1. a) ¿Jas jujuntik mandar wa xtax ja bʼa Biblia? b) ¿Jastal wa xkatik el slekil ja wa xkʼuʼantiki?

JA BʼA Biblia, ja Jyoba yaʼunejkitik mandarik chikan lek bʼa oj jnatik jasa wa skʼana oj jkʼuluktik. Jun sjejel, ja yeʼn mi skʼana oj kaʼteltaytik kʼulubʼal dyosik, elkʼanel, yakbʼel sok mini koʼel mulal sok ixuk ma winik (1 Corintios 6:9, 10). Chomajkil, ja Jesús yayi ja mandar it ja snebʼumanik: «Caaxic, cax ja ba spetzanil ja lugari ba jachuc oj och jnebumanil ja cristiano jumasa. Ti xa cʼulanex bautizara ja ba sbiil ja Tatali soc ja queni, como yuninon nia, soc ja Espíritu Santo. Jeahuic ba oj scʼuuque spetzanil ja jmandari. Jaxa queni oj ni jmojtayex ecʼ tola vida, masan to cuando huax chʼac ja mundoi» (Mateo 28:19, 20). Skʼuʼajel ja smandarik ja Jyoba soka Yunini wa skoltayotik bʼa jitsan modo. Ja sleyik ja Dyosi wa sjeʼakitik jastal oj jtalnay jbʼajtik sok cha jachuk ja jpamilyatiki. Chomajkil wa skoltayotik bʼa jastal mi jel oj kokotik chamel sok bʼa ajyel gusto. Pe ja mas tʼilani ta wa xkʼuʼantik ja smandarik ja Jyoba jastal ja  xcholjel, ja yeʼn jelni gusto oj ajyuk jmoktik sok oj ya koʼ jlekilaltik.

2, 3. a) ¿Jas yuj ja Biblia mey yiʼojan leyik bʼa yibʼanal ja jas wa xkʼulantik ja bʼa jsakʼaniltiki? b) ¿Jas sjobʼjelik oj katik sjakʼjel ja bʼa artikulo it? (Kʼela ja poto bʼa skʼeʼulabʼil ja artikulo it).

² Meran, ja Biblia mey yiʼoj leyik bʼa yibʼanal ja jas wa xkʼulantik ja bʼa jsakʼaniltiki. Jun sjejel, mi xyalakabʼtik jas tikʼe kʼuʼal oj jlaptik. Ja it wani sjeʼa ja Jyoba jel bibo juntiro. ¿Jas yuj? Yujni ja bʼa tuktukil chonabʼik, tuktukil ja jastal wa skʼutes sbʼaje ja ixuk winiki. Chomajkil, ja yajkʼachil modoʼalik bʼa skʼutesel sbʼaje wani xtukbʼi ja yajni wa x-ekʼ ja tyempo. Pe ja rasonik bʼa Biblia bʼa jastal oj jkʼutes jbʼajtiki mini xtukbʼi. Ja Biblia cha mini ayiʼoj jun lista sbʼaja tikʼe aʼtel oj jletik ma ja aʼanik oj kitik, ma bʼa yajel ekʼ jun rato gustoʼil. Ja Jyoba wa xyaʼakan bʼa jujune ja ixuk winiki sok jujune ja olomalik bʼa pamilya yeʼn a-stsaʼe skʼulajel ja bʼa jastik junuk it.

³ Bʼobʼta ayni ekʼele oj jtsatik skʼulajel jun jasunuk bʼa mini oj jtatik jun ley ja bʼa Biblia. Ja yuj, bʼobʼta oj jobʼ jbʼajtik: «¿Wan maʼ skisa ja Jyoba ja jas wa xkala oj jkʼuluki? ¿Oj maʼ bʼobʼ jtsaʼ skʼulajel chikan jasunuk pe mi oj ka ekʼ jun ley ja bʼa Biblia? ¿Jastal wa xbʼobʼ jnaʼ ja Jyoba lekni oj yil ja jas oj jkʼuluki?». Ja bʼa artikulo it oj katik sjakʼjel ja sjobʼjelik it.

