Tshɔka lɛnɛ ele awui

Tshɔka lo ɛtɛ w'awui

Ambola w’oma le ambadi

Ambola w’oma le ambadi

Etena kakɔna kaki ekambi waki Nzambi lo lɔhɔmbɔ kana lo lokanu lo Babilɔna ka Woke?

Ondo dui sɔ diakatatɛ yema l’ɔkɔngɔ w’ɔnɔnyi 100 ndo diakakomɛ lo 1919. Lande na kele otshikitanu ɔnɛ ohomba lo eokelo kaso?

Tolembetelo tɔnɛ tshɛ mɛnyaka dia lo 1919, Akristo w’akitami wakatshungɔ oma lo Babilɔna ka Woke ndo wakatshumanyema lo etshumanelo kakɛdiama. Ohokanyiya dui nɛ: Mbala kakɔ ɔtɔi l’ɔkɔngɔ wa Diolelo diaki Nzambi ntatɛ mbolɛ l’olongo lo 1914, ekambi waki Nzambi wakahembama ndo wakayɛdiamaka yema yema oma l’ɔtɛmwɛlɔ wa kashi. * (Enda nɔtɛ ka l’ɛse ka dikatshi.) (Malaki 3:1-4) Oma laasɔ lo 1919, Yeso akasɔnɛ “ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo kɛsɔ” dia mbishaka ekambi waki Nzambi wakɛdiama “mbo ya ndɛ l’etena kahombama.” (Mateo 24:45-47) L’ɔnɔnyi akɔ waamɛ ɔsɔ, ekambi waki Nzambi wakatshungɔma oma lo lɔhɔmbɔ la Babilɔna ka Woke lo yoho ya didjidji. (Ɛnyɛlɔ 18:4) Ko, etena kakɔna kakayongaka ekambi waki Nzambi lo lɔhɔmbɔ?

Lo nshi yakete, takalembetshiyaka dia ekambi wa Nzambi wakayonga lo lɔhɔmbɔ la Babilɔna ka Woke lo etena ka mondo ka l’etatelo ka 1918. Tshoto y’Etangelo ya Ngɔndɔ ka sato 15, 1992 lo Falase, yakate dia paka oko wakatɔlama ase Isariyɛlɛ lo lɔhɔmbɔ la Babilɔna, lo 1918 ekambi waki Jehowa wakayonga lo lɔhɔmbɔ lo Babilɔna ka Woke. Koko, eyangelo efula mɛnyaka dia ekambi wa Nzambi wakayonga lo lɔhɔmbɔ ɛnɔnyi efula la ntondo ka 1918.

Prɔfɛsiya ka lo Ezekiyele 37:1-14 kakatatshi di’ekambi wa Nzambi wakahombe monga lo lɔhɔmbɔ ndo l’ɔkɔngɔ wakahombe ndjotshungɔma. Ɛzɛkiyɛlɛ akɛnyi ɛnɛlɔ ka okidi wakalole la weka. Jehowa akate ate: ‘Weka ɛnɛ wekɔ luudu l’otondo la Isariyɛlɛ.’ (Divɛsa 11) Dui sɔ diakakotshama le wodja w’Isariyɛlɛ ndo diakahombe kotshama yema l’ɔkɔngɔ le “Isariyɛlɛ wa Nzambi,” wanɛ wele akitami. (Ngalatiya 6:16; Etsha 3:21) Lo ɛnɛlɔ kakɔ, weka wakayongaka la lɔsɛnɔ ndo wakakome leemba la woke l’anto. Dui sɔ nembetshiyaka woho wakatshungɔma ekambi wa Nzambi oma lo lɔhɔmbɔ la lo Babilɔna ka Woke lo 1919. Ko, ngande wɛnya prɔfɛsiya kɛnɛ dia vɔ waki lo lɔhɔmbɔ l’etena k’otale?

