1, 2. (a) Vika ve ku handeka vantu vamo omo lia Njambi ku kala na lukungulukilo?(b) Ha viuma vika tu ka simutuila?

VAMO ve ku handeka nguavo: “Ka ci tondeka ku kala mu lukungukilo linga muntu a lemese Njambi. Muntu ka va pandele ku mu tuamenena ku lumo lukungulukilo. Muntu na pande lika ku kala na vusamba vua cili na Njambi.” Cili oco ni? Vika ya muesa mizimbu?

² Mu cilongesa cino, tu ka mona ngecize Yehova ue ku endesa vuino viuma kaha ua tumbika vuino viuma na ku kungulula vantu veni. Tu ka lilongesa naua vika vi tua pande ku linga nga lukunglukilo lua Yehova lu tu hana vimamuna. (1 Kolintu 14:33, 40) Ku sekulu ya ku livanga, vangamba va Yehova va kavele vimamuna via mu Visoneka kaha va hasele ku ambuluila ku vihela via vingi. Ngeci muavo, netu matangua ano tue ku tavesa Mbimbiliya i tu sungamese. Kaha tue ku ononoka vimamuna via mu lukungulukilo lua Njambi. Ku lingamo, ce ku tu kuasa ku ambulula muzimbu ua cili mu mavu ose. Kaha naua, tue ku kuasa cikungulukilo ku pua ca ku lela, ku kala na ciyulo na ku litavasiana.

3. Vika vi mi lingisa ku tava nguenu Yehova ua pua Njambi mukua ku sungamesa vuino viuma?

³ Omo tu tala ku viuma via tangele Yehova, tu hasa ku mona ngecize ikeye ua pua Njambi ua ku sungamesa viuma. Ikeye “ua tangele mavu na mangana; na mana ua hakele melu.” (Visimo 3:19) Kua kala via vingi vintsa ka tu tantekeya ku viuma via tangele Yehova. Mua vusunga, “na ku-yeveta ca cindende cikuma tu na mu ivu!” (Yombi 26:14) Vunoni ku viuma via vindende lika vi tua tantekeya ku tuala ha mavu na melu tu hasa ku mona ngeize va vi sungamesa mua cili-cili. (Visamo 8:3, 4) Makulukazi a zintangantanga ni nguetu zindongonosi vie ku enda mu vusungame ha vukambuila. Kaha naua aci singaniekenu ha vati zintangantanga vie ku lizenga-zenga ku mukulo ua litangua. Ku sungama caco eci ca kalako lika muomu Yehova ikeye ua tumbikile njila ya vati zintangantanga zia pandele ku enda. Nga tu singanieka ha vati ua pangele “melu na mana” na mavu, tu ka tonda ku mu zumbangeya, ku mu lemesa, na ku pua vakua vusunga kuli ikeye.​—Visamo 136:1, 5-9.

4. Omo lia vika vakua siensia ka vesi na vikumbululo via vihula via vingi via seho?

⁴ Vakua siensia ve ku pangesa viuma vi ve ku lilongesa ha via mavu na melu linga va asiuise cifua ca miono yetu. Vunoni ka ve ku hasa ku kumbula vihula vi ve ku linga vavengi. Ca ku muenako, vakua ku lilongesa via zintangantanga ka ve ku lombolola mua cili-cili vati va tangele melu na mavu ni omo lia vika ha mavu mua kala vantu, na tusitu, na miti. Kaha cingi ca vantu ka va hasa ku handeka omo lia vika tua kala na cizango ca ku yoya miaka yose ya yaye. (Ekelesiaste 3:11.) Vumo vusunga vue ku lingisa vantu ku hona vikumbululo ku vihula evi, vua pua muomu vakua siensia na vantu veka ve ku tsimanesa evulusau kaha nguavo na Njambi ka keleko. Vunoni Njambi ua tu hana vikumbululo mu Livulu lieni, Mbimbiliya.

