Eaa ra i anoanoia ai kia taui i to tatou mārama anga?

Te akaari maira te au akapapuanga mei te mataiti 1919, kua akamataraia mai te aronga akatainuia mei Babulonia Maata e kua akaputuputuia ki roto i te putuputuanga mā. E akamanako ana i teia: Muri ua ake te akamata anga te Patireia o te Atua i te tutara i te rangi i te mataiti 1914, kua timataia to te Atua iti tangata e kua tāmāia mei te akamorianga pikikaa. * (Akara i te tataanga rikiriki i raro.) (Malaki 3:1-4) E oti i te mataiti 1919, kua akanoo a Iesu i “te tavini akono meitaki e te pakari” ei oronga “i te kai na [te iti tangata mā o te Atua] i te ora mou ra.” (Mataio 24:45-47) I taua mataiti rai, kua akamataraia mai to te Atua iti tangata mei te tuikaa i Babulonia Maata. (Apokalupo 18:4) Inara inaea te iti tangata o te Atua i riro mai ei ei tuikaa?

I te tuatau i topa, kua mārama tatou e kua riro mai to te Atua iti tangata ei tuikaa i Babulonia Maata no tetai tuatau poto ua, akamata i te mataiti 1918. Akakite Te Punanga Tiaki o Mati 15, 1992, mei to Iseraela tei akatuikaaia i Babulonia, i te mataiti 1918, kua riro katoa to Iehova au tavini ei tuikaa i Babulonia Maata. Inara e maata te au kimikimianga te akaari maira e kua riro to te Atua iti tangata ei tuikaa no tetai tuatau roa i mua ake i te 1918.

Kua akakite mai te totou i roto ia Ezekiela 37:1-14 e ka riro mai to te Atua iti tangata ei tuikaa, e i muri mai ka akamataraia. E orama ta Ezekiela no tetai ō kua ki i te ivi tangata. Karanga a Iehova e: “Ko teianei aronga ivi, ko te ngutuare katoatoa ïa o Iseraela.” (Irava 11) Te tuatuaia nei teia ki te ngati Iseraela pera katoa ki “te Iseraela o te Atua,” koia te aronga akatainuia. (Galatia 6:16; Angaanga 3:21) I roto i teia orama, kua ora mai teia au ivi e kua riro mai ei nuku maata. Te akataka maira teia i te tu i akamataraia mai ei to te Atua iti tangata mei Babulonia Maata i te mataiti 1919. Akapeea teia totou te akaari anga mai e kua roa te tuatau i to ratou tuikaa anga?

 Mea mua, kua kite a Ezekiela e “kua marō takiri” te ivi o te aronga i mate. (Ezekiela 37:2, 11) Te aiteanga, kua roa te tuatau i mate ei teia aronga. Te rua, kua kite a Ezekiela te ora marie anga te aronga mate, kare i tupu viviki mai. Kua akarongo aia “ko te aruru maira, e i na, e keukeu anga, e te momoko ra te au ivi, te ivi ki tona ivi.” E oti, kua kite aia “te tupu ua maira te uaua, e te kiko, ki runga ia ratou, e kua tapoki maira te kiri na rungao ia ratou.” Muri mai “kua aere maira te aʼo ki roto ia ratou ra, e kua ora iora ratou.” Te openga, te ora anga mai teia iti tangata, kua oronga a Iehova i tetai enua no ratou kia noo. Pouroa teia au mea, ka tupu marie ua mai.​—Ezekiela 37:7-10, 14.

Mei ta teia totou i akakite mai, kua tuikaa to Iseraela no tetai tuatau roa. Kua akamata ta ratou tuikaa anga i te mataiti 740 i mua ake te Karaiti te māroia anga te tai ngauru kopu o Iseraela, te patireia apatokerau, kia akaruke i to ratou enua. Muri mai, i te mataiti 607 mua ake ia Karaiti, kua takoreia a Ierusalema e to Babulonia, e kua māro katoaia te nga kopu, te patireia apatonga o Iuda, kia akaruke i to ratou enua. E oti i te mataiti 537 i mua ake ia Karaiti, kua ope te tuatau tuikaa anga e kua oki tetai pupu meangiti o te ngati Iuda i te akatu i te iero e te akamori akaou ia Iehova i Ierusalema.

