Skip to content

Skip to table of contents

Yehofa puu wi a dunguu

Yehofa puu wi a dunguu

„[Yehofa] puu wi aini dunguu poti na a kiin.”​—1 PEITILISI 2:9.

SINGI: 116, 102

1. San be pasa di den Babilonsama poli Yelusalem?

AINI a yali 670 fosi Kelestesi, Kownu Nebukadnesar II, go feti anga Yelusalem anga omen suudati. Beibel taki, a kownu kii den yonkuman anga feti how. „Tyali á kisi en gi yonkuman, uman di á didon anga man ete, gaandiwan efuso swakiwan.” Baka dati „a boon a osu fu a tuu Gadu. A booko a sikotu fu Yelusalem. A boon ala den tolen anga ala den dii sani di be de a Yelusalem”.​—2 Koloniki 36:17, 19.

2. Fa Yehofa wasikoi den Dyu? San be o miti den?

2 Den Dyu á be mu fondoo di Yelusalem booko, bika a omen yali Gadu be e sende polofeiti fu wasikoi a foluku taki, efu den taangayesi en go doo, den Babilonsama be o feti anga den. A be wasikoi den taki a omen Dyu den be o kii anga feti how. A taigi den tu taki den be o tyai den sama di be tan a libi go a Babilon enke saafu (Yelemiya 15:2). Fa sani waka gi den Dyu di be de a katibo? A sani di be miti den Islayelisama miti Kelesten tu? Efu a miti den, da on ten a sani de pasa?

FA A LIBI BE DE A KATIBO?

3. Saide u sa taki a libi fu den Dyu di be de a katibo a Babilon, á be taanga enke du fu den Islayelisama di be de enke saafu a Egepte?

3 Yehofa be taigi den Dyu taki te den be de a katibo, den be mu meke moiti fu gwenti a kondee di den be o go. Boiti dati den be mu du ala san den man fu abi wan bun libi. A meke Yelemiya taigi den taki: „U mu meke osu, da u tan aini. Paandi goon, da u nyan a nyanyan fu den goon. Wi á mu ligei aini a foto di mi o meke u go enke katiboman. Begi Yehofa fu a meke sani go bun aini a foto. Da u libi o waka bun” (Yelemiya 29:5, 7). Den Dyu di aliki Yehofa, libi be e waka bun a katibo. Den Babilonsama á be e tapu den Dyu fu du son sani di den be wani. Den be sa koi lontu a kondee tu. A ten de, Babilon a be a moo pelensipali peesi pe sama be e go fu bai efuso seli sani. Wantu buku fu fositen e soi taki, a omen Dyu leli fa fu du bisnis di den be de a Babilon. Son wan toon bun tembeeman. Son Dyu toon guduman tu. A libi á be taanga gi den Dyu a Babilon enke den Islayelisama di be de saafu a Egepte omen ondoo yali a fesi.​—Leisi Ekisodesi 2:23-25.

4. (a) Sama be go a katibo, boiti den Dyu di á be e aliki Yehofa? (b) Saide den á be poi du ala san a Weiti fu Mosesi be e taki?

4 Son wan fu den Dyu di be de a katibo, a sama di be e dini Yehofa anga den hii ati. Winsi fa den á be du nawan ogii, tokuso den be abi fu pina makandaa anga a hii foluku. Den Dyu be abi san den be abi fanowdu fu tan a libi. Ma fa den be o man dini Yehofa? Bika den Babilonsama be booko a tempel anga a altari. Den pilisite á be poi wooko enke di den be de a Yelusalem tu. Tokuso den Dyu di biibi be taanga, be e du san den poi fu holi den Weiti fu Gadu. Daniyeli, Sadrak, Meisak anga Abedneikow, á be wani nyan den sani di den Dyu á be mu nyan. Boiti dati, Beibel e soi taki Daniyeli be gwenti begi Gadu (Daniyeli 1:8; 6:10). Ma, a sama di á be e dini Yehofa be e tii a kondee, neen meke den Dyu di be lobi Yehofa á be poi du ala den sani di sikiifi aini a Weiti fu Mosesi.

5. San Yehofa be paamisi en foluku? Saide a sani ya e meke u foondoo?

5 Den Islayelisama be o fende a okasi fu dini Yehofa enke fa a wani baka? We, a be e gei enke a sani ya á be o pasa, bika te den Babilonsama be tyai sama go a katibo, den á be e losi den. Ma a foluku fu Yehofa Gadu be fii, leti enke fa a be paamisi den. Ala yuu Gadu e du san a paamisi!​—Yesaya 55:11.

KELESTEN BE DE A KATIBO A BABILON?

6, 7. Saide a be de fanowdu fu kengi a fasi fa u be e fusutan sani?

6 A sani di be miti den Islayelisama be miti den Kelesten? A Wakititolen be e taki wan hii pisiten taki, den tuu Kelesten go a katibo a Babilon aini a yali 1918, neen den fii aini a yali 1919. Ma aini a artikel ya, anga a taawan di e kon, wi o si saide a be de fanowdu fu kengi a fasi fa u be e si sani.

