Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

A Veelu Nda ma Soli Nda o Nyumndaŋ Niŋ

A Veelu Nda ma Soli Nda o Nyumndaŋ Niŋ

“[Chɛhowa] veelu nya mbo soli nya o nyumndaŋ niŋ, mbo huŋ a nya o nyɛ ndɔ wawoŋ kɛndɛ bɛndoo niŋ.”​—PITƐ TASOO 2:9.

CHONDOŊ: 95, 74

1. Yɛɛ ndoo yɔŋnuŋ yɛ teleŋ Chulusɛlɛm sɔla tambeiyo?

O WƆSI 607 niŋ tuupa mi Kiliti vialuŋ, mi Masaa Nɛbukanɛɛsa Diiŋ Ndɔɔ a puaa nduaa chɔuwaa bombokoluaa Babilɔŋ del Chulusɛlɛm choo a sɔŋgɔɔ. Baabuiyo dimi maa mi masaa hoo diu chuaa piaanduaa a muɛi faŋnde. “Inyiɛɛ o inyiɛɛ bɛɛ i bii ndu le wana o wana le. Chuaambɔ ni, bɛndu ni, wana pɔnɔ ni, wana lanɔ ni, wana kɛndiaa ni, wanaa lanaa ni.” O mɛɛlulaŋ kpɔŋ, “mbo mal chiɛi Mɛlɛkaa o yiŋ, mbo tɛɛmbuu saasa balu Chulusɛlɛm ndo. Mbo luam vɛlɛ chiɛila lemasala wa Chulusɛlɛm ndaŋ kpou, nduyɛ mbo tɛɛmbuu nyɛ o nyɛ baa kala wa loŋ.”​—Koloniko Diiŋ Ndɔɔ 36:17, 19.

2. Sila yɛɛ Chɛhowa ndoo yɔŋgu yɛ, nduyɛ yɛɛ wa yɛ yɔŋnɔŋ a Chuuwa?

2 Kɔndɔfili ndoo nɔ mbo bii Chuuwa le mɛɛ Chulusɛlɛm wa tambei sɔlaa yɛ le. Le wɔsila bɔɔbɔɔ, Mɛlɛka wa wanaa ndaa suaa le ndu wa yɔŋndo le waŋnda silaa maa te a lambaŋ pɛ ndu nilakalulaŋ tosallo, Babiloniaŋnda cho nda delɔɔ choo a sɔŋgɔɔ. A cho Chuuwaa bɔɔbɔɔ diu a mɔɔŋ faŋndoŋ, ma bii wanaa sɔla kindaa wa ma kuɛŋ a nda Babilɔŋ. (Chɛluimaya 15:2) Yɛɛ ndoo sim yɛ le waa o biyɔɔ niŋ? Kani bɛɛ Kilisiɔŋnda wa pa o biyɔɔ waa naa niŋ Babilɔŋ? Te ndii yɔŋnuŋ pɛ, a teleŋ kuɛɛ?

YOOMOO O BIYƆƆ NIŊ

3. Vɛɛ yoomu wanaa wa o biyɔɔ niŋ Babilɔŋ nda wa yɛ teŋgeŋ a yoomu lechiɔɔ o Ichipi niŋ?

3 Mi Chɛhowa dimul Chuuwa maa te a kuɛ pɛ o biyɔɔ niŋ, a nɔ ma chɛl siŋgaŋnda sɛnɛilaŋ nduyɛ ma tuei yoomula ndalaŋ yeela nyɛkɛndɛi. Mbo dimul nda a Chɛluimaya sanaa aa, “La taŋgul chiɛilaŋ naa nya cho kaŋ nda mi la chal loŋ kpeekpei. La tosa kpelelaŋ le mi la sɔla nyɛ nya dia wo. Nduyɛ, la tosa sɔɔŋ kɛndɔŋ le mi kɔl nyuloo a dɛnɛ kɛndɔɔ wa o chiee ya I tosa koŋ ma kua a nya o biyɔɔ niŋ ndo. La nyuna ya Mɛlɛka Yaawɛɛ diom le mi dɔu chiee koŋ sala, fondo le te dɛnɛ kɛndɔɔ wa o chiee koŋ niŋ pɛ, nya bɛɛ dɛnɛ nya kɛndɔɔ o wa ni.” (Chɛluimaya 29:5, 7) Chuuwaa tol sila Chɛhowaa kɔɔli wa, sɔŋgɔ yoomu nda wa niŋ Chulusɛlɛm ndo koni nda wa o biyɔɔ niŋ ni. Mi Babiloniaŋnda chɛl Chuuwa le sɔɔŋ bɔɔbɔɔ tosaa a ba nda nduyɛ le ma balu o lɛŋnde leŋ niŋ wana o wana nyuna nda le. A boondii keŋ, Babilɔŋ wa fonda lebollo ni le yulaleŋ. Yaula masindɛlaŋ la chɔm maa mɛɛ Chuuwa wa o Babilɔŋ niŋ, mi a bɔɔbɔɔ pɛɛku yulaleŋ nduyɛ ma simnuŋ wana chaa nyɛ a laba. Mi Chuuwa apum simnuŋ pɛŋ wanaa sulaa. Yoomoo o biyɔɔ niŋ Babilɔŋ ndoo kindu mɛɛ o wa o kala le Isɔluɛiyaa wa o chɛleŋ niŋ sindɛ Ichipi wa le.​—Nuawɔ Ɛsɔdɔɔ 2:23-25.

