1, 2. 1) ¿Tuku xlakata tuwa makgkatsikgo natlatni nakamasiyanikgo xkamanan nakanajlanikgo Jehová? 2) ¿Tuku tlan natlawakgo natlatni xlakata nakamakgtayakgo xkamanan nakanajlanikgo Jehová? 3) ¿Tuku pulaktati nalichuwinanaw kʼuma artículo?

ANTA kFrancia akgtum tamakgaxtokgat wa: «Akinin kkanajlaniyaw Jehová, pero uma ni wamputun pi kinkamanankan nachuna. Takanajla ni lamatitaxtinikan. Kamanan tsinu tsinu kgalhitilhakgo takanajla». Anta kʼAustralia, chatum tala chixku tsokgli pi kamakgtayakan kamanan nakanajlakgo xliputum xnakujkan max wa tuku tlakg xatuwa taskujut nema xlitlawatkan natlatni. Chu wampa: «Max nalakpuwana pi takgalhtin nema maxki minkgawasa lipaxuwalh, pero alistalh natlawaniparayan watiya takgalhskinin. Takgalhtin nema la uku lakpuwankgo pi tlan max nialh chuna katiwa alistalh. Max natalakaskin makglhuwa watiya tuku nakalitachuwinana». Chuna la staktilhakgo, lhuwa natlatni akxilhkgo pi xlakaskinka watiya tuku nakalitachuwinankgo pero  tlakg liwana nakawanikgo. Na akxilhkgo pi talakaskin tanu tanu tuku nakalimasiyanikgo xlakata napaxkikgo Jehová.

² ¿Kgalhiya kamanan? Max lakgachunin akstu kgalhskinkana komo namatlaniya nakamasiyaniya napaxkikgo Jehová chu naskujnanikgo putum kxlatamatkan. Komo kaj kiakstukan ni katimatlaniw (Jer. 10:23). Natlatni tlan chuna natlawakgo, komo nalipawankgo Jehová. Xla kamaxkinit natlatni lhuwa tastakyaw. ¿La tlan nakamakgtayaya minkamanan? Kʼuma artículo naʼakxilhaw pulaktati tuku tlan natlawaya. Pulana, liwana kakalakgapasti. Xlipulaktiy, kakamasiyani tuku wi kminaku. Xlipulaktutu, kamaklakaskinti liʼakxilhtit. Chu xlipulaktati, kaskini Jehová xʼespíritu santo chu ni kakatasitsi minkamanan.

3. ¿La tlan natlawakgo natlatni chuna la Jesús xkamasiyani kstalaninanin?

³ Makglhuwa, Jesús xkawani kstalaninanin pi xwankgolh tuku xlakpuwankgo (Mat. 16:13-15). Na tlan chuna natlawaya. Akxni katachuwinampat o wi tuku katatlawapat minkamanan, kakakgalhskinti tuku lakpuwankgo chu kakamaxki talakaskin nawanikgoyan tuku xlikana lakpuwankgo. Max wi tuku ni lu liwana katsikgo. Anta kʼAustralia, chatum tala kgawasa tiku kgalhi 15 kata wa: «Kintlat lu kilitachuwinan kintakanajla chu kimakgtaya naklilakpuwan. Kinkgalhskin, “¿tuku wan Biblia?”, “¿kanajlaya wix uma?” chu “¿tuku xlakata kanajlaya?”. Kiwani pi kiʼakstu kakkgalhtinalh chu ni kkakwa tuku xla o kintse xwankgolh». Uma tala na wa pi chuna la kstaktilhama, talakaskilh tlakg liwana nakgalhti xtlat tuku xkgalhskinkan.

4. ¿Tuku xlakata xlakaskinka ni nakatasitsiya minkamanan chu nakamakgtayaya natekgskgo xtakgalhtin xtakgalhskininkan? Kawili akgtum liʼakxilhtit.

