Ankan kxpulakni

Ankan kliputsan

Kamaxtuka niku xakapukswa

Kamaxtuka niku xakapukswa

«[Jehová] kamaxtun kkapukswa chu kalin kxastlan xkgakganat» (1 PED. 2:9).

TAKILHTLIN: 43, 28

1. ¿Tuku lalh akxni malakgsputuka Jerusalén?

KATA 607 akxni nina xmin Cristo mapakgsina xalak Babilonia chu lhuwa ksoldados akgchipakgolh Jerusalén. Biblia wan pi uma mapakgsina kamakgnilh lakchixkuwin tiku kajku kamanan xwankgonit chu na ni kalakgalhamalh lakpuskatin, lakgkgolon chu tiku xtatatlakgo. Chu alistalh «lhkuyulh xchik xaxlikana Dios, chu lakpankxli xpatsaps Jerusalén, chu lhkuyukgolh putum torres niku xtawilakan chu putum tuku lu lilakgatit xwanit» (2 Crón. 36:17, 19).

2. ¿Tuku xkawaninit Jehová judíos chu la xkakitaxtunilh?

2 Akxni malakgsputuka Jerusalén ni kaks kamalakawanilh judíos. ¿Tuku xlakata? Xlakata Dios lhuwa palakachuwinanin xkamalakgachaninit lata makgasa, xkamakatsininit pi babilonios xʼamakgolh akgchipakgo komo chuntiya xkgalhakgaxmatmakganankgolh. Xlakata uma lhuwa judíos xʼamakgolh nikgo chu lhuwa xkachilinka kBabilonia (Jer. 15:2). ¿La xwanit xlatamatkan akxni tachin xkalinkanit kʼatanu país? ¿Xtatalakxtumi xlatamatkan xapulana kstalaninanin Cristo chuna la Judíos tiku xlamakgolh kBabilonia? Komo chuna, ¿tuku kilhtamaku chuna lalh?

LATAMAT KʼATANU PAÍS

3. ¿La ni tatalakxtumi xlatamatkan judíos kBabilonia chu israelitas kʼEgipto?

3 Jehová kawanilh judíos pi akxni xkachilinka xlismanikgolh xlatamatkan chu xlipaxuwakgolh. Dios limaklakaskilh Jeremías chu kawanilh: «Katlawatit chiki chu anta katawilatit, kachananantit chu kawatit tuku namakgalayatit». Chu na kawanilh: «Kaputsatit takaksni xla lanka kachikin niku kachilipinkanitantit, chu katlawanitit oración Jehová xpalakata uma kachikin, komo nakgalhi takaksni na nakgalhiyatit takaksni» (Jer. 29:5, 7). Judíos tiku kgalhakgaxmatkgolh Jehová tlan latamat kgalhikgolh maski ni kxkachikinkan xlamakgolh. Babilonios atsinu ni putum kamaxkikgolh talakaskin judíos pi xakstukan xlakkaxtlawakgolh xtaʼakglhuwitkan chu tlan xlatapulikgolh xlikalanka país. Ama kilhtamaku, Babilonia lu xlakaskinka xwanit xlakata nastanankan chu natamawanankan. Wilakgolh xalakgmakgan tatsokgni niku wan pi lhuwa judíos lu tlan stananin xwankgonit chu lu xkatsinikgo tlawakgo xtaskujutkan. Asta wi tiku lhuwa tumin kgalhikgolh. Xlatamatkan judíos ni chuna xwanit la xlatamatkan israelitas tiku skujnin xlitaxtukgonit kʼEgipto akglhuwa ciento kata (kalikgalhtawakga Éxodo 2:23-25).

4. 1) ¿Tiku na tachin kalinka chuna la tiku nitlan xlikatsikgo? 2) ¿Tuku xlakata judíos tiku ni xmakgxtakgnankgo nila putum xmakgantaxtikgo Limapakgsin?