4. Nɛɛ yaa ndaa sɔla yɛ vɛlɛ saŋgaa o fulawɔ o Chuuwaa nila kaluaa kɔɔli? Nduyɛ le yɛɛ ndaa nɔla ma tosa nyɛ o nyɛ Sawaa ndoo dimi wo le?

4 Chuuwaa wa o biyɔɔ niŋnda apum buɛiyaa laalaŋaa Mɛlɛkaa nda wa ni. Mi che bɛɛ ndaa tosa suɛi o suɛi wɔɔŋ te, kɛ ma sɔla saŋgaa nda Chuuwaa tuaa latulu. Mi Chuuwa sɔla nyɛm ndaa hau ba woŋ. Kɛ vɛɛ ndaa looku yɛ niŋ Chɛhowa piɛi? Mi maaŋndo a bandu luamaa lasalaa sɔla tambei, nduyɛ kunda wanaa soliaa lasalaa ve lɛ o kɔɔnaa le. Kɛ mi Chuuwaa chɔm lo lechoo wa tosa nyɛ Sawa Mɛlɛkaa dimi wo. Le tamaseliiyo, mi Daaniɛɛ, Siɛdula, Mɛsiaki, a Abɛniko kɛɛ le dioo nyɛdiaa bɛnda le Chuuwa le wo. Nduyɛ Baabuiyo dimi maa mi Daaniɛɛ ndoo piɛi lɔɔlɔɔ o Mɛlɛka lo. (Daaniɛɛ 1:8; 6:10) Kɛ a koŋ kpou, le mɛɛ nda wa wanaa ndaa piɛi Mɛlɛka tonyaa le wa o ba bɛŋgu yɛ, i wa ikala le mi Chuuwaa laalaŋnda tosa nyɛ o nyɛ Sawaa ndoo dimi.

5. Tiindaŋ yɛɛ Chɛhowa ndoo ke yɛ wanaa nduaa, nduyɛ le yɛɛ diomnde mɛyaaleŋ ndeŋ le wa yɛ suɛi kɔndɔfili bɛndu?

5 Chuuwa ndaa nɔla lɛ niŋ pa le Mɛlɛka piɛiyo o nɛi bɛnda wo choo? A boondii keŋ, i wa suɛi kala kanifuule, a wa wɔ o biyɔɔ niŋ Babilɔŋ o babɛŋgu. Kɛ Chɛhowa ndoo mɛi niŋ lediom maa wanaa nduaa nɔ le malɔɔ sɔlaa, nduyɛ ma sɔla ndu yɔɔfɛɛ. Mɛila Mɛlɛkalaŋ lɔɔlɔɔ peelɔŋndo la peeluŋ ni!—Aisaya 55:​11.

KANI BƐƐ KILISIƆŊNDA WA PA O BIYƆƆ NIŊ BABILƆŊ?

6, 7. Le yɛɛ i cho yɛ suɛi sɔvɛ le sinapɛŋgu naa siɛɛndoo?

6 Kani bɛɛ Kilisiɔŋnda wa niŋ o biyɔɔ niŋ mɛɛ Chuuwa wa o biyɔɔ niŋ Chulusɛlɛm yɛ? Le wɔsila bɔɔbɔɔ, mi Bandu Mɛŋgɛlaa dimi maa mi Kilisiɔŋaa laalaŋnda kua o biyɔɔ niŋ Babilɔŋ o wɔsi 1918 niŋ nduyɛ ma sɔla malɔɔ o wɔsi 1919 niŋ. O buŋgɛi hei a i cho lachi ve niŋ, ŋ cho pɛɛku le sabu i cho suɛi sɔvɛ le sina pɛŋgu naa siɛɛndoo sakpo wo.

