BE FLƐ min si kɛ Atir. I gbanflɛn nun’n, ɔ kunndɛli kɛ ɔ́ yó asɔnun nga be flɛ i kɛ Metodisi’n be like klefuɛ kun. Afin, ɔ klo Ɲanmiɛn kpa. Sanngɛ, kɛ ɔ kanngannin fluwa nga Biblu’n nun like suanfuɛ’m be fa mɛnnin i nun’n, ɔ kunndɛli kɛ ɔ́ yó Zoova i sufuɛ wie. Afuɛ 1914 nun’n, be yoli i batɛmun. Kɛ ɔ́ yó sɔ’n, nn ɔ le afuɛ 17. Kɛ sran’m bé kún alɛ dan klikli’n, be seli i kɛ ɔ ko kun wie. Sanngɛ, w’a kplinman su. I sɔ’n ti, be wlɛli i bisua anglo 10 Kanada lɔ klɔ nga be flɛ i kɛ Ɔntario’n su lɔ. Kɛ be yacili i nun’n, ɔ dili junman nga andɛ be flɛ i kɛ atin bolɛ junman’n.

Afuɛ 1926 nun’n, min si jali bla. Be flɛ i kɛ Azɛli Wilikinisɔnun. I nin’n sili Ɲanmiɛn ndɛ’n afuɛ 1908 nun. Min si nin min nin be wuli ba nnan. N ti ba’m be nɲɔn su. Be wuli min afuɛ 1931, Avrili i le 24 su. Min si bu Biblu’n i like cinnjin kpa. Yɛ ɔ kleli e kɛ e yo sɔ wie. Zoova sulɛ’n ti e cinnjin tra like kwlaa. E boli jasin fɛ’n awloawlo’m be nun titi.—Sa Nga Be Yoli’n 20:20.

Afuɛ 1939 nun’n, alɛ dan nɲɔn su’n boli i bo. Kɛ ɔ dili afuɛ kun’n, Kanada lɔ’n, awa seli Zoova i Lalofuɛ mun kɛ nán be bo jasin fɛ’n kun. Kpɛkun, be seli kɛ maan suklu ba’m be kwlaa be manman flanga’n, yɛ be to jue be manman be nvle’n suklu lɔ. Titi’n, kɛ suklu ba’m bé yó sɔ’n, suklu klefuɛ’m be man e nin min niaan bla mɔ be flɛ i kɛ Dorote’n e atin naan e fite gua su lɔ. Sanngɛ cɛn kun liɛ’n, min suklu klefuɛ’n seli min kɛ n ti srɛfuɛ. I waan ɔ́ kán sɔ naan sɛ ń ká lɛ o. Kɛ e fin suklu e fiteli’n, suklu ba kpanngban be tɔli min su, yɛ be yili min ase. Sa sɔ’n ti’n, n fuali kpa kɛ ‘min ɲin yí Nyanmiɛn trá sran mun.’—Sa Nga Be Yoli’n 5:29.

Kɛ bé yó min batɛmun afuɛ 1942, Zuie nun’n, nn n le afuɛ 11. Be yoli min batɛmun fie kun nun nzue guawlɛ kun nun. Kɛ be yaci suklu ba’m be nun’n, n fa blɛ kpanngban n bo jasin fɛ’n. N klo i sɔ yolɛ kpa. Andɛ’n be nga be di i sɔ junman’n, be flɛ be kɛ cɛn kunngun atin bofuɛ. Afuɛ wie nun’n, e nin aniaan nsan e ɔli Ɔntario i nglo lɔ lika’n nun. E boli jasin fɛ’n e kleli waka bufuɛ mun.

Afuɛ 1949, Mɛ nun’n, n yoli titi atin bofuɛ. Kpɛkun be seli min kɛ n wɔ Betɛli ng’ɔ o Kanada’n naan n ko uka aniaan nga be kplan sua mun’n. I sin’n, n yoli Betɛlifuɛ. E nin be nga be yi e fluwa mun’n yɛ e dili junman-ɔn. N wla te kpɛn fluwa nɲa kun i yilɛ’n su. Fluwa nɲa sɔ’n kan wafa nga be kle Zoova i sufuɛ’m be yalɛ Kanada lɔ’n i ndɛ’n. E dili junman lemɔcuɛ kpanngban kpa naan y’a yi fluwa sɔ’n. Kɔnguɛ yɛ e dili i sɔ junman’n niɔn.