4 Makgapitsi judíos tiku ni xmakgxtakgkgo Dios na tachin kalinka. Maski nitu xtlawakgonit, na watiya tapatin kgalhikgolh la amakgapitsi judíos. Xlikana pi judíos xkgalhikgo putum tuku xmaklakaskinkgo xlakata tlan xlatamakgolh. Pero ¿la xkakninanikgolh Jehová? Templo chu pumakamastan xmalakgsputukanit, chu sacerdotes nialh liwana xkalakkaxwilikanit. Maski chuna, makgapitsi judíos tiku ni xmakgxtakgnankgo tlawakgolh chuna la xmatlanikgo xlakata chuntiya xkgalhakgaxmatkgolh xLimapakgsin Dios. Akgtum liʼakxilhtit, Daniel, Sadrac, Mesac chu Abednego ni wakgolh liwat nema Dios xkawaninit pi ni xliwatkan. Chu Biblia wan pi Daniel putum kilhtamaku xtlawani oración Dios (Dan. 1:8; 6:10). Maski judíos tiku ni xmakgxtakgnankgo xtlawaputunkgo xLimapakgsin Dios, nila putum xmakgantaxtikgo. ¿Tuku xlakata? Xlakata tiku xkamapakgsi ni xkakninanikgo Jehová.

Putum tuku wan Dios kgantaxtu

5. 1) ¿Tuku kamalaknunilh Jehová kskujnin? 2) ¿Tuku xlakata tuwa xkanajlakan tuku xwanit Jehová?

5 ¿Xtawilapa kilhtamaku akxni israelitas tlan xkakninaniparakgolh Jehová chuna la xwan Limapakgsin? Ama kilhtamaku lu tuwa xtasiya, xlakata babilonios nikxni xkamakgxtakga tiku xkachilin. Pero Jehová xkawaninit kskujnin pi x’ama kalakgmaxtu. Tuku xkamalaknuninit makgantaxtilh, chuna la makgantaxti putum tuku wan pi natlawa (Is. 55:11).

¿MILH KILHTAMAKU KSTALANINANIN CRISTO XKA’AKGCHIPANIT BABILONIA?

6, 7. ¿Tuku xlakata kililakgpalitkan chuna la akgatekgsaw akxni xaLanka Babilonia akgchipalh xkachikin Dios?

6 ¿Minit kilhtamaku nachuna titaxtukgonit kstalaninanin Cristo chuna la kachilinka judíos kBabilonia? Akglhuwa kata revista Makatsinina xlichuwinan pi kstalaninanin Cristo tiku ni xmakgxtakgnankgo xka’akgchipanit Babilonia kkata 1918 chu xlakgtaxtukgonit kkata 1919 (kaʼakxilhti recuadro «¿Tuku kilhchanima?»). K’uma artículo chu nema aku mima nalichuwinanaw tuku xlakata xlitalakgpalit uma ta’akgatekgsni.

Lhuwa kilhtamaku xtsankga akxni natsuku xaPulana Guerra xLikalanka Katiyatni, tiku xatalaksakni tsukukgolh taxtukgo knixaxlikana takanajla

7 Kalakapastakwi pi xaLanka Babilonia, kilhchanima putum takanajla nema nixaxlikana. Pero ¿tlan nawanaw pi Babilonia akgchipalh xkachikin Dios kata 1918? Ni. Xlikana pi ama kilhtamaku kaputsastalanika xatalaksakni. Pero ama kilhtamaku wa kaputsastalanikgolh mapakgsinanin, ni wa takanajla. Lhuwa kilhtamaku xtsankga akxni natsuku xaPulana Guerra xLikalanka Katiyatni, tiku xatalaksakni tsukukgolh taxtukgo knixaxlikana takanajla. Liwana tasiya pi xaLanka Babilonia ni tsukulh akgchipa xkachikin Dios kkata 1918.

¿TUKU KILHTAMAKU XKAʼAKGCHIPAKANIT KSKUJNIN DIOS?

8. ¿Tuku lalh akxni nikgolh apóstoles? (Kaʼakxilhti xapulana dibujo).

