiel jyënany ko duˈun yajmëdowäˈäny “extëm tii nyojktaˈaky”. Ja duˈun tyuun jyäjtë ko nety kanäk mëgoˈpx jëmëjt tyëgoyˈaty parë jyäˈtët 1914. Mä tadë tiempë ojts niganäägë yetyëjk tjanijawëyäˈändë tëyˈäjtën ets tjamëdunandë Dios oyë nety të myëjwindëkë tukniˈˈijxënë diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty. Ojts tˈëxpëktë Biiblyë ets tyukmëtmaytyaktë wiinkpë tijaty jyäjttë. Ets niganääk ojts ttundë mëjää parë tkäjpxnäjxtë Biiblyë mä ayuk diˈibë jäˈäy jyaygyujkëdëp.

Naa jaa mä jëmëjt 1870, ja ogäˈän ja wääy päjk pyejty ja nyixixy kyuxixy, ko Charles Taze Russell mëdë myëtnaymyaayëbëty ojts këkpäät tpayoˈoytyë ja tëyˈäjtën mä Biiblyë. Nan ojts tpudëkëdë wiinkpë parë Biiblyë tjaygyukëdët ko dyajpëtsëëmdë tyäˈädë rebistë etsë wiinkpë ëxpëjkpajn. Ets parë niˈigyë ja Dios mëduumbë dyajkëktëkëdët ja myëbëjkën, ta mä jëmëjt 1914 dyajpëtsëëmdë “Foto-Drama de la Creación”, ets mä 1917 pyëtsëëmyë liibrë The Finished Mystery (Jyëjpkëxy diˈib të yˈity yuˈutsy). Mä jëmëjt 1919, duˈunxyëp extëm jatëgokë Diosë kyäjpn jyukypyejky ets yajpattë mä ja jembyë nax. Desde mä tadë jëmëjt, pënaty jukyˈatandëp yä Naxwiiny tuˈugyë tyuunmuktë mët pënaty nëjkxandëp tsäjpotm. Ets tyam, tuˈugyë tmëdundë Jyobaa extëmxyëp “jantsy tëgoy nyimay ja tsiptuumbëty” (Ezequiel 37:10; Zacarías 8:20-23). *

Extëm nˈijxëm, ja Dios mëduumbë ja ojts nyëjkxtë tsumytsyënaabyë mä Mëj Babilonia ko nety të nyaxy ja jëmëjt 100, ko mayë jäˈäy dyajtëjkëdë tukniˈˈijxën diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty. Nuˈun nyajxyë tadë tiempë axtë 1919, ojts tsyiptaˈaky ets pën tmëdunëdë Jyobaa duˈun extëm ojts tsyiptakxëdë ja israelitëty ko ojts yajmënëjkxtë Babilonia. Per tyam, niˈamukë jäˈäy yajtuknijawëdë tëyˈäjtën. Ets jantsy jotkujk nnayjäˈäwëm ko tyam ndukjukyˈäjtëm ja tiempë diˈibë Daniel ojts tnaskäjpxë, ko “pënaty yajˈyoˈoytyëbë jyot wyinmäˈäny tëˈkxan jäjjandëp”, ko “nimay nyayajwäˈätsäˈänëdë [...] yaˈˈaxitäˈändë” ets tyëkëyäˈändë mä ja relijyongë tëyˈäjtënbë (Daniel 12:3, 10).

Kyaj yajxon yajnijawë wiˈixë Satanás ojts ttukˈixyë Jesus ja templë. Min nˈokˈijxëm tiko duˈun njënäˈänëm.

Mateo mëdë Lucas ojts tnimaytyäˈäktë ti tyuunë Satanás ko Jesus tjayajtëgoyany. Mateo jyënany ko “ja mëjkuˈugopk dyajnejxy ja Jesus mä Jerusalén käjpn, es dyajpejty mä mëj tsäjptëjk kopk” (Matewʉ 4:5). Etsë Lucas jyënany ko ojts “dyajnejxy ja Jesus mä ja Jerusalén käjpn es dyajpejty mä mëj tsäjptëjk kopk” (Lukʉs 4:9).

Tëëyëp duˈun yajnimaytyaky mä ëxpëjkpajn ko kyaj mbäädë Satanás ojts tjantsy yajnëjkxyë Jesus mä ja templë parë kyupujtnaxët. Mä La Atalaya 15 äämbë julië 1961, jyënany ko Satanás kyaj ojts tjantsy yajnëjkxyë Jesus mä ja templë, duˈun extëm kyaj ojts tjantsy yajnëjkxy mä tuˈugë  kopkë këjxmbë ko “ttukˈijxy nidëgekyë naxwinyëdë jäˈäyëty es ja myëjˈäjtën”. Pes kyaj jyaˈˈaty tuˈugë kopk mä mbäät yajtukˈijxëtyaˈayë it naxwinyëdë. Pääty nan kyaj mbäät nwinmäˈäyëm ko Satanás ojts tjantsy yajnëjkxyë Jesus mä ja templë parë kyupujtnaxët. Mä La Atalaya diˈib näämnëm pëtsëëmp, nan të myiny kanäägë artikulo mä tnimaytyaˈaky ko koxyëbë Jesus kyupujtnäjxy mä ja templë, ojtsxyëp nyayaˈoogyëty.