4, 5. ¿Jastal wa xbʼobʼ ya kitik wokol ja jas wa stsaʼatik skʼulajel sok cha jachuk ja tuki?

⁴ Jujuntik ixuk winik wa spensarane oj bʼobʼ skʼuluke chikan jas skʼanawe. Pe ja keʼntiki mini jach wa xpensaraʼantik, pes yujni wa xkʼanatik yajel gustoʼaxuk ja Jyoba. Ja yuj, bʼajtanto ay jas oj jtsatik skʼulajel, tʼilani oj jpensaraʼuktik sbʼaja jas wa xyala ja Biblia sok tsaʼan skʼuʼajel. Jun sjejel, ja Biblia wa xyala ja jas wa spensaraʼan ja Jyoba sbʼaja chikʼi. Soka keʼntiki jani wa xnochotik (Génesis 9:4; Hechos 15:28, 29). Ojni bʼobʼ jkʼantikyi ja Jyoba bʼa a-skoltayotik stsajel ja jas oj jkʼuluktiki sok bʼa lek ayil ja yeʼn.

⁵ Ja jas wa stsaʼatik skʼulajeli ayni yip bʼa keʼntik. Pes ta wa stsaʼatik jastik lek skʼulajel, ojni kʼotkotik lekil yamigo ja Jyoba. Pe ta wa stsaʼatik skʼulajel bʼa mi lekuk, ojni bʼobʼ jomtik ja jastal wa xkila jbʼajtik soka yeʼn. Chomajkil, ja jas wa stsaʼatik skʼulajel cha wani xbʼobʼ yiʼe wokol ja tuki. Ta wa stsaʼatik skʼulajel bʼa mi lekuk, ojni bʼobʼ jyajbʼestik ja jmoj-aljeltik ma oj yopijuk ja skʼuʼajel yiʼojeʼi. Mini xkʼanatik oj ekʼuk ja jawi bʼa oj jniktik kʼumal soka jmoj-aljeltik bʼa kongregasyoni. Jastalni wa xkilatik, jelni tʼilan oj tsatik jastik lek skʼulajel (kʼuman ja Romanos 14:19 sok Gálatas 6:7 *).

6. ¿Jasa oj jkʼuluktik bʼa snajel ja jas wa xkʼanatik skʼulajel?

⁶ Yajni ja Biblia mi xyala jaman lek ja jas wa xkʼanatiki, ¿jas oj jkʼultik? Mini oj jkʼuluktik ja jas lek wa xkilatiki, tʼilani oj jpensaraʼuktik jaʼankʼujol sok lani jtsatik ja bʼa jas wa xnaʼatik lek oj yil ja Jyoba. Jachuk oj jnatik ja yeʼn oj skoltayotik bʼa lek oj elkotik kʼote (kʼuman ja Salmo 37:5).

7. Yajni ja Biblia mey yiʼojan jun ley bʼa wa xyala jas mero skʼulajel, ¿jasa tʼilan oj jkʼuluktiki?

⁷ Pe ¿jastal oj jnatik ja jas lek xyila ja Jyoba? Ja Efesios 5:17 wa xyala: «Naahuic tʼunuc  ja jas huas scʼana ja [Jyoba]». Jastalni wa xkilatik, ta ja Biblia mey yiʼojan jun ley bʼa wa xyala jas mero oj jkʼuluktik, tʼilani oj kiltik jasa wa skʼana ja Dyosi (kʼela ja rekwagro «¿Jas wa stojolan?»). Pe ¿jastal oj bʼobʼ jkʼuluktik ja it? Tʼilani oj katikyi orasyon ja yeʼn sok yajelkan ja yipi a-stojotik.

8. ¿Jastal sjeʼa ja Jesús bʼa wani snaʼa ja jas wa skʼana ja Jyoba? Aʼa jun sjejel.