No reira te akaari maira teia au tupuanga e kua roa te tuatau te tuikaa anga te au Kerititiano akatainuia i Babulonia Maata, kare i te mataiti 1918 ki te 1919 ua. Kua tuatua katoa a Iesu no runga i teia tuatau roa i tona karanga anga e ka tupu kapipiti te au Kerititiano pikikaa, koia oki te titania e te “tamariki o te basileia,” koia oki te titona. (Mataio 13:36-43) I taua tuatau ra, e iti ua te au Kerititiano mou. Te maataanga tei karanga e e Kerititiano ratou, kua āriki i te au apiianga pikikaa e kua riro mai ei aronga tei akaruke i te akamorianga mou. Ko te tumu teia i karanga ai tatou e kua riro te putuputuanga Kerititiano ei tuikaa i Babulonia Maata. Kua akamata teia tuikaa anga i muri ake i te 100 mataiti e tae ua atu ki te tuatau te tāmā anga i to Iehova iero pae vaerua i te tuatau openga.​—Angaanga 20:29, 30; 2 Tesalonia 2:3, 6; 1 Ioane 2:18, 19.

I taua au anere mataiti ra, kua inangaro te au arataki akonoanga e te au arataki poritiki i te akatere i te tangata. Ei akaraanga, kare te tangata i akatikaia kia tu i te Pipiria me kore kia tatau i te Pipiria i roto i te reo te ka mārama ratou. Tetai pae tei tatau i te Pipiria, kua taʼunaia ki te aʼi i runga i te rakau. E te aronga tei patoi i ta te au arataki akonoanga i apii, kua akautungaia. Kare e rauka i tetai ua atu kia apii i te tuatua mou e kia apii i te reira ki tetai atu.

 Ka kite katoa tatou mei te orama a Ezekiela e kua ora mai to Iehova iti tangata e kua matara marie mai ratou mei roto mai i te akonoanga pikikaa. No reira inaea teia i tupu ei, e i akapeea? Te taiku ra te orama e “keukeu anga.” Kua akamata teia i te tupu i roto i nga anere tuma mataiti i mua ake i te tuatau openga. I te reira tuatau, te vaira te au tangata tiratiratu tei inangaro i te kite i te tuatua mou e te tavini i te Atua, noatu e kua koropiniia ratou e te au apiianga pikikaa. Kua apii ratou i te Pipiria e kua tauta i te akakite ki te tangata i ta ratou e apii ra. Kua angaanga pakari tetai pae i te uri i te Pipiria ki roto i te au reo ta te tangata i mārama.

E oti, vaitata ki te openga o te au mataiti 1800, mei te mea rai e te tupu maira te kiko e te pakiri na runga i te au ivi. Kua angaanga pakari a Charles Taze Russell e tona au oa kia kimi i te tuatua mou Pipiria e kia tavini ia Iehova. Kua tauturu katoa ratou i tetai ke kia mārama i te tuatua mou na te taangaanga anga i te Zion’s Watch Tower e te au puka ke. Muri mai, kua riro te “Photo-Drama of Creation” i te 1914 e te puka The Finished Mystery i te 1917 ei tauturu i te iti tangata o Iehova kia akaketaketa i to ratou akarongo. I te openga, i te mataiti 1919, mei te mea rai e kua ora mai tona iti tangata e kua orongaia tetai enua ou no ratou. Mei reira mai, te aronga e manakonakoanga to ratou kia ora e tuatau ua atu i te enua nei, kua kapiti atu ki te aronga akatainuia. Ka akamori ratou pouroa ia Iehova, e me taokotai ratou ka riro ei “nuku maata rava atura.”​—Ezekiela 37:10; Zekaria 8:20-23. *​—Akara i te tataanga rikiriki i raro.

No reira te taka ua ra kua riro mai te iti tangata o te Atua ei tuikaa i Babulonia Maata i muri ake i te 100 mataiti. Teia te tuatau e maata te aronga tei akaruke i te akamorianga mou na te āriki anga i te au apiianga pikikaa e te kopae anga i te tuatua mou. No tetai tuatau roa, e ngata tikai te tavini ia Iehova, mei tei tupu ki te ngati Iseraela i to ratou tuikaa anga. Inara i teia tuatau, te tutuia nei te tuatua mou ki te katoatoa. Te mataora tikai nei tatou i te mea e te noo nei tatou i te tuatau ‘e kakā mai te aronga i apiiia’! I teia tuatau, “e manganui te ka tamāia, e ka akateateaia,” e ka āriki i te akamorianga mou!​—Daniela 12:3, 10.

Kua akataka te nga tangata tata Pipiria ko Mataio e Luka eaa tei tupu. Karanga a Mataio e “kua arataki atura te diabolo” ia Iesu ki Ierusalema “e kua tuku atura iaia ki rungao i te poretiko o te iero ra” koia oki te ngai teitei roa atu o te iero. (Mataio 4:5) Kua akakite mai a Luka e “kua arataki atura [te Tiaporo] iaia ki Ierusalema, e kua tuku atura iaia ki rungao i te poretiko o te iero.”​—Luka 4:9.