Ta näägë jäˈäy diˈib jënandëp ko kyajxyëp ja judiyëtëjk ja lyey tnasˈijxë etsë Jesus pyatët templë tëjknikëjxy, mët ko yëˈë kyaj myiiny mä Leví tyëëm yˈääts. Pääty wyinmaytyë ko Satanás yaˈijxmäˈtë Jesus parë tjayajtëgoyany. Duˈun extëmë nety tëëyëp të yˈijxmäˈätyë Ezequiel ko ojts yajmënëjkxy mä ja templë (Ezequiel 8:3, 7-10; 11:1, 24; 37:1, 2).

Pënë Satanás yaˈijxmäˈtë Jesus ko ojts dyajnëjkxy mä ja templë, mbäädë net nääk jyënäˈändë:

• ¿Jantsy ojtsxyëbë Jesus tyuktëkëtyë tsojkën parë kyupujtnaxäˈänët mä ja templë?

• Satanás ojts tjayajtëgoyaˈanyë Jesus ko tˈanmääy ets dyajjëmbitët ja tsää jantsy tsäjpkaaky ets jantsy ojtsën ttseky yaˈˈawdatët. Pääty, ¿waˈandaa nanduˈun tjantsy yajkupujtnaxanyë Jesus mä ja templë?

Per pënë Satanás jyantsy yajnëjkxë Jesus mä ja templë, mbäädë net nääk jyënäˈändë:

• ¿Ojtsëdaa Jesus tkutëjy ja judiyëtëjkë yˈanaˈamën ko pyejty templë tëjknikëjxy?

• ¿Wiˈixë Jesus jyajty mä ja templë diˈib Jerusalén pën jamë nety yajpääty mä ja lugäärë äänëˈëk tëëtsëˈëkpë?

Parë nˈatsoowëmbijtëm, min nˈokˈijxëm diˈib mbäät xypyudëjkëm.

Tuˈugë Profesoor diˈib xyëˈäjtypy Donald Arthur Carson, tkujäˈäyë ko waˈanë Mateo mëdë Lucas tˈandijandë tukëˈëyë ja templë ets kyaj yëˈëyëty ja lugäärë wäˈätspë mä mbäät yëˈëyë tyëkëdë ja lebitëty. Mä ja templë tam tuk pëky diˈib mas këjxm wëˈëmp ets waˈan jamë Satanás ojts dyajnëjkxyë Jesus. Desde jam axtë mä yˈëxkëdaˈaky ja ajoy diˈib Cedrón duˈun kyëjxmëty extëm tuˈugë tëjk diˈib 40 nyikëˈëy. Ja tuˈugë ëxpëkyjyaˈay diˈib xyëˈäjt Josefo, jyënany ko jantsy këjxmë tadë lugäär, ko jam pën kyuˈijxnaxët tuktëkëdëbë mëk tsëˈëgë. Jesus kyaj nety lyebitëty, mbäädë nety pyety templë tëjknikëjxy ets kyaj pën yˈanëˈëmxëdët ko kyutëjpy ja ley.

Per ¿wiˈixë Jesus jyajty mä ja templë diˈib Jerusalén pën jamë nety yajpääty mä ja lugäärë äänëˈëk tëëtsëˈëkpë? Kyaj yajnijawë. Pesë Biiblyë jeˈeyë jyënaˈany ko Satanás ojts “dyajnejxy ja Jesus mä Jerusalén käjpn”. Kyaj tnigajpxy pën wingonë nety yajpääty o jagam, ets nan kyaj tnigajpxy nuˈun ja tiempë nyajxy. Pääty, waˈanë Jesus ojts nyijkxy tekyyeˈepy axtë Jerusalén, ets waˈan jeky ojts tyuˈuyoˈoy.

Waˈanë Satanás dyaˈijxmäˈtyë Jesus ko “ttukˈijxy nidëgekyë naxwinyëdë jäˈäyëty es ja myëjˈäjtën”, pes kyaj jyaˈˈaty nituˈugë kopk mä mbäät ndukˈijxëtyaˈayëmë nax käjpn diˈib jaˈäjtp naxwiiny. Waˈan duˈun ttukˈijxy extëm ko pënë myëguˈuk ttukˈixy mä komputadoorë retratë diˈib të dyajpëtsëmy mä kanäägë it lugäär. Diˈibë Satanás tsyojk, yëˈë etsë Jesus jyantsy yˈawdatëdët (Matewʉ 4:8, 9). Pääty ko ojts dyajnëjkxy templë tëjknikëjxy, waˈan nanduˈun ttsejky ets jyantsy kyupujtnaxëdë Jesus parë tpëjtäˈägëdë jyukyˈäjtën oˈkën jëjpˈam, perë Jesus kyaj duˈun ttuuny. Koxyëp jeˈeyë yaˈijxmäˈtë Satanás, kyajxyëp njënäˈänëm ko mëjwiin kajaa yaˈijxmäjtsy.

Pääty waˈanë Jesus ojts jyantsy nyijkxy Jerusalén ets jyantsy pyejty templë tëjknikëjxm. Per extëm të njënäˈänëm mä të tsyondaˈagyë tyäˈädë artikulo, kyaj yajxon yajnijawë. Diˈib tëy yajxon yajnijäˈäwëp, yëˈë ko Satanás kanäkˈok tjayajtuundëgoyanyë Jesus, per kyaj tmëmadaky.