1, 2. Hikuyini zi nga zi nene a ku tiyisa hlana vanwani?

CRISTINA, a nga ni 18 wa malembe, i ngalo: “Za kala ku a vapswali va mina va nzi tiyisa hlana; lexi va mahako ku tshama hi ku nzi solasola basi. A magezu yabye ma tshuka ma nzi bayisa nguvu. Ve nzi na ni mapimo ya wunwanana niku nzi nga ta cica, va tlhela vaku nzi xithubwa. Hikwalaho nzi tshamela ku rila nzi tlhela nzi ti miyelela nzi nga bhuli navo. Nzi ti wona na nzi nga vuni nchumu.” ^[1] (Wona tlhamuselo le magumo ka nzima.) Loku a vanwani va nga hi tiyisi hlana a kuhanya a ku nge nanzihi ne ni kutsongwani!

² Zezi ehleketa hi lezi hi nga va vunisako zona vanwani loku hi va tiyisa hlana. Rubén i ngalo: “Hi malembe yo tala, nzi wa ti wona na nzi nga vuni nchumu. Kanilezi ka siku go kari nzi wa xumayela ni dota, gi pola ku zi kona zi nzi karatako. Gi lo nzi ingisela khwatsi a xikhati nzi nga gi phofulela lezi zi nga hi mbilwini ya mina. Hi kulanzela, gi lo nzi alakanyisa zilo za zi nene nzi nga kari nzi maha, gi tlhela gi nzi alakanyisa magezu ya Jesu yaku a munwe ni munwani wa hina i na ni lisima ku hunza vamanjingiri vo tala. A nzi wu rivali a mutsalo lowo, niku wa ha nzi khumba nguvu. A magezu ya dota lego ma nzi vunile nguvu.” — Mateu 10:31.

3. a) Zini lezi mupostoli Paule a nga wula xungetano hi ku tiyisa vanwani? b) Ziwutiso muni hi to wulawula hi zona ka nzima leyi?

 ³ A Biblia gi hi byela ku hi fanele ku tshama hi ku tiyisana. Mupostoli Paule i tsalele maKristu ya maHeberu aku: “Tlharihani vamakabye, ku nga taku yi hi kona ka munwe wa nwina a mbilu yi bihileko yi nga kholwiko, ya ku fularela Nungungulu loyi a hanyako. Khongotelanani a masiku ni masiku.” Paule i lo wula xigelo xa kona aku: “Kasi ku nga nonohiswi ni munwe wa nwina hi kukhohlisa ka kuonha.” (Maheberu 3:12, 13) Ehleketa hi lezi u nga xalalisa zona ka khati go kari u nga tiyiswa hi munwani. Makunu, hi zihi zigelo hi nga nazo za kuva hi tiyisa vamakabye va hina? Hi gonza yini ka ndlela leyi Jehova, na Jesu, na Paule va nga tiyisa hi yona vanwani? Niku hi tihi tindlela to kari leti hi nga tiyisanako hi tona? A hi wulawuleni hi ziwutiso lezi.

4. a) Hi vamani va lavako ku tiyiswa? b) Hikuyini a vanhu vo tala nyamutlha va kalako ku tiyisa vanwani?

⁴ Hontlheni ha lava ku tiyiswa hlana. Hambulezo, a vanana hi vona nguvunguvu zi lavekako ku va tiyiswa hi vapswali vabye. A mugonzisi wo kari a vitwako Timothy Evans i tlhamusela lezaku a vanana “va lava ku tiyiswa hlana a ku fana ni lezi a tisinya ti lavako mati.” I engeta aku: “Loku a nwanana a tiyiswa hlana, i ti wona na a hi wa lisima ni ku ranziwa nguvu.” Kanilezi kota lezi hi hanyako “masikwini yo gumesa,” a vanhu vo tala va khatalela zabye ntsena niku vatsongwani va kombisako liranzo la ntumbuluko hi vanwani. (2 Timote 3:1-5) A vapswali vanwani a va tiyisi vanana vabye hi lezi a vapswali vabyewo va nga kala ku va tiyisa. A vanhu va hombe vonawu va zi lava ku tiyiswa, kanilezi a zi toloveli ku maheka. Hi xikombiso, a vanhu vo tala va khala hi lezi va kalako va nga tshuki va dzunziwa hi lezi va mahako ntirweni.