⁴ Komo minkamanan tuwa makgkatsikgo nakanajlakgo pulaktum tuku masiya Biblia, ni kasitsi. Kakamakgtaya natekgskgo xtakgalhtin xtakgalhskininkan. Chatum tlat wa: «Kuenta katlawa xtakgalhskinin minkamanan. Ni kalakpuwanti pi ni xlakaskinka kaj xlakata ni lu lakgatiya tuku wanin». Lu tlan pi minkamanan kgalhskinkgoyan, uma limasiya pi katsiniputunkgo. Asta Jesús kgalhskininalh akxni aktsujku xwanit (kalikgalhtawakga Lucas 2:46). Chatum kgawasa xalak Dinamarca wa pi akxni kawanilh xnatlatni pi ni liwana xkatsi komo xtapakgsi kxaxlikana takanajla, xlakan ni sitsikgolh maski max xlilakgaputsamakgo xkgawasakan. Chu wampa: «Limaklakaskinkgolh Biblia xlakata nakinkgalhtikgo putum kintakgalhskinin».

5. Maski tasiya pi kamanan kanajlanikgo Jehová, ¿tuku xlitlawatkan natlatni?

⁵ Liwana kakalakgapasti minkamanan. Ni kalakpuwanti pi kanajlanikgo Jehová kaj xlakata lichuwinankgo Dios chu ankgo ktamakxtumit. Kakgalhskinka: «¿Tuku xlikana kanajlakgo kinkamanan xlakata Jehová chu Biblia?». Kaliskujti xlakata nakatsiya komo wi tuku tlawa pi tuwa namakgkatsikgo  ni namakgatsankgananikgo Jehová. Chali chali kakalitachuwinanti Dios akxni wi tuku akxtum tlawayatit. Katlawa oración xpalakata minkamanan akxni akxtum katawila chu akxni miʼakstu wila.

6. ¿Tuku xlakata xlakaskinka pi natlatni chuntiya nakatsinikgo xlakata Jehová chu Biblia?

⁶ Latamanin xʼakxilhkgo pi Jesús xkapaxki, na xpaxki Jehová chu liwana xlakgapasa Tatsokgni. Wa xlakata kaks xkgaxmatnikgo (Luc. 24:32; Juan 7:46). Nachuna, akxni minkamanan naʼakxilhkgo pi paxkiya Jehová, uma nakamakgtaya na napaxkikgo (kalikgalhtawakga Deuteronomio 6:5-8; Lucas 6:45). Wa xlakata, chuntiya liwana kalikgalhtawakga Biblia chu kilikgalhtawakgakan. chu kakatsini xlakata tuku Jehová malakatsukinit (Mat. 6:26, 28). Akxni tlakg nakatsiniya xlakata Jehová tlakg tlan nakamasiyaniya minkamanan xpalakata (Luc. 6:40).

7, 8. 1) ¿Tuku tlan natlawaya akxni wi tuku xasasti nakatsiya xlakata Jehová? 2) ¿La chuna tlawakgonit makgapitsi natlatni?

⁷ Makgatunu wi tuku nakatsiniya xlakata Jehová, kakawani minkamanan. Tlan nakawaniya akxni akxtum katawila, ni kaj akxni lakkaxwilipatit tuku natalikgalhtawakga ktamakxtumit o akxni kakninanipatit Dios kfamilia. Chuna tlawakgo akgtum tamakgaxtokgat tiku xtatayananin Jehová xalak Estados Unidos. Akxni wi tuku akxilhkgo nema lu stlan o wakgo tuku lu kgama, kalitachuwinankgo xlakata Jehová xkamanan. Xlakan wankgo: «Kkamalakapastakayaw kamanan pi putum tuku Jehová kinkamaxkinitan limasiya pi kinkapaxkiyan chu lu kinkalakapastakan». Anta kSudáfrica, atanu tamakgaxtokgat tiku na xtatayananin Jehová lakgatikgo kalitachuwinankgo chatiy xlaktsuman xlakata tamalakatsukin, akxni akxtum kataskujkgo kjardín. Akgtum liʼakxilhtit, max kawanikgo pi lu kaks malakawaninan la akgtum talhtsi kgantum kiwi litaxtu. Xlakan wankgo: «Kliskujaw xlakata nakkamasiyaniyaw lanka xtapalh naʼakxilhkgo latamat chu lu nalakgatikgo la lu stlan tlawakanit».

