TAÑI chaw Artur, petu wechengelu, rume piwkeyefi ta Chaw Ngünechen, feymu ayüfuy pastorngeal pu evangeliko mu. Welu rakiduamwelay tüfa papeltufiel kiñeke papil ñi niekefel pu Chillkatukelu Biblia, ka trawüluwlu kidu engün mew. Ti tripantu 1914 mu, tañi chaw fawtisawi nielu 17 tripantu. Petu rupalu ti Wünen Fütra Weychan kom wall Mapu püle, werküngey ñi koneltual pu militar mu, welu kidu küpa weychalay. Feymu püresuntukungey 10 küyen mu kiñe karsel mülelu Kingston waria mu, Ontario, Canada mapu mu. Dew neykümentungelu, fey eluwi ñi wüneleal amuldungun mu.

Tañi chaw 1926 tripantu mu niewi Hazel Wilkinson engu. Kidu tañi ñuke kimürpuy ti rüf dungu 1908 tripantu mu. Iñche choyüngen 24 konchi abril 1931 tripantu mew. Tañi pu chaw meli yall nieyngu, iñche tati epungelu. Tañi chaw yamniekefuy ka piwkeyekefuy tati Biblia, ka kimeltueiñmew ñi ka femngechi femal. Doyümkefuiñ taiñ mongen mu ñi poyefiel ta Jewba. Tañi pu che iñchiñ fill ruka püle amuldungukefuiñ (Hecho 20:20).

Tati Epungechi Fütra Weychan kom wall Mapu püle koni 1939 tripantu mu. Fey ti küpalechi tripantu mu, pu Dungukelu Iney Ngen Jewba ñi küdaw katrütungey Canada mapu mew. Tati pu koneltulu chillkatuwe ruka mu mülefuy ñi poyeafiel ti bandera ka ülkantual ti himno nacional tati katrüntuku mu. Tañi lamngen Doroti ka iñche eluñmangekefuyu ñi tripayal petu ñi femngekefel tüfa. Welu kiñe antü, tañi kimeltufe küpa yewelkaenew, ‘llükanche’ pienew. Fey aflu ti antü, fentren tañi kompañ chaftuenew ka ütrüfnakümenew. Welu tüfa yafültukuenew ñi “doy müngeltuafiel [inanieafiel] ta Ngünechen ta che mew” (Hecho 5:29).

Julio 1942 tripantu mew, nielu 11 tripantu, fawtisangen chew ñi ngülümngeel ko lelfün mew. Müna ayüwülkefenew wüneleal ti amuldungun mu tati vakasion chillkatuwe ruka mu. Famülke mu, pu wünelekelu amuldungun 50 ora mu kimngekey tüfa. Kiñe rupa küla weni iñchiñ amuldungumeiñ Ontario mapu mu pikun püle, üye mu kimeltufiyiñ tati pu mamülltufe.

Konlu 1 mayo 1949 tripantu mu, eluwün ñi wüneleal amuldungun mu fillke küyen mew. Fey wüla mangelngen ñi kellual tañi dewmangeal ti ngünenieelchi ruka Canada mapu mew, fey konün ti Fetel reñma üye mew. Elfalkünungen ñi küdawal chew ñi nentuwiringekem, fey mu kimeltungen ñi adümal ti makina femkelu tüfachi küdaw. Petu rakiduamtukuniefiñ fentren semana mu wünmalu ti küdaw mu ñi nentuwiringeal kiñe pichi papil inaduamlu chumngechi ñi kayñetungeel Jewba tañi pu che Canada mapu mew.

