1, 2. Mwanda waka i kya mvubu kukankamika bakwabo?

CRISTINA, wa myaka 18 unena’mba: “Bambutwile bami kebankankamikangapo, inoko bantopekanga bininge. Kadi binenwa byabo binsansanga. Banenanga’mba nkyakudile, i kutupu byombwanya, ne amba ne kikata. O mwanda divule dine ndilanga’nka kudila ne kupela kwibaneneja. Nemonanga bu wa bule.” ^[1] (Tala bilembwa bya ku mfulo.) Būmi bubwanya kwikala bukomo shi i kutupu wa kwitukankamika!

² Pano, Tulangulukilei pa muswelo otubwanya kukwasha bakwabo bininge shi twibakankamika. Rubén unena’mba: “Mu myaka mivule nadi nekonda na milangwe ya kwimona bule. Inoko, difuku dimo, twasapula na mukulumpe umo mwine waumwene amba nkibūkilepo biyampe. Wauntejeje bya lusa ponadi nesamba. Kupwa waumvuluja bintu biyampe byonadi nonga. Kadi waumvulwije ne binenwa bya Yesu​—bya amba muntu ense udi na mvubu kupita misolwe mingi. Mvulukanga nyeke kino kisonekwa, kadi kikinkankamika ne pano. Binenwa bya uno mukulumpe byaunkweshe nshinte mumweno wami.”​—Mateo 10:31.

3. (a) Le i bika byānenene mutumibwa Polo mu mwanda utala kukankamika bakwabo? (b) I bika byotusa kubandaula mu kino kishinte?

 ³ Bible unena’mba tufwaninwe kwikankamika batwe bene na bene kitatyi ne kitatyi. Mutumibwa Polo wāsonekēle bene Kidishitu Bahebelu amba: “Dyumukai, banwe banabetu, kekwakikala muntu nansha umo umbukata mwenu wa kutamija mutyima mubi wa kubulwa lwitabijo na kubomboka kudi Leza mūmi; ino mwikankamikei banwe bene na bene difuku ne difuku.” Polo ushintulula mwanda mwine amba: “Kutyina’mba muntu nansha umo umbukata mwenu wakōmijibwa mutyima na bukomo bwa kyongo bwa bubi.” (Bahebelu 3:12, 13) Vuluka mowasangedile bininge pobakukankamikile. Shi ke pano, le i bubinga’ka botudi nabo bwa kukankamikila banabetu? Lelo i bika byotubwanya kwifunda ku kimfwa kya Yehova, kya Yesu, ne kya Polo mu mwanda utala kukankamika bakwabo? Ne i mu miswelo’ka motubwanya kwikankamika batwe bene na bene? Lekai tubandaule bino bipangujo.

4. I bāni basakilwa kukankamikwa? Mwanda waka dyalelo bantu bavule kebakankamikangapo bakwabo?

⁴ Batwe bonso tusakilwa kukankamikwa. Kadi kukankamika bana i kisakibwa kya pa bula ku bambutwile. Mwadimu witwa bu Timothy Evans ushintulula’mba, bana “basakanga kukankamikwa enka musakilanga mityi kutūtwa mema.” Ubweja’ko amba: “Shi mwana wakankamikwa, wimonanga bu udi na mvubu ne amba bamusangedile.” Ino byotudi mu “mafuku a mfulo,” bantu bavule i ba kwisakila kadi kebadipo na “kisanso kya bu muntu” abo bene na bene. (2 Temote 3:1-5) Bambutwile bamo kebakankamikangapo babo bana mwanda nabo kebadipo bebakankamika kudi bambutwile babo. Ne bakulu nabo basakilwa kukankamikwa, inoko kino kekivudilepo kulongeka. Kimfwa, bavule betompwejanga amba kebebafwijanga’kopo pa byobalonga ku kaji.

5. Le i muswelo’ka otubwanya kukankamika bakwabo?

⁵ Tubwanya kukankamika bakwabo na kwibafwija’ko pa kintu kiyampe kyobalonga. Kadi tubwanya kukankamika bakwabo na kwibatelela ngikadilo yabo miyampe ne kwibasenga pobadi mu ngikadilo ya bulanda ne kutyumukwa mutyima. (1 Tesalonika 5:14) Byotwitananga divule na batutu ne bakaka, nanshi tudi na mikenga mivule ya kwibakankamika. (Tanga Musapudi 4:9, 10.) Pano wiipangule amba: ‘Le ndekanga bakwabo bemwene kyonebalēmekele ne kwibasanswa? Le noñanga kino ponso pobibwanika?’ Vuluka, Bible unena’mba: “Kinenwa kinenwa ponka pa kitatyi pakyo, e! kunengela’kyo.”​—Nkindi 15:23.