7 Yiyaŋndɔ a hei okɔɔ: Kɔɔna piɛiyii lachoowɛi kpou nɔ diolaŋ ni aa Babilɔŋ Tɔɔ Bɛndoo. Nduyɛ wanaa Mɛlɛkaa simnuŋ chiaa le piɛile lachoowaleŋ o wɔsi 1918 niŋ te. I cho tonya maa a boondii keŋ, mi Kilisiɔŋaa pɔyaŋnda sɔla kotaa. Kɛ kotala nda sɔla laŋ, la bɔɔbɔɔ masɛi tuisi nda laŋ choo ni, o ve piɛile lachoowaleŋ te. Tuupa mi Chɔu Basu Kuu Tasoo kanduŋ, wanaa pɔyaŋaa Mɛlɛkaa wa fulaa kɛsɛ o piɛile lachoowaleŋ niŋ. Lelaŋ, ŋ dimi naa maa wanaa Chɛhowaa wa kpeekpei o biyɔɔ niŋ Babilɔŋ Tɔɔ Bɛndoo o babɛŋgu o wɔsi 1918 niŋ te.

BOONDII KUƐƐ WANAA MƐLƐKAA WA YƐ O BIYƆƆ NIŊ BABILƆŊ?

8. Yɛɛnɛ ndoo yɔŋnuŋ yɛ mɛɛ kiilaa kpou vi? (Tofa fotueiyo o peele naŋ kandu leŋ choo.)

8 O paale Pɛŋtikɔɔsileŋ choo o wɔsi 33 niŋ, mi Kilisiɔŋaa sɛnɛiya o waalaŋ niŋ sɔla pɔyaa a nyina diandaa. Ma simnuŋ ‘wanaa Mɛlɛka o hɛli le waa wanaa ndɔ wa. . . . wanaa soli salaa naa Masa Bɛndoo chua wa . . . kunda cho o yɔŋgaŋ o Mɛlɛka lo wo . . . Mɛlɛka wanaa nduaa.’ (Nuawɔ Pitɛ Tasoo 2:9, 10.) Boondii kiilaa wa achallo, hɔlte ndaleŋ le wa kundalaŋ choo nyɛkɛndɛi. Kɛ, o bii fau teleŋ kiilaa vi wo, mi puaa apum kandu hunɔɔ a pɛɛkula lachoowalaŋ o kundalaŋ niŋ, nduyɛ ndaa yeema wanaa laalaŋnda faŋaa o nɛi tonyaa choo. Puaa haa ndaa kaala laalaŋnda Alistɔtu nda Pilatoo laŋ. Nduyɛ yɔŋi ndaa pɛɛku tonya cho o Diom Mɛlɛkaa niŋndo, ma kandu laalaŋnda ndala Alistɔtu nda Pilatoo laŋ pɛɛkoo. (Walta Wanaa Chiisuaa 20:30; Tɛsaloniaŋ Diiŋ Ndɔɔ 2:6-8) Puaa haa a bɔɔbɔɔ wanaa tɔɔ wa a wanaa ndaa chua chilaŋ o kundalaŋ niŋnda nda wa ni. Mi che bɛɛ mi Chiisu dimul tol kɔɔliaa nduaa aa “Chaaŋaa naa laŋ” nda nɔ ni ma veelaŋ, kɛ mi kunda wanaa bɛnduaa kandu kilaŋndo.​—Maatiu 23:8.

