1. Ki ti arive pandan destriksion Zerizalem?

LANE 607 avan Zezi Kris, Lerwa Neboukadnetsar II ek so gran larme Babilonien ti atak lavil Zerizalem. Labib dir ki lerwa ti touy bann zenom avek lepe. “Li pa ti ena okenn konpasion pou bann zenom ek bann vierz, bann vie ouswa bann andikape.” Alafin, “li ti bril lakaz vre Bondie, ti kraz bann miray Zerizalem, ti bril tou bann latour ar dife, ek li ti detrir tou bann kitsoz ki ena valer.”​—2 Kronik 36:17, 19.

2. Ki lavertisman Zeova ti done, ek ki ti pou ariv bann Zwif?

² Bann Zwif pa ti sipoze etone kan ti ena destriksion Zerizalem. Plizir lane avan, Bondie ti avoy bann profet pou averti zot ki, si zot kontign dezobeir Li, Li pou les bann Babilonien atak zot. Boukou Zwif ti pou mor par lepe, ek bann ki ti pou sirviv ti pou al an exil dan Babilonn. (Zeremi 15:2) Kouma lavi ti ete an exil? Eski bann Kretien osi inn deza konn mem sitiasion ki bann Zwif ki ti an kaptivite dan Babilonn? Si wi, kan?

3. Kouma lavi an exil dan Babilonn ti diferan ar lavi bann esklav dan Lezip?

³ Zeova ti dir bann Zwif ki, kan pou amenn zot an exil, zot  ti pou bizin aksepte sa nouvo sitiasion-la ek viv zot lavi pli bien ki zot kapav. Atraver profet Zeremi, Li ti dir zot: “Ranz bann lakaz ek res ladan. Plant bann karo ek manz zot bann frwi. Ek rod lape dan lavil kot mo’nn fer twa al an exil, ek priye Zeova pou sa bann dimounn-la, parski se kan bannla anpe ki zot pou anpe zot osi.” (Zeremi 29:5, 7) Bann Zwif ki ti swiv bann instriksion ki Zeova ti done ti viv enn lavi ase normal an exil. Bann Babilonien ti permet bann Zwif okip zot prop biznes ek ti donn zot liberte pou vwayaze partou dan pei. Dan sa lepok-la, Babilonn ti lavil prinsipal kot fer biznes. Bann ansien dokiman montre ki, kan bann Zwif ti an exil, zot ti aprann kouma fer komers ek zot ti vinn bon dan lartizana. Sertin Zwif ti mem vinn ris. Lavi an exil pa ti otan difisil ki lavi bann Izraelit ki ti an esklavaz dan Lezip plizir santenn lane avan.​—Lir Exod 2:23-25. *

4. Kisannla ti bizin soufer ansam avek bann Zwif ki pa ti fidel, ek kifer zot pa ti kapav fer tou seki Lalwa ti demande?

⁴ Sertin parmi bann Zwif ki ti al an exil ti bann fidel serviter Bondie. Mem si zot pa ti fer bann move kitsoz, zot ti bizin soufer ansam avek bann Zwif ki pa ti res fidel anver Bondie. Bann Zwif ti gagn seki zot bizin lor plan materyel, me kouma eski zot ti pou kapav ador Zeova? Tanp ek lotel ti fini detrir, ek bann pret pa ti kapav asim zot responsabilite kouma bizin. Me bann Zwif fidel ti fer tou seki zot ti kapav pou swiv Lalwa Bondie. Par exanp, Daniel, Shadrak, Meshak, ek Abed-Nego ti refiz bann manze ki bann Zwif pa ti gagn drwa manze. Ek Labib dir ki regilierman Daniel ti priye Bondie. (Daniel 1:8; 6:10) Me kanmem sa, parski se enn nasion payin ki ti pe diriz zot, li ti inposib pou bann Zwif fidel fer tou seki Lalwa ti demande.

5. Ki lespwar Zeova ti donn so pep, ek kifer sa promes-la ti extraordiner?

⁵ Eski bann Izraelit ti pou reisi rekoumans ador Bondie dan enn fason akseptab ek konple? Dan sa lepok-la, kitfwa sa ti paret inposib parski bann Babilonien zame pa ti liber zot bann esklav. Me Zeova ti promet ki Li ti pou liber so pep, ek vremem zot ti libere. Bann promes Zeova touletan realize!​—Izai 55:11.

6, 7. Kifer li inportan nou reget seki nou ti konpran lor bann Kretien ki ti vinn prizonie Gran Babilonn?

⁶ Eski bann Kretien inn deza konn mem sitiasion ki bann Izraelit ki ti al an kaptivite dan Babilonn? Pandan boukou lane, Latour Degard ti dir ki bann Kretien fidel ti vinn prizonie Gran Babilonn an 1918, ek ki apre zot ti libere an 1919. Selman, dan sa lartik-la ek dan prosin lartik, nou pou aprann kifer li inportan nou reget sa lexplikasion-la.

