1-3. 1) ¿Tuku ni tlawalh palakachuwina xalak Judá? 2) ¿La kitaxtunilh? (Kaʼakxilhti xapulana dibujo).

CHATUM mapakgsina xalak Israel wanikan Jeroboán tlawalh pumakamastan niku xkakninanikan ni xaxlikana dioses kkachikin wanikan Betel. Wa xlakata Jehová malakgachalh chatum palakachuwina xalak Judá xlakata xwanilh tuku nitlan xtlawama uma mapakgsina. Palakachuwina taktujulh chu wanilh xtamakatsinin Jehová. Mapakgsina lu sitsilh akxni kgaxmatli tamakatsinin, pero Jehová kuenta tlawalh palakachuwina (1 Rey. 13:1-10).

² Jehová xwaninit palakachuwina pi ni xwayalh chu ni xkgotnalh k’Israel chu atanu tiji xlakmilh akxni xtaspitli kxchik. Akxni xtaspitma kxchik tatanokglhli chatum chixku tiku xlina kata chu wanilh pi xkgalhi xtamakatsinin Jehová, uma kaj takgsanin xwanit. Uma chixku wanilh palakachuwina, pi xta’alh kxchik xlakata xwayalh chu xkgotnalh. Palakachuwina ni kgalhakgaxmatli Jehová chu stalanilh ama chixku. Uma ni lakgatilh Jehová. Akxni palakachuwina xtaspitma  kxchik, tantum león makgnilh (1 Rey. 13:11-24).

³ Ni katsiyaw tuku xlakata palakachuwina tlawalh tuku wanilh ama kgolotsin chu ni tlawalh tuku Jehová xwaninit. Pero katsiyaw pi tlawalh tuku xlakaskin chu ni kgalhakgaxmatli Dios (kalikgalhtawakga Miqueas 6:8). Akxni kBiblia lichuwinan talatamakan Jehová wamputun pi nalipawanaw, tlawakan tuku wan chu kgalhakgaxmatkan. Chatum lataman tiku katsi pi nila putum tlan tlawa makglhuwa skini xtamakgtay Jehová. Komo palakachuwina ni xtlawalh tuku xlakaskilh, xkgalhskilh Jehová komo xtalakgpalinit tuku xwaninit. Min kilhtamaku na talakaskin wi tuku xlakaskinka nalaksakaw nema lu laktuwa, chu max ni katsiyaw tuku Jehová lakaskin natlawayaw. Pero komo ni lakpuwanaw pi putum tlan tlawayaw, naskiniyaw xtamakgtay Jehová xlakata nakinkapulalinan chu ni natlawayaw tuku nitlan.

4. ¿Tuku nalichuwinanaw k’uma artículo?

⁴ K’artículo nema titaxtulha katsiniw tuku wamputun ni lakpuwankan pi putum tlan tlawakan. Pero ¿tuku tlan natlawayaw xlakata ni nalakpuwanaw pi putum tlan tlawayaw? Chu ¿tuku nalitasiya komo ni lakpuwanaw pi putum tlan tlawayaw? Nalichuwinanaw pulaktutu niku tlan nalimasiyayaw pi akinin ni lakpuwanaw pi putum tlan tlawayaw (Prov. 11:2).

5, 6. ¿La limasiyalh Barzilai pi nila putum tlan xtlawa?

⁵ Tuku tlawayaw akxni talakgpali kilatamatkan o taskujut nema lakgayaw nalitasiya komo akinin taktujuyaw o ni. Tlan nakatsiniyaw xli’akxilhtit Barzilai, tiku x’amigo xwanit mapakgsina David. Akxni Barzilai xkgalhi 80 kata, David wanilh pi na xmakgtapakgsilh kxpumapakgsin. Barzilai xkatsi pi uma lu lanka talakgalhaman xwanit. Pero xla wanilh pi wata wa xlaksakli chatum chixku xwanikan Kimham, tiku max xkgawasa xwanit (2 Sam. 19:31-37).