⁸ Ja Jesús tolabida skʼujolan snajel ja jas wa skʼana ja Jyoba. Jun sjejel, bʼa chabʼ ekʼele yayi orasyon bʼajtanto oj skʼuluk milagro bʼa yajelyi swaʼel jitsan ixuk winik bʼa waʼin xyabʼye (Mateo 14:17-20; 15:34-37). Pe yajni bʼa pilan ekʼele ja Jesús och waʼin xyabʼ sok ja Dyablo waj skʼul probar bʼa oj ya paxuk pan ja toni, ja yeʼn mini skʼana oj skʼul jun milagro (kʼuman ja Mateo 4:2-4). ¿Jas yuj? Yujni wa snaʼa sbʼaj lek ja sTati sok wa snaʼa mini lek oj yil yajel makunuk ja yip bʼa slekilal yeʼna. Wani snaʼa lek ojni tojuk yuja Dyosi sok oj ajukyi ja swaʼel yajni xmakuniyuji.

9, 10. ¿Jasa oj skoltayotik bʼa snajel jas oj jkʼuluktik? Aʼa jun sjejel.

⁹ Ta wa xkʼulantik jastal ja Jesús sok wa xjipa jkʼujoltik ja bʼa stojelal ja Jyoba, ojni bʼobʼ jnatik jas oj jkʼuluktik. Ja Biblia wa xyala: «Jipa spetsanil jawa kʼujol bʼa Jyoba, moka jipa kʼujol ja bʼa jas waxa naʼa. Bʼa spetsanil jawa bʼeji aʼatʼabʼan wa kʼujol, jaxa yeʼn ojni stoj jawa bʼeja. Mok kʼotan bibo ja bʼa stiʼ asati. Xiwanyuj ja Jyoba sok pila abʼaj ja bʼa mi lekuk» (Proverbios 3:5-7). Yajni wa xpaklaytik ja Biblia sok wa xnebʼatik jastal wa spensaraʼan ja Jyoba, ojni bʼobʼ jnatik ja jasa lek xyila oj jkʼuluktiki. Sok yajni mas wa xnaʼatik sbʼaja jastal wa spensaraʼani, masni pasil oj kabʼtik yajni stsaʼatik skʼulajel jun jasun bʼa lek oj yile. Chomajkil, masni oj jkʼantik snochjel ja stojelal sok spetsanil jkʼujoltik (Ezequiel 11:19).

¹⁰ Pensaraʼan ja sjejel it. Lekbʼi jun cheʼumal wan manbʼanel sok kʼot sat jun par xanabʼal. Jel tsamal, pe jel chaʼan stsʼakol. Ama mi teyuk ja statami, pe ja cheʼumali wa snaʼa jas oj spensaraʼuk ja statam ta smanakʼa. ¿Jas yuj wa snaʼa? Yujni ayxa tʼusan tyempo nupanele sok wa snaʼa ja jas oj yali bʼa jastal yajel makunuk ja takʼin yiʼojeʼi. Junxtani soka it, yajni wa xnebʼatik ja jastal wa spensaraʼan ja Jyoba soka jas skʼulunej ja bʼa ekʼta, ojni jnatik ja jasa wa skʼana oj jkʼuluktik bʼa jun jasunuk.

11. ¿Jastik sjobʼjel oj kaʼ jbʼajtik yajni wa xkʼumantik sok wa xpaklaytik ja Biblia? (Kʼela ja rekwagro « Yajni xa paklay ja Biblia, jobʼo abʼaj»).

