Keimon lidoun ariñahani

Keimon lidoun tila

Wáwati houn lídangiñe luburiga

Wáwati houn lídangiñe luburiga

“[Wati Bungiu] hun lídangiñe luburiga lun lidoun lueirin larugounga le líchugubei” (1 FÉDURU 2:9).

UREMU 43, 28

1. Ka asuseredubei dan le lagünrinchawagunbei Herusalén?

LIDAN irumu 607 lubaragiñe Kristu, aba lidin lurúeite Babilónia hau sun lisudaranigu ageindagua kóntüra uburugu Herusalén. Ariñagatu Bíbülia áfaragua lániña urúei ligía wügüriña nibureingiña tau eféin ani magudemehabu lan houn würiña, ni houn wéiyaaña mutu ni houn sánditiña. Lagumuhóun, “gudá hamutu giñe litenpulun Wabungiute, fui haméi lubarieirun Herusalén, gudá hamóun burí lani palasiu, günringua haméi sun katei gebegiti le ñeinbei” (2 Krónikasi 36:17, 19).

2. Ka meha eweridihani líchugubei Heowá houn huríu, ani kaba meha lani hamaganbadin resultóu?

2 Maweiriduntu meha hanigi saragu huríu luagu lagünrinchawagun Herusalén. Ka uagu? Ladüga luagu saragu irumu óunahati Heowá profetagu lun leweridiruniña luagu ánhaña lan asigira lau maganbadi hamá hábürühaba lan babilóniana hawagun. Ani kei resultóu, hóunweguba meha saragu huríu ani hanügǘba meha saragu hádangiñe awinwanda Babilónia (Heremíasi 15:2) (ariha huméi rekuáduru “ Ka mini lubéi?”). Ida liña meha san habagari huríu Babilónia? Wínwantiña meha san kristiánugu aban katei lenege le hawinwandubei ha anügǘbaña Babilónioun? Anhein ítara liña lubéi, ídabuga lasusereda?

IBAGARI BÓUGUDI LUÉI HAGEIRA

3. Ida liña amu lan meha habagari huríu Babilónia luéi habagari ísüraelina Ehiptu?

3 Ariñagati meha Heowá houn huríu danme lan hanügǘn lidoun amu ageiraü lun lan hánharun lun iseri gádantiña ani lun lan hadügüni sun hayaraati lun hawinwandun buidu. Ariñagati houn liyumulugugiñe Heremíasi: “Hábunagua muna lun haganóun tidan; hábunagua nadü lun héigini tin”. Lárigiñe, ábaya lariñagun: “Huádigimarida luagu lufulesein uburugu le ñeinhin lubéi nanügagüdaün, hamuriaha numa luagu, ladüga anhein buidu lidin lun, buídubei giñe lidin hun” (Heremíasi 29:5, 7). Sun huríu ha adügübalin le lariñagubei Heowá houn wínwantiña meha buidu Babilónia. Ígiratiña meha babilóniana lun hetenirun huríu lun saragu katei ani lun haweiyasuhan sin turóbuli lidan sun ageiraü. Lidan dan ligía, súdiniti meha Babilónia lun ladügǘn bísinisi. Anuhein burí binadu dugumedu to arufudubalin gibe hamá meha huríu ha anügǘbaña Babilónioun adaagutiña bísinisi ani nadagimein hagía kéiburi sarafangei, nadagimeintiña múa o katei líbeina lira. Añahein hádangiñe aba meha harisidun. Mítaranti meha habagari huríu ha anügǘbaña Babilónioun kei meha ísüraelina ha awinwandubaña kei idamuni Ehiptu saragu irumu lubaragiñe (aliiha huméi Áfuriduni 2:23-25).

4. a) Ka meha asufurirubalin sun katei le hasufurirubei huríu ha múaragunbaña? b) Ka meha uagu siñá lubéi hagunfuliruni huríu ha úaraguabaña sun Lilurudun Bungiu?

