Faigi nösi

Faigi ba gangolifa

Tekaoni moroi ba Zogömi-gömi

Tekaoni moroi ba Zogömi-gömi

”[Yehowa] zogaoni ya’ami, moroi ba zogömi-gömi, ba hagania andrö, sahöli-höli dödöda.”—I FETERO 2:9.

SINUNÖ: 43, 28

1. Hadia zalua sagötö me adudu Yeruzalema?

ME DÖFI 607 SM, Razo Nebukaneza II hegöi ira saradadu Mbabilona sebua, lasuwö mbanua Yeruzalema. Itutunö Sura Ni’amoni’ö wa i’oguna’ö wöda razo ba wamunu ono matua si bohou ebua. ”Lö ihakhösi tödö, he ono matua, ba he ono alawe, ba he satua, he si no tohare huwa.” Ba gafuriata, ”latunu gosali Yehowa, ba ladudugö göli Yeruzalema, awö gödo khöra fefu, ba latunu, tobali ahori akhozi gama-gamara sebua böli”.—II Ngaötö 36:17, 19.

2. Hadia wamangelama nibe’e Yehowa, ba hadia zalua ba niha Yahudi?

2 Sindruhunia, lö moguna tokea niha Yahudi me ladudugö mbanua Yeruzalema. No ifatenge ndra sinengenia Lowalangi ba zi hauga fakhe ba wamangelamaisi ya’ira wa lasuwö ira niha Mbabilona na lö laböhöli ba wangosiwawöi goi-goinia. Ato niha Yahudi si mate ba wöda, ba niha sauri si tosai, la’ohe ira ba nahia wanibo’ö ba Mbabilona. (Yeremia 15:2) Hewisa wa’auri ba nahia wanibo’ö? Hadia no irai alua simane da’a ba niha Keriso? Na noa, hamega alua da’ö?

FA’AURI BA NAHIA WANIBO’Ö

3. Hadia gamaehutania wa’auri tobali niha nitibo’ö ba Mbabilona moroi na tobali sawuyu ba Miserai?

3 Itutunö Yehowa ba niha Yahudi, wa ba ginötö la’ohe ira ba nahia wanibo’ö, latema’ö ngawalö zalua si bohou ba moguna lafalua zabölö sökhi ba wa’auri. Imane khöra Yeremia, ”Milau nomo ba mi’onahia, milau mokabu ba mi’a mbua zinanö bakha. Mi’alui wangorifi mbanua andrö, ba ni’oloi’ögu ya’ami, mi’angandrö khö Yehowa, salahira; fangorifi sa’ae wangorifira!” (Yeremia 29:5, 7) Niha Yahudi solo’ö fanuturu lala moroi khö Yehowa lasöndra wa’auri si sökhi ba nahia wanibo’ö. Latehegö khöra niha Mbabilona ba wohalöwögöigö ngawalö halöwöra samösa hegöi tola lafasui mbanua andrö somasi dödöra. Ba ginötö da’ö, Mbabilona nahia zogale sebua ba si tehöngö. Ba mbuku nisura meföna, iforoma’ö wa sagötö toröi ira ba da’ö, ato niha Yahudi zamaha’ö ya’ira hewisa lala wogale si sökhi ba so göi zi tobali tuka sonekhe. So ösa niha Yahudi zi kayo. Fa’auri ba nahia wanibo’ö, lö abua simane nitaögö niha Gizara’eli ba wangosawuyu Miserai ngaotu fakhe fatua lö alua da’a.—Baso II Moze 2:23-25.

4. Baero niha Yahudi si faröi, haniha nasa zi fao ba wanaögö famakao, ba hadia mbörö wa tebai lafalua fefu ni’o’ou Huku khöra?

4 So ösa niha Yahudi si lö faröi khö Lowalangi si fao ba wanibo’ö. Hewa’ae lö lafalua zala, hiza’i fa’o ira ba wanaögö famakao ba niha ba mbanua andrö. Lö fa’amböta zoguna ba niha Yahudi, hiza’i hewisa wa tola lafosumange Yehowa? No ladudugö gosali hegöi nahia wame’e sumange, ba lö toföfö wohalöwö ndra ere sebua sa’ae. Hiza’i, niha Yahudi si lö faröi lafalua zi tola lafalua ba wolo’ö Huku Lowalangi. Duma-dumania, Danieli, Saderakhi, Mezakhi ba Abedonego, latimbagö wemanga gö si ra’iö ba niha Yahudi. Ba itutunö Sura Ni’amoni’ö wa lö aetu mangandrö Danieli khö Lowalangi. (Danieli 1:8; 6:11) Börö me lafatörö ira ba mbanua sanömba adu, niha Yahudi si lö faröi tebai lafalua fefu ni’o’ou Huku khöra.