⁸ Chatum tlat xalak Australia lilh xkgawasa tiku xkgalhi 10 kata, kʼakgtum museo. Xatlat limaklakaskilh uma xlakata namakgtaya naʼakxilha pi anan tuku limasiya pi Jehová wa Malakatsukina chu chuna xtatliwakglhli xtakanajla. Akxilhkgolh animales xalamakgasa nema nialhtu lamakgo. Lu kaks kamalakawanilh pi umakgolh animales lu lakstlan xtasiyakgo, tuwa akgatekgskan la xlakgnukgo chu nitu xkatsankgani, xtachuna animales nema kaʼakxilhaw la uku. Xatlat wa: «Komo latamat litsukulh evolución chu talakgpalikgolh tuku ni lu tlan xwanit chu tlakg tlan wankgolh, ¿tuku xlakata umakgolh animales xalamakgasa lu tlan la xtalakgnukgonit? Uma lu kaks kimalakawanilh chu klitachuwinalh kinkgawasa».

9. 1) ¿Tuku xlakata lu tlan kitaxtu maklakaskinkan liʼakxilhtit akxni kamasiyanikan kamanan? 2) ¿Tuku liʼakxilhtit maklakaskilh chatum tse?

⁹ Makglhuwa, Jesús xlimaklakaskin liʼakxilhtit  chu tuku xlanit xlakata namasiya tuku lu xlakaskinka (Mat. 13:34, 35). Komo chuna natlawaya nakamakgtayaya minkamanan namaklakaskinkgo xtalakapastaknikan. Uma nakamakgtaya nalakpuwankgo, naʼakgatekgskgo chu nalakapastakkgo tuku nakatsinikgo. Nachuna, nalipaxuwakgo tuku nakatsinitilhakgo. Akgtum liʼakxilhtit, chatum tse xalak Japón xkamasiyaniputun xkamanan pi chuna la Jehová tlawalh atmósfera limasiya pi lu kinkapaxkiyan. Xlakata chatum xkgawasa xkgalhi 8 kata chu achatum 10 kata, uma tse maklakaskilh akgtum liʼakxilhtit nema xlakan xʼakgatekgskgolh. Kamaxkilh leche, azúcar chu cape. Chu alistalh kawanilh pi chatunu xkaxtlawalh patum taza cape. Xla wa: «Lu liskujkgolh xlakata tlan xkataxtunicha, chu akxni kkakgalhskilh tuku xlakata, kiwanikgolh pi xlakaskinkgo pi cape xtaxtucha chuna la akit klakgati. Akit kkawanilh pi Dios xtachuna tlawalh akxni liwana lakkaxtlawalh gases tuku litatlawanit atmósfera chu liwana tlawalh xlakata tlan xʼanalh latamat». Kamanan xatapaxuwan katsinikgolh uma, chu ankgalhin lakapastakkgolh.

10, 11. 1) ¿Tuku liʼakxilhtit tlan namaklakaskina xlakata nakamasiyaniya minkamanan pi wi chatum Malakatsukina? (Kaʼakxilhti xapulana dibujo). 2) ¿Tukuya liʼakxilhtit maklakaskinita wix xlakata nakamasiyaniya minkamanan?

¹⁰ ¿Tuku liʼakxilhtit tlan namaklakaskina xlakata nakamasiyaniya minkamanan pi wi Malakatsukina? Tlan akxtum natlawayatit wati. Kakawani tuku xlakata lu xlakaskinka natlawakan chuna la wan receta. Alistalh katiya akgtum manzana o atanu fruta chu kakakgalhskinti: «¿Xkatsiyatit pi uma manzana litlawakanit akgtum receta?». Akgputiy katlawa manzana chu kakamasiyani xtalhtsi. Kakawani pi xtalhtsi la akgtum receta niku limin la natlawakan akgtum manzana. Kakawani pi uma receta tlakg tuwa nixawa la tlawakan wati. Alistalh kakakgalhskinti: «Komo wi tiku tsokgwililh la xlitatlawat wati, ¿tiku tsokgli la xlitatlawat akgtum manzana?». Komo minkamanan laklankata, tlan nakalitachuwinana pi kxʼADN talhtsi limin o wan la xlitatlawat manzana chu la xlitatlawat xkiwi manzana. Na tlan nakamasiyaniya makgapitsi dibujos chu liʼakxilhtit nema wi kpáginas 10 asta 20 xla folleto El origen de la vida.