4 Íbini meha fiú huríu ha úaraguatiña barüwatiña meha Babilónioun. Íbini madügüngiña lan meha ni kata wuribati, súfuri hamuti ligiaméme abeichúni kei híbiri lílana ageiraü. Inarüni anihein lan meha sun le hemegeirubei huríu lun hawinwandun hama. Gama lumoun, ida luba meha san háhuduragun lun Heowá? Günringuawaaru meha ténpulu luma latarü, ani úaali meha aban aransehani buiti hadan fádirigu (ariha huméi rekuaduru “ Ka mini lubéi?”). Íbini ítara, gíbetiña huríu úaraguatiña adüga hamuti hayaraati lun hasigirun arufuda gaganbadi lun Lilurudun Bungiu. Kéiburi Danieli, Sadürákü, Mesakü luma Awedi-negó máhatiña meha héigini éigini le uéigiñebei leweridiraña Bungiu. Ani ariñagatu Bíbülia furíeiti lan meha Danieli lun Heowá súnwandan (Danieli 1:8; 6:10). Íbini ítara, hénrenguti meha houn huríu ha úaraguabaña hagunfulirun lau sun Lilurudun Bungiu. Ka uagu? Ladüga lábugiñeñanu meha lugumadin aban néchani le máhuduragunbei lun Heowá.

5. a) Ka meha füramasei ladügübei Heowá houn lubúeingu? b) Ka meha uagu taweiridunbei hanigi lau füramasei le?

5 Lachülürüba meha san dan lunya háhuduragun ísüraelina lun Heowá kei lariñaguni gumadi le lídanbei Lúrudu? Lidan dan ligía genegeti meha siñabei lan, ladüga meha mígiragüdün hamaniña babilóniana adaürǘtiña. Gama lumoun, füramase haali meha Heowá houn lubúeingu hígiragüdüwaba lan. Ani gúnfuliti füramasei ligía, ítara kei lasuseredun lau sun lani Bungiu füramasei (Isaíasi 55:11).

REIDEITIÑA MEHA SAN KRISTIÁNUGU LABUGIÑE TAGUMADIHAN BABILONIA?

6, 7. Ka uagu lunti lubéi wasansiruni ligaburi wafuranguagüdüni ariñahani luáguti lerederún lábugiñe tubafu Babilónia?

6 Wínwanhaña san kristiánugu aban katei lenege le asuseredubei houn ha meha anügǘbaña Babilónioun? Luagu saragu irumu, afuranguagüdatu Garüdia Awisahatu gumese hamá kristiánugu eredera lábugiñe tubafu Babilónia lidan irumu 1918 ani aba lan hesefurún lidan irumu 1919 (ariha huméi rekuáduru “ Ka mini lubéi?”). Lidan arütíkulu le luma le lunbei liabin lárigiñe warihibei ka lan uagu mosu lubéi wasansiruni ariñahani ligía.

Gumesetiña lubúeingu Bungiu adiseda luéi relihión mama inarüniti saragu irumu lubaragiñe Furumiñeti Wuribu Wéiriti

7 Haritagua waméi sun lan relihión mama inarüniti le ubouagubei unbei laguarúa Babilónia to Wéiriboun. Gumesetiña san lumutuniña Bungiu eredera lábugiñe tubafu Babilónia lidan irumu 1918? Uá. Inarüni éibaahoua hamá kristiánugu anuadirúaaña lidan dan ligía. Gama lumoun, gumadimatiña éibaahabaliña, mama relihión le mama inarüniti. Le linarün katei, gumesetiña kristiánugu anuadirúaaña adiseda luéi relihión mama inarüniti saragu dan lubaragiñe Furumiñeti Wuribu Wéiriti. Ligíati, gíbeti katei arufuduti magumeserun hamá lumutuniña Bungiu eredera lábugiñe tagumadihan Babilónia to Wéiriboun lidan irumu 1918.

KA DAN HAGUMESERA LUBÚEINGU BUNGIU EREDERA LÁBUGIÑE TUBAFU BABILONIA?