5. Hi nga va tiyisisa kuyini vanwani?

⁵ Hi nga tiyisa hlana vanwani hi ku va dzunza hi zilo va zi mahileko khwatsi. Hi nga tiyisa hlana vanwani kambe hi ku va byela lezaku va na ni matshamela ya ma nene hi tlhela hi va chavelela loku va karatekile kutani loku va mbhelile ntamu. (1 Va Le Tesalonika 5:14) Kota lezi hi tolovelako kuva zinwe ni vamakabye, hi tshama hi vululekelwe hi tindlela to tala ta ku wula zilo zi to va tiyisa. (Gonza Mutshawuteli 4:9, 10.) Ti wutise lezi: ‘Xana nza byela vanwani ku hikuyini nzi va nyikako lisima nzi tlhela nzi va ranza? Nza maha lezo ni ka xihi xikhati zi kotekako ke?’ Ehleketa hi lezi a Biblia gi wulako: “Yi nanzihisa kuyini a mhaka yi wuliwako hi xikhati xa yona!” — Mavingu 15:23.

6. Hikuyini Satani a lavako ku mbheta ntamu a malanza ya Nungungulu? Nyika xikombiso xa lezi a mahisako zona.

⁶ Mavingu 24:10 i ngalo: “Loku wena u rereka sikwini ga khombo, a ntamu wa wena wu tsongwani.” Satani wa zi tiva ku loku a hi mbheta ntamu, a nga hungula wunghana ga hina na Jehova. I zamile ku mbheta ntamu Joba hi ku mu vangela tixanisa to  tshisa. Kanilezi a mano yakwe yo biha ma lowa hasi. Joba i lo simama a tsumbekile ka Jehova. (Joba 2:3; 22:3; 27:5) Hinawu hi ngalwa na Satani hi mu hlula. Loku hi simama ku tiyisa hlana lava hi tshamako navo laha kaya ni vamakabye bandleni, hi ta vunana ku tshama hi tsakile hi tlhela hi simama kuva ni wunghana go tiya na Jehova.

7, 8. a) Jehova i va tiyisisa kuyini hlana vanhu? b) A vapswali va nga mu pimanyisisa kuyini Jehova? (Wona mufota kusanguleni ka nzima.)

⁷ Jehova wa tiyisa hlana vanhu. A muyimbeleli wa tisimu i tsalile aku: “Jehova i kusuhi ni lava va tshovekileko timbilu; a hanyisa lava va nga ni moya wu panzekileko.” (Tisimu 34:18) A xikhati lexi muprofeti Jeremia a nga chava a tlhela a mbhela ntamu, Jehova i lo tsumbisa ku mu vuna. (Jeremia 1:6-10) Jehova i rumele ngelosi kasi ku ya tiyisa muprofeti wakwe Danieli yi tlhela yi mu byela ku munhu “a ranzekako nguvu.” (Danieli 10:8, 11, 18, 19) Xana u nga tiyisa vamakabye hi ndlela yo fana ni leyo, a ku patsa ni maphayona zinwe ni vamakabye va kulileko lava va kalako va nga ha zi koti ku maha lezi va nga maha kale ke?