I sin’n, e nin aniaan nga be nian jasin fɛ bolɛ junman’n su Betɛli lɔ’n, yɛ e dili junman-ɔn. Be seli min kɛ n usa atin bofuɛ nga be su kɔ jasin bolɛ Kebɛki lɔ’n be kosan. Blɛ sɔ’n nun’n, be kle aniaan’m be yalɛ lɔ dan. Atin bofuɛ sɔ’m be nun kun suan Mali Zazula. Ɔ fin Ɛdimɔntɔnun. I si nin i nin be kɔ asɔnun nga be flɛ i kɛ Ɔrtodɔkusu’n nun. Mali nin i ɲrun kpɛnngbɛn yasua’n b’a kplinman su kɛ bé yáci Biblu’n nun like suanlɛ. I sɔ’n ti, Mali i si nin i nin be fuannin be awlo’n nun. Afuɛ 1951, Zuɛn nun’n, be yoli Mali nin i niaan bian be batɛmun. Kɛ ɔ dili anglo nsiɛn’n, be yoli atin bofuɛ. Kɛ ń úsa Mali i kosan’n, n wunnin kɛ ɔ klo Zoova dan. N seli min wun kɛ bla m’ɔ fata kɛ n jɛ i’n yɛ ɔ o lɛ-ɔ. Kɛ anglo ngwlan sinnin’n, e jali. E jali afuɛ 1951 nun, Zanvie i le 30. Kɛ ɔ dili lemɔcuɛ kun’n, be yiali min kɛ n ko di akpasua sunianfuɛ’m be suklu’n. Kpɛkun, n yoli akpasua sunianfuɛ afuɛ nɲɔn Ɔntario lɔ.

Kɛ jasin fɛ bolɛ junman’n su yo dan mɛn wunmuan’n nun ti’n, anuannzɛ’n i sa miannin ngaliɛ  difuɛ kpanngban wun. E nin Mali e seli e wun kɛ sɛ e kwla trannin Kanada lɔ’n, nán lika uflɛ yɛ e su kwlá tranman-ɔn. Afin, blɛ wie nun’n, ayrɛ’n o lɔ dan. Yɛ blɛ wie nun’n, wɛntɛnwɛntɛn’m be kle sran’m be yalɛ dan. Afuɛ 1956, Zuie nun’n, e dili ngaliɛ difuɛ’m be suklu’n wie. Yɛ Novanblu nun’n, e ɔli Brezili.

Kɛ e juli Brezili lɔ’n, e suannin Pɔrtigɛ. I klikli nun’n, be kleli e ndɛ nga e kwla kan naan e nin sran mun y’a koko yalɛ’n. I sin’n, e suannin ndɛ nga e kwla kan naan y’a fa e fluwa mun y’a man sran mun’n. Kpɛkun, e ɔli jasin fɛ’n i bolɛ. E toli talua kun. Ndɛ nga e kannin’n yoli i fɛ. E seli kɛ sɛ sran’m be sɔ e nun klanman’n, é kánngan Biblu’n nun ndɛ mma kun m’ɔ kan Ɲanmiɛn Sielɛ i ndɛ’n nun é klé i. I sɔ’n ti, n kanngannin Sa Nglo Yilɛ 21:3, 4 nun. Kpɛkun awunyɛyɛ m’ɔ kun min dan ti’n, min ɲrun bluli. Awunyɛyɛ’n nin a kunman min sɔ le. Awunyɛyɛ kleli min yalɛ lɔ titi.