 ⁷ Reflesi lor la: Gran Babilonn se lanpir mondial bann fos relizion. Ek pep Bondie pa ti vinn esklav bann fos relizion an 1918. Li vre ki dan sa lepok-la, bann Kretien ki ena lesperans pou al dan lesiel ti gagn boukou persekision. Me se sirtou bann gouvernman ki ti persekit zot, pa bann fos relizion. Ofet, bien avan Premie Lager Mondial, sa bann Kretien-la ti fini koumans sorti dan fos relizion. Alor, li pa lozik pou dir ki pep Zeova ti vinn prizonie Gran Babilonn an 1918.

8. Ki ti arive apre lamor bann zapot? (Get zimaz dan koumansman lartik.)

⁸ Zour Lapantkot lane 33, gras-a lespri sin plizir santenn nouvo Kretien ti gagn lesperans pou al dan lesiel. Sa bann Kretien-la ti vinn “enn ras ki Bondie finn swazire, bann pret rwayal, enn nasion sin, Bondie so prop pep.” (Lir 1 Pier 2:9, 10.) Bann zapot ti pran bien swin kongregasion tanki zot ti ankor vivan. Me sirtou apre lamor bann zapot, sertin zom dan bann kongregasion ti koumans ansegn bann fos lide ek ti anvi elwagn bann disip ar laverite. Sa bann zom-la ti kontan bann filozofi ki Aristote ek Platon ti ansegne ek zot ti koumans ansegn zot prop lide olie bann verite ki sorti dan Parol Bondie. (Zistwar Bann Apot 20:30; 2 Tesalonisien 2:6-8) Boukou parmi zot ti bann zom inportan ek bann sirveyan dan kongregasion. Alor, mem si Zezi ti dir so bann disip ki “zot tou zot frer,” enn group sef relizie ti pe koumans forme.​—Matie 23:8, NW.

9. Explike kouma relizion Kretien aposta ti koumans travay ansam avek gouvernman Romin. Ki finn arive akoz sa?

⁹ Lane 313 apre Zezi Kris, Lanperer Constantin ti pe regn lor Lanpir Romin, kot laplipar dimounn ti bann payin. Lanperer ti fer relizion Kretien ki ti vinn aposta, vinn enn relizion legal. Apre sa, Legliz ti koumans travay ansam avek gouvernman Romin. Par exanp, Constantin ti fer enn renion avek bann sef relizie, ek ti apel sa group-la concile de Nicée. Apre sa renion-la, lanperer ti avoy enn pret, ki ti apel Arius, an exil parski li ti refiz krwar ki Zezi limem Bondie. Plitar, Théodose ti vinn lanperer Romin, ek relizion Katolik ti vinn relizion ofisiel dan Lanpir Romin. Bann istorien dir ki bann Romin, ki ti payin, ti vinn “Kretien” dan peryod ki Théodose ti lanperer. Me laverite se ki, dan sa peryod-la, bann Kretien aposta ti aksepte bann lansegnman payin, alor zot ti fini form parti dan Gran Babilonn. Selman, ti ankor ena sertin Kretien ki ena lesperans pou al dan lesiel ki ti fidel. Zot ti parey kouma sa dible ki Zezi ti koze la. Sa bann Kretien fidel la ti pe fer tou seki zot ti kapav pou ador Bondie, me bien  tigit dimounn ti ekout seki zot ti ena pou dir. (Lir Matie 13:24, 25, 37-39, NW.) Zot ti vremem bann prizonie Gran Babilonn!

10. Kifer bann dimounn ti koumans met an dout bann lansegnman legliz?

¹⁰ Pandan bann premie santenn lane apre Zezi Kris, boukou dimounn ti ankor kapav lir Labib swa an Grek, swa an Latin. Zot ti kapav konpar bann lansegnman ki ena dan Parol Bondie avek bann lansegnman legliz. Kan sertin dimounn ti dekouver ki bann lansegnman legliz ti fos, zot ti rezet sa bann lansegnman-la. Me sa ti bien danzere pou zotmem si zot ti partaz zot lopinion ar lezot, parski zot ti riske mem mor akoz sa.

11. Kouma eski legliz ti reisi ena enn sertenn lotorite lor Labib?

¹¹ Amezir ki letan finn pase, bien tigit dimounn  ti koz Grek ouswa Latin. Ek bann sef legliz ti anpes tradir Parol Bondie dan lang ki bann dimounn an zeneral ti koze. Akoz sa, se zis bann sef relizie ek lezot dimounn ki ti ena ledikasion ki ti kapav lir Labib par zotmem. Ti ena mem sertin parmi sa bann sef relizie la ki pa ti kapav lir ek ekrir bien. Ninport kisannla ki pa ti dakor avek seki legliz ti ansegne ti gagn bann pinision bien sever. Bann Kretien fidel ki ti ena lesperans pou al dan lesiel ti bizin zwenn ansam an ti group, ek sertin pa ti pe mem kapav zwenn ansam. Parey kouma bann Zwif ki ti an exil dan Babilonn, bann Kretien ki ti ena lesperans pou al dan lesiel antan ki “bann pret rwayal” pa ti kapav ador Bondie dan enn fason organize. Gran Babilonn ti vremem ena enn gran kontrol lor bann dimounn!