Fey wüla, küdawün ti Trokiñche Adkünukelu ti Amuldungun. Fey elfalkünungen ñi nütramkayal tati pu wünelekelu amuldungun mu ayülu ñi amuldungumeal Quebec mapu mew, feychi mu mülefuy kiñe fütra kayñetun üye mew. Feymu nütramkafiñ kiñe lamngen Mary Zazula pingelu, tuwlu Edmonton, Alberta mapu mu. Tañi pu chaw koneltukefuyngu ti Iglesia Catolica Ortodoxa mu. Mary ka tañi wentru lamngen engu fentekünunolu tañi chillkatun Biblia mu, tañi pu chaw wemünentueyew ti ruka mu. Mary ka tañi lamngen fawtisawingu junio küyen mu 1951 tripantu mew, ka kayu küyen rupalu eluwingu ñi wüneleal tati amuldungun mu. Petu ñi nütramkafiel ta Mary, ngüneduamfiñ tañi fente piwkeyefiel ta Jewba. Feychi mu rakiduamün: ‘Müna kümeafuy niewal tüfachi domo engu’. Aylla küyen rupalu tayu kimuwün, niewiyu 30 konchi enero 1954 tripantu mu. Kiñe semana rupalu tayu mafün mu, mangelngeyu ñi pepikangeal, femngechi ñi  witranmayafiel pu trawünche. Feymu tati küpachi epu tripantu mu, witranmakefiyu fillke trawünche Ontario pikun püle.

Tati amuldungun küdaw tremürpuy kom wall Mapu mu, feymu duamfalngefuy doy peñi ka lamngen eluwkülelu ñi werküngeal ka mapu ñi amuldungual. Canada mew dew chaftufiyu ti wütrengechi pukem, ka tati pichike pülü tayu kodekeetew walüng mu, feymu ‘chem mapu rume müleafuyu’, rakiduamiyu. Amuyu ti chillkatun 27 Kalad pingechi Chillkatuwe mu, ka tripayu julio küyen 1956 tripantu mu. Fey meli küyen rupalu müten, mülerpuyu tayu we ruka mu: Brasil mapu.

Puwlu Brasil mu, yafüluwiyu ñi kimal portugues kewün dungu. Wüne kimürpuyu chumngechi chaliafiel pu che, ka pichiñma mu pengelafiel kiñe chillka. Kiñe che ayüfule ñi doy kimal, kümefuy tayu pengelelafiel tati kümeke dungu ñi müleal Chaw Ngünechen ñi Ngünenien mu. Fey amuldungumeyu. We tripalu iñchiw, kimürpufiyu kiñe ñaña ayüfilu tayu nütramkan. Feymu papeltulelfiñ Apokalipsi 21:3, 4, fey ¡rupaduamün! Wimtulafun tati fütra are ka ti narfün mapu mu. Ti are müna wedalkakefenew.

Werküngeyu tayu amuldungual Campos pingechi waria mew. Famülke mu, ¡15 trawünche müley fey mu! Welu puwlu iñchiw, kiñe pichi trokiñche müten mülerkefuy, ka kiñe ruka chew ñi mülekefel meli lamngen werküngelu ñi amuldungual: Esther Tracy, Ramona Bauer, Luiza Schwarz, ka Lorraine Brookes (fewla Wallen pingey). Elfalkünungen tüfachi ruka mew ñi küchayafiel ti takun ka yeal mamüll chew ñi pepikangekem ti iyael. Kiñe lune antü, dewlu ti Chillkatun La Atalaya mu, Mary ürkütulefuy ti sillon mu, fey reküluwi ñi longko ti metrül mew petu nütramkalu iñchiw tayu rupan ti antü mew. Mary witrapüray, fey ¡triparumey kiñe filu ti metrül mew! Petu ñi langümnofiel, tüfachi filu rume pofolkaeiñmew.

Rupalu kiñe tripantu tayu kimkantufiel portugues kewün dungu, elfalkünungen ñi witranmayafiel pu trawünche. Kiñeke mapu tayu amukefel, mülerkelafuy elektricidad. Umawtukefuyu mapu ruka mu, kafey kawellu ka karetela mu miyawkefuyu. Kiñe rupa, kiñe tren mew amuyu ñi amuldungual kiñe lof mu alü kamapulelu ti mawida mu. Alkilafiyu kiñe katrüntuku üye mu. Fetel werküeyumu 800 chillka ñi elelafiel tati pu che. Fentren rupa amukefuyu chew ñi akuken karta ñi yemeafiel kom tati chillka.