I mua ana, kua akakite mai ta tatou au puka e i ta Satani timata anga ia Iesu, penei kare aia i apai tikai ia Iesu ki ko i te iero. Kua akaaite te Watchtower o Mati 1, 1961 i teia tupuanga ki ta Satani timata anga ia Iesu na te akaari anga kiaia i te au patireia o teianei ao mei runga mai i te maunga teitei. Te karanga ra te reira e kare e maunga teitei  tikai e rauka ai i tetai tangata kia akara mata i te au patireia ravarai o teianei ao. E oti kua akakite mai te Watchtower e mei te reira katoa, kare a Satani i apai ana ia Iesu ki ko i te iero tika tikai. Inara kua akakite mai te au atikara i roto i te Watchtower i muri mai e naringa a Iesu i rere mei runga ai i te iero, ka mate aia.

Kua karanga tetai pae e i te mea e, kare a Iesu i te ngati Levi, kare aia e akatikaia kia tu ki runga i te take o te iero tapu. No reira kua karanga ratou e penei kua timata a Satani ia Iesu na roto i te orama. I tetai au anere mataiti i mua ana, kua apai katoaia a Ezekiela ki ko i te iero na roto i tetai orama.​—Ezekiela 8:3, 7-10; 11:1, 24; 37:1, 2.

Inara naringa a Iesu i apainaia ki ko i te iero na roto i te orama, penei ka ui tetai pae e:

• Kua timata tikaiia ainei a Iesu kia rere mei runga i te iero?

• I tetai atu taime i timata ai a Satani ia Iesu, kua pati aia ia Iesu kia taui i te au toka tika tikai ei varaoa e kua inangaro aia ia Iesu kia akamori iaia. No reira kua inangaro katoa ainei a Satani kia rere a Iesu mei runga mai i te iero tika tikai?

Inara me kare a Satani i taangaanga i te orama e kua apai ia Iesu ki ko i te iero tika tikai, penei ka ui tetai pae e:

• Kua aati ainei a Iesu i te Ture na te tu anga ki runga i te take o te iero tapu?

• Akapeea ra a Iesu i te tae anga ki ko i te iero i Ierusalema mei roto mai i te metepara?

Ka akamanako ana tatou i tetai atu au akakiteanga te ka tauturu ia tatou kia pau i teia nga uianga openga.

Kua tata tetai tangata kite ko D. A. Carson e ko te tuatua “iero” i roto ia Mataio e Luka, penei te taiku ra te reira i te au ngai e takapini ra i te iero e kare ko te ngai tapu ua o te iero, koia oki te ngai ko te ngati Levi ua tei akatikaia ki reira. I te tua apatonga itinga o te iero, e taūū tikatika ua tetai, ko te ngai teitei roa atu o te iero. Penei kua tukuia a Iesu ki runga i teia taūū are. Ko te teitei mei te reira take ki raro roa i te Ō o Kiderona, e 140 mita. Kua karanga te tangata tata tuatua enua ko Josephus e e teitei tikai teia ngai e me tu tetai tangata ki reira e me ka akara ki raro, ka “ānini tona mimiti.” Noatu e kare a Iesu i te ngati Levi, ka rauka iaia i te tu ki reira e kare tetai e arai iaia.

Inara akapeea a Iesu te tae anga ki ko i te iero i Ierusalema mei roto mai i te metepara? Kare i papu ia tatou. Te karanga ra te Pipiria e kua aratakiia a Iesu ki Ierusalema. Kare te reira i akakite mai eaa te mamao ia Iesu mei Ierusalema me kore te roa o tona timataia anga e Satani. No reira ka tano rai e kua aere a Iesu ki Ierusalema, noatu kua roa tona aere anga.

Te akaari anga a Satani kia Iesu “te au basileia katoa o te ao nei,” penei kua rave aia i te reira na roto i te orama no te mea kare e rauka i te akara mata i te au patireia ravarai mei runga i tetai ua atu maunga. Te aite ra teia ki te akaari anga i tetai teata no tetai tua mai o teianei ao ki tetai tangata. Penei kua taangaanga a Satani i tetai orama, inara te inangaro tikai ra aia ia Iesu kia akatopa mai ki mua iaia e akamori iaia. (Mataio 4:8, 9) No reira te arataki anga a Satani ia Iesu ki ko i te iero, te tika anga te inangaro ra aia ia Iesu kia takino i tona oraanga na te rere anga mei runga mai i te iero. Inara kua patoi atu a Iesu iaia. E timataanga maata atu teia i to te timataanga na roto i te orama!

No reira e tika ainei e kua aere a Iesu ki Ierusalema e kua tu ki runga i te take o te iero? Mei tei akakiteia i te akamataanga o teia atikara, kare i papu ia tatou akapeea a Satani te akaari anga i te iero kia Iesu. Inara kua papu ia tatou e kua tauta ua rai a Satani i te timata ia Iesu kia rave i tetai apinga tarevake, inara kua patoi pakari atu a Iesu iaia.