Klɔ nga be flɛ i kɛ Kanpɔsu’n, i su lɔ yɛ e bo jasin fɛ’n niɔn. Andɛ’n, aniaan’m b’a taka asɔnun 15 lɔ. Sanngɛ kɛ é jú lɔ’n, nn aniaan nga be o lɔ’n be juman asɔnun bo kun. Yɛ aniaan bla nnan mɔ be ti ngaliɛ difuɛ’n be uka be su. Be dunman’n yɛ: Ɛstɛli Tresi, Ramona boɛr, Luiza Svazi, yɛ Lorɛnin Bruks mɔ i wun’n suan Walɛnin’n. Awlo lɔ’n, min yɛ n kpu ninnge mun-ɔn. Yɛ min yɛ n ko kunndɛ yie nga be fa trɔ sin’n niɔn. Kisie cɛn kun kɔnguɛ’n, kɛ e wieli Sasafuɛ Tranwlɛ’n i nun like suan’n, Mali lali bia’n nun, kpɛkun, ɔ fali sunmun’n suɛnnin i ti. E o lɛ e su koko like nga e yoli i cɛn sɔ’n nun’n i su yalɛ. Kɛ Mali jasoli’n, wuo kun fin i sunmun’n i bo fiteli. E kpankpannin lele naan m’an kun i.

Kɛ e suannin Pɔrtigɛ’n afuɛ kun’n, e yoli ngaliɛ difuɛ. Klɔ nga e kɔ be su’n, kulan nunman lɔ. Bɛ su yɛ e la-ɔ. Kɛ é kɔ́ lika’n, e fu nnɛn kpanngɔ su. Wie liɛ’n, e fa kakaklolo. Cɛn kun’n, e fali alie e ɔli mmuammua kpa okaoka’m be nun lɔ naan é bó jasin é klé lɔfuɛ mun. E lueli sua kun lɔ. Betɛli’n blɛli e periodiki 800 naan e fa bo jasin’n. E ɔli alapɔsu lɔ kpɛ sunman naan y’a ko fa periodiki sɔ mun.

Afuɛ 1962 nun’n, be yoli asɔnun kpɛnngbɛn nin asɔnunfuɛ’m be lika nianfuɛ’m be suklu’n Brezili lɔ klɔ wie’m be su. Be seli min kɛ n wɔ klɔ sɔ’m be su naan n ko kle aniaan’m be like. N yoli sɔ anglo nsiɛn. N wɔli Manaisi, nin Belɛmun, nin Fɔtaleza, nin Resife, nin Salvadɔr n ko kleli aniaan’m be like. Kɛ n wɔli Manaisi lɔ’n, n siesieli nvle kun aɲia’n naan be yo i jue tofuɛ’m be sua dan kun nun. Kɛ mɔ nzue’n tɔ dan’n ti’n, be ɲanman nzue yɛiin naan b’a nɔn. Yɛ be ɲanman lika kpa kun naan b’a tran nun b’a di aliɛ. N bo su kleli sonja’m be su kpɛnngbɛn’n kun. Ɔ fali ajalɛ naan e ɲan nzue kpa e nɔn. I sɔ’n ti, e ɲannin nzue lele yɛ aɲia’n wieli-ɔ. Asa ekun’n, ɔ seli sonja wie mun kɛ be kplan tannin sua dandan nɲɔn. E tɔnnin aliɛ kun bo, yɛ e dili like kunfuɛ’n i bo.

Kɛ n tu ajalɛ’n, Mali kɔ aata diwlɛ kun nun naan ɔ́ bó jasin fɛ’n klé sran mun. Aata difuɛ’m be fin  Pɔrtigali. Be ba sika kunndɛlɛ. Biblu’n nun ndɛ’n timan be cinnjin. I sɔ’n ti, Mali i sa sin bubuli i. Ɔ seli i janvuɛ mun kɛ: “Lika nga i nun tranlɛ su yoman min fɛ mlɔnmlɔn’n yɛle Pɔrtigali.” I sin’n, anuannzɛ’n klɛli e fluwa kɛ e wɔ Pɔrtigali. Kɛ ɔ́ yó sɔ’n, nn awa wa tannin jasin fɛ bolɛ’n lɔ. W’a yoman Mali i fɛ kaan sa. Sanngɛ, e wɔli Pɔrtigali.