¹¹ Lhuwa natlatni katalikgalhtawakgakgo xkamanan artículos xla sección «¿Casualidad o diseño?», xla revista ¡Despertad! Komo kamanan lu laktsujku, natlatni tlan namaklakaskinkgo ni laktuwa tachuwin xlakata nakawanikgo. Akgtum liʼakxilhtit, akgtum tamakgaxtokgat xalak Dinamarca wa: «Aviones xtachuna tsiktsi, pero ¿tlan nawilikgo  kgalhwat aviones xlakata naskgatankgo avioncitos? Chu laktsu tsiktsi, ¿maklakaskinkgo nakatlawanikan niku natatutsuwikgo? ¿Chu tuku tlakg lakgatiya? ¿Chuna la makasanan avión, o chuna la tlikgo tsiktsi? Wa xlakata, ¿tiku tlakg skgalala? ¿Chixku tiku katlawa aviones, o xMalakatsukina tsiktsi?». Akxni katalakapastaknana minkamanan chu katlawaniya takgalhskinin, kamakgtayaya namaskujukgo xtalakapastaknikan chu natatliwakglha xtakanajlakan nema kgalhinikgo Jehová (Prov. 2:10-12).

12. ¿La tlan namaklakaskina liʼakxilhtit xlakata nakamasiyaniya minkamanan pi putum tuku wan Biblia xaxlikana?

¹² Wix tlan namaklakaskina liʼakxilhtit xlakata nakamasiyaniya minkamanan pi putum tuku Biblia wan xaxlikana. Akgtum liʼakxilhtit, tlan nakalikgalhtawakganiya Job 26:7 (kalikgalhtawakga). Pero ni kajwatiya kakawani pi wa Jehová tiku makatsinilh Job la xwi Katiyatni. Kakamakgtaya namaklakaskinkgo xtalakapastaknikan. Tlan nakawaniya pi latamanin xalak ama kilhtamaku max ni xkanajlakgo pi Katiyatni nitu xchipawakanit. Xlakpuwankgo pi putum tuku anan wi niku chipaxnanit. Niti xlimasiyanita pi Katiyatni kaj lawaka, xlakata nina xʼanan telescopios nipara naves espaciales. ¿Tuku kinkamasiyaniyan? Pi maski lhuwa ciento kata lata tsokgkanit Biblia, putum tuku wan xaxlikana xlakata wa Jehová tiku Matsokgninalh (Neh. 9:6).

13, 14. ¿La natlawakgo natlatni xlakata nakamasiyanikgo xkamanankan nakgalhakgaxmatkgo tuku wan Biblia?

¹³ Na xlakaskinka nakamasiyaniya pi tlakg napaxuwakgo komo nakgalhakgaxmatkgo tuku wan Biblia (kalikgalhtawakga Salmo 1:1-3). Akgtum liʼakxilhtit, tlan nakawaniya pi kalakpuwankgolh pi nalatamakgo kʼakgtum isla chu xlilaksakatkan makgapitsi latamanin xlakata anta nakatalatamakgo. Alistalh tlan nakakgalhskina: «¿Tiku nakalaksakatit xlakata putum tlan nalatalin chu xatapaxuwan nalatamakgo?». Alistalh tlan nakalikgalhtawakganiya Gálatas 5:19-23 xlakata naʼakxilhkgo tiku lakaskin Dios nalatamakgo kxasasti kakilhtamaku.

¹⁴ Chuna tlan nakamasiyaniya pulaktiy tuku xlakaskinka. Pulana, pi Jehová kinkamasiyaniman xatapaxuwan nalatamayaw chu tlan nakatalalinaw amakgapitsin la uku. Chu xlipulaktiy, pi xla kinkamasiyaniman la nalatamayaw kxasasti kakilhtamaku (Is. 54:13; Juan 17:3). Na tlan nakamasiyaniya minkamanan la Biblia kamakgtayanit amakgapitsi natalan. ¿La chuna natlawaya? Tlan naputsaya akgtum biografía kkilikgalhtawakgakan, la ksección nema wanikan «Biblia kalakgpalinilh xlatamatkan», xla revista Makatsinina. O na tlan nawaniya chatum tala xalak congregación pi kalitachuwinalh la makgtayalh Biblia lhuwa tuku nalakgpali kxlatamat xlakata naskujnani Jehová (Heb. 4:12).

15. ¿Tuku namakgtayayan nakamasiyaniya mifamilia?