8 Kpaskua xla Pentecostés kata 33, miles latamanin tiku xkanajlakgonit kalilaksakka espíritu santo. Umakgolh latamanin litaxtukgolh xatalaksakni «lu xlakaskinka sacerdotes, akgtum xasanto kachikin, akgtum kachikin xatalaksakni» (kalikgalhtawakga 1 Pedro 2:9, 10). Apóstoles liwana xkuentajtlawakgo congregaciones akxni xlamakgolhku. Pero akxni nikgolh, makgapitsi xalak congregación tsukukgolh masiyakgo nixaxlikana talakapastakni xlakata nakaʼakgskgawikgo kstalaninanin Cristo. Umakgolh lakchixkuwin lu xlakgatikgo xtalakapastaknikan filósofos la Aristóteles chu Platón. Wa xlakata tsukukgolh masiyakgo uma talakapastakni chu ni wa xaxlikana xTachuwin Dios (Hech. 20:30; 2 Tes. 2:6-8). Lhuwa superintendentes xlitaxtukgo chu xkalakgayawakanit lu xlakaskinka taskujut kcongregaciones. Maski Jesús xkawaninit pi putum linatalan xlaliʼakxilhkgolh, tsinu tsinu lakgpalikgolh xtapuwankan (Mat. 23:8).

Xatalaksakni tiku ni xmakgxtakgnankgo, litaxtukgolh la trigo nema lichuwinalh Jesús.

9. Kalichuwinanti la tsukulh talalin mapakgsina xalak Roma nixaxlikana kstalaninanin Cristo chu la kitaxtulh.

9 Kkata 313 akxni xninita Cristo, emperador Constantino mapakgsina xlitaxtu kRoma niku xkakninanikan nixaxlikana dioses. Constantino tatayalh nixaxlikana takanajla. Akxni chuna xlanita, nixaxlikana takanajla chu mapakgsina xalak Roma akxtum skujkgolh. Akgtum liʼakxilhtit wa akxni Constantino katatamakxtumilh xpulalinanin takanajla. Uma tamakxtumit litalakgapasli Concilio de Nicea. Akxni xtatlawanita ama tamakxtumit, Constantino tlakgaxtulh kxpaís chatum sacerdote tiku xwanikan Arrio xlakata ni tatayalh talakapastakni pi Jesús wa Dios. Akxni xtitaxtunita kilhtamaku, emperador xalak Roma Teodosio limapakgsinalh pi putum latamanin católicos xlitaxtukgolh niku xmapakgsinan. Tiku lichuwinankgo tuku lanita makgasa, wankgo pi Roma la kstalanina Cristo litaxtulh kxkilhtamaku Teodosio. Pero ama kilhtamaku tiku nixaxlikana kstalaninanin Cristo xmakgamakglhtinankgonita nixaxlikana tamasiy chu na xmakgtapakgsikgoya kxaLanka Babilonia. Maski chuna, xwilakgolhku xatalaksakni tiku ni xmakgxtakgnankgo chu xlitaxtukgo la trigo nema lichuwinalh Jesús. Lu liskujkgolh xlakata liwana nakakninanikgo Dios, maski ni lhuwa tiku kakgaxmatnikgolh (kalikgalhtawakga Mateo 13:24, 25, 37-39). Xlikana pi kstalaninanin Cristo tiku ni xmakgxtakgnankgo xkaʼakgchipanit xaLanka Babilonia.

10. ¿Tuku xlakata makgapitsi latamanin xlakgmakgankgo tuku xmasiya takanajla católico?

10 Akxni xtitaxtunita akglhuwa ciento kata akxni xninita Cristo, lhuwa latamanin tlanku xlikgalhtawakgakgo Biblia ktachuwin griego o klatín. Wa xlakata tlan xtamalakxtumikgo xTachuwin Dios chu xtamasiy takanajla católico. Akxni makgapitsi latamanin xʼakxilhkgo kBiblia pi xtamasiy pusikulan nixaxlikana, xlakgmakgankgo. Pero kalipekua xwilikgo xlatamatkan komo xkalitachuwinankgolh amakgapitsin tuku xlakpuwankgo. Komo chuna xtlawakgolh xkamakgnika.

