1-3. ¿Chem weda femi ti pelon wentru Juda mu tuwlu? Ka ¿chum tripay ñi femün? (Inaduamnge ti adentun tüfachi pagina mu.)

ISRAEL mew, ti longko ülmen Jeroboan dewmay kiñe llangüll ñi poyeafiel tati koylake dios Betel waria mu. Jewba werküfi tañi pelon wentru Juda mu tuwlu, ñi feypiafiel ti longko ülmen ñi kutrankangeal. Tüfachi pelon wentru ñom piwke mu femi Jewba ñi feypietew, ka wüli ñi werkün dungu. Ti longko ülmen müna illkutufi, welu Jewba ingkafi ti pelon wentru (1 Reyes 13: 1-10).

² Jewba feypifi ti pelon wentru ñi inoal ka putunoal Israel mew, ka ñi wiñotual kangelu rüpü mu. Petu wiñotulu, trafiemeeyew kiñe fücha wentru, tüfa koylatuleyew, ka feypieyew ñi nieel kiñe werkün dungu Jewba mu küpalu. Ti fücha wentru mangeleyew ñi ruka mu ikünual ka putual. Ti pelon wentru allkütulafi ta Jewba ka amuy ti fücha wentru engu. Welu Jewba lladküy. Feymu wiñotulu ti pelon wentru, kiñe trapial langümeyew (1 Reyes 13:11-24).

³ Kimlaiñ chumngelu ti pelon wentru allkütulafi ta  Jewba ka ñi inafiel ti fücha wentru. Welu ngüneduamafuiñ ñi ‘miyawkenon tañi Chaw Ngünechen engu ñom piwke mu’. Biblia feypi: “Awem wentru, kidu feypieymu chem am tati kümelu. Fey Jewba, ¿chem feypieymu tami femal? ¡Tüfa müten: tami femal norngechi dungu, falintuafiel ti nor piwkengen ka miyawal tami Chaw Ngünechen engu ñom piwke mu!” (Miqueas 6:8). Biblia mew feypilelu taiñ miyawal Jewba engu, pengelkey maneluwal kidu mu, kintual taiñ adnieaetew ka inanieafiel ñi feypin. Ti ñom che kimi ñi duamfalngen tañi ngillatual. Feymu, ñom chengefule ti pelon wentru, mülefuy ñi ramtuafiel ta Jewba chem ñi femal feychi mu. Kiñeke mu, iñchiñ müley taiñ dullial falin-ngechi dungu, ka küme kimfalngelayafuy Jewba ñi ayünieel taiñ femal. Welu rüf ñom chengeliyiñ, ngillatuafiyiñ taiñ adnieaetew, femngechi fütra welulkawnoal.

4. ¿Chem inaduamaiñ tüfachi chillkatun mu?

⁴ Ti rupachi chillkatun mu, inaduampeiñ nga ñi chumken tati ñomngelu ka chumngelu fente falin-ngey ñi ñom chengeal. Welu, ¿chumngechi doy ñom chengeafuiñ? Ka ¿chem dungu mu duamfalngey ñi pengelal taiñ rüf ñom chengen? Chillkatuaiñ küla dungu (Proverbios 11:2).

5, 6. Barzilai, ¿chumngechi pengeli ñi ñom chengen?

⁵ Kaletule taiñ mongen kam kangelu küdaw llowliyiñ, taiñ chumken mu pengelaiñ tunte taiñ ñom chengen. Inayentuafuiñ ta Barzilai, ti longko ülmen David ñi küme weni. Kidu nielu 80 tripantu, David mangeleyew ñi koneltual tañi manel küdawfe ñi kellukeetew. Tüfa kiñe falin dungu, welu Barzilai feypifi ñi mangelafiel ta Kimham, Barzilai ñi fotüm peno (2 Samuel 19:31-37).

⁶ Barzilai, ¿chumngelu llowlay ti mangelün? ¿Tañi nienoal doy küdaw kam ñi küdawtunoal tañi mongen mu? Femlay, Barzilai ñom chengefuy, kimniefuy chem ñi pepilnoel dew füchalu am (papeltunge Galata 6:4, 5). Barzilai reke, müley taiñ ñom chengeal. Doyümnielayaiñ taiñ ayükeel ka trürümuwlayaiñ kakelu che mu, welu may eluwkeaiñ doy küme küdawülafiel ta Jewba. Tüfa doy fali kiñe elfal küdaw kam taiñ falintuniengeal (Galata 5:26). Ñom chengeliyiñ, küdawküleaiñ kiñentrür taiñ pu peñi ka lamngen engün, femngechi püramyeafiel ta Jewba ka kellucheal (1 Korintio 10:31).