⁶ ¿Tuku xlakata Barzilai ni lakaskilh tuku wanilh David? ¿Kaj xlakata ni xlakaskin nalakgataya taskujut o kaj xlakata nitu xlilakgaputsaputun? Ni. Barzilai ni lakaskilh xlakata xlakpuwan pi nila putum tlan xtlawa. Wa pi nialh lhuwa tuku tlan xtlawa la xapulana (kalikgalhtawakga Gálatas 6:4, 5). Akinin nachuna kilikatsitkan la Barzilai. Ni lakpuwanaw tuku kaj akinin tlawaputunaw o katatalakxtumiyaw amakgapitsin, wata maxkiputunaw Jehová tuku tlakg xatlan. Uma tlakg xlakaskinka, ni xawa tuku taskujut nema lakgatayakan o lu nalakgapaskana (Gál. 5:26). Komo ni lakpuwanaw pi putum tlan tlawayaw, akxtum nakataskujaw kinatalankan xlakata namalankiyaw Jehová chu nakamakgtayayaw amakgapitsin (1 Cor. 10:31).

7, 8. ¿La kinkamakgtayayan nalimasiyayaw pi nila putum tlan tlawayaw chu ni ki’akstukan nakinkalipawankanan?

⁷ Max tuwa namakgkatsiyaw nataktujuyaw akxni tlakg kinkalakgayawakanan taskujut o tlakg kgalhiyaw limapakgsin. Akxni chuna natitaxtuyaw xli’akxilhtit Nehemías nakinkamakgtayayan. Akxni katsilh pi latamanin tiku xlamakgolh kJerusalén xkgalhikgo lhuwa ta’akglhuwit, skinilh xtamakgtay Jehová (Neh. 1:4, 11). Jehová kgalhtilh xʼoración. ¿La kgalhtilh? Mapakgsina Artajerjes, mapakgsina tlawalh Nehemías kJerusalén. Maski Nehemías lhuwa tumin xkgalhi chu lhuwa litliwakga xkgalhi, ni akstu lipawanka. Mastalh talakaskin pi wa xpulalilh Jehová chu putum kilhtamaku xlikgalhtawakga xlimapakgsin (Neh. 8:1, 8, 9). Maski lhuwa latamanin tiku xkamapakgsi, nikxni limaklakaskilh kaj xlakata nalitamakgtaya o nitlan nakalikatsini amakgapitsin (Neh. 5:14-19).

⁸ Komo tlakg nakinkalakgayawakanan taskujut o natalakgpali niku kskujmaw, ni nalakpuwanaw pi putum tlan tlawayaw chuna la Nehemías. Akxni chuna kgalhiyaw tapuwan kinkamakgtayayan ni nalipawanaw tuku katsiniyaw.  ¿Tuku nalitasiya pi chatum kstalanina Cristo xakstu lipawankan? Akgtum li’akxilhtit, chatum kgolotsin max ni pulana katiskinilh xtamakgtay Jehová akxni wi tuku nalakkaxtlawa kcongregación. O max akinin wi tuku natlawayaw chu alistalh naskiniyaw Jehová pi kasikulunatlawalh tuku laksakwi. Pero kstalanina Cristo tiku ni lakpuwan pi putum tlan tlawa ni xakstu lipawankan, asta maski makglhuwata wi tuku tlawanit. Wata putum kilhtamaku lakapastaka pi Jehová tlakg katsini (kalikgalhtawakga Proverbios 3:5, 6). K’uma kakilhtamaku, lhuwa latamanin xakstukan kapaxkikan chu tlakg xlakaskinka litaxtuputunkgo nixawa amakgapitsin. Pero kskujnin Dios nichuna litaxtuyaw. Ni lakpuwanaw pi tlakg xlakaskinka litaxtuyaw kaj xlakata tlakg lakgayaw taskujut ni xawa natalan xalak congregación o kifamiliajkan. Wata makgamakglhtinanaw tuku kinkalakgayawakanitan kxkachikin Dios chu akxtum kataskujaw kinatalankan (1 Tim. 3:15).

9, 10. ¿La kinkamakgtayayan akxni ni lakpuwanaw pi putum tlan tlawayaw akxni amakgapitsin nitlan kinkalichuwinankgoyan?

