Ja it kʼeʼi tsaʼan ja bʼa jabʼil 100 man bʼa 1919. Ja it jun yajkʼachil xcholjel. ¿Jas yuj jel tʼilan stukbʼesel ja xcholjel it?

Wa xnaxi ja matik oj wajuke bʼa satkʼinali elye libre ja bʼa Niwan Babilonia bʼa 1919 sok man tyempo jaw kʼe tsomjuke bʼa jun kongregasyon bʼa sak. ¿Jas yuj wa xnaʼatik? La jpensaraʼuktik sbʼaja it: kechanta kʼe ya mandar ja sGobyerno ja Dyos ja bʼa satkʼinal bʼa 1914, ja yaʼtijumik Dyosi och ajukyile preba sok takal takal kʼe ajyuke asyado ja bʼa skʼuʼajelik soka bʼa jastik wa skʼulane ja relijyon mi meranuki (Malaquías 3:1-4). * (Kʼela ja nota). Bʼa 1919, ja Jesús stʼojo «ja moso mas jel toj ayi ja it ma‘ wa stalna sbʼaj leki [...] bʼa oj spil yi‘le‘ ja swa‘ele‘i» ja xchonabʼ ja Dyos bʼa sak ayi (Mateo 24:45-47, Ja yajkʼachil sju‘unil ja dyosi). Ja bʼa jabʼil jawi, ja xchonabʼ ja Dyosi elye libre ja bʼa Niwan Babilonia, ja bʼa relijyon mi meranuki (Apocalipsis 18:4). Pe ¿jas tyempo kʼe ajyuke lutan?

Ja bʼa tyempo ekʼtajani, jcholunejtik ja bʼa 1918 ja xchonabʼ ja Dyosi kʼe lutjuk ja bʼa Niwan Babilonia bʼa tʼusan tyempo. Jun sjejel, ja La Atalaya bʼa 15 bʼa marzo bʼa 1992 yala jastalni ja israʼelenyo ijiye bʼa oj lutjuke ja bʼa Babilonia, ja bʼa 1918 ja xchonabʼ ja Jyoba kʼe lutjuk ja bʼa Niwan Babilonia. Pe yajni och paklaxuk mas, kabʼtik stojolil ja xchonabʼ ja Dyosi ajyiye lutan jitsan jabʼilik bʼajtanto ja bʼa 1918.

Ja bʼa Ezequiel 37:1-14 yalaxakan bʼajtan ja xchonabʼ ja Dyosi oj lutjuk sok tsaʼan oj eluk libre. Bʼa jun nakʼsatal, ja Ezequiel yila bʼa jun slomanil kʼinal bʼutʼel sbʼakil ixuk winik bʼa chamelexa. Ja bʼa sbersikuloʼil 11 wa xyala ja bʼak jawi jani sbʼakil bʼa «yibʼanal ja snaj ja Israel». Ja naʼits it ja waj bʼajtan ja chonabʼ Israel sok tsaʼan ja waj ja «yisrael ja Dyosi», ja matik oj waj bʼa satkʼinali (Gálatas 6:16; Hechos 3:21). Ja bʼa nakʼsatal it, ilxi ja bʼak jumasaʼ cha sakʼwiyejan sok kʼotye jun kʼole kʼakʼanum bʼa jel niwan. Ja it jawa senyaʼan jastal ja xchonabʼ ja Dyosi elye libre ja bʼa Niwan Babilonia bʼa jabʼil 1919. Pe ¿bʼa wa xchiknaji ja jasa yala ja Ezequiel wa sjeʼa ajyiye lutan jitsan tyempo? La kiltik.

Bʼajtan, ja bʼak jumasaʼ «jelxa takin ay» (Ezequiel 37:2, 11). Ja it wa stojolan ja ixuk winiki jitsanxa  tyempo chamele. Xchabʼil, ja ixuk winike it takal takal kʼe sakʼwukejan, mi junta chʼaykʼujoluk. Ja Ezequiel bʼajtan yabʼ jun «rwido», sok ja bʼak jumasaʼ kʼe nijkuk sok stsomtalan sbʼaj. Tsaʼan och ajyuk schʼuxuyil sok sbʼakʼtel, sok och kʼiʼuk ja stsʼujmili. Mas tsaʼan och «yijkʼalil sok och ajyuk sakʼanile». Yajni ja ixuk winike it cha ajyi sakʼanile, ja Jyoba yaʼakan aʼajyuke sakʼan bʼa luʼum. Ja jastik junuk it yiʼajni tyempo ja chʼak ekʼuki (Ezequiel 37:7-10, 14).