⁸ Hambu lezi Jehova na Jesu va nga hanya zinwe hi malembe yo tala, a xikhati lexi Jesu a nga hi laha misaveni, Jehova i zi wonile ku i fanele ku simama a tiyisa hlana N’wana wakwe. Jesu i zwile Papai wakwe na a wulawula hi le tilweni a xikhati a nga sangula ntiro wakwe laha misaveni ni ka lembe go gumesa legi a nga hi laha misaveni. Ka makhati mambiri, Jehova i te: “Loyi hi N’wana wa mina a ranzekako, nzi xaleleko khwatsi ha yena.” (Mateu 3:17; 17:5) Handle ko kanakana Jesu i tiyisilwe nguvu a xikhati a ngazwa Papai wakwe na a wula lezaku wa mu ranza nguvu. Hi nzhako ka xikhati, ka wusiku legi a nga dawa hi manziko wa kona, Jesu i lo karateka nguvu. Jehova i lo mu tiyisa hlana hi ku rumela a ngelosi kasi yi ya mu nyika ntamu ni ku mu chavelela. (Luka 22:43) Vapswali, mu nga pimanyisa Jehova hi ku tolovela ku tiyisa vanana va nwina. Va dzunzeni loku va maha zilo za zi nene. Loku va kumana ni ziringo xikoleni, mahani zontlhe mu zi kotako kasi ku va nyika ntamu waku va zi kota ku timisela.

9. Hi gonza yini ka ndlela leyi Jesu a nga tirisana hi yona ni vapostoli vakwe?

⁹ Jesu yenawu i hi vekele xikombiso xi nene. Ka wusiku legi a nga dawa hi manziko wa kona, Jesu i lo hlambisa mikonzo a vapostoli vakwe a guma a va byela lezaku zi na ni lisima nguvu a ku ti koramisa. Kanilezi va lo simama vava ni matshanza hi ku kanetisana na va lava ku tiva ku himani wa hombe xikari kabye. Pedro i lo ti kukumukisa aku a nga ta tshuka a tsika Jesu. (Luka 22:24, 33, 34) Kanilezi Jesu a nga vekangi kupima ka zihoxo zabye. I lo va dzunza hi lezi va nga simama va tsumbeka kakwe. I lo  va tsumbisa lezaku va wa ta maha zilo za hombe zo hunza lezi a nga mahile, a tlhela a va tiyisekisa lezaku Jehova wa va ranza. (Luka 22:28; Johani 14:12; 16:27) Hi nga ti wutisa lezi: ‘Nza pimanyisa Jesu hi ku dzunza vanwani hi matshamela yabye ya ma nene wutshanwini go yisa kupima ka mina ka zihoxo zabye ke?’

10, 11. Paule i va tiyisisile kuyini vamakabye, niku i wa ti yimisele ku maha yini?

¹⁰ Mupostoli Paule i wa tolovela ku wulawula khwatsi hi vamakabye vakwe. I wa mbhetile malembe yo tala na a enza-enza ni vokari vabye a tlhela a va tiva khwatsi, kanilezi a nga tsalangi zihoxo zabye. I tsalile zilo za ku va dzunza. Hi xikombiso, i wulile lezaku Timote i “nwananga a ranzekileko ni ku tsumbeka Hosini” niku i wa tsumba lezaku Timote i wa ta khatalela vanwani ka lezi zi nga laveka. (1 Va Le Korinte 4:17; Va Le Filipi 2:19, 20) I tlhelile a byela maKristu ya le Korinte aku Titusi “makabye ni xitiri-kulori” a tirelako nwina. (2 Va Le Korinte 8:23) Handle ko kanakana Timote na Titusi va tiyisilwe nguvu a xikhati va nga tiva lezi Paule a nga va wonisa zona!

¹¹ Paule ni mutiri-kulobye Barnabasi va lo veka wutomi gabye mhangweni kasi va tiyisa vamakabye. Hi xikombiso, vontlhe va vambiri va wa zi tiva ku a vanhu vo tala doropeni ga Listra va lava ku va daya. Hambulezo, va lo tlhela Listra kasi ku ya tiyisa vapizani vaswa ni ku va vuna ku simama va tsumbekile ka Jehova. (Mitiro 14:19-22) Hi nzhako ka xikhati, Paule i lova mhangweni le Efesusi hi kota ya xidlemo xo kari xi nga zangarile, hambulezo i lo simama a tshama xikhati xo ringana ku tiyisa vamakabye vakwe. Mitiro 20:1, 2 i ngalo: “Paule i lo vitana vapizani, a va khongotela, a onekana navo, a suka aya Makedonia. Laha a nga wa tsemakanyile lawo matlhelo, a khongotela vamakabye hi magezu yo tala, i lo chikela le Grekia.”