Afuɛ 1964, Utu nun’n, e wɔli Pɔrtigali lɔ klɔ dan nga be flɛ i kɛ Lizibɔnun’n su lɔ. Blɛ sɔ nun’n, Polisie’m be kle e niaan’m be yalɛ tɛtɛ. I sɔ’n ti, kɛ e juli lɔ’n, e seli e wun kɛ ɔ fataman kɛ e wun Zoova i Lalofuɛ nga be o lɔ’n, be wun ka. I klikli nun’n, e lueli sua ba kun. Kpɛkun kɛ e ɲannin nvle sɔ’n su lɔ fluwa mun’n, e ko lueli sua kun. Kɛ e dili anglo nnun’n, y’a sisiman e bo kun. E ko wunnin aniaan nga be o Betɛli lɔ’n be wun. Kpɛkun, e wɔli aɲia kun bo. I sɔ’n yoli e fɛ dan.

Awa seli kɛ nán e yo e aɲia mun kun. I sɔ’n ti, y’a yoman aɲia mun Ɲanmiɛn Sulɛ sua’m be nun kun. Aniaan wie’m be awlo yɛ e yiali-ɔ. Polisie’m be kunndɛli aniaan sɔ’m be awlo’n i titi. Be trali aniaan ya kpanngban kpa naan be kle be awlo sɔ mun. Be yoli aniaan’m be kpokokpoko. Yɛ be jrannin aniaan’m be wun kɛ be bo aniaan nga be ti be su kpɛn’n be dunman. I sɔ’n ti, aniaan’m be fali ajalɛ naan Polisie’m b’a traman aniaan sɔ mun. Yɛle kɛ b’a faman aniaan’m be si dunman’n b’a flɛman be kun. Kɛ bé bó sran kun i dunman’n, dunman kɛ Zoze nin Pɔlu sa’n, yɛ be bo-ɔ.

Like ng’ɔ yoli e cinnjin’n yɛle kɛ maan aniaan’m be ɲan e fluwa mun titi. I liɛ’n, bé kwlá jrán kekle. I sɔ’n ti’n, ndɛ akpasua nga be o Sasafuɛ Tranwlɛ’n nun mɔ e fa suan like aɲia’m be bo’n, Mali klɛ be fluwa wafa wie’m be su mannzin’n nun. Kpɛkun, be yi fluwa sɔ mun kaka kpa be fa cɛcɛ aniaan mun.

Afuɛ 1966, Zuɛn nun’n, be sanmannin aniaan 49 mɔ be o Feijo asɔnun’n nun’n, jɔlɛ difuɛ’m be ja su Lizibɔnun lɔ. Afin be yoli aɲia sran kun i awlo lɔ. Kɛ ɔ ko yo naan aniaan’m b’a wun wafa nga be kwla kpli be ti’n ti’n, e yoli kɛ be su di be jɔlɛ sa. Min yɛ n ti jɔlɛ difuɛ’n niɔn. Yɛ n usali be kosan naan be kpli be ti. Kɛ e wɔli jɔlɛ difuɛ’m be ja su’n, be buli e fɔ. I sɔ’n w’a boman e nuan kusu. Be wlali aniaan 49 sɔ’m be bisua. Be nun wie’m be dili anglo kun nin sin. Wie’m be liɛ’n trali ngalɛ’n. Yɛ wie’m be dili anglo nnun nin sin bɔbɔ. Sanngɛ, kɛ bé dí e jɔlɛ sɔ’n, e kplili jasin fɛ’n i ti kpa. I kpa bɔbɔ’n, afuka ng’ɔ kplili e ti’n, ɔ boli ndɛ nga Gamaliɛli kannin m’ɔ o Biblu’n nun’n su. (Sa Nga Be Yoli’n 5:33-39) I sin’n, zronali klɛfuɛ’m be klɛli sa sɔ m’ɔ juli’n i su ndɛ. Asa ekun’n, afuka ng’ɔ kplili e ti’n, ɔ boli Biblu’n nun like suanlɛ bo, yɛ ɔ trannin aɲia’m be bo. I sɔ’n yoli e fɛ dan.

Afuɛ 1966, Desanblu nun’n, be sieli min Betɛli sunianfuɛ. Yɛ n fali blɛ kpanngban n dili junman naan jasin fɛ’n taka kpa. Like kwlaa nga e kwla yo naan Zoova i Lalofuɛ’m b’a ɲan alaje b’a su  Ɲanmiɛn Pɔrtigali lɔ’n, e yoli. (Filipfuɛ Mun 1:7) Afuɛ 1974, Desanblu i le 18 nun’n, awa mannin e atin kɛ e su Ɲanmiɛn kɛ e fa klo’n sa. I fɛ m’ɔ yoli aniaan bian Natan Nɔr nin Flederiki Flanzi be ti’n, be jasoli anuannzɛ’n i bo bia’n su lɔ be wa niannin e osu. Kɛ be bali’n, e yoli aɲia dan kun Opɔrto lɔ. Yɛ e yoli kun ekun Lizibɔnun lɔ. Sran 46.870 be trannin aɲia sɔ’m be bo.