¹¹ ¿Jastal snajel ja jastal wa spensaran ja Jyoba? Jun modo jani skʼumajel sok spaklajel tikʼan ja Biblia. Yajni wantik skʼulajel, oj bʼobʼ jobʼ jbʼajtik: «¿Jasa wa sjeʼaki ja it sbʼaja Jyoba? ¿Jas yuj jach skʼulan ja yeʼn?». La jkʼuluktik jastal ja David sok la jkʼantikyi ja Jyoba a-skoltayotik bʼa oj jnatik sbʼaj lek.  Ja David stsʼijbʼan: «Akʼot jnaʼ jawa bʼejiki, ah Jyoba; jeʼaki jawa chʼin bʼejiki. Abʼejyukon ja bʼa smeranili sok jeʼaki, yujni weʼn ja jDyos bʼa koltanel. Bʼa weʼn wa xmajlaya snajtil ja kʼakʼu» (Salmo 25:4, 5). Yajni xnebʼatik jun jasunuk sbʼaja Jyoba, la jpensaraʼuktik bʼa ekʼeleʼik oj bʼobʼ katik makunuk ja jasa jnebʼunejtiki. La jobʼ jbʼajtik: «¿Jastal oj bʼobʼ ka makunuk ja it ja bʼa jpamilya, ja bʼa kaʼteli, ja bʼa eskwela ma ja bʼa xcholjeli?». Ta wa xpensarantik ja ekʼeleʼik bʼa ja mero wa xkʼot sbʼaj, masni pasil snajel jasa wa skʼana oj jkʼuluktik ja Jyoba.

12. ¿Jastal oj bʼobʼ skoltayotik ja juʼuntiki soka jtsomjeltiki?

¹² ¿Jas pilan jasunuk oj skoltayotik bʼa snajel jasa wa spensaran ja Jyoba? Jani smaklajel lek ja jas wa sjeʼakitik bʼa Biblia ja xchonabʼi. Jun sjejel, bʼa snajel jasa wa spensaran ja Jyoba bʼa jun jasunuk skʼulajel, oj bʼobʼ katik makunuk ja Juʼun bʼa koltanel spaklajel ma pilan juʼunik bʼa spaklajel. Pilan jasunuk oj jbʼobʼ skoltayotik bʼa snebʼjel jastal wa spensaran ja Jyoba jaʼa jtsomjeltiki. Ta wa xmaklaytik lek, ta wa xkaʼa jkomentaryotik sok wa xpensarantik ja jas wa xjejikitiki,  oj bʼobʼ jnatik jas oj jkʼuluktik bʼa lek oj yil ja Jyoba sok oj ya koʼ jlekilaltik.

13. Aʼa jun sjejel jastal oj jnatik stsajel skʼulajel jun jasunuk yajni wa xkaʼa tʼabʼan jkʼujoltik ja jastal wa spensaraʼan ja Jyoba.

¹³ Snajel ja jastal wa spensaran ja Jyoba sok spensarajel sbʼaja jaw oj bʼobʼ skoltayotik bʼa snajel jas skʼulajel. ¿Jastal? La kiltik jun sjejel. Lek bʼi wa xkʼanatik oj ochkotik precursor. Bʼobʼta ayxani jas jkʼulunejtik ja bʼa jsakʼaniltiki bʼa ajyelkujtik mas tyempo ja bʼa xcholjeli. Pe wantoni xjobʼo jbʼajtik ta oj ajyukotik gusto sok tʼusan takʼin ma sok tʼusan jas jbʼajtik. Ja Biblia mi xyala bʼa oj kaʼteltaytik ja Jyoba tʼilan oj ochkotik jastal precursor. Ojni bʼobʼ kaʼteltaytik toj ja yeʼn jastal choluman. Pe ja Jesús sjeʼa ja Jyoba wa xya koʼ slekilal ja matik wa xchʼaka sbʼaj soka sGobyerno ja Dyosi (kʼuman ja Lucas 18:29, 30). Chomajkil, ja Biblia wa xyala ja Jyoba jel skʼulan gusto yajni wa xkʼulantik ja janekʼ wa xbʼobʼkujtik bʼa stoyjelal. Ja yeʼn wa skʼana oj ajyukotik gusto ja bʼa yaʼteltajeli (Salmo 119:108; 2 Corintios 9:7). Ta wa xkatikyi orasyon sok wa xpensarantik sbʼaja jaw, ojni bʼobʼ jnatik stsajel skʼulajel jun jasunuk ja bʼa jsakʼaniltik sok ja Jyoba oj ya koʼ jlekilaltik.