6. Mwanda waka Satana usakanga kutyumuna bantu ba Leza mutyima? Leta kimfwa kilombola mwaātompēle kulonga kino.

⁶ Nkindi 24:10 inena’mba: “Shi upungile mu difuku dya tusua, bukomo bobe i butyetye.” Satana uyukile amba shi tutyumukwe mutyima, nabya kipwano kyetu na Yehova kikazoza. Wātompele kutyumuna Yoba mutyima na kumubeleka luba lukomo. Inoko nkuku mibi ya Satana yākankelwe. Yoba wāshele ulamate kudi Yehova. (Yoba 2:3; 22:3; 27:5) Batwe netu tubwanya kulwa na Satana ne kumukomena. Shi twendelele kukankamika ba mu kyetu kisaka ne batutu ne bakaka mu kipwilo, nabya tukekwasha batwe bene na bene twikale na nsangaji ne kufwena bininge kudi Yehova.

7, 8. (a) Lelo Yehova wākankamikile bantu namani? (b) Lelo bambutwile babwanya namani kwiula kimfwa kya Yehova? (Tala kifwatulo ku ngalwilo.)

⁷ Yehova ukankamikanga bantu. Mulembi  wa Ñimbo ya Mitōto wāsonekele amba: “Yehova udi pa bwipi na boba ba mutyima mutyumuke, kadi upandijanga bano namino ba mushipiditu wa kwisasapo.” (Ñimbo ya Mitōto 34:18) Mupolofeto Yelemia paākwetwe moyo ne kutyumukwa mutyima, Yehova wāmulaile amba ukamukwasha. (Yelemia 1:6-10) Yehova wātumine mwikeulu akankamike Danyele, mupolofeto mununu. Uno mwikeulu wātelele Danyele bu “muntu muswibwe nakampata.” (Danyele 10:8, 11, 18, 19) Lelo nobe ubulwe’po kukankamika batutu ne bakaka mu uno muswelo, kubadila’mo bapania ne banunu kebakibwanyapo kulonga bintu na mobadi bebilongela pa kala?

⁸ Nansha Yesu byaādi wikele pamo na Yehova mu bula bwa myaka mivule, ino kitatyi kyādi Yesu pano pa ntanda, Yehova wādi uyukile amba wandi Mwana ukisakilwa kukankamikwa. Yesu wāivwene Shandi wisamba mūlu kitatyi kyaāshilwile mwingilo wandi wa busapudi ne mu bula bwa mwaka wandi wa mfulo pano pa ntanda. Misunsa ibidi mituntulu, Yehova wānenene amba: “Uno’u i wami Mwana, muswedibwe, ondoelelwe.” (Mateo 3:17; 17:5) Na bubine Yesu wākankamikilwe mpata pa kwivwana Shandi umulombola’mba umuswele ne amba umwitembanga. Mwenda mafuku, Yesu wātyumukilwe mutyima mu bufuku bukya ke lufu lwandi. Yehova wāmukankamikile na kutuma mwikeulu amukomeje ne kumusenga. (Luka 22:43) A bambutwile, mubwanya kwiula kimfwa kya Yehova na kukankamika nyeke benu bana. Mwibafwijei’ko pobalonga bintu biyampe. Kadi pobatanwa na matompo ku masomo, longai bukomo bwa kwibakankamika ne kwibakwasha bōminine’o.

9. Le i bika byotubwanya kwifunda pa muswelo wādi wikele Yesu na batumibwa bandi?

⁹ Yesu nandi i mwitushile kimfwa kiyampe kya kwiula. Bufuku bukya ke lufu lwandi, wāoije batumibwa bandi ku maulu ne kwibalombola mvubu ya kwityepeja. Inoko bādi na mitatulo, bēpotomeje mwanda wa kufwila bukata kadi Petelo nandi wēaninye’mba kakashiyepo Yesu nansha dimo. (Luka 22:24, 33, 34) Pa kyaba kya kubambila meso pa bilubo byabo, aye Yesu wādi wibafwija’ko pa mwanda wa kumulamata kobādi bamulamete. Wēbalaile amba bakalonga bintu bikatampe kutabuka byaālongele ne kwibakulupija’mba Yehova wibaswele. (Luka 22:28; Yoano 14:12; 16:27) Tubwanya kwiipangula’mba, ‘Le ngiulanga kimfwa kya Yesu na kufwija’ko bakwabo pa ngikadilo yabo miyampe pa kyaba kya kubambila meso enka pa bilubo byabo?’

10, 11. Lelo Polo wākankamikile namani banababo, ne wādi na mutyima wa kulonga bika?