Jastalni yalaxa kan bʼajtan ja Ezequiel, ja israʼelenyo ajyiye lutan jitsan tyempo. Ja tyempo jaw kʼe bʼa jabʼil 740 bʼajtanto bʼa styempo ja Jesús, yajni ja lajune kʼole ja bʼa Israel tʼenjiye aʼeluke ja bʼa slujmaleʼi. Ja bʼa jabʼil 607 bʼajtanto bʼa styempo ja Jesús, ja Jerusalén aji chʼaysnajel yuja swinkil Babilonia, sok jaxa chabʼ kʼole bʼa Judá cha tʼenjiye aʼeluke ja bʼa slujmaleʼi. Elye libre bʼa 537 bʼajtanto bʼa styempo ja Jesús, yajni jun chʼin kʼole ja bʼa judíoʼiki kumxiye bʼa oj stojbʼese yajkʼachil ja templo sok yajelyi stoyjel ja Jyoba bʼa Jerusalén.

Spetsanil ja it wa sjeʼa ja matik oj wajuke bʼa satkʼinali mi kechan ajyiye lutan ja bʼa Niwan Babilonia bʼa jabʼil 1918 man 1919. Ajyiye ni lutan jitsan tyempo. Ja Jesús cha staʼa tiʼal sbʼaja it yajni yala ja matik wa xyalawe snochumane Kristo, ja mal «cʼuli», oj kʼiʼuk lajan soka «maʼ mandar ay yuj ja Diosi», ja trigo (Mateo 13:36-43). Ja bʼa tyempo jaw kechanta ni tʼusan ja matik meran snochuman ja Kristo. Jitsan ja matik wa xyalawe snochumane ja Kristo jaʼ skʼuʼane ja sjejelik bʼa relijyon mi meranuki sok yaʼawe kan ja smeranili sok kʼe yil-e kontra. Ja yuj wa xbʼobʼ kaltik ja kongregasyon bʼa snochumanik ja Jesús ajyiye lutan ja bʼa Niwan Babilonia. Ja it kʼe ekʼuk bʼa jun tyempo tsaʼan ja bʼa jabʼil 100 sok chʼaki yajni ja stemplo ja Dyosi kʼe ajuk ajyuk asyado ja bʼa xchʼakulabʼil xta ja tyempo (Hechos 20:29, 30; 2 Tesalonicenses 2:3, 6; 1 Juan 2:18, 19).

Ja bʼa jitsan jabʼilik jaw, ja olomalik bʼa relijyoni soka politikoʼiki wa skʼanawe oj ajyuk bʼa yibʼ skʼabʼe spetsanil ja ixuk winiki. Jun sjejel, mini xyaʼawekan aʼajyuk yujile jun sBibliaʼe ja ixuk winiki cha mini bʼa a-skʼumuke bʼa jun kʼumal bʼa wa xyabʼye stojol. Jujuntik ja matik mi xiwye skʼumajel ja Biblia tsikjiye sakʼan. Sok ja matik skʼenaye ja jastik wa sjeʼawe ja olomalik bʼa relijyoni jelni ixtalajiye. Ja bʼa tyempo jaw mini pasiluk snebʼjel ma sjejel ja smeranili.

Ja Ezequiel cha yalani ja xchonabʼil ja Dyosi ojni cha sakʼwuk sok takal takal oj och eluk ja bʼa relijyon mi meranuki. ¿Jas tyempo sok jastal kʼe ekʼuk  ja it? Ja Ezequiel yala oj abʼxuk jun «rwido». Ja it kʼe ekʼuk jitsan jabʼilik bʼajtanto yuja xchʼakelal ja tyempo. Ja bʼa tyempo jaw, jujuntik ja winik matik toj ajyiyeʼi sleʼawe modo slejel ja smeranili sok yaʼteltajel ja Dyosi ama joybʼanubʼale yuj sjejelik mi meranuk. Spaklaye ja Biblia sok xcholowe yabʼ ja tuki ja jasa snebʼaweʼi. Tuk skʼujolane bʼa sutjel ja Biblia ja bʼa kʼumal wa xyabʼye stojolil ja ixuk winiki.