⁹ Akxni amakgapitsin nitlan kinkalichuwinankgoyan, max lu nitlan limakgkatsiyaw. Chuna titaxtulh chatum puskat xwanikan Ana. Maski xchixku lu xpaxki, xla lu xlipuwan o xlilakgaputsa xlakata nila xkgalhi kamanan. Nachuna, atanu xpuskat xchixku putum kilhtamaku xlikgalhkgamanan.  Akgtum kilhtamaku akxni Ana lu xlipuwama o xlakgaputsama, alh tlawa oración kxtabernáculo Jehová. Anta sumo sacerdote Elí akxilhli pi xtasama chu limawakalh pi xkgachi. Ana tlan lu xatasitsin xkgalhtilh, pero maxkilh kakni Elí akxni kgalhtilh. Alistalh Ana tlawalh oración niku limasiyalh pi xkgalhini takanajla Jehová chu xpaxki (1 Sam. 1:5-7, 12-16; 2:1-10).

¹⁰ Tlan nalimakgatlajayaw xatlan wantu ni xatlan akxni ni lakpuwanaw pi putum tlan tlawayaw (Rom. 12:21). Uma xalixkajni kakilhtamaku wa mapakgsima Satanás. Wa xlakata ni kaks nakinkamalakawaniyan komo wi tiku nakinkatlawaniyan tuku nitlan. Xlikana pi uma natlawa pi lu nasitsiyaw, pero ni kamastaw talakaskin pi tuku makgkatsiyaw nakinkamatlawiyan tuku nitlan (Sal. 37:1). Tlakg nitlan katilimakgkatsiw komo tiku takgalhiyaw ta’akglhuwit xalak congregación. Komo chuna kinka’akgspulayan chuna katlawaw la Jesús. Biblia wan pi akxni xtalamakgasitsin xwanikgo lixkajni tachuwin xla ni chuna xkakgalhti. Wata «paks anta ntiwililh kxmakan wa nti lu[...] xlilat mputsanan» (1 Ped. 2:23). Jesús ni xtlankajwanan chu xlipawan Jehová pi wa xlakkaxtlawalh putum tuku ni xaʼakgstitum xtatlawama (Rom. 12:19). Akinin na ni natlankajwananaw chu ni nakatamakgapuspitniyaw (1 Ped. 3:8, 9).

11, 12. 1) ¿La chuntiya nalimasiyayaw pi nila putum tlan tlawayaw akxni wi tiku tlan kinkalichuwinankgoyan? 2) Komo limasiyaya pi nila putum tlan tlawayaw, ¿la nalhakgananaw chu la nalikatsiyaw?

¹¹ Na kinkaliʼakxilhkanan akxni latamanin  kinkamalankikgoyan. Wa uma tuku titaxtulh Ester. Chatum tsumat tiku na lu stlan xtasiya xlitilanka Persia. Akgtum kata kuenta tlawaka xlakata tlakg stlan xtasiyalh chu nachuna amakgapitsi laktsuman tiku xlatlajamakgolh xlakata wa xtatamakgaxtokgkgolh mapakgsina. Pero mapakgsina laksakli Ester xlakata wa xpuskat xlitaxtulh. Ester lhuwa tiku xkuenta tlawakgo, pero ni kaj xakstu xlilakpuwankan. Ni xlakpuwan pi putum tlan xtlawa, xapaxkina xwanit chu xmasta kakni (Est. 2:9, 12, 15, 17).

¹² Komo ni nalakpuwanaw pi putum tlan tlawayaw, nalhakgananaw chu nakgalhiyaw tayat nema nalimasiya pi kamaxkiyaw kakni amakgapitsin chu na akstu kinkamaxkikanan kakni. Ni tlankajwananaw wata «xakakswa chu ni lakapala sitsi[yaw]» (kalikgalhtawakga 1 Pedro 3:3, 4; Jer. 9:23, 24). Komo akinin lakpuwanaw pi putum tlan tlawayaw, chuna la nachuwinanaw chu la likatsiyaw natasiya alistalh tuku lakpuwanaw kimpalakatakan. Akgtum liʼakxilhtit, ¿tlawayaw pi amakgapitsin nakinkaʼakxilhkgoyan pi akinin tlakg xlakaskinka, xlakata tuku katsiniyaw o xlakata latamanin tiku kalakgapasaw? ¿O tlawayaw pi kalakpuwankgolh amakgapitsin pi wi tuku xlakaskinka tlawaw chu niti kinkamakgtayan, maski ni xlikana? Kalilakapastakwi Jesús. Xla tlan kaks xkamalakawanilh latamanin xlakata tuku xkatsi. Pero ni chuna tlawalh. Wata ankgalhin limaklakaskilh xtachuwin Dios xlakata ni xlakaskin pi latamanin xmalankikgolh. Jesús ankgalhin xlakaskin pi latamanin xmalankikgolh Jehová (Juan 8:28).