9. Tɛɛsiaa wɔ mɛɛ Kilisiɔŋaa simul tonyaa wa kandu wallo tosaa latulu nda masale Luomaŋnda yɛ. Yɛɛ wa yɛ fulamakɔɔlioo?

9 O wɔsi 313 niŋ chɔŋ a violɔŋ Kilitioo, mi Masaa Kɔŋstaŋtiŋ tosa masaleŋ o tanda maLuomaŋndo niŋ nduyɛ mbo tosa mi Kilisiɔŋnde lachoowaleŋ le simnuŋ kaaŋnde kpeekpei leŋ. O koŋ kɔɔli, mi Kaaŋndeŋ le kandu baalaa kɔɔlɔŋ kɔɔlɔŋ nda masale Luomaŋnda. Le tamaseliiyo, mi Kɔŋstaŋtiŋ bii bɔŋaŋndo nda simlachiaa lekaaŋnda, nduyɛ ma ke bɔŋaŋndo hoo diolaŋ aa “Council of Nicaea.” Mɛɛ bɔŋaŋ koŋ chuu, mi masaa Kɔŋstaŋtiŋ yɔŋ wana soliaa lasalaa diolaŋ Aliɔs o biyɔɔ niŋ kanifuule, mbo kɛɛ le laalaŋndo maa Chiisu cho Mɛlɛka ni. Okoŋ kɔɔli, mi Tiodosiɔs simnuŋ masaa le Luom. Okoŋ, mi Kaaŋnde Katolikileŋ le simnuŋ kaaŋnde kpeekpei o masale maLuomaŋndeŋ bɛŋgu. Wanaa pɛɛku a sɔɔŋ okɔɔ wa dimi maa mi Luom ndoo sina suɛi Mɛlɛkɛi paandu le wo simnuŋ “Kilisiɔŋnɔɔ” a boondii masaa Tiodosiɔs ve. Kɛ wana dimi isɔɔ a tonya, a teleŋ koŋ, Kilisiɔŋaa simul piɛile tonyaleŋ nda ndaa chɛl niŋ pɛɛkula lachoowalaŋ, koŋ cho ni, a wa niŋ kpeŋgii Babilɔŋ Tɔɔ Bɛndoo. Kɛ a koŋ kpede, Kilisiɔŋaa pɔyaŋnda wa wɔ nda tɛɛŋ. A wa ko mɛɛ kuluŋ kɛndɛ Chiisu soo a muŋ okɔɔ woŋ cho yɛ. Wanaa pɔyaŋnda haa wa tosaa o kɛndɛ ndaa nɔla wo le Mɛlɛka piɛiyo, kɛ apum wa wɔ nda nilaŋ yaŋɔɔ. (Nuawɔ Maatiu 13:24, 25, 37-39.) A tonya kɛsɛ a wa o biyɔɔ niŋ Babilɔŋ!

10. Le yɛɛ waŋnda ndaa kandu yɛ kiisaŋndaŋ a kaaŋndeŋ?

10 Mɛɛ wɔsioŋ hiou tiŋ o kɛmɛlaŋ niŋ chɔŋ a violɔŋ Kilitioo, mi wanaa bɔɔbɔɔ ndaa veelu wɔ diomndaŋ o Baabui maKilikiiyo niŋ a Latiŋnde. Mi ndaa tuu pɛɛkulaŋ o Diom Mɛlɛkaa niŋ a pɛɛkula kaaŋndeŋ. Mɛɛ waŋnda apum sina maa choolaŋ kaaŋnde ndaleŋ le wa nda pɛɛkoo ni, ma fulaŋ. Kɛ i wa suɛi kpundɛ le acheleŋnda dimullo le sabu nda fulaŋ ndo. Nduyɛ mi ndaa sɔla pɛŋ diyɔɔ le keŋ tosaa.

11. Vɛɛ kaaŋndeŋ lee nɔ yɛ Baabuiyo kpaayaa choo?

11 Mɛɛ teleŋndo hiou tiŋ, cho waŋnda tau le ndaa dimi lɛ Kilikiiye ɔɔ Latiŋnde le. Wanaa lebolla o kaaŋndeŋ ndaa chɛl mi Diom Mɛlɛkaa hiviŋ o sɔɔŋ maŋgalaŋ waŋnda ndaa bii bila woŋ niŋ te. Nduyɛ nda bɛɛ, apum ndaa chiee diomndaŋ veeloo ɔɔ poonyiaa nyɛkɛndɛi le. Wana o wana ndoo kɛɛ pɛ le chɛlɔɔ nyɛ kaaŋndeŋ le wa pɛɛkoo wo, ma tuisi ndu nyɛpalaa choo tau. Mi Kilisiɔŋaa pɔyaŋnda ndaa chuuŋgiaŋ o kundala pɔmbɔlaŋ niŋ. Kɛ apum ndaa nɔla ma chuuŋgiaŋ kposoŋ te. Maa Chuuwaa wa sindɛ o biyɔɔ niŋ Babilɔŋ nda, Kilisiɔŋaa pɔyaŋaa “soli salaa naa Masa Bɛndoo chua wa” ve a kɔɔnaa le Mɛlɛka piɛiyo le. Babilɔŋ Tɔɔ Bɛndoo wa waŋnda o kuumbaŋ choo kpu!