Ntondotondo, Ɛzɛkiyɛlɛ akatatshi dia weka w’anto wakavu waki ‘wamboma to.’ (Ezekiyele 37:2, 11) Dui sɔ diakalembetshiya di’anto akɔ wakavu l’etena k’otale efula. Dui dia hende, Ɛzɛkiyɛlɛ akɛnyi nto dia edo wakayongaka nto la lɔsɛnɔ yema yema, koko aha mbala kakɔ ɔtɔi. Nde akoke ‘londjo, wondjo wakokɛma, ko weka wakatatɛ nsangana kaamɛ, weka la weka.’ Oma laasɔ, nde akɛnyi ‘eshisha ndo emunyi wamboya le wɔ.’ Ndo nto, lokoho lakɔɔmbɛ emunyi. L’ɔkɔngɔ diko, ‘lomu lakɔtɔ le wɔ ko vɔ wakatatɛ nsɛna.’ L’ekomelo a shimu, l’ɔkɔngɔ w’anto nkoma la lɔsɛnɔ, Jehowa akawasha nkɛtɛ dia vɔ tɔsɛna lɛkɔ. Akambo asɔ tshɛ wakahombe mbɔsa etena.​—Ezekiyele 37:7-10, 14.

Paka oko wakatatshi prɔfɛsiya, ase Isariyɛlɛ waki lo lɔhɔmbɔ lo etena k’otale. Lɔhɔmbɔ lawɔ lakatatɛ l’ɔnɔnyi wa 740 la ntondo ka Kristo etena kakatshutshuyama waoho dikumi w’Isariyɛlɛ wa diolelo dia lo nɔrdɛ dia ntshika nkɛtɛ yawɔ. L’ɔkɔngɔ diko, l’ɔnɔnyi wa 607 la ntondo Kristo, Jɛrusalɛma akalanyema oma le ase Babilɔna ndo waoho akina ahende waki lo diolelo dia Juda dia lo sidɛ vɔ lawɔ wakatshutshuyama dia ntshika nkɛtɛ yawɔ. Oma laasɔ, l’ɔnɔnyi wa 537 la ntondo ka Kristo, lɔhɔmbɔ lakɔ lakakomɛ etena kakakalola djui mɔtshi ya tshitshɛ y’ase Juda dia toka tɛmpɛlɔ ndo tɔtɛmɔla Jehowa nto la Jɛrusalɛma.

Ɔnkɔnɛ, akambo asɔ tshɛ mɛnyaka di’Akristo w’akitami wakahombe monga lo lɔhɔmbɔ la Babilɔna ka Woke lo etena k’otale, aha tsho oma lo 1918 polo 1919. Yeso akatɛkɛta di’etena k’otale kɛsɔ lam’akandate dikambo di’Akristo wa katshi ate: Kangaka wayola kaamɛ l’eponga mbuta ate “ana wa Diolelo.” (Mateo 13:36-43) L’etena kɛsɔ, Akristo wa mɛtɛ waki paka yema tshitshɛ tsho. Efula ka wanɛ wakataka dia wekɔ Akristo, waketawɔ wetshelo wa kashi ndo wakakome waa apɔsta. Diakɔ diakokaso mbuta ɔnɛ etshumanelo k’Akristo kaki paka lo lɔhɔmbɔ la Babilɔna ka Woke. Lɔhɔmbɔ lɔsɔ lakatatɛ yema l’ɔkɔngɔ w’ɔnɔnyi 100 ndo lakatetemala polo ndo tɛmpɛlɔ ka lo nyuma ka Nzambi mbɛdiama lo etena k’ekomelo.—Etsha 20:29, 30; 2 Tɛsalɔnika 2:3, 6; 1 Joani 2:18, 19.

L’edja k’ɛnɔnyi nkama ɛsɔ, ɛnɔmbɔdi w’ɛtɛmwɛlɔ ndo ɛnɔmbɔdi wa pɔlitikɛ wakalange di’anto tshɛ monga l’ɛse k’ɛlɔmbwɛlɔ kawɔ. Ɛnyɛlɔ, anto komongaka la lotshungɔ la monga la Bible kana mbadia Bible l’ɔtɛkɛta wakawakokaka mboka. Anto amɔtshi wakadiaka Bible wakahanemaka ndo wakatshumbamaka l’etamba. Ndo wanɛ waki kosangaka lolemi la kɛnɛ kaketshaka ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ wakawashaka alanya wa wolo efula. Aki dui dia wolo le onto tshɛ dia mbeka akambo wa mɛtɛ kana mbaetsha anto akina.