13, 14. ¿La kinkamakgtayayan akxni ni lakpuwanaw pi putum tlan tlawayaw akxni wi tuku laksakaw?

¹³ Akinin na nalimasiyayaw pi nila putum matlaniyaw akxni wi tuku laksakaw o akxni atanu tiku laksakkgo kimpalakatakan. Akxni apóstol Pablo xʼama kxtiji Jerusalén xlakata namasputu taskujut nema Jehová xlakgayawanit, tamakgxtakgli makgapitsi kilhtamaku kkachikin Cesarea. Anta, chatum palakachuwina tiku wanikan Ágabo wanilh pi komo xʼama an kJerusalén xʼamaka chipakan. Chu asta max xmakgnika. Maski natalan tasaskinikgolh Pablo xlakata ni xʼalh kJerusalén, xla alh. Xla ni laksakli uma kaj xlakata xakstu xlipawankan. Pablo xla xkatsi pi nila putum tlan xtlawa chu lu xlipawan Jehová. Chu natalan na limasiyakgolh pi nila putum tlan xtlawakgo. Wa xlakata makgtayakgolh tuku Pablo laksakli natlawa chu makgxtakgkgolh xlakata naʼan (Hech. 21:10-14).

¹⁴ Maski ni katsiyaw tuku natlawayaw o nila namachokgoyaw tuku nala kilhtamaku nema aku mima, nalimasiyayaw pi nila putum tlan tlawayaw nakinkamakgtayayan liwana nalaksakaw tuku natlawayaw. Akgtum liʼakxilhtit, max lakpuwamaw naskujnaniyaw Dios putum kilhtamaku. Max nakinkakgalhskinkanan tuku nala komo natatatlayaw o komo kinatlatnikan natatatlakgo chu namaklakaskinkgo kintamakgtaykan. Max na nalilakgaputsayaw tuku nalitamakgtakgalhaw akxni nakgolonaw. Maski natlawayaw oración xlakata tuku lilakgaputsamaw chu lu nalilakpuwanaw, nila katikatsiw la tlan putum nalakkaxtlawayaw (Ecl. 8:16, 17). Komo ni lakpuwanaw pi putum tlan tlawayaw chu lipawanaw Jehová, nakatsiyaw asta niku matlaniyaw natlawayaw, liwana naʼakxilhaw tuku titaxtumaw chu naskinaw tastakyaw. Pero tiku naskiniyaw tamakgtay wa Jehová xlakata nakinkapulalinan. Chu kilitlawatkan tuku nakinkawaniyan espíritu santo (kalikgalhtawakga Eclesiastés 11:4-6). Jehová tlan nasikulunatlawa tuku nalaksakaw o nakinkamakgtayayan nalakgpaliyaw tuku lakkaxwilinitawa (Prov. 16:3, 9).

15. ¿La kinkamakgtayayan nataktujuyaw akxni lilakpuwanaw Jehová?

¹⁵ ¿La natlawayaw xlakskujnin Dios xlakata ni nalakpuwanaw pi putum tlan tlawayaw? Kaʼakxilhwi pulaktati tuku tlan natlawayaw. Pulana, kililakapastakatkan xlakata Jehová. Kalilakpuwaw xlilanka chu xliskgalala. Akxni tatalakxtumiyaw, akxilhaw pi nitu litaxtuyaw chu ni lhuwa tuku katsiyaw (Is. 8:13). Kalakapastakwi pi skujnaniyaw Dios tiku kgalhi xliputum litliwakga, ni kaj chatum ángel o lataman. Akxni lilakpuwanaw uma kinkamakgtayayan nataktujuyaw chu limasiyayaw pi wa Dios mapakgsinan (1 Ped. 5:6).

16. ¿La kinkamakgtayayan xlakata ni nalakpuwanaw pi putum tlan tlawayaw akxni lilakpuwanaw xtapaxkit Dios?