8. Ka asuseredubei lárigiñebei hóunwegun apostolugu? (Ariha huméi dibuhu le lídanbei lagumeseha arütíkulu).

8 Lidan lufedun Pentekosutesi lidan irumu 33, anuadirútiña saragu milu kristiánugu lau sífiri sandu. Ábanhaña meha ‘rasa anuadahóuatiña, fádirigu ha eseriwidutiña lun urúei le Bungiu, néchani ha deregeguaaña houngua lun Bungiu’ (aliiha huméi 1 Féduru 2:9, 10). Góunigi hamuti apostolugu damuriguaü buidu sun meha wínwangiña lan. Gama lumoun, lárigiñebei hóunwegun, aba hagumeserun fiú wügüriña arufudaha saminaü mama inarüniti lidan damuriguaü lun hadisedagüdüniña disipulugu luéi inarüni. Hínsiñeti meha hasaminan wügüriña kéiburi Aristóteles luma Platón houn gürigia hagía. Ligía aba lubéi hagumeserun arufudahei saminaü burí ligía lubaragiñe hamuga harufudahani inarüni le tídanbei Lererun Bungiu (Adügaü 20:30; 2 Tesalónikana 2:6-8). Alidihatiña meha saragu hádangiñe ani gánitiña meha buligasion súdiniti lidan damuriguaü. Ani íbini ariñagaali lan meha Hesusu houn lánigu íbirigu hamá súngubei hagía, lau lásügürün dan gumesetiña saragu hádangiñe iñuragua houngua keisi lábutigu relihión murusun murusun (Matéu 23:8).

Ítara haña meha kristiánugu anuadirúaaña kei türigu le uágubei layanuha Hesusu. Adüga hamuti sun hayaraati lun háhuduragun lun Bungiu

9. Afuranguagüda huméi ida liña lan hagumeserun kristiánugu ha agarabaagubaña luagun Bungiu nadagimein úara hama gumadimatiña rómana ani ka lan resultóubei.

9 Lidan irumu 313 lárigiñe Kristu, Constantino meha arúeihabei lidan sun ageiraü le lábugiñebei lagumadihan Roma. Constantino íchugubei üma lun ñein hamá kristiánugu ha garabaguaaña houngua luagun Heowá. Lárigiñe katei ligía, aba tagumeserun ligilisi nadagimein úara hama gumadimatiña rómana. Kei hénpulu, adügati Constantino aban adamuridaguni hama lábutigu relihión. Subudiwati adamuridaguni ligia kei Concilio de Nicea. Lárigiñe adamuridaguni ligía, aba labugun Costantino aban fádiri lídangiñe lageira ladüga maha lan lun saminaü luagu Hesusu lan Búngiubei. Lau lásügürün dan, aba ladügünu Teodosio le urúei rómana ligilisi katoliku keisi relihión le súdinitimabei lidan sun ageiraü le lábugiñebei lubafu Roma. Ariñagatiña abürühatiña luagu dan le sügühalibei adügagua hamá nege rómana ha meha meseriwidunbaña lun Bungiu lun kristiánugume lidan lidaani Teodosio. Gama lumoun, le inarünibei luagu lidan lan dan ligía ánharaaña meha kristiánugu ha garabaguaañabaña luagun Bungiu lun arufudahani mama inarüniti ani tílanaaña meha Babilónia to Wéiriboun. Íbini ítara, añaheingua meha kristiánugu anuadirúaaña ha úaraguatiña ani ítara haña meha kei türigu buiti le uágubei layanuha Hesusu. Adüga hamuti sun hayaraati lun háhuduragun lun Bungiu, íbini mibe hamá aganbutiña (aliiha huméi Matéu 13:24, 25, 37-39). Chóuruti lábugiñeñanu lan meha tubafu Babilónia to Wéiriboun kristiánugu úaraguatiña hagía.

10. Ka meha uagu hamahada fiú gürigia lun le arufudahóubei ligilisirugu?

10 Saragu san irumu lárigiñe Kristu, gíbegiña meha gürigia galiihaditiña tun Bíbülia lidan güriegu luma latín. Ligía gayara lubéi meha konparárü hamani arufudahani le tídanbei Lererun Bungiu luma tarufudahan ligilisi. Dan le meha harihini fiú hádangiñe gürigia hagía tidan Bíbülia iyeeni lan arufudahóubei houn tidan ligilisi, aba hamahadun lun. Gama lumoun, peliguruti meha hayanuhan hama amu luagu le hasaminarubei. Anhein meha hadüga, gayarati meha hafarún hilagubei.