7 Pakisei a sani ya: A Gaan Babilon na ala den falisi biibi di de a hii goontapu. A foluku fu Gadu á toon saafu fu falisi biibi aini a yali 1918. A tuu taki tesi be e miti den salufu Kelesten a ten de, ma moo gaanse, a den tiiman be e du ogii anga den, a ná den falisi biibi. Wan hii pisiten fosi a Fosi Goontapu Feti, den salufu Kelesten be e meke moiti fu fika ala den gwenti fu falisi biibi. Neen meke wi á poi taki a foluku fu Yehofa be go aini a Gaan Babilon enke saafu aini a yali 1918.

ON TEN A FOLUKU FU GADU BE DE ENKE SAAFU A BABILON?

8. San pasa baka di den apostel dede? (Luku a fowtow na a bigin.)

8 Na a Pinksterfesa fu a yali 33, dunsudunsu Kelesten be salufu anga santa yeye. Den be toon „den sama di Gadu teke fu toon pilisite di o tii enke kownu, wan santa foluku, wan foluku di de enke wan apaiti gudu”. (Leisi 1 Peitilisi 2:9, 10.) Di den apostel be de a libi, den be e kibii a kemeente. Ma di ala den apostel dede, neen son wan fu den man fu a kemeente bigin paati falisi leli. Den be wani puu den disipel na a tuu biibi. Den man ya be lobi den falisi leli fu Plato anga Aristoteles. Pe fu den leli den baala anga sisa san sikiifi aini Gadu Wowtu, a den eigi pakisei den be e leli den (Toli 20:30; 2 Tesalonikasama 2:6-8). Somen fu den man ya be abi faantiwowtu aini a kemeente. Son wan be e teke fesi. Yesesi be taigi den bakaman fi en taki „ala wi a baala”, tokuso den be bigin kai son heiheiman fu keliki pastoo anga Paus.​—Mateyesi 23:8.

9. Soi fa den falisi Kelesten bigin wooko makandaa anga den tiiman fu Rome. San a be a bakapisi?

9 Aini a yali 313 baka Kelestesi, a Konstantein be e tii a Gaan Kownukondee Rome. A kownu ya a ná be wan Kelesten. A yali de Konstantein poti a falisi Kelesten biibi a lantibuku. Baka di a du a sani de, neen den keliki bigin wooko makandaa anga den tiiman fu Rome. Wan leisi Konstantein be holi wan komakandaa anga omen keliki fesiman. Den be e kai a komakandaa ya, a Komakandaa fu Nicea. Baka a komakandaa, neen Konstantein sende wan pastoo di den e kai Ariyus go a katibo fu di a á be e biibi taki Yesesi a Gadu. Bakaten, Teyodosiyus bigin tii a Gaan Kownukondee fu Rome. Neen a meke a Lomusu biibi toon a keliki fu Rome. Ondoosukuman taki, den Romesama di be e dini falisi gadu, toon Kelesten na a ten di Teyodosiyus be e tii. Ma a ten de, den falisi Kelesten be teke omen gwenti fu den sama di be e dini falisi gadu kaba. Neen meke u sa taki den Kelesten ya toon wan pisi fu a Gaan Babilon a ten de. Ma tokuso salufu Kelesten be de di be e dini Gadu anga den hii ati. A den Yesesi be e kai alisi aini a ageisitoli fi en. Den salufu Kelesten ya be e meke moiti fu dini Gadu, ma a wantu sama namo be e aliki den. (Leisi Mateyesi 13:24, 25, 37-39.) A so den be de a katibo a Babilon!

10. Saide sama á be e biibi den sani di keliki be e leli den moo?

10 Wantu ondoo yali baka Kelestesi, a omen sama be poi leisi Beibel aini Giikitongo anga Lateinitongo. Den be sa luku efu den sani di keliki e leli sama, e kai anga den sani di sikiifi aini Gadu Wowtu. Te son sama be kon fusutan taki a falisi sani den keliki be e leli den, den á be e biibi den. Ma a á be makiliki fu taigi taawan san yu e biibi, bika a sani de be sa tyai dede gi i.

11. Fa den keliki be e du san den wani anga a Beibel?

11 Ma bakaten, a wantu sama namo be e taki Giikitongo anga Lateinitongo. Boiti dati den keliki fesiman á be wani sama poti a Wowtu fu Gadu aini taa tongo fu ala sama fusutan en. Neen meke a den pastoo anga wantu sama di be go a hei sikoo wawan be poi leisi a Beibel. Ma tokuso, a be e taanga gi son wan fu den fu leisi efuso sikiifi. A bunbun sitaafu den be e sitaafu den sama di be e kuutu den sani di keliki be e leli sama. Den salufu Kelesten di be e dini Gadu anga den hii ati, be abi fu kon makandaa aini pikin kulu. Son wan fu den á be poi kon makandaa anga taawan. Leti enke den Dyu di be de a katibo a Babilon, a so den salufu Kelesten fu a ten de, á be poi dini Gadu makandaa anga taawan. A Gaan Babilon be e du san a wani anga den sama!