5. Mu vinjila vika vantu ve ku kulahela mu masiko a tumbika Njambi ku tuala ha viuma via tangele?

⁵ Yehova ua tumbikile masiko a engi ha viuma via tangele. Masiko aco ka e ku aluluka. Vakua ku tala via tuhia tua vunengu, na vakua ku tala via mema a ku miyengo, va enginyelu, na vakua ku endesa vindeke, hamo na vakua ku tavula vantu, vose ve ku kava masiko eni. Ca ku muenako, mbunge ya kela ha cihela cimo lika mu vantu vose, eci ce ku asiuisa vakua ku tavula ku iuana nga va tonda ku saka nkala muntu. Kaha vantu vose va tantekeya ngecize nga muntu a tumbuka helu lia cuma ca laha a hasa ku vulumuka na ku tsa. Tue ku ononoka masiko a viuma via tangele, ngeci mua ku tumbuka kuilu, muomu tua tonda ku yoya.

6. Vati tua tantekeya ngecize Yehova a tonda vantu va mu lemese mu vutongue?

⁶ Yehova ua tangele melu na mavu na vutongue vua ku komouesa cikumakuma. Mua vusunga, ua tonda vangamba veni va mu lemese mu vutongue. Ngeci mukemuo, Yehova ua tu hana Mbimbiliya linga tu lilongese vati tu mu lemesa. Tu hasa lika ku yoya muono ua ndzolela nga tu ononoka vitume via tu hana ku hitila mu Mbimbiliya na ku kala hamo mu lukungulukilo lueni.

7. Vika tu lilongesa ha cifua ci va sonekelelemo Mbimbiliya?

⁷ Mbimbiliya ya pua mpundu vuana vua ku tunda kuli Njambi. Vamo vakua ku lilongesa ve ku handeka nguavo, Mbimbiliya ya pua civunga ca mavulu a andende a handeka via vaYundeya na Vakua Kilistu, a va sonekele vantu. Cipue nga mukemuo, vunoni Njambi ikeye ua hanguile veya va pande ku soneka mavulu aco, na ntsimbu ika va pande ku a soneka kaha na muzimbu uka va ka sonekamo. Ngeci mukemuo mikanda ya mu Mbimbiliya yose ye ku tu kuasa ku ivuisisa muzimbu ua Njambi. Tunde ku Njenisisi na ku Ku-Solola, Mbimbiliya ya muesa ngecize ku ka kala “mbuto” i ka alulula ano mavu ku pua citungu naua. Kaha tua lilongesa ngecize “mbuto” yaco Kilistu Yesu kaha Vuangana vueni vu ka muesa ngecize Yehova ikeye a li na mpoko ya ku sika vose.​—Tandenu Njenisisi 3:15; Mateo 6:10; Ku-Solola 11:15.

8. Mu vinjila vika Njambi ua viukisile vuino vaIsaleli?

⁸ Njambi ua hele va vaIsaleli Masiko a va kele na ku niunga, kaha ua va viukisile mu vutongue. Ca ku muenako, kua kele “vampuevo vakua vipanga vaze va pangele ku lipito lia mbalaka ya ciuaneno.” (Ezundu 38:8) Kaha ua va hele naua vitume via vati va pande ku endesa cilombo na tavenakulu mu njila ya cili. Kaha mu nima ya ntsimbu, Muangana Ndaviti ua hanguile vasasendote na vaLevi va pue na ku linga vimo vipanga via ku lifuila ku tembele. (1 Mizimbu 23:1-6; 24:1-3) Omo vaIsaleli vononokele Yehova, ikeye ua va vezikisile. Va kele na ku pangela hamo mu ciyulo.​—Ndeutelonomi 11:26, 27; 28:1-14.

9. Vati va viukisile vikungulukilo ku sekulu ya ku livanga?

⁹ Vikungulukilo via ku sekulu ya ku livanga navio va vi viukisile vuino. Kua kele civunga ca vantuamena, ni nguetu cimo civunga ca vamala va kele na ku tuamenena vikungulukilo. Ha katete, civunga caco ca puile lika ca vapostolo. Kaha mu ku hita ca ntsimbu, va vuezeleleko naua vakuavo. (Vilinga 6:1-6; 15:6) Yehova ua tuamenene vakua civunga ca vantuamena na vakuasi vavo ku soneka mikanda ya hele vimamuna na vitume ku vikungulukilo. (1 Timoteo 3:1-13; Tito 1:5-9) Ku vezika cika vikungulukilo via uananene mu ku kava vitume via civunga ca vantuamena?