11. Ka meha tadügübei ligilisi lun maliihan hamanu gürigia Bíbülia?

11 Lau lásügürün dan, aba mayanuhan hamaali lan hibe-agei gürigia güriegu luma latín. Ani mígiruntiña meha tábutigu ligilisi lun tásügürawagüdün Bíbülia lidoun iñeñein le burí hayanuhabei gürigia. Ligía lábutigurügaaña lubéi meha relihión hama gürigia ha íñuti hafurendei gayara haliihanu Bíbülia. Íbini hadan fádirigu añahein meha maliiraditiña mabürüdadi hagía buidu. Anhein meha múaradun aban gürigia luma le tarufudahabei ligilisi, aba meha libihin aban lanarime abeichúni. Mosu meha hadamuridagun kristiánugu anuadirúaaña ha úaraguabaña lidan lirahüñü sétanu, ani fiú hádangiñe siñati meha hadamuridagun. Ítara kei meha lasuseredun houn kristiánugu ha anügǘbaña Babilónioun, siñati meha háhuduragun kristiánugu anuadirúaaña lun Bungiu lábugiñe aban aransehani buiti. Wéiriti meha tubafu Babilónia to Wéiriboun hawagu gürigia.

RESUN LUN ÑEIN LAN EMENIGINI

12, 13. Ka bián resun adügübei lun hemenigi hamá kristiánugu inarünitiña?

12 Gayarabei meha san háhuduragunya kristiánugu lun Bungiu kei aubei labusenra? Anha. Gayarati meha hemenigidun lasusereduba lan luagu bián katei. Furumiñe, ladüga lidan irumu 1450 aba táfuridun aban máhina to imprimírütu líburu. Lubaragiñebei táfuridun máhina tuguya mosu meha habürühanu gürigia Bíbülia lau háhabu. Hénrenguti meha wadagimanu ligía. Aban gürigia le lǘhali adügei wadagimanu ligía gayarati meha ladarasarun 10 hati lun labürühan aban kopia tani Bíbülia. Ani lau meha pergamino ladügǘwa kopia burí ligía o lau lura somu animaalu. Ligía míbetu lubéi meha Bíbülia ani sérutu meha giñe. Gama lumoun, lau tídehan máhina burí to luntu imprimírua tan tuma gárada, gayarati meha imprimírü lan aban gürigia lóugiñe 1,300 páhina luagu weyu.

Ábaya gayara lan hemenigidun kristiánugu inarünitiña luagu hesefurúba lan tídangiñe Babilónia ladüga aba lan táfuridun aban máhina to luntu imprimírua tan líburu luma ladüga aban lan hásügüragüdüni wügüriña ganigitiña Bíbülia lidoun amu iñeñein. (Ariha huméi párafu 12 luma 13).

13 Le libiaman resun lun hemenigidun, ladüga aba lan tagumeserun Lererun Bungiu ásügüragüdüwa lidoun amu iñeñein. Lidoun burí irumu 1500, aba hásügüragüdünu fiú wügüriña ganigitiña Bíbülia lidoun burí iñeñein le hayanuhabei gürigia íbini subudi hamani gayara lan hadeiruni hounwen luagu katei ligía. Wéiriti meha igañi le hawagubei tábutigu ligilisi. Ka uagu? Ladüga hanufude hamá luéi haliihanu gürigia ha harumabaña anigi Bíbülia ani ábame hadügün álügüdahani kéiburi: “Halía tariñaga Bíbülia anihein lan aban fulasu le ñein lubéi harumadahóua hilaaña lubá hebelurun lidoun luéirigun Bungiu? Halía tariñaga Bíbülia mosu lan lafayeirún aban fádiri lun ladügün lemesi luagu lufulesein aban gürigia le hilaali? Halía tayanuha Bíbülia hawagu tábutigu ligilisi kéiburi papa?” Saragu lídangiñe arufudahani mama inarüniti le tídanbei ligilisi hámagiñeti wügüriña kéiburi Aristóteles luma Platón, ha awinwandubaña saragu irumu lubaragiñe Kristu. Gáñitiña meha tábutigu ligilisi ladüga hamahadun gürigia lun harufudahan. Ligía hasiadirunbei saragu wügüriña hama würiña lun hóunwegun. Mabusenruntiña meha lun haliihanu gürigia Bíbülia ni lun hálügüdahan. Ani libe-agei dan ibiha hamuti. Íbini ítara, añahein meha gürigia ganigitiña ha mígiruntiña lun tagumadiruniña Babilónia to Wéiriboun. Furendei hamaali meha inarüni le tídanbei Lererun Bungiu ani busentiña meha haganwoundagüdüni hasubudin. Eibu dan yarafatimahali meha hesefurun luéi relihión mama inarüniti.