Hasambalö alua nifabu’u Lowalangi!

5. Hadia wanötöna nibe’e Yehowa ba nono mbanuania, ba hadia mbörö wa amabu’ula li sahöli-höli dödö da’ö?

5 Hadia tola ifuli toföfö ndraono Gizara’eli ba wamosumange Lowalangi ba lala nitatugöinia? Ba ginötö da’ö, moroi ba wamaigi niha tebai lafalua da’ö, börö me niha Mbabilona, lö irai la’efasi niha si no la’ohe ba mbanuara. Hiza’i no fawu’u li Yehowa Lowalangi wa hasambalö i’efa’ö nono mbanuania, ba ba gafuriata alua da’ö. Hasambalö alua nifabu’u Lowalangi!—Yesaya 55:11.

HADIA NO IRAI LA’OHE NIHA KERISO BA MBABILONA?

6, 7. Hana wa moguna tafaudugö lala wangera-ngerada?

6 Hadia no irai larasoi niha Keriso simane salua ba niha ni’ohe ba Mbabilona? Ba zi hauga fakhe, itutunö majalah The Watchtower wa niha Keriso si lö faröi la’ohe ira ba Mbabilona me döfi 1918 ba te’efa’ö ira me döfi 1919. Hiza’i, ba wamaha’ö da’a hegöi ba migu fönada, tafaha’ö ita hadia mbörö wa moguna lafaudugö lala wangera-ngera simane da’ö.

Ara fatua lö alua Wasuwöta Gulidanö I, sindruhunia ira enoni Lowalangi nibayoini no laheta ira moroi ba agama sofaya

7 Angeraigö da’a: Mbabilona Sebua ya’ia da’ö angorudua agama-agama sofaya ba zi sagörö ulidanö. Lö tobali sawuyu agama sofaya ono mbanua Lowalangi me döfi 1918. Atulö sa wa me götö da’ö, göna folohi niha nibayoini. Hiza’i, folohi zi göna ira abölö oya moroi khö ndra samatörö, tenga moroi ba agama sofaya. Ara fatua lö alua Wasuwöta Gulidanö I, sindruhunia ira enoni Lowalangi nibayoini no laheta ira moroi ba agama sofaya. Andrö, oroma moroi ba da’ö wa lö la’ohe nono mbanua Yehowa ba Mbabilona Sebua me döfi 1918.

HAMEGA LA’OHE NONO MBANUA LOWALANGI BA MBABILONA?

8. Hadia zalua me no mate ndra sinenge? (Faigi gambara ba wamobörö wamaha’ö.)

8 Me Fendrakose 33 M, ngahönö niha Keriso si bohou labayoini eheha ni’amoni’ö. Tobali ira ”mado nituyu, ere salaŵa, soi ni’amoni’ö, banua tana khö Lowalangi”. (Baso I Fetero 2:9, 10.) Ira sinenge, lahaogö larorogö mbanua niha Keriso sagötö fa’aurira. Hiza’i, me no mate ndra sinenge andre, so ösa ndra matua ba mbanua niha Keriso lafaha’ö mbua gera-era sofaya ba la’aröu’ö niha nifaha’ö moroi ba zindruhu. Ira matua andre, la’omasi’ö wamaha’ö Aristoteles hegöi Plato ba labörögö lafaha’ö mbua gera-erara moroi na la’oguna’ö zindruhu ba Daromali Lowalangi. (Halöwö Zinenge 20:30; II Tesalonika 2:6-8) Ato moroi ba gotaluara niha si tohude hegöi ira satua ba mbanua niha Keriso. Andrö, lafazökhi sambua ngawawa satua niha Keriso, hewa’ae iwa’ö khö ndra nifaha’önia Yesu, ”Si fatalifusö ami fefu.”—Matai’o 23:8.