10. Vika via solokele ku sekulu ya ku livanga omo vikungulukilo via niungile vitume via civunga ca vantuamena? (Talenu cikupulo ca ku vuputukilo.)

¹⁰ Tandenu Vilinga 16:4, 5. Ku sekulu ya ku livanga, kua kele vamo va kele na ku meneka vikungulukilo na ku leka vamuanaye “ku niunga masiko aze a va na tumbuile kuli vapostolo na vakuluntu va ku Yelusalema,” ni nguetu, civunga ca vantuamena. Omo vikungulukilo via kele na ku kava evi vitume viaco, via ‘likolesele mu ku tsiliela, kaha via lanene ku mbunga yavio ku litangua ku litangua.’ Vika tu hasa ku lilongesa ku lungano luavo vi hasa ku kuasa cikungulukilo cetu lelo lino?

11. Vika va pande ku linga vakuluntu na vakua ku kuasa vipanga omo va tambula vitume via mu lukungulukilo lua Njambi?

¹¹ Vakuluntu va viMbetele ni vakua Vivunga vie ku tuamenena mu Vifuti, tuniungi va ku zinguluka, na vakuluntu mu vikungulukilo va pande ku ononoka vitume vi ve ku tambula ku lukungulukilo lua Njambi. Ngeci mukemuo, Livulu lia Yehova, Mbimbiliya, ngualio tua pande ku ononoka vakua ku tu tuamenena. (Ndeutelonomi 30:16; VaHevelu 13:7, 17) Vakua ku ononoka Yehova ka ve ku muesa lisino, kaha ka ve ku linienieta ha vitume vi ve ku tambula. Mua vusunga ka tu tondo ku pua ngue Ndiotelefe uze ua kele na ku sahula vakua ku tuamenena. (Tandenu 3 Yoano 9, 10.) Nga tu niunga vitume vi tue ku tambula, tu ka kuasa ku niunga ciyulo na ku litavasiana mu cikungulukilo. Ngeci tua pande ku lihula nguetu: ‘Vuno nje ku kuasa vamuanetu ku ononoka Yehova ni? Vuno nja kala na vuasi mu ku kava vitume vi nje ku tambula ku lukungulukilo lua Njambi ni?’

12. Vati ve ku va hanguilamo vakuluntu na vakua ku kuasa vipanga?

¹² Mu miaka i na hiti ngeci, vakua Civunga ca Vantuamena va na alulula vati va pande ku hanguilamo vakuluntu na vakua ku kuasa vipanga. Ku “Vihula via Vakua ku Tanda” via mu Vutala vua Kaniungi vua 15 ya Novembro 2014 (mu Putu), va lombolola vati vakua civunga ca vantuamena va hele mpoko ya ku hangula vakuluntu na vakua ku kuasa vipanga. Kaha tunde mu Setembro ya 2014, tuniungi va ku zinguluka honi ve ku hangula. Omo vakuluntu va vikungulukilo va hangula muanetu a pue mukuluntu ni mukua ku kuasa vipanga, kaniungi ua ku zinguluka ue ku seteka ku mu tantekeya na ku tantekeya vakua ndzivo yeni. Ca ku muenako, halumo a hasa ku panga neni mu ku ambulula. (1 Timoteo 3:4, 5) Kaha kaniungi ua ku zinguluka na vakuluntu ve ku likungulula. Ve ku konkaho vuino ha Visoneka via lombolola ha vifua via pande ku kala navio mukuluntu ni mukua ku kuasa vipanga.​—1 Timoteo 3:1-10, 12, 13; 1 Petulu 5:1-3.

