1. Txini epadduwile Jeruzalemi atolotxiwaga?

YAKA YA 607 Kristu ahinabaliwa, Mwene Nabukodonosor II na anyakoddo aye o Babilónia adha otolotxa sidadi ya Jeruzalemi. Bibilia onloga wila mwene wahatata na supadda azombwe etene. Ohapa “ahimuthiyagavo muthu, nne apali, nne anamwali, nne akalaba, nne aragali.” Omamalelowa, “Addumeya vina mparha wa Nabuya, atwa ngome yarugunuwa muthethe w’o Jeruzalemi, addumeya numba dha varhuwani, anonga dhilobo dhotene dhathima.”​—2 Mapadduwo 36:17, 19.

2. Yehova wavahile mpaganyo gani nanda txini yapadduweli Ayuda?

² Otolotxiwa wa muttette w’o Jeruzalemi kiyali rurumutxa wa Ayuda. Mwari mwa vyaka dhinjene, Mulugu waharuma anamavuhulela aye wi awaddele wila agadidela omusadduwela Mulugu anobuddugeliwa na akadda Babilónia. Ayuda enjene agapiwa na supadda, abale agavuluwile agattukuleliwa o Babilónia wi akale atxedhiwi. (Jeremiya 15:2) Otxedhiwa oku watapulela eni? Akristu apadduweliwa elobo yaligana na otxedheliwa o Babilónia? Akala pumwenemo, yaka gani?

3. Mweddelo wa Ayuda bali wutxedhiwani ottiyanile dhavi na mwalani w’Ejipitu?

³ Yehova wahawaddela Ayuda wila agatxedhiwa, awene agahikalawo na ofwasa. Modhela Jeremiya Yehova wahiloga “Maganí numba dhenyu, mukalegemo. Txeyaní miri ya milima, mujege. Zuzumelaganí othukuwa wa elabo etxedheliwenyu, lobelagani wa Nabuya [Yehova], vowi elaboyá egathukuwa, pampura nyuwo.” (Jeremiya 29:5, 7) Ayuda avirihamo malamulo aba a Yehova bali wutxedhiwani, akala osanzayene. Akadda Babilónia aharumeliha Ayuda ozuzumela makattamiho awa anyene vina okosa oleddo se’makani. Nsaka nttile Babilónia wali mparha wa marhondda. Malagiho menjene anloga wila Ayuda valani wutxedhiwani, enjiya ansunza dhilobo dhinji ninga okosa marhondda, na osasanya dhilobo. Ayuda eena ali areeli. Ekalelo ya Ayuda bali wutxedhiwani yattiyana vaddiddi na ya Aizrayel bali mudharini w’Ejiptu.​—Kengesa Obudduwa 2:23-25.

4. (a) Ayuda otene asottottiwe ali otowa nroromelo? (b) Koddi yakalelani yorutxa ofara dhaloga Nlamulo na Mulugu?

⁴ Kahiyo wila Ayuda otene atxedhiwe ali otowa nroromelo. Masiki vahakosani dhabure, atabuwavi vamodha na nlogo. Ayuda ahikaana dhetene dhafunani dhomaningoni, kito agawodhile dhavi omwebedha Yehova? Mparha na ebuwa ya Yehova dhahimala otolotxiwa, anamakutta vina kalaba mabasawa mofanyeelela. Masiki dhawene, Ayuda ororomela, ahikosavi guru wi avirihemo Malamulo a Mulugu. Motagiha Daniyel, Sidrak, Mizak, na Abedenago ahikoodda oja dhoja dhakoddihiwa Ayuda. Bibilia onloga wila mudhidhi wotene Daniyel wanimuloba Mulugu. (Daniyel 1:8; 6:10) N’eji, vowi awene alamuleliwa na nlogo nahamwebedha Mulugu, yanrutxa Ayuda ovirihamo dhetene dhaloga Nlamulo.

5. Nlibelo gani navahile Yehova, nanda nidhile dhavi wooneya?

⁵ Koddi Ayuda kagawodhile-wene omwebedha Mulugu na mukalelo worumeeleya? Nsaka nttile, yali yorutxa sabwani akadda Babilónia kafurula atxedhiwi. Mbwenye Yehova Mulugu wahilibela wila nlogo naye nigahifuruliwa. Dholibela dha Mulugu dhinowakwanihedheya!​—Izaiya 55:11.

6, 7. Ekalelini yapama ovenyihedha enonelo yehu?

⁶ Nikalawo nsaka nali Akristu ninga afugeleyile Mbabilónia, ninga yapadduweli Ayuda? Mwari mwa vyaka dhinjene, A Sentinela waloga wi Akristu ororomela ohifugeleya Mbabilónia yaka 1918, nanda ahifuruliwa yaka ya 1919. Noona mutoma obu vina odawo onele onikamihedha oziwa sabwa enfanyeelihu osasanyedha vina osaddula enonelo yehu.