SABOO WA LE TIINDAŊNDO

12, 13. Sabula tiɔɔŋnda kuɛɛ ke Kilisiɔŋaa tonyaa tiindaŋndo le fulaa o piɛile lachoowaleŋ niŋ? Tɛɛsiaawɔ

12 Baa Kilisiɔŋaa tonyaa ndaa sɔla niŋ pa dioo le Mɛlɛka piɛiyo kpendekele? Ei! Tiindaŋ pɔmbɔ wa le sabulaŋ la tiɔɔŋ. O tasoo, ma toosiaa maasii toosiaa layauwo. Tuupa ma toosiaa ndu a wɔsi 1450, a ba ndaa poonyiaa Baabuiyo ni. Hei ve suɛi kpɛdɛ le. Mi ndoo chua paŋgoŋ tɔ le mi wana chaa poonyiaa nyɛkɛndɛiyo miŋgi Baabuiyo opilɛ kpe poonyiaa! Nduyɛ, o yaula visiaa choo wanaa poonyiaa haa ndaa poonyiaa ni. Le hei, Baabuila bɔɔ ve le, nduyɛ la wa laŋ bɛɛ baa pila laa nɔ ni. Kɛ, mɛɛ maasii poonyiaa layauwo sɔlaŋ vɛlɛ a pei toosiaa layauve, wana chaa poonyiaa wo ndoo nɔla mbo soli pei poonyɛi hiouwɔɔ 1,300 o paaleŋ niŋ!

Maasii toosiaa layau sɔlaŋ ndo a sɛmbɛ wanaa hiviaa Baabuiya chɔm ndo, ke waŋnda tiindaŋndo ni le Babilɔŋ hiɔlɔŋndo (Tofa pɛlta 12, 13)

13 Sabu diiŋ ndɔɔ wa Baabuiyo hivioo ni. A wɔsi 1500, mi puaa kɔl sikpaa apum hivi Diom Mɛlɛkaa o sɔɔŋ maŋgalaŋ waŋnda dimi woŋ niŋ. Ma tosa wallo hoo mi che bɛɛ ndaa sina maa a cho nda diyɔɔ. Mi kɔndɔfillo bii wanaa lebolla o kaaŋndeŋ. Le yɛɛ? Kanifuule, siooŋnde wa nda maa te puaa a waŋlaanduaa nɔ yiyaŋ kɛndɔɔ wa veelu pɛ diomndaŋ o Baabuiyo niŋ o suɛi ndɛi maŋgalɛi niŋ, a cho kandɔɔ nyunalaŋ lapum aa, ‘Kuɛɛnɛ Baabuiyo dimi yɛ maa wanaa dɛnɛ wɔɔŋnda cho o yiŋndeŋ niŋ? Kuɛɛnɛ Baabuiyo dimi yɛ maa waŋndo nɔ mbo paawa wana soliaa salaa le mbo piɛi le waŋvilɛiya? Kuɛɛnɛ Baabuiyo soo yɛ a popiinɔɔ (papunɔɔ) a wanaa bɛnduaa cho ndu ikɛiya okɔɔ?’ Pɛɛkula lachoowa bɔɔbɔɔ lekaaŋndaŋ o laalaŋnda Alistɔtu a Pilatoo laŋ niŋ la fula ni. Puaa haa wa achal le wɔsilaŋ o kɛmɛlaŋ niŋ tuupa mi Kiliti vialuŋ. Mi wanaa lebolla o kaaŋndeŋ duaunuŋ tumbe tau mɛɛ waŋnda wa nda nyuuniaalaŋ. Ma diu puaa a waŋlaanduaa kɛɛ pɛɛkula ndalaŋ nda. Wanaa lebolla o kaaŋndeŋ ndaa yeema ma kuuna waŋnda diomndaŋ veeloo o Baabuiyo niŋ a nda nyuuniaalaŋ. O nɛila bɔɔbɔɔ niŋ, ma tiu keŋ ba. Kɛ mi wanaa kɔl sikpaa apum kɛɛ kpoŋ le ma wa Babilɔŋ Tɔɔ Bɛndoo o ba bɛŋgu. Ndaa saaluŋ niŋ tonyaa o Baabui niŋ, nduyɛ ndaa yeema ma chɔɔlu sina! Hiɔlɔŋndo o piɛile lachoowaleŋ niŋ wa niŋ sɔɔŋgoo kpɛɛluŋ.