14. ¿Jastal oj jnatik ta jun tikʼe kʼuʼal lek xyila ja Jyoba?

¹⁴ La kiltik pilan sjejel. Pensaraʼan jel xkʼulantik gusto jun tikʼe kʼuʼal. Pe wa xnaʼatik ta jlapatik, mi lek oj yil-e ja tuk jmoj-aljeltik. Ja Biblia mini staʼa tiʼal sbʼaja tikʼe kʼuʼal jawi. ¿Jastal oj jnatik sbʼaja jas wa spensaraʼan ja Jyoba? Ja Biblia wa xyaʼa ja rason it: «Huax cho jcʼana que ja ixuquei [...] tojbel oj jacuque soc ja scʼuei como jastal ni sbeji. Mi jauc oj slap ja scʼu ba quechan oj scʼan ba oj qʼueljuque. Jaxa sʼolomei, a stojbes sbaje tzamal ja ja jastal ni sbej oj stojbes sbajei, pero moc lom jelxuque. Lec huas slapahue ja slicchiquinei soc ja yujei, pero mi sbejuc que jaʼ oj huaj scʼujole que quechan oj scʼuluque gasto soc ja scʼuei. Ja mas tʼilani ba oj scolta ja smoj jumasa. Jach ni sbej oj ajyuque ja ixuque ja maʼ yaunej xa sbaje meran soc ja Diosi» (1 Timoteo 2:9, 10). Ja yaljelik it cha wani xkʼot sbʼaj ja winikeʼi, pes bʼajni spetsanil ja yaʼtijumik ja Dyosi. Ta chʼin wa xkaʼa jbʼajtik, wani xkaʼa tʼabʼan jkʼujoltik ja jastal oj yil-e ja tuki sbʼaja jastal wa xchapa jbʼajtik sok wa xkʼutes jbʼajtik. Sok yuja wa xyajtaytik ja jmoj-aljeltiki, wani xkʼujolantik bʼa mi oj katik jom yolome sok syajbʼesel (1 Corintios 10:23, 24; Filipenses 3:17). Ta wa xpensaraʼantik sbʼaja jas wa xyala ja Biblia soka jastal wa spensaran ja Jyoba, ojni jtsatik skʼulajel jun jasunuk bʼa lek xyila ja yeʼn.

15, 16. a) ¿Jastal wa xyila ja Jyoba ta wa xkatik ekʼ bʼa kolomtik bʼa wantik koʼel mulal sok jun ixuk ma winik? b) Yajni ay jas wa stsaʼatik bʼa yajel ekʼ tyempo, ¿jastal oj bʼobʼ jnatik bʼa lek xyila ja Jyoba? c) ¿Jastal oj bʼobʼ jkʼuluktik yajni oj jtsatik skʼulajel jun jasunuk bʼa jel tʼilan?