Tambokondja wetshelo oma lo ɛnɛlɔ ka Ɛzɛkiyɛlɛ dia ekambi wa Nzambi wakakome la lɔsɛnɔ ndo wakayatshungɔka oma lo ɔtɛmwɛlɔ wa katshi yema yema. Ko, etena kakɔna kakatatɛ dui sɔ ndo ngande? Ɛnɛlɔ kɛsɔ tɛkɛtaka dia ‘londjo.’ Dui sɔ diakatatɛ mɛnama lo ɛnɔnyi nkama ngana tsho w’ekomelo la ntondo ka nshi y’ekomelo. Lo ɛnɔnyi ɛsɔ, aki anto amɔtshi wa kɔlamelo wakalangaka mbeya akambo wa mɛtɛ ndo kambɛ Nzambi kaanga mbakawadingama la wetshelo wa kashi. Vɔ wakeke Bible ndo wakasale kɛnɛ tshɛ kakawakoke nsala dia mbutɛ anto akambo wakaweke. Anto akina wakakambe la wolo dia nkadimola Bible lo ɛtɛkɛta ekina wakeyaka anto dimɛna.

Oma laasɔ, oya l’ekomelo ka ɛnɔnyi 1800, aki oko emunyi ndo lokoho wamboya le weka. Charles Taze Russell nde la angɛnyi ande wakakambe la wolo dia mbeya akambo wa mɛtɛ w’oma lo Bible ndo kambɛ Jehowa. Vɔ wakakimanyiya nto anto akina dia vɔ nshihodia akambo wa mɛtɛ lo nkamba la Tshoto y’Etangelo ya Siɔna ndo ekanda ekina. L’ɔkɔngɔ diko, “Photo-Drame de la Création” lo 1914 ndo dibuku Le mystère accompli lo 1917 akakimanyiya ekambi wa Jehowa dia vɔ nkeketsha mbetawɔ kawɔ. L’ekomelo a shimu, lo 1919, aki oko wakasha anto ande lɔsɛnɔ ndo nkɛtɛ y’oyoyo. Ntatɛ oma laasɔ, wanɛ waki la elongamelo ka lɔsɛnɔ la pondjo lanɛ la nkɛtɛ wakakambe kaamɛ l’akitami. Vɔ tshɛ wekɔ lo ntɛmɔla Jehowa, ndo lam’ele wekɔ kaamɛ waya ‘leemba la woke efula la anto.’​—Ezekiyele 37:10; Zekariya 8:20-23. *​—Enda nɔtɛ ka l’ɛse ka dikatshi.

Ɔnkɔnɛ, mbokɛmaka hwe dia ekambi waki Nzambi waki lo lɔhɔmbɔ lo Babilɔna ka Woke l’ɔkɔngɔ wa ɔnɔnyi wa 100. Ɔsɔ aki etena kakakome efula k’anto waa apɔsta lo mbetawɔ wetshelo w’ɛtɛmwɛlɔ wa katshi ndo ntona akambo wa mɛtɛ. L’edja k’ɛnɔnyi efula, aki okakatanu wa mamba dia kambɛ Jehowa paka oko wakidiɔ le ase Isariyɛlɛ etena kakiwɔ lo lokanu. Koko, ɛlɔ kɛnɛ akambo wa mɛtɛ wekɔ lo sambishama le onto tshɛ. Ande ɔngɛnɔngɛnɔ wele la so lo woho wasɛnaso l’etena ‘kahɛta wanɛ wele la shɛnɔdi ngaingai’ lee! Kakianɛ, anto koka ntatɛ ‘ndjaɛdia,’ ‘mbɛdiama’ ndo mbetawɔ ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ!​—Danyele 12:3, 10.

Etena kakahembe Satana Yeso, onde nde akakitsha Yeso lo tɛmpɛlɔ, kana onde nde akawɛnya tɛmpɛlɔ lo ɛnɛlɔ?

Sho hateye shikaa ngande wakɛnya Satana Yeso tɛmpɛlɔ.