Sügügüda hamutu fiú wügüriña ganigitiña Lererun Bungiu lidoun burí iñeñein le meha hayanuhabei gürigia

14. a) Ka meha hadügübei gürigia ha busenbaña haturiahanu Bíbülia? b) Afuranguagüda huméi ida liña lan meha láluahani íbiri Russell inarüni le tídanbei Bíbülia.

14 Gíbetiña meha gürigia busentiña haliihanu, haturiahanu Bíbülia luma hayanuhan houn amu luagu le hafurendeirubei. Mabusenruntiña meha lun hariñaguni lábutigu relihión houn kaba lan hafiñera. Ligía aba lubéi meha hanurahan lidoun fiú ageiraü le ñein lubéi meha gayara lan haturiahanu Bíbülia sin turóbuli. Meriga aban lídangiñe ageiraü ligía. Ñein meha lawinwanda Charles Taze Russell. Lidan irumu 1870, aba lagumeserun aturiahoun Bíbülia úara hama amu gürigia. Furumiñe, busenti meha íbiri Russell lasubudiruni ka lan relihión arufudahabalin inarüni. Aba konparárü lani le tarufudahabei Bíbülia luma le larufudahabei saragu relihión kristiánu luma mama kristiánu. Fureseti líchugun fe úati lan ni aban relihión arufudahati le tariñagubei Lererun Bungiu buidu buidu. Lidan aban ókaasion, ayanuhati hama tábutigu bandi ligilisi to lídanboun fulasu le ñein lubéi luagu inarüni le ladarirubei tidan Bíbülia úara hama lánigu paaná. Agurabati yebe meha íbiri Russell hánharuba lan alidihatiña hagía lun inarüni ligía ani aba lanme harufudahani tidan haligilisin. Gama lumoun, máhatiña meha hadügüni. Aba gunfuranda hamani Aturiahatiña Bíbülia siñati lan háhuduragun lun Bungiu úara hama lílana relihión mama inarüniti (aliiha huméi 2 Korintuna 6:14).

15. a) Ídabuga heredera kristiánugu inarünitiña lábugiñe tubafu Babilónia? b) Kaba burí álügüdahani wóunaba lidan leweñegua arütíkulu?

15 Lidan arütíkulu le ariha wamaali redei hamá kristiánugu lábugiñe tubafu Babilónia murusun dan lárigiñe lounwen lagumuhóun apostolu. Gama lumoun, mégeigili wóunabuni álügüdahani burí le: Ka uagu gayara lubéi wariñagun gumeseeña lan meha kristiánugu anuadirúaaña esefura tuéi Babilónia to Wéiriboun fiú irumu lubaragiñe 1914? Inarüni san magundan lan meha Heowá hama lubúeingu ladüga mibe lan hapurichihan lidan lidaani Furumiñeti Wuribu Wéiriti? Añahein meha san íbirigu ha makipurunbaña úaraguni lidan dan ligía ani aba heferidiruni lugundan Heowá? Ani anhein redei habéi kristiánugu lábugiñe lubafu relihión mama inarüniti dan le hóunwegunbei apostolugu, ídabuga hesefurúa? Lounabúba álügüdahani burí súdiniti le lidan leweñegua arütíkulu.