Niha Keriso nibayoini si lö faröi hulö simane gandru ba huhuo Yesu ba laforege ena’ö lö aetu lafosumange Lowalangi

9. Tutunö hewisa agama Keriso selungu falulu fohalöwö khö ndra samatörö Romawi. Hadia lua-luania?

9 Me döfi 313 M, mamatörö Kaisar Konstantin ba Imperium Romawi sanömba adu ba latehegö ba huku niha Keriso selungu tobali sambua agama. Aefa da’ö, ibörögö falulu fohalöwö Gereja ba wamatörö Romawi. Duma-dumania, ifazökhi rafe Konstantin ba zondrönia’ö agama, nifotöi Konsili Nicea. Me no aefa rafe, ibe’e ba nahia wanibo’ö ere Arius börö me lö faduhu dödönia wa Yesu andrö Lowalangi. Ba gafuriata, Theodosius tobali Kaisar Romawi, ba Gereja Katolik tobali agama nitehegö ba Imperium Romawi. Itutunö ahli sejarah wa sanömba adu ba Romawi tobali ”niha Keriso” ba ginötö wamatörö Kaisar Theodosius. Hiza’i, sindruhunia me götö da’ö, niha Keriso selungu faduhu dödöra ba wamaha’ö fanömba adu, andrö wa no fao ira ba Mbabilona Sebua. Hewa’ae simanö, so niha Keriso nibayoini si lö faröi. Ya’ira hulö simane gandru ba huhuo Yesu. Niha si lö faröi andre laforege ena’ö lö aetu lafosumange Lowalangi, hiza’i lö ato zamondro-ndrongo hadia nifa’emara. (Baso Matai’o 13:24, 25, 37-39.) Sindruhu-ndruhu no la’ohe ira ba Mbabilona!

10. Hadia mbörö wa ibörötaigö fatimba ba dödö niha wamaha’ö ba gereja?

10 Ngaotu fakhe me no aefa götö Keriso, ato nasa zi tola mombaso Sura Ni’amoni’ö ba li Yunani hegöi Latin. Tola lafagölösi wamaha’ö Daromali Lowalangi ba wamaha’ö gereja. Ba ginötö la’ila wa faya wamaha’ö ba gereja, latimbagö da’ö. Hiza’i, tobali de’ala khöra na latutunö ba niha mbua gera-erara ba tola manö labunu ira na lafalua da’ö.

11. Hadia nifalua gereja irege abua ba niha wombaso Sura Ni’amoni’ö?

11 Itugu ara, lö ato niha sangoguna’ö li Yunani mazui Latin. Ira sondrönia’ö ba gereja, lö latehe lafo’eluaha Daromali Lowalangi ba li sasese la’oguna’ö niha ba ginötö da’ö. Lua-luania, ha ira sondrönia’ö hegöi niha satua-tua si tola mombaso Sura Ni’amoni’ö, ba so ösa moroi ba gotalua ndra fandrita lö la’ila sibai mombaso mazui manura ba li da’ö. Haniha manö zi lö fao dödö ba wamaha’ö gereja tola manö abölö-bölö lahuku ira. Andrö, owulo niha Keriso nibayoini si lö faröi ba ngawawa side-ide ba nahia si lö la’ila niha ba so moroi ba gotaluara si tebai fao na owulo ira. Fagölö simane niha Yahudi ni’ohe ba Mbabilona, lö toföfö wohalöwö niha nibayoini ya’ia da’ö ”ere salawa” molo’ö zi no latatugöi. Sindruhu-ndruhu lafaigi-faigi fefu nifaluara niha Mbabilona Sebua!

SO DANI IREGE SO DÖTÖNAFÖ

12, 13. Hadia dombua dani zame’e dötönafö fangefa ba niha Keriso sindruhu? Tutunö.

12 Hadia tola lö labini-bini’ö lafosumange Lowalangi ira niha Keriso ba lala nitatugöi Lowalangi? Tola! So dombua dani si tohude irege so dötönafö. Si föföna, lasöndra mesin si bohou si tola lagati-gati hurufonia. Fatua lö musöndra mesin da’a te me döfi 1450, lasura tanga Zura Ni’amoni’ö, ba lö aoha wamalua da’a. Samösa sanura satua-tua, ifuli isura sambua Zura Ni’amoni’ö, fulu waŵa wa’ara! Lasura ia ba perkamen mazui ba garate moroi ba guli gurifö. Lua-luania, lö oya tefazökhi Zura Ni’amoni’ö ba ebua sibai mbölinia. Hiza’i, börö me so mesin cetak hegöi garate, samösa niha satua-tua tola ifazökhi töra 1.300 nga’örö ero ma’ökhö!