13. Vati tu hasa ku muesa ngecize tue ku ononoka vi va tu leka vakuluntu?

¹³ Vakuluntu va vikungulukio ve ku tu hana vitume via mu Mbimbiliya vi tua pande ku niunga muomu va tonda ku niunga cikungulukilo. Tua pande ku pangela hamo navo muomu vitume viaco vie ku tu kuasa. (1 Timoteo 6:3) Ku sekulu ya ku livanga, kua kele vamo “vakua ku enda-enda ngoco.” Ka va kele na ku panga muomu va lemene ku lihaka mu vimpande ka via va pandele. Vakuluntu va setekele ku va kuasa, vunoni va vianene ku aluluka. Kapostolo Paulu ua va lekele vati va pande ku muenamo muntu ua vilinga viaco. Ua handekele ngueni: “Talenu muntu ouo, ngecize kati mu likate neni.” Va pandele ku likela vusamba na muntu uaco vunoni ka ve ku mu mona ngue citozi. (2 Tesalonika 3:11-15) Vakuluntu navo matangua ano ve ku seteka ku kuasa muntu a viana ku ononoka masiko a Njambi, ca ku muenako nga muntu a tonda ku liambata na uze kati Mukaleho ua Yehova. (1 Kolintu 7:39) Nga muntu uaco ka tondo ku aluluka, vakuluntu va hasa ku hana cimpande ca ku lungula ca lombolola vati vilinga viaco vi hasa ku lingisa vantu ku handeka mua ku pihia cikungulukilo. Vati mue ku linga nga vakuluntu va hana cimpande caco mu cikungulukilo? Nga mua tantekeya muntu uaco mu ka likela ku enda neni ni? Nga mu lingamo, mu hasa ku kuasa muntu linga a nongonone ngecize mana na vilinga vieni ka via puile via cili kaha e ku nienguesa Yehova halumo muntu uaco a hasa ku liveya. ^[1]​—Talenu mezi a ku ntsongo ya cilongesa.

14. Vati tu hasa ku kuasa linga cikungulukilo cetu ci tualeleho ku pua ca ku lela?

¹⁴ Lizi lia Njambi lia tu mamuna ngecize tu vose ka tua pandele ku tavesa vupi mu vikungulukilo vietu. Tu ci simutuilenu ha viuma via lingikile ku cikungulukilo ca ku Kolintu. Kapostolo Paulu ua lemene cikuma vamuanaye va keleko. Ngeci ua kuasele cingi cavo ku lilongesa vusunga. (1 Kolintu 1:1, 2) Aci singaniekenu vati ua livuile mua tantekeyele ngecize kua kele umo ua kele na ku linga vupangala mu cikungulukilo, kaha kasi va mu tavesele ku tualelelaho ku kala mu cikungulukilo! Paulu ua handekele ngueni vakuluntu va pande ku “kundika ou ua ngecize kuli Satana.” Va pandele ku mu tundisa mu cikungulukilo, ni nguetu, ku mu uisa. (1 Kolintu 5:1, 5-7, 12) Matangua ano, vakuluntu va hasa ku hangula ku uisa muntu na lingi mulonga ua kama ku meso a Njambi ca ku hona ku liveya. Nga via soloka mu cikungulukilo cenu, mue ku muenamo muntu uaco ngue mu ya handeka Mbimbiliya ni? Nga tu lingamo, tu kuasa cikungulukilo linga ci pue ca ku lela. Kaha tu hasa naua ku kuasa muntu a lihilule na ku mona ngecize na pande ku vundila Yehova a mu ecele.