Ja bʼa jabʼil och 1870 ekʼ jun jasunuk bʼa lajansok ja bʼak jumasaʼ och kʼi sbʼakʼtele sok stsʼujmile. Ja Charles Taze Russell soka yamigoʼiki spaklaye jaʼankʼujol ja Biblia sok skʼujolane bʼa oj yaʼteltaye ja Jyoba. Chomajkil, skoltaye ja tuk bʼa oj yabʼye stojolil ja Biblia yajel makunuk ja rebista it sok tuk juʼunik. Bʼa skoltajel ja yaʼtijumik Dyos bʼa aʼajyuk mas skʼuʼajele, ja bʼa 1914 sjeʼawe ja «Foto-Drama de la Creación» sok jaxa bʼa 1917 skʼulane imprimir ja libro The Finished Mystery (Ja jasa mi xnaxi kʼot smeranil). Sbʼajxa jabʼil 1919, jach jastal ja xchonabʼ ja Dyos sakʼwi sok bʼa ajyi bʼa jun yajkʼachil luʼum. Man tyempo jaw, ja maʼ ayiʼoj smajlajel oj ajyuk sakʼan tolabida ja bʼa Luʼumi wane skoltajel ja matik oj wajuke bʼa satkʼinali. Ja wego lajan wane yaʼteltajel ja Jyoba sok ja yeʼnle kʼotele «jun niwan tsatsal kʼakʼanum» (Ezequiel 37:10; Zacarías 8:20-23). * (Kʼela ja nota).

Ja yuj, chikani lek ja yaʼtijumik ja Dyosi kʼot ajyuke lutan ja bʼa Niwan Babilonia tsaʼan ja bʼa jabʼil 100, yajni jitsan ixuk winik elyekan ja bʼa smeranili sok och yile kontra. Ja bʼa jabʼilik jaw kʼotni jun tyempo bʼa wokol yaʼteltajel ja Jyoba, jastalni ajyiye lutan ja israʼelenyo ja bʼa Babilonia. Pe ja bʼa jtyempotiki wan cholxel yabʼ spetsanil ja ixuk winik ja smeranili. Jelni wa xya gustoʼaxukotik ja wa xnaʼatik ayotik sakʼan ja bʼa tyempo ja ‹matik ayiʼoje snajeli oj lijpuke›. Jitsan ‹oj sakʼ sbʼaje› sok oj ochuke ja bʼa relijyon smeranili (Daniel 12:3, 10).

Mini xnaxi jastal mero ja Satanás sjeʼayi ja Jesús ja templo. La kiltik jas yuj jach wa xkalatik.

Ja Mateo soka Lucas xcholowe ja jasa kʼulajiyi ja Jesús yuja Satanás ja bʼa ekʼele jaw. Ja Mateo yala «yiaj och» bʼa Jerusalén sok «ti huajye ja ba sʼolom ja templo ja tihui», ma ti yaʼa ja bʼa lugar mas chaʼani (Mateo 4:5). Ja Lucas yala: «Ti cho iiji och ja ba Jerusalén ja Jesusi. Aaji qʼueuc ja ba sʼolom ja templo ja tihui» (Lucas 4:9).

Ja bʼa tyempo ekʼeljani, ja juʼuntiki wa xcholo yajni ja Satanás sleʼa modo bʼa yajel och probar ja Jesús, mi iji och jach sok meran skwerpo man templo. Jun sjejel, ja La Atalaya 15 bʼa julio bʼa 1961 xcholo ja jas ekʼ ja bʼa ekʼele jaw yajni ja Satanás ya och probar ja Jesús bʼa chʼak sjeyi «spetzanil ja lugar jumasa ba mundo» man bʼa jun chaʼanil wits. Ja rebista xcholo ja witsi mi meran kʼoteluk yujni mey jun wits bʼa oj bʼobʼ ilxuk spetsanil ja chonabʼ ja bʼa luʼumkʼinali. Anto, ja rebista xcholo sbʼejni oj jpensaraʼuktik ja Satanás mini meran yiʼaj och ja Jesús jach sok meran skwerpo man templo. Ama jachuk, ja La Atalaya xcholunej  bʼa tuk artikuloʼik bʼa masto ajkʼach lekukxta ja Jesús sjipakoʼ sbʼaj ja bʼa templo, oj bʼobʼ smil sbʼaj ajyi.

Jujuntik wa xyalawe yuja Jesús mi kʼoteluk jun levita, ja sleyik ja judíoʼik wa xyala mini xbʼobʼ kʼeʼuk ja bʼa s-olom bʼa lugar jel sak ja bʼa templo. Ja yuj wa xyalawe ja Satanás ya makunuk jun nakʼ sat bʼa sleʼa modo yajel och probar ja Jesús. Jach jastal ekʼ sbʼaj ja Ezequiel jitsan jabʼilik bʼajtanto (Ezequiel 8:3, 7-10; 11:1, 24; 37:1, 2).

Pe ta ja Satanás ya makunuk jun nakʼ sat bʼa oj ya yil ja Jesús ja templo, jujuntik oj bʼobʼ sjobʼ sbʼaje:

• ¿Jastal maʼ yabʼ ja Jesús ja preba sbʼaja oj sjip koʼ sbʼaj ja bʼa templo?