¹⁵ Komo namaklakaskina mintalakapastakni, namakgtayayan pi tuku nakamasiyaniya minkamanan nalakgatikgo chu nalipaxuwakgo. Tanu tanu la kakamasiyani xlakata xatapaxuwan nalakgapaskgo chu tlakg tlan xʼamigo nawankgo. Chuntiya katlawa chuna la staktilhamakgo. Chatum tlat wa: «Nikxni katlakgwanti, chuntiya kaputsa atanu la nakamasiyaniparaya tuku kamasiyaninitata».

16. 1) ¿Tuku xlakata xlakaskinka pi nakgalhkgalhinana akxni kamasiyaniya minkamanan? 2) ¿La limasiyakgonit pi kgalhkgalhinankgo makgapitsi natlatni?

¹⁶ Jehová nakalimakgtaya xʼespíritu santo minkamanan xlakata natatliwakglha xtakanajlakan (Gál. 5:22, 23). Pero tsinu tsinu chuna nala. Wa xlakata natalakaskin pi lakapala nasitsiya chu chuntiya nakamasiyaniya. Anta kJapón, chatum tlat tiku kgalhi chatum xkgawasa chu xtsumat wa: «Kimpuskat chu akit kkalimaxtuniyaw lhuwa kilhtamaku. Akxni lu laktsujku xwankgonit, xakkatakgalhtawakga 15 minutos chali chali, kajwatiya akxni xtawila tamakxtumit ni xakkatakgalhtawakga. Akgkukitsis minuto ni lhuwa kilhtamaku xakkmakgkatsiyaw». Chu chatum superintendente de circuito tsokgli: «Akxni kajku kgawasa xakwanit, lhuwa takgalhskinin xakkgalhi chu lhuwa tuku ni liwana xakkatsi chu nila xaklichuwinan. Lhuwa umakgolh takgalhskinin takgalhtitilhalh chuna la titaxtulh kilhtamaku ktamakxtumit o akxni kiʼakstu xakkgalhtawakga chu akxni xaklikgalhtawakgayaw Biblia kfamilia. Wa xlakata xlakaskinka pi natlatni chuntiya kakamasiyanikgolh xkamanankan».

17. 1) ¿Tuku xlakata xlakaskinka pi natlatni namatliwakglhkgo xtakanajlakan? 2) ¿La tlawa akgtum tamakgaxtokgat xalak islas Bermudas xlakata nakamakgtayakgo xlaktsuman tlakg nakanajlanikgo Jehová?

¹⁷ Akxni minkamanan naʼakxilhkgo pi wix lu kanajlaniya Jehová, lhuwa tuku nakatsinikgo. Xlakan naʼakxilhkgo tuku tlawaya. Wa xlakata, chuntiya kamatliwakglhti mintakanajla chu kamasta talakaskin naʼakxilhkgo pi liwana katsiya pi Jehová xlikana lama. Kalilakpuwanti xliʼakxilhtitkan akgtum tamakgaxtokgat xalak islas Bermudas. Akxni xlakan wi tuku lilakgaputsakgo, akxtum katatawilakgo xlaktsuman chu tlawanikgo oración Jehová chu skinikgo pi kakapulalilh. Na kawanikgo xlaktsuman pi katlawanikgolh oración Jehová. Nachuna, wanikgo xtsumatkan tiku tlakg lankata pi lu kalipawa, chuntiya pulana kawililh xTamapakgsin Dios chu ni lu kalakgaputsalh. Xlakan wankgo: «Akxni kintsumatkan akxilha tuku tlan kitaxtu, katsi pi Jehová kinkamakgtayaman. Lu kaks klilakawanaw la uma makgtayanit tlakg nakanajlani Dios chu Biblia».

18. ¿Tuku xlilakapastakatkan putum kilhtamaku natlatni?

¹⁸ Natlatni, putum kilhtamaku kalakapastaktit pi nila kamafuerzajliniyatit minkamanankan nakgalhikgo takanajla. Wixin tlan nachanatit chu namunuwiliyatit akgtum planta, pero wa Jehová tiku mastaka (1 Cor. 3:6). Wa xlakata, kaliskujtit nakamasiyaniyatit minkamanankan tuku xla Dios, kaskinitit Jehová pi kakalimakgtayalh xʼespíritu santo nakgalhikgo takanajla. Kalakapastaktit pi Jehová nasikulunatlawa putum tuku natlawayatit (Efes. 6:4).