¹⁶ Xlipulaktiy tuku tlan natlawayaw wa nalilakpuwanaw la xlilhuwa kinkapaxkiyan Jehová. Pablo wa pi natalan xalak congregación xtachuna la xmakni chatum lataman. Chuna la Jehová tlawanit kimaknikan putum maklakaskinaw chu lu xlakaskinka (1 Cor. 12:23, 24). Jehová lu xlakaskinka kinkaliʼakxilhan kinchatunukan. Wa xlakata ni xlakaskinka niku naskujnaniyaw. Jehová ni kinkatamalakxtumiyan chu ni kinkalakgmakganan akxni makglakgalhinanaw. Akxni katsiyaw pi kinkapaxkiyan tlakg tlan makgkatsiyaw.

17. ¿Tuku xlakata tlan kinkakitaxtuniyan akxni akxilhaw tlan xtayatkan amakgapitsin?

¹⁷ Xlipulaktutu tuku tlan natlawayaw xlakata ni nalakpuwanaw pi putum tlan tlawayaw wa naʼakxilhaw tuku tlan tlawakgo amakgapitsin, chuna la tlawa Jehová. ¿Tuku xlakata tlan kinkakitaxtuniyan akxni chuna tlawayaw? Ni kaj kiʼakstukan kinkalichuwinankanan chu ni kawaniyaw amakgapitsin tuku xlitlawatkan, wata kaskiniyaw tastakyaw chu makgamakglhtinanaw tuku kinkawanikgoyan (Prov. 13:10). Nachuna, akxni kaʼakxilhniyaw lakwan xtayatkan kinatalankan lipaxuwayaw akxni makgamakglhtinankgo atanu taskujut. Na paxtikatsiniyaw Jehová pi kinkamaxkiyan talakaskin akxtum nakataskujaw kinatalankan (1 Ped. 5:9).

18. ¿Tuku tamakgtay kgalhiyaw xlakata namasiyaniyaw kintalakapastaknikan xlakata ni nalakpuwanaw pi putum tlan tlawayaw?

¹⁸ Xlipulaktati tuku tlan natlawayaw xlakata ni nalakpuwanaw pi putum tlan tlawayaw wa nalimasmaniyaw tlan tapuwan kintalakapastaknikan, wa xtastakyaw Biblia nakinkamakgtayayan. Umakgolh tastakyaw kinkamasiyanikgoyan tuku lakpuwan Jehová chu tuku makgkatsi. Akxni katsiniyaw tuku lakgati chu tuku ni lakgati Jehová, katsiyaw laksakaw tuku namakgapaxuwa. Komo nakgalhtawakgayaw, natlawayaw oración chu tlawayaw tuku katsiniyaw, kintapuwankan natatliwakglha chu wa pulana nakalakapastakaw amakgapitsin (1 Tim. 1:5). Komo chuna natlawayaw, Jehová kinkawaniyan pi nakinkamakgtayayan xlakata tlakg tlan kstalaninanin Cristo nalitaxtuyaw chu chuntiya nataktujuyaw (1 Ped. 5:10).

19. ¿Tuku nakinkamakgtayayan ni nalakpuwanaw pi putum tlan tlawayaw la uku chu kilhtamaku nema aku mima?

¹⁹ ¿Lakapastakaw palakachuwina xalak Judá tiku lichuwinaw niku tsukulh uma artículo? Xla makgatsankgalh xlatamat chu nialh talalilh Jehová xlakata tlawalh tuku lakaskilh. Pero akxni lilakpuwanaw lhuwa kskujnin Jehová, kinkamakgtayayan xlakata nakatsiyaw pi tlan ni nalakpuwanaw pi putum tlan tlawayaw maski tuwa. Komo lhuwata kata skujnanimaw Jehová, tlakg nalipawanaw (Prov. 8:13). Maski tanu tanu tuku natitaxtuyaw, tlan natalatamayaw Dios. Uma lanka talakgalhaman nema nitu xtachuna nakgalhiyaw. Wa xlakata kaliskujwi natlawayaw tuku katsiniw kʼuma artículos. Chuna nalimasiyayaw pi nila putum tlan tlawayaw chu natalatamayaw Jehová putum kilhtamaku.