12. Hikuyini zi nga zi nene kuya mitlhanganweni?

¹² Jehova i lava ku hiva ni wutomi go tsakisa. Hi xexo xi mu mahako aku hi fanele ku tlhangana hi kukhanzakanya. Mitlhanganweni ya hina hi gonza hi yena hi tlhela hi tiyisana. (1 Va Le Korinte 14:31; gonza Maheberu 10:24, 25.) Cristina, a kumbukilweko le hehla, i ngalo: “Lexi xi nzi tsakisako nguvu mitlhanganweni ku kombiwa liranzo ni kutiyiswa. A zikhati zinwani nzi chikela Salawini ya Mufumo na nzi karatekile. Kanilezi loku nzi chikela, a vamakabye va xisati va nzi tela va ta nzi angarela vaku a nzi no ku saseka. Va nzi byela ku va nzi ranza va tlhela vaku va tsaka hi lezi nzi kulako hi tlhelo ga moya. A kutiyiswa loko ku valeta kukarateka ka mina hi kutsaka!” Wa li wona lisima la ku tiyisa vanwani? — Va Le Roma 1:11, 12.

13. Hikuyini hambu lava va nga ni malembe yo tala na va tirela Jehova va lavako ku tiyiswa hlana?

¹³ Hambu lava va nga ni malembe yo tala na va tirela Jehova va zi lava ku tiyiswa hlana. Ehleketa hi Joxua. A xikhati lexi a vaIsraeli va nga hi kusuhani ni ku nghena ka Tiko gi Tsumbisilweko, Jehova i lo hlawula Joxua kasi a va rangela. Kanilezi Jehova i lo byela Mosi lezaku a mu tiyisa hambu lezi Joxua a nga hi ni malembe yo tala na a tirela Jehova. Jehova i te ngalo:  “Leletela Joxua, u mu tiyisa-hlana ni ku mu nyika ntamu, hakuva hi yena a ta nga rangela vanhu lava, ni lezaku hi yena a ta nga va nyika a tiko legi u ta nga gi wona.” (Deuteronome 3:27, 28) Joxua i wa fanele ku tiyiswa hlana, hakuva hi nzhako ka xikhati a tiko ga ka Israeli gi wa talwa tiyimpi to tala, hambu ku tshuka va hluliwa; niku lezo zi mahekile ka yinwe ya tona. (Joxua 7:1-9) Inyamutlha, hi nga tiyisa a madota ni vawoneleli va xipanze lava va tirako hi kutikarata kasi ku khatalela vanhu va Nungungulu. (Gonza 1 Va Le Tesalonika 5:12, 13.) A muwoneleli wo kari wa xipanze i wulile lezi: “A zikhati zinwani a vamakabye va hi nyika mapapilo ya ku bonga lienzo la hina. Hi hlayisa mapapilo lawo hi tlhela hi ma lera a xikhati hi tshukako hi karateka. Ma hi tiyisa nguvu.”

14. Zikombiso muni zi kombako ku zi nene ku dzunza vanwani a xikhati hi va nyikako wusungukati?

¹⁴ Ka khati go kari ku lavekile ku mupostoli Paule a nyika wusungukati a maKristu ya le Korinte. A xikhati va nga ingisa wusungukati lego, i lo va dzunza. (2 Va Le Korinte 7:8-11) Handle ko kanakana a magezu yakwe ma va kucile ku simama va maha za zi nene. Inyamutlha, a madota ni vapswali va nga pimanyisa xikombiso xi vekilweko hi Paule. Andreas, loyi a nga ni vanana vambiri, i ngalo: “Loku u tiyisa vanana u va vuna ku kula hi tlhelo ga moya va tlhela va tiva ku yimisana ni zikarato. U maha wusungukati gi tira hi ku va tiyisa hlana. Hambu lezi a vana va hina va zi tivako lezi zi lulamileko, a ku tshama hi ku va tiyisa hlana hi zona zi va mahako va xalala hi ku maha lezi zi faneleko.”