Afundji wa Bible Mateo la Luka wakafunde kɛnɛ kakete. Mateo akate dia ‘Diabolo akatshu la’ Yeso la Jɛrusalɛma ndo ‘akatookitsha la diko dia ehele ka tɛmpɛlɔ,’ mbuta ate, ‘dihole dioleki la diko’ dia tɛmpɛlɔ. (Mateo 4:5; nɔtɛ ka l’ɛse ka dikatshi) Luka akate dia Diabolo “akatshu la nde la Jɛrusalɛma ndo akatookitsha la diko dia ehele ka tɛmpɛlɔ.”​—Luka 4:9.

Lo nshi yakete, ekanda aso wakataka dia Satana kokoka nkitsha Yeso lo tɛmpɛlɔ lo yoho ya lo demba etena kakandohembaka. Tshoto y’Etangelo ya Ngɔndɔ ka sato 1, 1961 lo Angɛlɛ, akɛdika dui nɛ la etena kakahembe Satana Yeso lo mbɛɛnya waolelo tshɛ wa l’andja oma lo dikona dimɔtshi di’otale. Yɔ yakate dia ndooko dikona dia l’andja diele l’otale w’efula wakoka onto ɔmɔtshi monga l’akoka wa mɛna waolelo tshɛ wa l’andja. Oma laasɔ Tshoto y’Etangelo yakɔ yakayotaka yoho yakɔ yaamɛ ɔnɛ Satana kokoka nkitsha Yeso lo tɛmpɛlɔ ka mɛtɛ mɛtɛ. Koko, yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ, sawo dia lo Tshoto y’Etangelo mɔtshi akate dia otondonga Yeso akafumbɔ oma lo tɛmpɛlɔ tshike nde otovɔ.

Anto amɔtshi mbutaka dia lam’ele Yeso komonga ose Lɛwi, taakinde la lotshungɔ la temala lo dihole dia la diko di’ekila dia lo tɛmpɛlɔ. Ɔnkɔnɛ, vɔ mbutaka dia Satana akahombe mpemba Yeso lo nkamba la ɛnɛlɔ. Ɛnɔnyi nkama la ntondo, Ɛzɛkiyɛlɛ akɔsama nto lo tɛmpɛlɔ kɛmɔtshi lo ɛnɛlɔ.​—Ezekiyele 8:3, 7-10; 11:1, 24; 37:1, 2.

Ko naka Yeso akakitshama lo yoho ya dihindo lo tɛmpɛlɔ, anto amɔtshi mbeyaka ndjambola ɔnɛ:

  • Onde pembama dia mfumbɔ oma lo tɛmpɛlɔ otonga mɛtɛ ohemba le Yeso?

  • Lo tena dimɔtshi Satana akahembe Yeso, nde akalɔmbɛ Yeso dia nkadimola ave mapa wa mɛtɛ mɛtɛ ndo nde akakombola dia Yeso nsala tshelo mɔtshi dia nde mbɔtɛmɔla. Ko, onde Satana akalange dia Yeso mfumbɔ oma lo tɛmpɛlɔ lo yoho ya mɛtɛ mɛtɛ?

Ko, naka Satana kokamba la ɛnɛlɔ ndo akɛmbɛ Yeso lo yoho ya mɛtɛ mɛtɛ ko mbokitsha lo tɛmpɛlɔ, anto amɔtshi mbeyaka ndjambola ɔnɛ:

  • Onde Yeso otodiaka ɔlɛmbɛ lo memala lo dihole dia la diko di’ekila dia lo tɛmpɛlɔ?

  • Woho akɔna wakɔsama Yeso oma l’oswe otsha lo tɛmpɛlɔ ka la Jɛrusalɛma?

Nyɛsɔ tɔsɛdingole awui amɔtshi wayotokimanyiya dia nkadimola ambola ahende wa la diko anɛ.