12, 13. Ki de rezon bann Kretien ti ena pou gard lespwar ki enn zour zot ti pou libere ar fos relizion? Explike.

¹² Eski bann Kretien ti pou reisi rekoumans ador Bondie an liberte ek dan enn fason akseptab? Wi! Ti ena enn lespwar pou de rezon bien inportan. Premie rezon-la se linvansion enn masinn ki servi pou inprime. Avan ki ti invant sa masinn-la ver lane 1450, ti bizin rekopie Labib ar lame, ek sa pa ti fasil ditou. Enn dimounn ki abil pou kopie ti kapav pran omwin dis mwa pou rekopie enn sel Labib! Anplis, bann dimounn ki ti kopie la ti bizin fer sa lor bann parsemin ki ti fer ar lapo zanimo. Ala kifer ti ena bien tigit Labib, ek zot ti bien ser. Parkont, enn dimounn ki abil avek sa masinn inprime la ek bann papie, ti kapav inprim plis ki 1,300 paz par zour!

¹³ Deziem rezon se tradiksion Labib. Ver lane 1500, bien tigit zom ti ena kouraz pou tradir Parol Bondie dan bann lang ki bann dimounn an zeneral ti konpran. Zot ti fer sa travay-la mem si zot ti kone ki sa ti kapav kout zot, zot lavi. Bann sef legliz ti bien trakase. Kifer? Parski zot ti gagn per tansion, kan bann zom ek fam sinser lir Labib dan zot prop lang, zot koumans poz bann kestion kouma: ‘Kotsa dan Labib ansegn nou ki pirgatwar existe? Kotsa dan Labib dir ki enn kikenn bizin pey enn pret pou fer lanterman enn dimounn? Kotsa dan Labib koz lor bann lepap ek bann kardinal?’ Boukou bann fos lansegnman legliz ti baze lor bann filozofi Aristote ek Platon, bann zom ki ti viv plizir santenn lane avan Zezi Kris. Bann sef legliz ti bien ankoler kan bann dimounn ti met an dout zot bann lansegnman. Bann zom ek bann fam ki ti rezet zot bann lansegnman ti kondane a-mor. Bann sef legliz ti anvi fer bann dimounn aret lir Labib ek aret poz bann kestion, ek laplipar ditan, zot ti reisi fer li. Me enn tigit dimounn ki ti ena boukou kouraz pa ti les Gran Babilonn kontrol zot. Zot ti  dekouver laverite ki ena dan Parol Bondie, ek zot ti anvi konn plis! Zot ti pre pou libere ar fos relizion.

14. (a) Ki bann dimounn ki ti anvi etidie Labib ti fer? (b) Explike kouma Frer Russell ti rod laverite.

¹⁴ Boukou dimounn ti anvi lir ek etidie Labib ek osi partaz seki zot ti aprann. Zot pa ti anvi ki bann sef legliz dir zot dan ki kitsoz zot ti bizin krwar. Alor zot ti al dan bann pei kot zot ti lib pou etidie Labib. Enn parmi sa bann pei-la se l’Amérique. Laba, an 1870, Charles Taze Russell ek lezot dimounn ankor ti koumans etidie Labib an profonder. O-koumansman, Frer Russell ti anvi kone ki relizion ti pe ansegn laverite. Avek boukou swin, li ti konpar lansegnman bann relizion swadizan Kretien, ek mem bann relizion ki pa Kretien, ar seki Labib dir. Bien vit, li ti realize ki okenn parmi sa bann relizion-la pa ti swiv tou seki Parol Bondie dir. Ariv enn moman, li ti mem koz avek bann sef dan diferan legliz dan so pei. Frer Russell ti espere ki zot ti pou aksepte laverite ki li ek so group ti dekouver dan Labib ek ki zot ti pou ansegn sa bann verite-la dan zot legliz. Me sa bann sef relizie la pa ti interese. Bien vit, sa bann Etidian Labib la finn konpran ki zot pa ti pou kapav ador Bondie ansam avek bann ki ti form parti dan fos relizion.​—Lir 2 Korintien 6:14.

15. (a) Kan eski bann vre Kretien ti vinn prizonie Gran Babilonn? (b) Ki bann kestion nou pou examine dan prosin lartik?

¹⁵ Dan sa lartik-la, nou finn aprann ki bann vre Kretien ti vinn prizonie Gran Babilonn bien vit apre lamor bann dernie zapot. Selman, nou ankor bizin gagn repons pou sa bann kestion-la: Kouma nou kone ki bann Kretien ki ena lesperans pou al dan lesiel ti pe koumans libere ar Gran Babilonn dan bann lane avan 1914? Eski li vre ki Zeova pa ti kontan kan so bann serviter ti diminie zot zel dan predikasion pandan Premie Lager Mondial? Eski dan sa peryod-la ti ena sertin frer ki ti nepli gard zot netralite antan ki Kretien ek ti perdi faver Zeova? Ek finalman, si bann Kretien ti vinn prizonie fos relizion apre lamor bann zapot, kan eski zot ti libere? Se bann kestion bien inportan ki nou pou reponn dan prosin lartik.