7, 8. Ñom chengeliyiñ, ¿chumngechi kelluaeiñmu kidutu maneluwnoal?

⁷ Doy küdaw elungeliyiñ Jewba ñi trokiñche mu, doy küdawngeafuy taiñ ñom chengeal. Feymu inayentuafuiñ Neemia, kidu kimlu ti pu che Jerusalen mu ñi weda rupameken, ngillatufi ta Jewba ñi kelluafiel engün (Nehemías 1:4, 11). Jewba wiñoldungueyew. Fey Artajerje longkokünufi Jerusalen mu. Welu Neemia ülmenkülelu ka awtoridadkülelu rume, kidutu maneluwkelafuy. Kintukefuy Jewba ñi kelluaetew ka papeltukefuy ñi Ley (Nehemías 8:1, 8, 9). Neemia ngüneniefuy fentren che, welu kidutu kümelkawlay ka weda ngünenielafi pu che (Nehemías 5:14-19).

⁸ Neemia reke, doy küdaw elungeliyiñ kam kangelu küdaw nierpuliyiñ, müley  taiñ ñom chengeal. Maneluwlayaiñ taiñ kimün ka adümuwün mu. ¿Chumkey tati kidutu maneluwkelu? Rakiduamnge kiñe longkolelu mu ngillatunole tañi femal ñi küdaw ti trawünche mu. Kafey kiñe peñi kam lamngen dew dullilu ñi chumal, fey wüla ngillatufile ta Jewba ñi kümelkayaetew. Femngechi pengelafuy ñi kidutu maneluwken. Welu ñom chengeliyiñ, kidutu maneluwlayaiñ, femliyiñ rume kiñe dungu taiñ femkefel. Ngoymalayaiñ, taiñ adümuwün mu angkapuwlayafuiñ Jewba mu. Biblia feypi: “Maneluwnge Jewba mew kom tami piwke mu, ka eymi tami rakiduam mu reküluwkinolnge. Kom tami rüpü mew rakiduamanieafimi, ka kidu norümaeymu chew tami miyawal” (Proverbios 3:5, 6). Pu poyekenofilu ta Jewba, kidutu kümelkawkeyngün müten, ka ayüy ñi doyküleal. Welu iñchiñ, Jewba ñi pu chengen, femngechi chengelaiñ. Nieliyiñ kiñe doy falin küdaw ti trawünche mu, doy küme che trokiwlayaiñ taiñ pu che mu kam pu peñi ka pu lamngen mu. Welu may, kiñentrür küdawkeiñ kidu engün mu, küme rakiduamtukulu am taiñ küdaw Jewba ñi trokiñche mu (1 Timotew 3:15).

9, 10. Weda dunguyengeliyiñ, ¿chumngechi kelluaeiñmu taiñ ñom chengen?

⁹ Müna lladküafuiñ weda dunguyengeliyiñ. Feychi dungu mu rupay Ana. Kidu ayüwkülelafuy, müna piwkeyeeyew  rume tañi füta. Tañi kayñe Penina rumel ayentukefeyew. Ana küpa niepüñeñfuy, welu pepi femlay. Kiñe antü müna weñangkülu, ngillatumefi ta Jewba ñi fütra tolto ruka mu. Ti longkolechi saserdote Eli ngüneduameyew ñi ngüman, ¡dallukaeyew ñi ngollilen kütu! Welu Ana illkufemlay, yamün mew wiñoldungufi. Fey wüla ngillatulu pengeli ñi fütra mupiltun ka ñi rume piwkeyefiel ta Jewba (1 Samuel 1:5-7, 12-16; 2:1-10).

¹⁰ Ñom chengeliyiñ, wewafiyiñ “küme femün mew tati wesa femün” (Romanu 12:21). Weküfü ñi ngünenieel niey fentren wedake dungu. Feymu afmatulayaiñ weda dunguyengeliyiñ. Tüfa lladkülkaeliyiñmu rume, müley taiñ eluwküleal taiñ lladküfemnoal (Salmo 37:1). Yafkawliyiñ taiñ pu peñi ka lamngen engu, fey doy weda duamafuiñ. Rupale tüfa, inayentuafiyiñ ta Jesus. Biblia feypi: “Feychi fill wesa pimekengelu ta kisu, chem wesa pilafi rume tañi fill wesa pimekeetew. [...] Welu may chalintukuwi ta Ngünechen mew, tati ramtukadunguchekelu nor dungu mew” (1 Pedro 2:23). Jesus ñom chengefuy ka maneluwkefuy Jewba mew ñi norümafiel ti wedake dungu (Romanu 12:19). Iñchiñ ka ñom chengeaiñ, ka ‘wesa femngeliyiñ, fey wiñoltukeliyiñ ta wesa femün’ (1 Pedro 3:8, 9).