⁷ Kobuwela dhahi: Babilónia Munddimuwa  tti niparha na relijiau yonyengetta. Nanda nlogo na Yehova kanivolowile mudharini mwa relijiau yonyengetta yaka ya 1918. Joziweya wi masakene abo, attikitteliwi ela ofarafariwa. Ofarafara oku watotiwe na alamuleli ottiya relijiau yonyengetta. Koddo ya Mulimau ehinatti, emeleli ottikitteliwa a Mulugu ahimala obudduwa mu relijiauni yonyengetta. Noona enkala ninga kahiyo ebaribari wila nlogo na Yehova nihittuleliwa wutxedhiwani o Babilónia Munddimuwa yaka ya 1918.

8. Txini epadduwile mukweli anamafara a Yezu? (Koona foto eli omaromo.)

⁸ Va Pentekoste wa 33, matxikwi menjene a Akristu aswa attikitteliwa na muya wokoddela. Awene ahidha okala “nihimo nosakuliwa, nikuru na anamakutha anlabela omwene wa Mulugu, nlogo nivilevele iyene, noboleliye wi nilaleye dhawira dhaye dhotikiniha.” (Kengesa 1 Pedru 2:9, 10.) Nsaka naliwo anamafara, awene annang’anela milogo. Mbwenye mukweli anamafaraya, attu eena mmilogoni ahiroma osunziha dhubuwelo dhabure, nanda apupurutxa anamafara eena. Attu aba anziveliwa osunziha dha filozofia wa Aristotle na Platão, attiyaga osunziha Mazu a Mulugu. (Merelo 20:30; 2 Tesalónika 2:6-8) Enjiya ali aziwetxi vina anddimuwa a milogo. Masiki Yezu vamaliliye ologa wila “nyuwo motene muli obalinyu” vahiroma wooneya ottiyana wa eziwelo.​—Mateu 23:8.

9. Akristu asadduweli aromile nsaka gani olaba na alamuleli a Roma? Txini yadhilevo?

⁹ Yaka ya 313 Kristu bakwile, Mulamuleli Costantino walamulela Akadda Roma, wahikosa relijiau eji ya asadduweli okala yattimaya. Nomala, Kapelaya yahikosa mandano alabaga na Alamuleli a akadda Roma. Motagiha Costantino, wahisogorhela matugumano na asogorheli a relijiau, matugumanoya adhile oziwiwa na nzina Concílio de Nicéia. Mumaleli matugumanoya, Costantino wahinfugeliha namakutta Arius, sabwa yopambiha wi Yezu ddi Mulugu. Nomala Teodósio oroma walamulela akadda Roma, nanda okosa Kapela Katolika ninga enddimuwaya Mulamulani mwa Roma. Mapadduwoya anloga wi abale ahana relijiau o Roma, ahikala ‘akristu’ masaka alamulela Teodósio. Ebaribariya jawi, nsaka-nene ntto, Akristu a asadduweli, ahirumeela masunziho onyengetta, bakala epaddi ya Babilónia Munddimuwa. Masiki dhawene wahikala Akristu ottikitteliwa anavi nroromelo. Ndde, awene ali ninga tirigu wamulogile Yezu. Akristu abo ankosavi guru  wi amulabe Mulugu, mbwenye kuwali muttu wavuruwana dhalogani. (Kengesa Mateu 13:24, 25, 37-39.) Txibarene awene ahifugeleya Mbabilónia!

10. Attu aromelini waganyedha makapela?

¹⁰ Vyaka zana dhoroma Kristu bakwile, attu enjene anwodha omwengesa Bibilia na elogelo ya Egregu obe Elatino. Awene ampepesa bagaladdaniha Nzu na Mulugu na esile dhasunziha mmakapela. Abale awodha ozinddiyela wila masunziho a makapela bonyengetta, annyanyala kapelaya. Mbwenye yali yawopiha ologa na attu eena, sabwani muttuya agooniwa alogaga dha Mulugu wela opiwa.

11. Kapela yawodha dhavi omwang’anela Bibilia?

¹¹ Movira wa mudhidhi, aloga Egregu na Elatino ali attu ang’onovi. Asogorheli  a makapela kafunana wila Mazu a Mulugu atapuleliwe na dhilogelo dhanonelamo attu enjene. Noona, aziwetxi na abale asunzile bawodha omwengesa Bibilia, enaya mwa abuwene kawodha wengesa vina oleba deretu. Muttu-ddi muttu wakoodda orumeela masunziho a kapela wansottottiwa vopitta. Nona, Akristu ottikitteliwa ankosa matugumano awa mwa makuru mang’ono-mang’ono. Dhahene ninga mwakosela Ayuda valani wutxedhiwani o Babilónia, attikitteliwi aba “nikuru na anamakutha” kawodha omwebedha Mulugu na mukalelo waderetu. Babilónia Munddimuwa wanawang’anela vopitta attuya!

12, 13. Sabwa gani bili dhavahile Akristu ebaribari njeedhelo nofuruliwa? Katapulela.