11. ¿Tuku tlawalh pusikulan xlakata latamanin ni nalikgalhtawakgakgo Biblia?

11 Titaxtulh kilhtamaku, atsinu ni putum latamanin nialh chuwinankgolh griego o latín. Chu tiku xpulalinkgo pusikulan ni mastakgolh talakaskin pi xmatitaxtika Biblia ktachuwin nema xchuwinankgo latamanin. Uma tlawalh pi kajwatiya tlan xlikgalhtawakgakgolh Biblia tiku xpulalinkgo takanajla o kaj makgapitsi latamanin tiku xkgalhtawakgakgonit. Asta makgapitsi sacerdotes ni liwana xkatsinikgo kgalhtawakgakgo chu tsokgnankgo. Komo wi tiku nitlan xtlawa tuku xmasiya takanajla católico, xmalakgaxokgekan. Xatalaksakni tiku ni xmakgxtakgnankgo ni klhuwakan xtamakxtumikgo chu xtatsekgkgo, makgapitsi asta nila xtamakxtumikgo. Chuna la titaxtukgolh judíos tiku xkachilinkanit kBabilonia, «xlakaskinka sacerdotes» xatalaksakni nila xkakninanikgo Dios la xtalakkaxtawilanit. Xlikana, xaLanka Babilonia xkaʼakgchipanit latamanin.

XʼANAN TAKGALHKGALHIN

12, 13. ¿Tuku xlakata pulaktiy takgalhkgalhin xkgalhikgo kstalaninanin Cristo?

12 ¿Xtawilapa kilhtamaku akxni kstalaninanin Cristo tlan xkakninaniparakgolh Dios chuna la xlakaskin? Chuna. Pulaktiy tuku xlakata tlan xkgalhikgolh takgalhkgalhin. Xapulana takgalhkgalhin tsukulh kata 1450 akxni tlawaka xapulana imprenta, akgtum máquina nema x’imprimirli libros. Akxni nina xtlawakan imprenta, kamakan xtsokgkan Biblia. Lu tuwa taskujut xwanit. Chatum lataman tiku lu xkatsini, akgkaw papa’ xlitsokgxtu maktuminika Biblia. Nachuna, copias nema xtatlawa xtamaklakaskin pergamino o xla xuwa. Wa xlakata ni lhuwa biblias x’anan chu lu laktapalaxla xwanit. Pero xlakata tlawaka imprenta chu kapsnat, tiku lu xkatsini, tlan xmaxtu liwaka 1,300 páginas akgtum kilhtamaku.

Xaxlikana kstalaninanin Cristo kgalhiparakgolh takgalhkgalhin xlakata xkalakgmaxtuka kBabilonia, xlakata tlawaka imprenta chu xwilakgolh lakchixkuwin tiku ni xpekuankgo chu kuenta xtlawakgo xtaskujutkan akxni matitaxtikgolh Biblia k’atanu tachuwin. (Kaʼakxilhti párrafos 12 chu 13).

13 Xlipulaktiy wa xlakata tsukuka matitaxtikan Biblia k’atanu tachuwin. Max kata 1,500, makgapitsi latamanin tiku ni xpekuankgo matitaxtikgolh Biblia kmakgapitsi tachuwin nema xchuwinankgo latamanin, maski xkatsikgo pi katuwa xwilimakgolh xlatamatkan. Xpulalinanin takanajla lu ksitsikgonit. ¿Tuku xlakata? Xpekuankgo xlakata latamanin tiku xlikana xkatsiputunkgo xaxlikana xlikgalhtawakgakgolh Biblia chu xkakgalhskinka: «¿Niku wan kBiblia pi wi purgatorio? ¿Niku wan kBiblia pi naxokgonikan sacerdote xlakata natlawani misa tiku ninita? ¿Niku lichuwinan Biblia xlakata papas chu cardenales?». Lhuwa nema nixaxlikana tamasiy xalak pusikulan takilhtinit kxtalakapastaknikan Aristóteles chu Platón, tiku akglhuwata ciento kata xnikgonita akxni nina xmin Cristo. Xpulalinanin nixaxlikana takanajla lu ksitsikgo xlakata latamanin ni xmakgamakglhtinankgo tuku xmasiyakgo. Wa xlakata kamamakgnininankgolh lhuwa lakchixkuwin chu lakpuskatin. Ni xlakaskinkgo pi latamanin xlikgalhtawakgakgolh Biblia chu xtlawakgolh takgalhskinin. Chu atsinu ni putum kilhtamaku matlanikgolh. Maski chuna, lhuwa latamanin ni pekuanikgolh xaLanka Babilonia. Xtekgskgonit tuku xlikana masiya xTachuwin Dios chu tlakg xkatsiputunkgo. Nialh makgas x’amakgolh lakgtaxtunikgo nixaxlikana takanajla.