11. Sakingeliyiñ, ¿chumngechi ñom chengeafuiñ?

¹¹ Sakingeliyiñ, ka müley ñi pengelal taiñ rüf ñom chengen. Ester  müna sakingefuy. Kidu kiñe elangechi domo ñi mülen Persia mapu mew. Kiñe tripantu mu, kidu ka kakelu domo ayülu ñi ngüneduamaetew ti longko ülmen pepikangeyngün ñi küme adküleal. Welu ti longko ülmen dullifi ta Ester ñi ülmen domongetual. Müna sakingelu rume, Ester mallmawlay ka chekawün-ngelay, kidu ñom chengefuy, duamtuchefengefuy ka yamchekefuy (Ester 2:9, 12, 15, 17).

12. Taiñ takun ka femken mu, ¿chumngechi pengelafuiñ taiñ ñom chengen?

¹² Ñom chengeliyiñ, taiñ takun ka femken mew pengelaiñ taiñ yamniefiel pu che ka taiñ kidutu yamuwken. Chekawün-ngelayaiñ ka kintulayaiñ ñi ngüneduamaetew kakelu che, welu may yafüluwaiñ taiñ miyawal “kiñe küme rakiduam mew ka tüngün mew” (papeltunge 1 Pedro 3:3, 4; Jeremías 9:23, 24; 2 Korintio 10:17). Taiñ nütram ka femken mu pengelaiñ chumngechi ñi trokiwken. Kiñe dungu, sakifaluwafuiñ chi taiñ femün mu, kimün kam kimnieelchi che mew. Kafey kidutu wechunentulu kiñe falin küdaw femfaluwafuiñ, kakelu che kellufule rume. Rakiduamaiñ Jesus mew. Kidu tañi fütra kimün mew afmatuafuy ti pu che. Welu femlay, rumel feypikefuy chem ñi mülen Jewba ñi Wirin Chillka mew. Jesus ayükelafuy tati pu che ñi püramyeaetew, welu may Jewba ñi püramyengeal (Juan 8:28).

13, 14. Ñom chengeliyiñ, ¿chumngechi küme dulliaiñ?

¹³ Kafey dulliliyiñ taiñ chumal kam kakelu che ñi dullin koneltueliyiñmu, müley taiñ ñom chengeal. Pablo petu mülelu Sesarea mu, küpa amuy Jerusalen mew ñi wechunentual ti küdaw ñi eluetew Jewba. Welu ti pelon wentru Agabo feypifi ‘amulmi, püresuntukungeaymi’, langümngeafuy chi. Feymu pu peñi ka lamngen llellipufingün Pablo ñi amunoal. Welu amuy müten. ¿Kidutu maneluwi? Femlay, ñom chengefuy ka maneluwi Jewba mew. Pu peñi ka lamngen ka ñom chengefuyngün, feymu kelluntukufingün ta Pablo ka eluñmafingün ñi amual (Hecho 21:10-14).

¹⁴ Kafey müley taiñ ñom chengeal taiñ küme dullial, kimnoliyiñ chumngechi ñi tripayal kam pepi ngünenienofiliyiñ rume. Rakiduamnge, ayüliyiñ küdawülafiel ta Jewba fill antü, welu ¿kutranrumeliyiñ? ¿Kutranle taiñ pu chaw ka duamniele ñi kellungeal? ¿Füchaliyiñ kay? Ngillatuliyiñ ka rakiduamnieliyiñ rume, pepi wiñoldungulayafuiñ kom tüfachi ramtun (Eclesiastés 8:16, 17). Welu maneluwliyiñ Jewba mu, kimtukunieaiñ ka femaiñ taiñ pepilnieel müten. Ngüneduamaiñ feychi dungu, kintuaiñ taiñ ngülamtungeal ka doyelchi may, ngillatuafiyiñ ta Jewba ñi ngüyulaetew. Fey eluwküleaiñ taiñ adnieaetew Jewba ñi newen. Biblia feypi: “Tati ngüneduamkefilu ti kürüf nganlayay, ka tati adkintukefilu ti tromü kosechalayay. Kimlaymi chumngechi ñi küdawken ti newen wülkefilu mongen tati tremkülechi pichiche ponwi kiñe niepüñeñkülechi domo mu, ka femngechi kimlaymi ñi chumken tati rüfngechi Ngünechen, femkelu itrokom dungu. Puliwentu nganaymi tami ketran, ka nagantü mu amulepe tami küdawmeken, kimnolu am eymi chuchi am küme tripayay,  tüfa kam feyti, kam mür ñi küme tripayal” (Eclesiastés 11:4-6). Jewba kümelkayafeiñmu taiñ dullin mu, ka kelluafeiñmu taiñ dullial kangelu dungu (Proverbios 16:3, 9).