15. Vati tu hasa ku niunga ciyulo mu cikungulukilo?

¹⁵ Vunoni ku Kolintu kua kele naua citanga cikuavo. Vamo vamuanetu va kele na ku lituala ku vangazi vakua mavu. Ngeci Paulu ua va hulile ngueni: “Vikandzo ka mu tavela ku mi onga?” (1 Kolintu 6:1-8) Lelo lino, mu vikunguluko mua kala vamo vamuanetu ve ku linga matavasiano a mingoso na vakuavo vunoni halumo ve ku livua ngecize vamuanaye va vongele. Ngeci ve ku tuala vamuanaye ku vindzango mu ku va sompesa. Vunoni viuma via cifua eci nga vi na soloka, halumo ci hasa ku lingisa vantu ku handeka mua ku pihia ku tuala ha lizina lia Yehova na vantu veni. Kaha mu cikungulukilo mu hasa ku kala vitanga. Lizi lia Njambi lia muesa ngecize tua pande ku kala mu ciyulo na vamuanetu, ambe vene nga tu na zimbalesa vimbongo. ^[2] (Talenu mezi a ku ntsongo ya cilongesa.)Ha cimpande caco, Yesu ua tu longesele mua ku manusuila vitanga na vakuetu. (Tandenu Mateo 5:23, 24; 18:15-17.) Nga tu ononoka cimamuna ceni, tu ka yoya mu ciyulo na vamuanetu mu cikungulukilo.

16. Omo lia vika vangamba va Njambi ve ku mu pangela hamo?

¹⁶ Livulu lia Yehova lia tu leka nguayo: “Tenu, mu ca ciuka [mu ca viuka] na mu ca tovala omo vana va naye va kala hamo na cizango cimo!” (Visamo 133:1) Omo vaIsaleli va kele na ku ononoka Yehova va yoyele hamo lika mu ciyulo. Njambi ua polofetelele ku tuala ha vantu veni ngueni: “Nji ka va haka hamo ngue vampanga nji ka va haka hamo . . .  ngue vutanga ha kati ka vulio vuavo.” (Mika 2:12) Yehova ua polofetelele naua ngueni vantu veni va ka lilongesa vusunga mu Visoneka na ku mu pangela hamo lika. Ua handekele ngueni: “Nji ka hiluisa kuli vantu lilimi lia ku lela, linga va tambakane lizina lia Yehova, mu ku mu pangela na mutima umo lika.” (Zefania 3:9) Mua vusunga ku pangela Yehova hamo lika ce ku tu vuisa ndzolela ya kama!

17. Nga umo muanetu a vulumuna mulonga ua kama, vati va na pande ku linga vakuluntu?

¹⁷ Nga umo muanetu na lingi mulonga ua kama, vakuluntu va na pande ku mu sungamesa vuasi vunoni na cilemo. Muomu vakuluntu va tantekeya ngecize Yehova a tonda va niunge cikungulukilo ku vize vi hasa ku ci pihisa linga ci pue ca ku lela kaha vose va limo va litavasiane. (Visimo 15:3) Paulu ua lemene cikuma vamuanaye va kele mu Kolintu kaha ua va sungamesele hose ha tondekele, ngue mu ua muesa mukanda ua kulivanga ua va tumine. Tu li na vusunga ngecize vakuluntu va kele mu cikungulukilo cize va kele na vuasi mu ku kava vimamuna via Paulu, muomu mu nima ya vimo vingonde Paulu ua va sangelele mu mukanda ua mu civali ua va tumine. Nga umo muanetu “va mu uana na mulonga,” vakuluntu va na pande ku mu sungamesa na ngozi.​—Ngalata 6:1.

18. (a) Vati vimamuna via mu Lizi lia Njambi via kuasele vikungulukilo via ku sekulu ya ku livanga?(b) Vika tu ka lilongesa mu cilongesa ci na hatako?

¹⁸ Eci ci muesa ngecize omo Vakua Kilistu ku sekulu ya ku livanga va kavele vimamuna via mu Livulu lia Ivene Njambi, vikungulukilo viavo via puile via ku lela, mua kele ciyulo na ku litavasiana. (1 Kolintu 1:10; Efeso 4:11-13; 1 Petulu 3:8) Ngeci vamuanetu vaze va hasele ku ambulula muzimbu ua cili “hose ha va na tange viuma muitsi ya lilu.” (Kolose 1:23) Na lelo lino, vangamba va Yehova va likuatasiana na ku pangela hamo, ngeci va li na ku ambulula muzimbu uacili mu mavu ose. Cilongesa ci na hatako ci ka muesa ngecize cizango cavo ca pua ku zumbangeya Sukulu Muangana Yehova kaha ve ku ononoka vimamuna via mu Livulu lia Ivene Njambi, Mbimbiliya.​—Visamo 71:15, 16.