14. (a) Yɛɛ wanaa ndaa yeema Baabuiyo pɛɛkoo wa tosa yɛ? (b) Tɛɛsiaawɔ mɛɛ Ŋgɔɔ Lɔɔsɛl ndoo yaasiaa le tonyaa yɛ.

14 Wanaa bɔɔbɔɔ ndaa yeema le diomndaŋ veeloo o Baabuiyo niŋ nduyɛ ma soo a nyɛ nda pɛɛku wo okɔɔ. Ndaa yeema mi wanaa lebolla o kaaŋndeŋ niŋ dimul nda nyɛ nda nɔ ma laalaŋndo le. Lelaŋ, ma nyaanuŋ ma kuaŋ o lɛŋii nda sɔla hɛnɛkɛyɛi le Baabuiyo pɛɛkoo ve niŋ. Lɛŋnde hei ipum wa Amɛlika ni. Mɛɛ nda fuuluu, a wɔsi 1870, mi Chaas Taas Lɔɔsɛl a wanaa cheleŋnda nyɛɛmbɔ kandu Baabuiyo pɛɛkoo yiŋgoloŋ. O tase ndɔ, Ŋgɔɔ Lɔɔsɛl ndoo yeema sinaa piɛile wa tonyaa pɛɛkoo leŋ. Mbo tuu pɛɛkula piɛiyii bɔɔbɔɔ veelu ndapila aa Kilisiɔŋnda wa, a piɛiyii ve bɛɛ ŋKilisiɔŋ te ve nyɛkɛndɛi a nyɛ Baabuiyo dimi wo. Haupa mbo sina maa piɛiye hei kpou lepilɛ bɛɛ ve tolɔɔ nyɛ Diom Mɛlɛkaa dimi wo kɔɔli kpou le. Teleŋ pilɛ, mbo suaa o wanaa lebolla o kaaŋii bɔɔbɔɔ niŋ o fonda o wa wo. Ŋgɔɔ Lɔɔsɛl wa ko kɔl maa a cho chɛlɔɔ tonya ndaa saaluŋ o Baabuiyo niŋndo nduyɛ ma pɛɛku waŋnda o kaaŋii ndɛi niŋ tonya koŋ. Kɛ wanaa lebolla haa ndaa nɔ iyeema o nyɛ nda dimul nda wo niŋ te. Mi Sukuwaa Baabuiya keleŋa sina maa a nɔ ma piɛi Mɛlɛka latulu a wanaa wa kaŋ o piɛile lachoowaleŋ niŋnda le.​—Nuawɔ Kɔliŋtiaŋ Diiŋ Ndɔɔ 6:14.

15. (a) Teleŋ kuɛɛ Kilisiɔŋaa tonyaa wa yɛ o biyɔɔ niŋ Babilɔŋ? (b) Nyunala kuɛɛ naŋ cho yɛ muli o buŋgɛi cho lachi ve niŋ?

15 O buŋgɛi hei niŋ, miŋ pɛɛku maa mɛɛ kiilanɔ mɛɛlaa vi dɔɔ mi Kilisiɔŋaa tonyaa luɛi o biyɔɔ niŋ Babilɔŋ. Kɛ, ŋ nɔ wɔ le pɛɛkoo mulilaŋ le nyunalaŋ ndaŋ. Vɛɛ naŋ looku yɛ sina maa Kilisiɔŋaa pɔyaŋnda wa kɛsɛ fulaŋndo Babilɔŋ Tɔɔ Bɛndoo o ba bɛŋgu tuupa mi wɔsi 1914 fuuluu? Baa tonya i cho ni maa Chɛhowa ndoo hini kɔl a buɛiyaa nduaa le, le mɛɛ ndaa vi ŋdial o wali dimiaa yooŋgu kɛndɔɔ niŋ teleŋ Chɔu Basu Kuu Tasoo wo yɛ? Baa puaapiliaa naa apum yem pa pimbi nda simaa okoŋ mi Chɛhowa kɛɛ nda? O mɛɛlaa kpɔŋ, te Kilisiɔŋnda ndaa wa pɛ o biyɔɔ niŋ piɛile lachoowaleŋ o ba mɛɛ kiilaa chuu wu, teleŋ kuɛɛ nda hɛlɔŋ yɛ o biyɔɔ koŋ niŋ? Nyunala kɛndɛlaŋ pila la cho laŋ ni, nduyɛ ŋ cho mulilaŋ sɔla o buŋgɛi cho lachi ve niŋ.