¹⁰ Mutumibwa Polo wādi wisambila divule banababo māya. Wādi wenda na bamo mu ñendo mu bula bwa myaka mivule kadi wēbayukile senene, nansha nankyo kāsonekelepo myanda itala bilubo byabo. Inoko, wādi wibetemba. Kimfwa, Polo wānenene amba Temote i “mwana muswedibwe kadi mukōkele mudi Mfumwetu” kadi wādi ukulupile amba Temote ukata mutyima ku bisakibwa bya bakwabo. (1 Kodinda 4:17; Fidipai 2:19, 20) Polo wāsapwidile bene Kidishitu ba mu Kodinda amba Tetusa i “mukwetu kadi mwingidi nami mwanda wa kamweno kenu.” (2 Kodinda 8:23) Bine ba Temote ne Tetusa bākankamikilwe pa kuyuka’mba Polo wibetembanga!

¹¹ Polo ne mwendi nandi Banabasa bātūdile būmi bwabo mu kyaka mwanda wa kukankamika banababo. Kimfwa, abo bonso bādi bāyukile amba bantu bavule mu kibundi kya Lesetala bakimba kwibepaya. Nansha nankyo, bākajokele’ko mwanda wa kukankamika bana ba bwanga bashale bakōkele kudi Yehova. (Bilongwa 14:19-22) Mwenda mafuku, Polo wātenwe mu kyaka mu kibundi kya Efisesa na kibumbo kya bantu bakalabale, nansha nabya, wāshikete’mo mafuku mwanda  wa kukankamika banababo. Bilongwa 20:1, 2 unena’mba: “Polo waityija bana ba bwanga, ebiya webakankamika ne kwibashadika, kupwa kaenda mu Masedonya. Aye pa kupwa kupita mu oa matanda’a wenda ukankamika boba badi bekele kwine’kwa na binenwa bivule, waiya mu Ngidiki.”

12. Mwanda waka kutanwa ku kupwila kudi na mvubu?

¹² Yehova witusakilanga biyampe. O mwanda mwine witusoñanyanga kupwila kitatyi ne kitatyi. Ku kupwila kwetu, twifundanga’ko myanda imutala ne kwikankamika batwe bene na bene. (1 Kodinda 14:31; tanga Bahebelu 10:24, 25.) Cristina, utelelwe ku ngalwilo kwa kino kishinte unena’mba: “Binsangajanga bininge ku kupwila i buswe bobanombolanga’ko ne kunkankamika. Kitatyi kimo mfikanga mukōke ku Njibo ya Bulopwe. Amba ntale bakaka baumfwena, baumpamba bīpa ne kunena’mba wi mupopoke. Banombola’mba banswele kadi basangalanga poñendelela ku mushipiditu. Neivwananga biyampe mpata pobankankamikanga uno muswelo!” Bine kukankamika bakwabo kudi na mvubu kotudi batwe bonso!​—Loma 1:11, 12.

13. Mwanda waka enka ne boba ke bengidile Yehova mu bula bwa myaka mivule nabo basakilwa kukankamikwa?

¹³ Nansha boba ke bengidile Yehova mu bula bwa myaka mivule nabo basakilwa kukankamikwa. Vuluka bidi Yoshua. Bene Isalela pobāfikile kubwipi na kutwela mu Ntanda ya Mulao, Yehova wātongele Yoshua ekale mwendeji wabo. Inoko, Yehova wāsapwidile Mosesa akankamike Yoshua nansha byaādi ke mwingidile Yehova myaka mivule. Yehova wānena’mba: “Ino nanshi langa Yoshua, ne kumukankamika, ne kumukomeja, mwanda aye ukatangidila bantu bano’ba kwabuka, kabidi ukebapyanija ntanda’ya, yokamona.” (Kupituluka 3:27, 28) Yoshua wādi usakilwa kukankamikwa, mwanda mwenda mafuku muzo wādi wa kulwa malwi mavule, enka ne kunekenibwa ku bumo. (Yoshua 7:1-9) Dyalelo nadyo, tubwanya kukankamika bakulumpe ne batadi ba bipindi bene bengila bininge mwanda wa kuta bantu ba Leza mutyima. (Tanga 1 Tesalonika 5:12, 13.) Mutadi wa kipindi umo unena’mba: “Kyaba kimo banabetu betutuminanga mikanda ya kwitufwija’ko pa mobasangelanga kitatyi kyotwibapempula. Tulamine ino mikanda kadi twiitangululanga kitatyi kyotukimba kuzoza. Bano banabetu i nsulo ya kukankamikwa kwetu.”