15. Rakiduamliyiñ Jewba mu, ¿chumngechi kelluaeiñmu taiñ ñom chengeal?

¹⁵ ¿Chem kelluaeiñmu taiñ doy ñom chengeal? Inaduamaiñ meli dungu. Wüne, müley taiñ küme rakiduamküleal Jewba mu, fente tañi doykülen. Trürümuwliyiñ Jewba mu, fey ngüneduamaiñ pichin kimün taiñ nieel ka taiñ münalen kidu mu (Isaías 8:13). Ngoymalayaiñ taiñ poyekefiel ta Chaw Ngünechen, Itrokom Pepiluwün nielu, poyekelafiyiñ kiñe che kam kiñe küme püllü no rume. Rakiduamliyiñ tüfachi dungu mu kelluaeiñmu taiñ ñom piwkengeal “Ngünechen am fütra pepiluwün nielu” (1 Pedro 5:6).

16. Rakiduamliyiñ fente taiñ piwkeyeetew Jewba, ¿chumngechi kelluaeiñmu taiñ ñom chengeal?

¹⁶ Epu, rakiduamaiñ fente taiñ piwkeyeetew Jewba. Pablo trürümfi ti trawünche tati kuerpu mew. Jewba dewmafi kom trokiñ ñi nieel ti kuerpu ñi falin-ngeal (1 Korintio 12:23, 24). Ka femngechi kom iñchiñ falin-ngeiñ Jewba ñi adkiñ mew. Kidu trürümkelaeiñmu kakelu che mu, ka welulkawliyiñ fentekünulayay ñi piwkeyeetew. Feymu maneluwküleiñ Jewba ñi piwkeyen mu.

17. Ngüneduamnieliyiñ pu che ñi küme chumngen, ¿chumngechi kelluaeiñmu taiñ ñom chengeal?

¹⁷ Küla, Jewba reke ngüneduamnieliyiñ pu che ñi küme chumngen, fey ñom chengeaiñ. Wüneluwkülelayaiñ pu che mu, ka feypilayafiyiñ chem chumal, welu may feypiafiyiñ taiñ ngülamtuaetew ka llowafiyiñ ñi feypin (Proverbios 13:10). Kafey ayüwküleaiñ kiñe falin küdaw elungele taiñ pu peñi ka pu lamngen. Ka mañumküleaiñ Jewba mu taiñ eluetew ñi poyeafiel (1 Pedro 5:9).

18. Pepikaliyiñ taiñ rakiduam, ¿chumngechi kelluaeiñmu doy ñom chengeal?

¹⁸ Meli, doy ñom chengeaiñ, pepikaliyiñ taiñ rakiduam Biblia ñi ngülam mew. Tüfa kimeltuaeiñmew chum duamkey Jewba ka ñi rakiduamken. Femngechi, rakiduamliyiñ Jewba reke, küme dulliaiñ ñi ayünieel. Chillkatuliyiñ, ngillatuliyiñ, ka inaliyiñ taiñ kimürpuel, doy küme pepikawküleay taiñ rakiduam (1 Timotew 1:5). Doyümafiyiñ kakelu che. Femngechi femliyiñ, Jewba ‘mupiay ñi adnieelchi dungu iñchiñ mew’, fey kelluaeiñmu taiñ doy ñom chengeal (1 Pedro 5:10).

19. ¿Chem kelluaeiñmu taiñ rumel ñom chengeal?

¹⁹ ¿Longkontukunieymi ñi rupan ti pelon wentru Juda mu tuwlu taiñ nütramkapeel ellaka mu? Ñom chengelafuy, feymu weniyewetulafi ta Jewba ka latuy. Welu fentren che poyekefilu ta Jewba ñom chengeyngün küdawngefule rume, iñchiñ ka femafuiñ llemay. Fentren tripantu yenieliyiñ küdawülkefiel ta Jewba, fey müley taiñ doy maneluwal kidu mew (Proverbios 8:13). Feymu chem rupaliyiñ rume, miyawafuiñ Jewba engu. Tüfa tati doy falin dungu taiñ nieafel. Feymu llemay yafüluwaiñ taiñ ñom chengeal ka miyawal Jewba engu rumel mew.