Zoova fanngan nun’n, nvle nga be o jenvie’n i afiɛn lɔ’n be nunfuɛ’m be tili jasin fɛ’n. Lɔ sran’m be kan Pɔrtigali. Nvle sɔ mun yɛ: Asɔru, Kapu-Vɛli, Madɛli, yɛ Sao Tome Prɛnsipu. Kɛ Zoova i Lalofuɛ’m be wa sɔnnin’n, e wunnin kɛ ɔ fata kɛ e kplan Betɛli dan kun. Kɛ e wieli i kplan mɔ é yí i nglo afuɛ 1988, Avrili i le 23 nun’n, aniaan bian Miltɔnun Ɛnsɛli ijɔli nzra nun. Aniaan 45.522 nga be trannin aɲia sɔ’n i bo’n, be nun 20 be yoli ngaliɛ difuɛ Pɔrtigali lɔ laa.

Aniaan wie mɔ be nin Ɲanmiɛn be nantili klanman’n, be kleli e nin Mali e like kpanngban. Be nun kun yɛle aniaan bian Teodɔru Jarazi. Kɛ e nin i e ɔli aniaan nga be di Betɛli kun i nun junman’n be osu nianlɛ’n, ɔ mannin afɔtuɛ cinnjin kun. Yɛle kɛ sa kekle kun o aniaan’m be su. Yɛ Betɛli i komite nunfuɛ’m be yoli like kwlaa nga be kwla yo naan b’a wun sa sɔ’n i trawlɛ’n. Sanngɛ, ɔ yoman ye. Ɔ maan be sa sin bubuli be. I sɔ’n ti, aniaan bian Jarazi wlali be fanngan. Ɔ seli be kɛ: “Siɛn’n, an yaci Ɲanmiɛn wawɛ’n nun maan ɔ di junman.” Asa ekun’n, kɛ afuɛ wie nun e nin Mali e wɔli Blukinin lɔ’n, ndɛ nga aniaan bian Franzi kannin’n, n wla su fiman su le. Be nga e nin be e wɔli’n, be usɛli i ngwlɛlɛ afɛ. Ɔ seli e kɛ: “Afɔtuɛ nga ń mán amun’n yɛle kɛ an ka Zoova i anuannzɛ’n nun titi. Ɲanmiɛn Sielɛ’n i jasin fɛ mɔ Zezi seli i sɔnnzɔnfuɛ mun kɛ be bo’n, anuannzɛ sɔ’n i nunfuɛ’m be kunngba yɛ be bo-ɔ.”

I sɔ yɛ e nin Mali e yoli-ɔ. Ɔ maan, e dili aklunjuɛ kpa. Asa ekun’n, kɛ e wɔli Betɛli wie’m be nun’n, ninnge nga e yoli be’n e wla te kpɛn su. E wunnin Zoova i sufuɛ kpanngban. Wie’m be ti oke, yɛ wie’m be ti gbanflɛn annzɛ talua. E seli be kɛ be junman nga be di’n, ɔ jɔ Zoova klun. Yɛ e wlali be fanngan titi kɛ nán be yaci i sulɛ.

E nin Mali e le afuɛ 80 gua su. Mali i wun tukpacɛ’n sɔnnin. (2 Korɛntfuɛ Mun 12:9) Sa kekle wie’m be tɔli e su. Sanngɛ, i sɔ’n yoli maan e lafili Ɲanmiɛn su kpa. Yɛ e fuali kpa kɛ e su kpɔciman Zoova le. Kɛ e bu afuɛ kpanngban nga y’a di i Zoova sulɛ nun’n i akunndan’n, e wun kɛ ɔ yoli e ye dan. *—An nian nzɔliɛ’n i su ndɛ’n.