Makgapitsi tiku ni xpekuankgo matitaxtikgolh Biblia kmakgapitsi tachuwin nema xchuwinankgo latamanin

14. 1) ¿Tuku tlawakgolh latamanin tiku xlakputsananiputunkgo Biblia? 2) Kalichuwinanti la putsalh tala Russell xaxlikana xalak Biblia.

14 Lhuwa latamanin xlikgalhtawakgaputunkgo chu xlakputsananiputunkgo Biblia, chu xkalitachuwinamputunkgo amakgapitsin tuku xkatsinimakgolh. Ni xlakaskinkgo pi xpulalinanin takanajla xkawanikgolh tuku xkanajlakgolh. Wa xlakata tsalakgolh kmakgapitsi kachikin niku tlan xlakputsananikgolh Biblia. Pulaktum wa Estados Unidos. Anta xlama Charles Taze Russell. Kata 1870, xla chu amakgapitsi latamanin liwana tsukukgolh lakputsananikgo Biblia. Tala Russell pulana xkatsiputun tuku takanajla xmasiya xaxlikana. Liwana akxilhli xtamasiykan tiku xwankgo pi kstalaninanin Cristo chu atanu takanajla xlakata tuku wan Biblia. Tunkun akxilhli pi ni akgtum takanajla liwana xmasiya tuku wan xTachuwin Dios. Akgtum kilhtamaku katachuwinalh tiku xpulalinkgo takanajla tiku lakatsu xwilakgolh xlakata xaxlikana nema xla chu xcompañeros xtekgskgonit kBiblia. Tala Russell xlakpuwan pi umakgolh xpulalinanin takanajla tlan xtlawakgolh uma xaxlikana, chu xmasiyakgolh kxtakanajlakan. Pero xlakan ni lakaskinkgolh. Tunkun akgatekgskgolh xLikgalhtawakgananin Biblia pi nila akxtum xtakakninanikgolh Dios tiku xtapakgsikgo knixaxlikana takanajla (kalikgalhtawakga 2 Corintios 6:14).

15. 1) ¿Tuku kilhtamaku Babilonia ka’akgchipa xaxlikana kstalaninanin Cristo? 2) ¿Tuku takgalhskinin nakgalhtiyaw k’atanu artículo?

15 K’uma artículo lichuwinanitaw pi xaxlikana kstalaninanin Cristo ka’akgchipalh Babilonia akxni nilh x’awatiya apóstol. Pero tsankga nakgalhtiyaw umakgolh takgalhskinin: ¿Tuku xlakata wanaw pi akxni atsinu xtsankga natakgatsi kata 1914, xatalaksakni xtaxtumakgolha kxaLanka Babilonia? ¿Xkasitsininit Jehová kskujnin xlakata ni lhuwa xlichuwinankgonit akxni lalh xaPulana Guerra xLikalanka Katiyatni? ¿Makgxtakgkgolh Jehová makgapitsi natalan ama kilhtamaku chu nialh talalinkgolh? Chu komo kstalaninanin Cristo ka’akgchipalh nixaxlikana takanajla akxni nikgolh apóstoles, ¿tuku kilhtamaku kalakgmaxtuka? K’atanu artículo nalichuwinanaw xlakata uma.