¹² Koddi Akristu ebaribari agahikana ofuru womwebedha Mulugu na ofuru mowakwana-mwene? Ndde! Oromana yaka ya 1450, wahikala njeedhelo modhela sabwa bili dhamakamaka. Sabwa yoroma jawila wahipanddiwa makina a opidana manivuru. Dhipano esi dhopida dhihinatti witiwa, Bibilia walebiwa na mada, noona eji yali yorutxa vaddiddi. Muttu waziwetxa omaguviha oleba wanmala myeri kumi wi amulebe Bibilia wantero! Ottiya eji, anamalebaya aleba vattebeni ya enama. Noona kuwali Mabibilia menjene, vina angulihiwa na muttengo munddimuwa. Mwitteliwe makina olebana na mena a opidana mapapeli, muttu womaguviha oleba wanwodha opida makuku 1300 kada labo!

¹³ Sabwa yanawili jawila Bibilia wahiroma otapuleliwa. Alobwana ang’oni ovilevela ahiroma otapulela Mazu a Mulugu na elogelo yaloga attu etene. Awene ankosa mabasa aba masiki aziwaga wila kofanyiwa agapiwa. Asogorheli a makapela ahiroma ojeriheya. Sabwaya? Awene ela wova wi attu aveda omunonelamo Bibilia agamwengesa na elogelo yawa, agahiroma wavuza dhilobo ninga: “Bibilia olebiwe vavi wi Mulugu onowawotxa attu omottoni?” Epaddi gani ya Bibilia enloga wila napitxege anamakutta wi alobelelege amarafula? Epaddi gani ya Bibilia enloga sabwa ya papa vina akardiyal? Kapela dhinji dhansunziha dhilobo dhonyengetta dha filozofia wa Aristotle na Platão, attu akalilewo Kristu ahinatti obaliwa. Asogorheli abo a makapela antakuneya muirma agavuziwaga na attu eena. Alobwana na ayana enjene apambiha masunziho a asogorheliya, anttongeliwa okwa. Asogorheli abo annakoddiha attu omwengesa Bibilia, vina okosa mavuzo, ninga mwapadduwelani. Ottiya eji, nikuru ning’ono na attu ahikoodda wang’aneliwa na Babilónia munddimuwa. Awene ahitola ebaribari ya Mazu a  Mulugu, vina ahidha ononelamo. Wela waddamela mudhidhi wofuruliwa mu relijiauni yonyengetta.

14. (a) Txini ekosile attu atamela omusunza Bibilia? (b) Kaloga mukalelo otameli ebaribari Mbali Russell.

¹⁴ Attu atamela omusunza Bibilia, annimwengesa vina angumanela ologa esile dhengesani. Awene kafuna wila addeliwe dhinrumeelani na asogorheli a makapela. Noona awene ahittawela dhilabo dhiina, esuwene dhavaha ofuru wa omusunza Bibilia. Mwa dhilabodha esi epaddi yina wali o Estados Unidos. Wenewo yaka ya 1870, Charles Taze Russell na nikuru ning’ono ahiroma omusunza mowakwana Bibilia. Voroma Mbali Russell wahitamela oziwa akala wahikala relijiau yasunziha ebaribari. Iyene wahiladdaniha masunziho a makapela aloga wi ba Akristu n’abale ahali a Akristu n’esile dhaloga Bibilia. Iyene wahifiyedha woona wila marelijiau etene kaloga elobwene eniwanana na ejile enloga mazu a Mulugu. Makani meena bawila wahiloga na asogorheli enjene a makapela. Mbali Russell wajeedha wila asogorheli abale a makapela agahirumeela ebaribari yafanyile iyene na akwaye, modheela Bibilia, wi asunzihe mmakapela mwawa. Mbwenye asogorheliya kafuna esuwene. Venevo anamasunza Bibilia ahoona wila kanfanyeela omwebedha Mulugu vamodha n’abale akosa epaddi ya relijiau yonyengetta.​—Kengesa 2 Korinto 6:14.

15. (a) Nsaka gani nifuruleyi Akristu ebaribari mMabilónia munddimuwa? (b) Mavuzo gani anakulehu mutoma obo ondawo?

¹⁵ Mwari mwa mutoma obu, nihisunza wila Akristu ebaribari, ahifugeleya Mbabilónia Munddimuwa, mukweli anamafara a Yezu. Masiki dhahene ninofunavi okaana dhowakula dha mavuzo aba: Niziwile dhavi wila attikitteliwi ahigwadda mandano na Babilónia Munddimuwa ahinatti ofiya yaka ya 1914? Koddi ebaribari wila Yehova kaziveliwe sabwa ya emeleli aye oroma mabasa awa mudhidhi wa Koddo ya Mulimau? Nsaka-nene ntto wahikala abali akumuwile attiya wedda na Yehova nanda Yehovaya baanyanyala? Nivuzo nomariha, akala awene afugeleyi Mbabilónia mudhidhi okwile anamafara a Yezu, kito afuruliwe nsaka gani? Aba mavuzo aderetu, anfuna wakula mutoma obo ondawo.