Prɔfɛsɛrɛ D. A. Carson akafunde dia tshɛkɛta ya lo Grɛkɛ “tɛmpɛlɔ” yokambi la wɔ lo Mateo ndo lo Luka mbeyaka nembetshiya dihole di’otondo diakahikama tɛmpɛlɔ, koko aha tsho dihole di’ekila, dihole diaki paka ase Lɛwi mbaki la lotshungɔ la ntshɔ lɛkɔ. Tshuku dia lo sidɛ ɛstɛ ka lo tɛmpɛlɔ aki la sambe k’ebamubamu, sambe kakaleke otale efula lo tɛmpɛlɔ k’otondo. Yeso akakoke kitshama lo sambe kɛsɔ. Oma lo sambe kɛsɔ polo l’okidi wa Kidirɔna aki oko mɛtɛlɛ 140. Ombewi w’ɛkɔndɔ Josèphe akate dia dihole sɔ diaki otale efula naka onto temala lɛkɔ ko nde menda oya la nkɛtɛ, kete nde “ayokoka mboka yimba tshimba.” Kaanga mbaki Yeso komonga ose Lɛwi, nde akakoke ntshikala lɛkɔ ndo ndooko onto lakakoke ntona.

Ko, ngande wakakoke Yeso mimɔ oma l’oswe otsha lo tɛmpɛlɔ ka la Jɛrusalɛma? Hateye shikaa woho wakakoke salema dikambo sɔ. Bible mbutaka tsho dia Yeso akɔsama otsha la Jɛrusalɛma. Tɔ hatotɛ etale ka ngande kakangana Yeso la Jɛrusalɛma kana edja ka ngande kakoohembe Satana. Ɔnkɔnɛ mbeyaka monga ko Yeso akakɛndakɛnda otsha la Jɛrusalɛma, kaanga mbakakoke lɔkɛndɔ lɔsɔ mbɔsa etena k’otale.

Etena kakɛnya Satana Yeso “waolelo tshɛ wa la nkɛtɛ,” ondo nde akakambe la ɛnɛlɔ nɛ dia ndooko kaanga dikona dia la nkɛtɛ diakoka onto mbudɛ lɔkɔ ko nde mɛna waolelo asɔ tshɛ. Dui sɔ ekɔ oko woho wakokaso nkamba la vidɛo dia mɛnya onto ɔmɔtshi osato wa lɛkɛ lɔmɔtshi la nkɛtɛ. Satana akakoke nkamba l’ɛnɛlɔ, koko nde mɛtɛ akalange dia Yeso mbokusamɛ ndo mbɔtɛmɔla. (Mateo 4:8, 9) Ɔnkɔnɛ etena kakakitsha Satana Yeso lo tɛmpɛlɔ, aha la taamu nde akalange dia Yeso mbidja lɔsɛnɔ lande lo waale lo nde mfumbɔ oma lo tɛmpɛlɔ. Koko, Yeso kombeetawɔ. Ande efula kotonga ehemba ɛsɔ otondongaka Yeso akahembama tsho oma l’ɛnɛlɔ lee!

Ɔnkɔnɛ mbokɛmaka hwe dia Yeso akatshu la Jɛrusalɛma ndo akakitshama lo dihole dioleki otale lo tɛmpɛlɔ. Koko, oko wakadiatami oma k’etatelo ka sawo nɛ, sho hateye shikaa woho wakɛnya Satana Yeso tɛmpɛlɔ. Koko, sho koka monga l’eshikikelo dia Satana akatetemala mpemba Yeso dia nsala dui dimɔtshi dia kɔlɔ lo ntena sɔ tshɛ, ndo l’eshikikelo tshɛ Yeso kombeetawɔ.

^ od. 2 Enda Tshoto y’Etangelo, ya Ngɔndɔ ka tanu 15, 2013, lɛkɛ 10-12, odingɔ 5-8, 12.

^ od. 2 Divɛsa dia Ezekiyele 37:1-14 ndo Ɛnyɛlɔ 11:7-12 tɛkɛtaka akambo wendana la dui dimɔtshi diakatombe lo 1919. Prɔfɛsiya ka lo Ezekiyele 37:1-14 tɛkɛtaka nto di’ekambi wa Nzambi tshɛ wakakalola lo ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ lo 1919 l’ɔkɔngɔ wa etena kɛmɔtshi k’otale efula ka lɔhɔmbɔ. Koko, Ɛnyɛlɔ 11:7-12 tɛkɛtaka dia lo 1919 mbakasɔnama djui ya tshitshɛ y’anangɛso w’akitami wanɛ walɔmbɔla ekambi waki Nzambi. Anangɛso asɔ kombetawɔma dia nkamba olimu awɔ l’etena kɛmɔtshi.