15. Hi yihi yinwe ya tindlela hi nga tiyisako hi yona vanwani?

¹⁵ Byela vamakabye lezaku wa nyika lisima a ndlela leyi va ti karatako hi yona ni matshamela yabye ya ma nene. (2 Kronekele 16:9; Joba 1:8) Loku hi maha lezo, hi pimanyisa Jehova na Jesu. Va zi nyika lisima zontlhe hi va mahelako, hambu loku hi nga mahi zontlhe hi nga zi lava. (Gonza Luka 21:1-4; 2 Va Le Korinte 8:12.) Hi xikombiso, ha zi tiva khwatsi lezaku a vamakabye va kulileko va ti karata nguvu kasi kuta mitlhanganweni ni kuya kuxumayeleni hi kukhanzakanya. Xana ha va tiyisa hlana hi tlhela hi va dzunza hi zontlhe lezi va mahako?

16. Hi rini hi nga tiyisako vanwani?

 ¹⁶ Tiyisa vanwani ni ka xihi xikhati zi kotekako. Khati ni khati u wonako nchumu wa wu nene lowu a wokari a wu mahileko, mu dzunze. A xikhati lexi Paule na Barnabasi va nga hi Antiokia wa Pisidia, a varangeli va sinagoga ga laho va lo va byela lezi: “Vamakabye, loku mu hi ni mhaka ya ku khongotela vanhu, wulani.” Paule i lo lonzowota lungelo lego kasi ku tiyisa vanhu lavo. (Mitiro 13:13-16, 42-44) Loku hi tiyisa vanwani, vonawu va ta hi tiyisa. — Luka 6:38.

17. Hi yihi ndlela ya yi nene nguvu ya ku dzunza hi yona vanwani?

¹⁷ Wula zilo zo kongoma. A xikhati lexi Jesu a nga dzunza maKristu ya le Tuatira, i lo wula zilo zo kongoma ma nga zi mahile khwatsi. (Gonza Kuvululelwa 2:18, 19.) Hi nga mu pimanyisisa kuyini Jesu? Hi nga ha dzunza mamani a wundlako vana na a hi yece hambu lezi zi mu karatelako. Loku u hi mupswali, u nga dzunza vana va wena hi lezi va ti karatelako ku tirela Jehova. Va byele zilo za zi nene va mahako. Loku hi wula zilo zo kongoma a xikhati hi tiyisako vanwani, va ta zi wona ku a hi va fayeliseli; zi sukela mbilwini.

18, 19. Hi nga vunisana kuyini ku simama hiva ni wunghana go tiya na Jehova?

¹⁸ Jehova i byelile Mosi lezaku a tiyisa Joxua. Inyamutlha Jehova a nga ta tshuka a wulawula na hina a hi byela ku tiyisani manyani. Kanilezi wa tsaka loku a wona kutikarata loku hi ku mahako kasi ku tiyisa vanwani. (Mavingu 19:17; Maheberu 12:12) Hi xikombiso, loku a makabye wo kari a veka kanelo ya laha kubaseni bandleni ga hina, hi nga mu byela lezi zi hi tsakisileko ka kanelo yakwe. Kuzilava lezi a wulileko zi hi vunile ku lwisana ni xikarato xo kari kutani ku hi vuna ku zwisisa mutsalo wo kari. A makabye wo kari wa xisati i lo tsalela makabye a nga vekile kanelo, aku: “Hambu lezi hi nga bhula timeneti titsongwani ntsena, u wonile mbilu ya mina yi nga karatekile u tlhela u nzi chavelela ni ku nzi tiyisa. Nzi tsakela ku ku byela ku lezi u nga wulawulisa zona hi ndlela ya liranzo laha xiluvelweni, ni xikhati hi nga bhula, nzi zi wonile kota xinyikiwo xi tako hi ka Jehova.”

¹⁹ Loku hi ingisa wusungukati ga Paule gaku: “Tiyisetanani, mu akana, kota lezi mu zi mahako” hi ta vunana ku simama hi hi ni wunghana go tiya na Jehova. (1 Va Le Tesalonika 5:11) Loku hi simama ku ‘khongotelana a masiku ni masiku,’ hi ta mu tsakisa nguvu Jehova!