¹⁵ ¿Jasa oj skoltayotik bʼa snajel ja jas wa spensaran ja Jyoba sbʼaja jas wa xpensaraʼantiki? Ja Biblia wa sjeʼa ja Jyoba wani x-och stristeʼil sok wa xyajbʼesji yajni ja ixuk winik wa skʼulane ma wa spensarane jastik mi lekuk (kʼuman ja Génesis 6:5, 6). Chikani lek ja yeʼn mi skʼana aʼekʼ bʼa kolomtik bʼa wantik koʼel mulal sok jun ixuk ma winik. Ta wa xpensarantik ja bʼa jastik it, ojni bʼobʼ yiʼotik och bʼa skʼulajel. Ja yuj ja Jyoba wa  skʼana oj jpensaraʼuktik bʼa jastik junuk bʼa mi kuxuk sok bʼa lek. Ja nebʼuman Santiago stsʼijbʼan ja matik wa snocho ja sbiboʼil ja Jyoba «toj ay y laman aye ja yenle mismo. Tzamal ja smodoei. Huas smaclaye ja razoni. Huas stalnaye ja syaujulal ja smoj jumasa. Huas scʼulane ja ba lequi. Jaman ja stiei. Ja jas huas scʼulanei, soc spetzanil ja scʼujolei» (Santiago 3:17). Ja Biblia wa sjeʼa mini lek ja oj katik ekʼ tyempo sok jastik wa xya ekʼ bʼa kolomtik jastik bʼa kux ma wa xya kʼankʼunukujtik skʼulajel jastik bʼa mi lek. Ta wa xkaʼa lek tʼabʼan jkʼujoltik ja jastik lek xyila soka jastik wa xyilkʼujolan ja Jyoba, masni pasil bʼa keʼntik snajel jas libroʼik, jas pelikulaʼik ma jas tajnel oj jtsatik skʼulajel. Sok mini tʼilan oj jobʼtikyi ja tuk jasa oj jkʼuluktiki.

¹⁶ Yajni wa stsaʼatik skʼulajel jun jasunuk, ayni tuktukil modo bʼa lek stsajel bʼa lek xyila ja Jyoba. Pe ta ja jas wa xkʼana oj jtsatiki jel tʼilan, bʼobʼta lekni oj jkʼantikyi rason jun ansyano ma pilan jmoj-aljeltik winik ma ixuk bʼa ayxa yiʼoje snajel (Tito 2:3-5; Santiago 5:13-15). Ja smeranili, mini lekuk skʼanjelyi bʼa yeʼn oj yalkabʼtik ja jas oj jkʼuluktiki. Ja jekabʼanum Pablo yala: «Cada jujune oj caatic cuenta, chican ja jas jcʼulantiqui» (Gálatas 6:5). Pe ja jas lek oj jkʼuluktiki, jani oj jpensaraʼuktik jaʼankʼujol lek ja jas wa sjeʼa ja Biblia sok tsaʼan oj jkʼuluktik ja jas wa xkʼanatiki (Hebreos 5:14).

17. ¿Jastal wa xkatik el slekil yajni wa xnaʼatik stsajel ja jas oj jkʼuluktik bʼa lek xyila ja Jyoba?

¹⁷ Yajni wa xtsaʼatik skʼulajel bʼa lek xyila ja Jyoba, mas wa la mojxitik soka yeʼn, lek wa xyilawotik sok wa xya koʼ jlekilaltik (Santiago 4:8). Soka jaw wa xya tsatsbʼuk ja skʼuʼajel kiʼojtiki. Ja yuj, la jpensaraʼuktik ja jasa wa sjeʼakitik ja Biblia bʼa oj kabʼtik stojolil jastal wa spensaran ja Jyoba. Ja smeranili, tolabida oj ajyuk yajkʼachil jasunuk bʼa oj jnebʼtik sbʼaja yeʼn (Job 26:14). Ta wa xkʼujolantik snajel sbʼaj lek ja wego, masni bibo oj ajyukotik sok oj jnatik stsajel ja jas oj jkʼuluktiki (Proverbios 2:1-5). Ja ixuk winiki tolabida wa xtukbʼi ja spensari sok ja jas wa skʼana oj skʼuluki, pe ja Jyoba mini stukbʼes. Jun tsʼijbʼuman bʼa Biblia yala ja jas wa skʼana skʼulajel ja Jyoba sok ‹ja spensarik bʼa skʼujoli› tolabida wa x-albʼi (Salmo 33:11). Yajni wa xnebʼatik spensarajel jastal wa spensaraʼan ja Jyoba sok wa xkʼulantik ja jas lek xyila, ojni jnatik stsajel lek ja jas oj jkʼuluktiki.