Fentren lof Brasil mu, 1962 tripantu mew adkünungey ti Chillkatuwe ñi Pepikangeam pu Longkolelu ka Konakechi Kellukelu. Kayu küyen mew elfalkünungen ñi kimeltuchefengeal tüfakechi chillkatuwe mu, welu tañi domo amulay. Kimeltuchefengefun Manaos, Belen, Fortaleza, Recife, ka Salvador waria mew. Mülelu Manaos waria mu, adkünufiñ kiñe fütra trawün, kiñe fütra teatro mu chew ñi ülkantungekefel opera. Feychi mu müna mawüni, feymu lif ko mülerkelafuy, ka mülelafuy chew ñi imeal pu trawüluwlu. Fey kimeldungulelfiñ kiñe militar taiñ weda rupan. Kidu ayüwün mew adkünufi taiñ elungeal lif ko kom tati antü ñi puwün ti fütra trawün mew. Kafey werküfi kiñeke soltaw ñi  elkünual epu fütrake tolto ruka, ñi pepikangeal ti iyael ka imeal pu che.

Kamapulelu iñche, Mary amuldunguy chew ñi mülen negosio, pu küdawpalu küpayngün Portugal mapu mew faw Brasil mu ñi wewal fentren plata, feymu küpa ayülayngün ñi dungual Biblia mu. Tüfa müna ngañwadeleyew ta Mary, fey feypifi kiñeke tañi weni: “Chem mapu rume amuafun, welu Portugal mu, küpa amulan”. Welu pichiñma mu, llowiyu kiñe karta tayu mangeletew ñi amuldungual Portugal mu, chew katrütulelu ti amuldungun küdaw. ¡Mary afmatulewey! Welu llowiyu ti mangel, fey wiñamtuwiyu Portugal mapu mu.

Agosto küyen 1964 tripantu mu, puwiyu Lisboa waria Portugal mu. Pu soltaw kutrankalkefingün taiñ pu peñi ka lamngen üye mu. Feymu ‘doy kümeafuy kintunoafiel pu Dungukelu Iney Ngen Jewba tüfa mew’ trokiwiyu. We puwlu iñchiw, kulliyu kiñe katrüntuku mu tayu umayal. Fey wüla nierpulu tayu documento ñi mülenagal Portugal mu, alkilafiyu kiñe ruka. Rupalu kechu küyen, kuñiwün-ngelafuy dunguafiel ta Fetel. ¡Müna ayüwiyu pepi amulu kiñe trawün mu!

Pu Dungukelu Iney Ngen Jewba ñi küdaw katrütungefuy, feymu tati Trawünwe Ruka rakümngefuy, ka trawükefuiñ pu peñi ka lamngen ñi ruka mew. Pu soltaw ngüneduamkefuyngün pu ruka. Fentren taiñ pu peñi ka lamngen yengeyngün ti ruka mew chew ñi mülen pu soltaw ñi ramtukadungungeal. Tati pu soltaw kutrankawülfingün ka dikümtukufingün ñi feypial pu longkolelu ñi üy. Feymu taiñ ingkañpewal, pu peñi ka lamngen feypiwkelafuyngün tañi apellido, welu may tañi wünen üy müten.

Doy küdawkefuiñ taiñ pu peñi ka lamngen ñi nierpual tati fillke papil ñi kelluaetew tañi newenküleal. Mary, kiñe makina mu wirintukukefuy kiñe papel mu ti chillka La Atalaya, ka fillke papil. Femngechi tüfachi papel mu, doy chillka dewmalelngeyngün tati pu peñi ka lamngen.

Junio küyen 1966 tripantu mew, mülefuy kiñe falin juicio Lisboa waria mew. Tati pu 49 koneltulelu ti trawünche Feijó lof mu, dalluntukungeyngün ñi chaftufiel mu ti ley trawüluwlu kiñe che ñi ruka mu. Petu taiñ amunon ti juicio mu, ti abogado reke taiñ dalluntukuetew femfaluwün, femngechi ñi küme pepikawküleal engün. Welu wewlaiñ ti juicio mu, chumngechi taiñ trokifiel ñi rupayal. Pu 49 peñi ka lamngen püresuntukungeyngün, kiñeke 45 antü mew, ka kakelu doy kechu küyen mu puwafuy ñi püresuntukungen. Welu tüfachi juicio kelluy ñi püramyengeal ta Jewba. Petu rupalu ti juicio, taiñ abogado feypi Gamaliel tañi dungun mülelu Biblia mew (Hecho 5:33-39). Fey wüla pu periodista dunguyngün tüfachi juicio mew. Müna ayüwiyiñ taiñ abogado eluwlu ñi chillkatual ti Biblia ka trawüluwal iñchiñ mu.