Mesin cetak nisöndra ba ira samo’eluaha Sura Ni’amoni’ö si lö fa’ata’u mame’e dötönafö wa te’efa’ö moroi ba Mbabilona (Faigi ngenoli si-12, 13)

13 Si dua ya’ia da’ö famo’eluaha Zura Ni’amoni’ö. Te me döfi 1500, so ösa ndra matua si lö fa’ata’u, lafo’eluaha Daromali Lowalangi ba li sasese la’oguna’ö niha. Lafalua halöwö da’a hewa’ae la’ila wa tola manö labunu ira. Ata’u ndra sondrönia’ö ba gereja. Hadia mbörö? Ata’u ira na so niha satulö tödö sombaso Zura Ni’amoni’ö ba lira samösa, ba lasofu-sofu, ’Hezoso wamaha’ö api penyucian ba Zura Ni’amoni’ö? Hezoso lasura ba Zura Ni’amoni’ö wa lö tola lö’ö labe’e gefe khö ndra fandrita ba wogo’o zi mate? Hezoso ba Zura Ni’amoni’ö zanguma’ö sanandrösa khö paus mazui kardinal?’ Oya wamaha’ö sofaya ba gereja te’odane-dane ba wamaha’ö Aristoteles hegöi Plato, sauri ngaotu fakhe fatua lö Keriso. Mofönu sibai ndra sondrönia’ö gereja na so zanofu-nofu khöra da’ö. Labunu niha si lö manema’ö wamaha’öra. Edöna ndra sondrönia’ö ba gereja ba wombatogö niha ba wombaso Sura Ni’amoni’ö hegöi fanofu-nofura, ba mofozu nifaluara. Hiza’i, so ösa niha si lö fa’ata’u, latimbagö wamatörö Mbabilona Sebua andre. Lasöndra zindruhu moroi ba Daromali Lowalangi, ba omasi ira na itugu oya nasa ni’ilara! No ahatö wangefa’ö moroi ba agama sofaya!

So ösa ndra matua si lö fa’ata’u, lafo’eluaha Daromali Lowalangi ba li sasese la’oguna’ö niha

14. (a) Hadia nifalua niha somasi mamaha’ö ya’ia ba Zura Ni’amoni’ö? (b) Tutunö wamorege nifalua dalifusöda Russell ba wangalui zindruhu.

14 Ato niha somasi mombaso, lafaha’ö ira ba Zura Ni’amoni’ö, ba lafatunö ba niha hadia zi no lafaha’ö ira. Lö omasi ira na sondrönia’ö ba gereja zanutunö khöra hadia zinangea lafaduhusi tödö. Andrö, fatewu ira ba mbanua bö’ö ena’ö tola lafaha’ö ira ba Zura Ni’amoni’ö. Duma-dumania ba Amerika Serikat. Me döfi 1870, Charles Taze Russell ba ira awönia si lö atoto labörögö la’abakhai’ö wamaha’ö ba Zura Ni’amoni’ö. Si föföna, i’alui Russell agama samaha’ö zindruhu. Ihaogö ifagölösi wamaha’ö Zura Ni’amoni’ö ba wamaha’ö agama Keriso soya hegöi agama bö’ö. I’ila wa lö hadöi sambua moroi ba agama andrö solo’ö Daromali Lowalangi. Samuza ma’ökhö, fahuhuo ia khö sondrönia’ö gereja ba mbanua andrö. Idöna-döna talifusöda Russell ena’ö fao göi dödö ndra sondrönia’ö andrö ba zindruhu nisöndrania hegöi ira awönia, ba lafaha’ö zindruhu andrö ba gerejara. Hiza’i, lö edöna dödö ndra sondrönia’ö agama andrö. Lö ara aefa da’ö, la’ila Ono Zekola ba Zura Ni’amoni’ö wa tebai fao ira ba agama sofaya ba wamosumange Lowalangi.—Baso II Korindro 6:14.

15. (a) Hamega la’ohe niha Keriso ba Mbabilona? (b) Hadia manö wanofu-nofu nitutunöda ba wamaha’ö ba migu fönada?

15 Ba wamaha’ö andre, tafaha’ö ita wa niha Keriso sindruhu la’ohe ira ba Mbabilona lö ara me no mate ndra sinenge. Hewa’ae simanö, moguna ta’ila wanema li ba wanofu-nofu andre: Hewisa tola ta’ila wa sindruhunia laforege ira niha nibayoini ena’ö aheta ira moroi ba Mbabilona Sebua fatua lö döfi 1914? Hadia atulö wa lö omasi Yehowa khö nono mbanuania börö me ahou ira ba wanuriaigö sagötö alua Wasuwöta Gulidanö I? Hadia so ndra talifusöda niha Keriso ba götö da’ö si fao ba politik ba lö omuso dödö Yehowa khöra? Safuria, na no la’ohe niha Keriso ba agama sofaya me no mate ndra sinenge, hamega te’efa’ö ira? Fanofu si sökhi andre tebe’e wanema linia ba wamaha’ö ba migu fönada.