SANI BE O WAKA TAA FASI

12, 13. San a den tu sani di be e soi taki falisi biibi á be o fooseli den tuu Kelesten moo?

12 Ma tuu Kelesten be o fende a okasi fu dini Gadu enke fa den wani? Eeye! A pisiten de, tu sani be pasa di be e soi taki sani be o waka taa fasi. A fosi sani, a taki den be meke wan masini di be e doloki buku. Fosi den be meke a masini ya aini 1450, anga ana sama be e meke kopi fu a Beibel. Ma a sani ya á be makiliki. Den sama di be sabi a wooko ya bun, a tin mun den be abi fanowdu fu meke wan kodo kopi fu a Beibel. Boiti dati, a meti buba efuso pampila den be e sikiifi en poti. Neen meke Beibel á be ipi a ten de. Den be dii tu. Ma den sama di be sabi doloki buku anga a masini, a 1300 pampila den be e doloki wan dei.

Den masini di sama be meke fu doloki buku anga a moiti di sama be e meke fu poti a Beibel aini taa tongo, be e soi taki sama be o abi a okasi fu kon fii fu Babilon (Luku paragraaf 12, 13)

13 Du fu tu sani, a di den poti a Beibel aini taa tongo. Aini a yali 1500, wantu man di be abi deki-ati poti Gadu Wowtu aini den tongo di sama be e moo fusutan. Den be e du a sani ya, winsi den be sabi taki a be sa tyai dede gi den. Den keliki fesiman be e booko den ede anga a sani ya. Saide? Bika den be e feele taki te kiin ati sama be o leisi Beibel aini den mamabee tongo, den be o akisi denseefi taki: ’Pe fu Beibel a sikiifi taki sama mu pai pastoo fu holi keliki gi den, te den e beli wan sama? Pe fu Beibel e taki fu paus efuso taa bigiman fu Lomusu keliki?’ Gaanse fu den keliki e leli sama den falisi sani fu Plato anga Aristoteles. Den tu man ya be e libi fosi a ten fu Yesesi. Den keliki fesiman ati be e boon te sama be e poti akisi gi den. Den be e kii den sama di á be wani biibi den sani di den be e leli den. Den fesiman fu den keliki be wani tapu sama fu leisi Beibel efuso fu akisi den sani. A omen sama be e du san den wani. Ma wantu sama di be abi deki-ati, á be e meke a Gaan Babilon fooseli den. Di den kon fusutan den leli fu Beibel, den be wani sabi moo. A ten di den salufu Kelesten be o fii fu falisi biibi, be e koosube namo.

14. (a) San den sama di be wani ondoosuku Beibel du? (b) Fa Baala Russell meke moiti fu sabi a tuu biibi?

14 A omen sama be wani paati den sani di den leli aini Beibel anga taawan. Den á be wani den keliki fesiman taigi den san den mu biibi. Neen meke den lowe go a wantu kondee pe den be sa sutudeli a Beibel sondee taki sama fooseli den. Wan fu den kondee ya, na Ameekankondee. Na a ten fu a yali 1870, Charles Taze Russell anga wantu taa sama bigin sutudeli a Beibel. Biginbigin, Baala Russell be wani sabi sowtu keliki be e leli sama san Beibel e taki. A be e luku efu den sani di den Kelesten keliki be e leli sama, be e kai anga den leli fu Beibel. A be e luku efu taa keliki be e leli sani di e kai anga Beibel tu. A á teke langa, neen a kon si taki nawan fu den keliki ya, be e du ala den sani di Beibel taki. Neen meke a taki anga omen keliki fesiman fu den keliki di be de koosube. Baala Russell be denki taki den keliki fesiman be o biibi den sani di en anga a kulu fi en be kon fusutan, di den sutudeli a Beibel. A be denki taki den keliki fesiman be o leli sama den sani de aini den keliki tu. Ma den keliki fesiman á be wani biibi den. Bakaten, den Beibel ondoosukuman kon fusutan taki efu den be o wooko anga den falisi keliki, den á be o poi dini Gadu enke fa a wani.​—Leisi 2 Korentesama 6:14.

15. (a) On ten tuu Kelesten go a katibo a Babilon? (b) Sowtu akisi wi o luku aini a taa artikel?

15 Aini a artikel ya, u leli taki a di a lasiti apostel dede, neen den tuu Kelesten go a katibo a Babilon. Ma u mu sabi den piki fu den akisi ya tu: Fa u du sabi taki a fosi a yali 1914, den salufu Kelesten komoto a katibo a Gaan Babilon? A tuu taki Yehofa á be e piisii anga en foluku na a ten fu a Fosi Goontapu Feti, fu di den á be e wooko fayafaya moo? Yehofa ati be boon a den baala fu a ten de? Den be e holibaka gi feti? Efu den tuu Kelesten be de a katibo a Gaan Babilon, da on ten den fii? Den akisi ya pelensipali. Wi o taki fu den aini a taa artikel.