Diciembre küyen 1966 tripantu mu, elfalkünungen ñi adkünual ti ngünenieelchi ruka, ka fentreñma mu küdawün ley dungu mu. Rume yafüluwiyiñ ñi pengelal ley dungu mu chumngelu ñi katrütungenoal pu Dungukelu Iney Ngen Jewba ñi küdaw Portugal mapu mew (Filipense 1:7). Konlu 18 diciembre  1974 tripantu mew, elkünungeiñ ti ley mu. Tati ngüneniechi ruka mew küpayngu taiñ peñi Nathan Knorr ka Frederick Franz ñi ayüwküleal iñchiñ mu kiñe afmatufal trawün Oporto ka Lisboa waria mu, fey mew 46.870 che trawüyngün.

Jewba tañi duam mew amuldungungey tati pu che mülelu fillke wapi mu chew ñi dungungeel portugues: Azores, Cabo Verde, Madeira, ka Santo Tomé y Príncipe pingelu. Mülerpuy fentren Dungukelu Iney Ngen Jewba tüfakechi wapi mew, feymu duamfalngefuy kiñe doy fütra ngünieelchi ruka. Feymu dewmangelu, taiñ peñi Milton Henschel wüli kiñe wewpin ñi chalintukual tüfachi we ngünenieelchi ruka 13 konchi abril 1988 tripantu mew. Tüfa mew trawüyngün 45.522 peñi ka lamngen, ka 20 peñi ka lamngen werküngefulu ñi amuldungual Portugal mu, wiñotuyngün ñi müleal tüfachi falin trawün mu.

Rupalu pu tripantu, Mary ka iñche fentren kümeke dungu kimürpufiyu ti pu manelfal peñi mu. Kiñe rupa iñche küdawün tañi peñi Theodore Jaracz engu, kidu witranmafilu taiñ ngünenieelchi ruka, fey kimürpun kiñe falin dungu. Feychi mu tati ngünenieelchi ruka mu rupay kiñe fütra weda dungu, ka ti trokiñche adkünukelu ti ngünenieelchi ruka müna newentukeyngün ñi küme elkünutuafiel. Welu weda duamingün tañi pepilnofel mu. Fey taiñ peñi Jaracz, yafültukueyew engün: “Fewla eluñmayafiyiñ ñi küdawal Jewba tañi newen”. Kafey turpu ngoymalayan kiñe dungu ñi feypiel taiñ peñi Franz, fentren tripantu kuyfi mu ngepulu Mary iñchiw Brooklyn mu. Fey iñchiw ka kakelu feypifiyiñ taiñ ngülamtuaetew, fey kidu feypieiñmew: “Kiñe dungu feypiwayiñ: kümeke kam wedake dungu rupalmün rume, elkünukilmün Chaw Ngünechen ñi adkünuelchi trokiñche Mapu mew. Tüfa müten femkey Jesus ñi werküfiel ñi femal tañi pu disipulu: ¡amuldungulelafiel pu che tati kümeke dungu küpalu Chaw Ngünechen ñi Ngünenien mu!”.

Müna ayüwküleyu tayu inafiel mu tüfachi ngülam. Kafey, petu rakiduamtukunieyu tati kümeke dungu tayu rupan witranmafilu fentren ngünenieelchi ruka kom wall Mapu mu. Femngechi pengelfiyu pu manelfal peñi ka lamngen tunte tayu falintufiel ñi küdaw, wechengelu kam füchangelu rume. Rumel yafültukukefiyiñ ñi amuleal tañi poyefiel ta Jewba.

Fentren tripantu rupawyey, ka doy 80 tripantu nieyu. Mary rume kutranküley (2 Korintio 12:9). Welu tayu rupan wedake dungu mu, yafültukuñmaeyumu tayu mupiltun, ka kellueyumu ñi newenküleal tayu püntütripanoal Jewba mew. Rakiduamlu tayu poyefiel ta Jewba rupayechi tripantu mew, pefiyu Chaw Ngünechen tañi fütra fürenechen fentren rupa mu * (inaduamnge ti kimal dungu).