• Bʼa pilan ekʼele, ja Satanás ya och probar ja Jesús, yala yabʼ aya pax pan ja meran toni sok akoʼ sbʼaj mekʼan jach meran bʼa stiʼ sat bʼa yajelyi stoyjel. Ja yuj, ¿cha wan maʼ skʼanjel ja Satanás bʼa meran a-sjipkon sbʼaj ja Jesús ja bʼa temploʼi?

Pe ta ja Satanás meran yiʼaj och ja Jesús man templo, jujuntik oj bʼobʼ sjobʼ sbʼaje:

• ¿Skʼoko maʼ ja Jesús ja leyik bʼa judíoʼik yajni kʼe ja bʼa lugar jel sak ja bʼa templo?

• ¿Jastalxa kʼot ja Jesús man templo bʼa Jerusalén yajni tey bʼa takin kʼinal?

La kiltik jun jasunuk oj skoltayotik bʼa oj jakʼtik ja chabʼ sjobʼjelik jaw.

Jun winik jel chapan yala yajni ja Mateo sok ja Lucas staʼawe tiʼal ja templo, mi jaʼukta wa xkʼan yal ja lugar jel sak bʼa templo, ja lugar bʼa kechanta wa x-ochye ja levitaʼiki. Lajansok jani wa xkʼan yal spetsanil ja lugarik bʼa templo. Ja lugar mas chaʼan ja bʼa templo jani ja xchikin bʼa sureste, sok lajan kʼinal ay ja s-olom ja templo. Bʼobʼta ja Satanás ti yiʼaj och tiw ja Jesús. Ja man bʼayeʼi sok man bʼay ja slomanil ja Cedrón, ja xchaʼanili jach jastal jun naʼits bʼa ayiʼoj mas ja 40 piso. Ja choluman sbʼaja jas ekʼjani sbʼiʼil Josefo yala ja bʼa lugar jaw jani ja mas chaʼani sok ta jun ixuk winik xmojxi ja bʼa stiʼi sok skʼela koʼ man yibʼel, wego wa xjom s-olom. Ama ja Jesús mi jun levitaʼuk, ojni bʼobʼ kʼeʼuk ajyi ja tiw sok mini maʼ oj bʼobʼ aljuk yabʼ yuj bʼa skʼokunej ja leyiki.

Pe ¿jastalxa kʼot ja Jesús man templo bʼa Jerusalén yajni tey bʼa takin kʼinali? Mini xnaʼatik lek. Ja Biblia kechan wa xyala ja Satanás «ti yiaj och» bʼa Jerusalén. Pe mi xyala ta ja Jesús mojan ay ma najat yiʼoj ja chonabʼi, mi xyala janekʼ tyempo sleʼa modo yajel och probar ja Jesús. Ja yuj, bʼobʼta ja Jesús wajni bʼejyel man Jerusalén, ama yiʼajyuj jitsan tyempo.

Yajni ja Satanás sjeʼayi ja Jesús «spetzanil ja lugar jumasa ba mundo», bʼobʼta yani makunuk jun nakʼ sat, pes mey jun wits bʼa oj bʼobʼ ilxuk yibʼanal ja chonabʼik bʼa luʼumkʼinali. Ja jas skʼulan ja Satanás oj slajtik jastal yajni june ayiʼoj jun pantalla bʼa wa sjeʼa ja dibujoʼik bʼa tuktukil lugarik ja bʼa luʼumi. Pe anima ja Satanás ya makunuk jun nakʼ sat, wani skʼana ja Jesús meran akoʼ sbʼaj mekʼan sok aʼajukyi stoyjel (Mateo 4:8, 9). Ja yuj, yajni ja Satanás yiʼaj och ja Jesús man templo, bʼobʼta wani skʼana meran a-sjipkon sbʼaja Jesús ja bʼa templo sok meran achamuk. Pe ja Jesús mi skʼulan. Ja preba it masni tsats yuja kechanta skʼeljel bʼa jun nakʼ sat.

Bʼa jun ita yaljel, bʼobʼta ja Jesús merani waj man Jerusalén sok kʼe man xchaʼanil yolom ja templo. Pe jastalni kalatik ja bʼa skʼeʼulabʼil ja artikulo, mi xnaʼatik jastal mero skʼulan ja Satanás bʼa sjejelyi ja Jesús ja templo. Pe ja jas wa xnaʼatiki jani ja Satanás sleʼani modo bʼa yajel och probar jitsan ekʼele ja Jesús bʼa a-skʼul ja bʼa mi lekuki, pe ja Jesús mini june koʼ luʼum ja bʼa prebaʼik jaw.