14. Le i bimfwa’ka bilombola’mba i biyampe kufwija’ko bantu kitatyi kyotwibadingila?

¹⁴ Kitatyi kimo, mutumibwa Polo wādingile bene Kodinda. Pobālondele ano madingi, Polo wēbafwijije’ko. (2 Kodinda 7:8-11) Na bubine, binenwa byandi byēbakankamikile bendelele kulonga bilumbuluke. Dyalelo nadyo, bakulumpe ne bambutwile babwanya  kulonda kimfwa kya Polo. Andreas, wa bana babidi unena’mba: “Kukankamika bana kwibakwashanga batame ku mushipiditu ne mu malango. I biyampe kudingila bana na kwibakankamika. Nansha betu bana byobayukile byobya bilumbuluke, ino kulonga bilumbuluke ye ke mwikadilo wabo wa mu būmi mwanda wa kwibakankamika kotwibakankamikanga kitatyi kyonso.”

15. I muswelo’ka umo otubwanya kukankamika bakwabo?

¹⁵ Lombola batutu ne bakaka amba umwene na mvubu bukomo bobalonga ne ngikadilo yabo miyampe. (2 Bilongwa 16:9; Yoba 1:8) Shi tulonga namino, nabya twiulanga Yehova ne Yesu. Bamwene na mvubu kintu kyo-kyonso kyotwibalongela, nansha shi ketukibwanyapo kwikilonga na motwadi twikilongela pa kala. (Tanga Luka 21:1-4; 2 Kodinda 8:12.) Kimfwa, tuyukile amba banunu betu baswe, pa kutanwa ku kupwila ne kutambila mu busapudi kitatyi ne kitatyi, bibalombanga kulonga bukomo. Lelo twibakankamikanga ne kwibafwija’ko pa byonso byobalonga?

16. I kitatyi’ka kyotubwanya kukankamika bakwabo?

¹⁶ Kankamika bakwabo ponso pobibwanika. Ponso palonga muntu kintu kiyampe, mufwije’ko. Kitatyi kyādi Polo ne Banabasa ku Antyioka mu Pishidya, bendeji ba mu shinankonka bēbasapwidile amba: “A bana-balume, banabetu, shi kudi mwanda ukankamika bantu omudi nao, nenai’o.” Polo wāingidije uno mukenga mwanda wa kukankamika bantu. (Bilongwa 13:13-16, 42-44) Shi tukankamika bakwabo, nabo baketukankamika.​—Luka 6:38.

17. I muswelo’ka muyampe wa kufwija’ko bakwabo?

¹⁷ Tela mwanda mupotoloke. Yesu paāfwijije’ko bene Kidishitu ba mu Tyiataila, wātelele mwanda mupotoloke ne kulombola bintu biyampe byobālongele. (Tanga Kusokwelwa 2:18, 19.) I muswelo’ka otubwanya kumwiula? Padi i na kufwija’ko inabana pa muswelo walelele bana bunka nansha byobidi bikomo kwadi. Shi wi mbutwile, ubwanya kufwija’ko bobe bana pa bukomo bobalonga bwa kwingidila Yehova. Wibalombole kintu kiyampe kyowamona mobadi. Shi tutelelela mwanda mupotoloke potukankamika bakwabo, bakayuka’mba kwibakankamika kwetu kutambanga ku mutyima.

18, 19. I muswelo’ka otubwanya kwikwasha batwe bene na bene tufwene bininge kudi Yehova?

¹⁸ Yehova wāsapwidile Mosesa akankamike Yoshua. Shako, dyalelo Yehova kesambengapo netu mpala na mpala pa kukankamika muntu kampanda. Inoko, usangelanga bukomo botulonga bwa kukankamika bakwabo. (Nkindi 19:17; Bahebelu 12:12) Kimfwa, shi tutu wanena dishikulu dya bantu bonso mu kyetu kipwilo, tubwanya kumusapwila kine kyotwasangela mu dishikulu dyandi. Padi byanenene’bya byetukweshe tulwe na makambakano nansha kwivwanija kisonekwa kampanda. Kaka umo walembēle tutu wanenene dishikulu amba: “Nansha byotwesambile’tu nobe mu minite mityetye kete, wamwene mutyima wami mulēmenenwe, waunsengele kadi waunkankamikile. Nsaka uyuke amba powadi wisamba na kanye ku lukala ne potwesambile nobe namwene amba i kyabuntu kitamba kudi Yehova.”

¹⁹ Tukabwanya kwikwasha batwe bene na bene tufwene bininge kudi Yehova shi tulonda madingi a Polo a amba: “Mwikankamikei ne kwitamija nyeke banwe bene na bene, monka momulongelanga kala.” (1 Tesalonika 5:11) Shi ‘twikankamika batwe bene na bene difuku ne difuku,’ nabya tukasangaja Yehova!