Ku bokona mu madisá

Ku bokona mu madisá

MUSOSO UA KIDI

Tua Mono o Henda ia Nzambi mu Maukexilu Avulu

Tua Mono o Henda ia Nzambi mu Maukexilu Avulu

KUMA ua zolele Nzambi, tat’etu Arthur ua mesenene kukala mukunji ua ngeleja ia Metodista. Maji muene ua lungulula o ibanzelu iê, kioso kia tange o mikanda ia Adilongi a Bibidia, ni ku diongeka ni ene. Mu muvu ua 1914, kioso tat’etu kiexile ni 17 dia mivu, ua di batizala. Kioso kia bhiti o Ita ia Dianga ku Mundu uoso, a mu tumu kuia mu usoladi, maji muene ua ditunu. Mukonda dia kiki, a mu te mu kaleia ka Kingston mu mbanza ia Ontário, mu ixi ia Canadá, phala ku bhita-mu kuinhi dia mbeji. Kioso kia tundu mu kaleia, ua mateka kukalakala kala muboki ua thembu ioso.

Ku muvu ua 1926, tat’etu ua kazala ni Hazel Wilkinson. Manh’â ua di longo o kidi ku muvu ua 1908. A ngi vuala mu kizuua kia 24 kia mbeji ia Kasamanu, ka muvu ua 1931. A tu vualele tu kiuana, eme ngi mona ua kaiadi. Kuma tat’etu ua zolele kiavulu o Bibidia, muene ua tu longo ue kubhanga kiki. O ubhezelu ua Jihova, uexile o kima kia betele o kota ku muenhu uetu. Muiji uetu ua kexile mu boka nzo ni inzo mu ithangana iavulu.—Ikalakalu 20:20.

KALA KIA BHANGELE TAT’ETU, KI NGI DI TE MU MAK’Â JINGUVULU, NGEXILE NGI MUBOKI UA THEMBU IOSO

Ku muvu ua 1939, kua mateka o Ita ia Kaiadi ku mundu uoso. Ku muvu ua kaiela-ku, o kikalakalu kia Jimbangi ja Jihova a ki fidisa mu ixi ia Canadá. Mu jixikola, o tuana exile mua jijidika ku ximana o dibandela, ni kuimba o mukumbi ua ixi. O Jimesene a kexile mu tuehela eme ni phang’iami Dorothy, ku tunda bhu kanga, kioso kiexile mu bhita o ima iii. Maji sai kizuua, mesene iami ua ngi xonguena, ni ku ngi kuatesa jisonhi, mu ku ngixana kióua. Kioso ki nga tundu, o jikoleka a ngi takula bhoxi, iá a ngi beta. Kiki kia bandekesa dingi o vondadi iami ia ku “tumaka Nzambi, kana athu.”—Ikalakalu 5:29.

Ku mbeji ia Kavua ia muvu ua 1942, kioso ki ngexile ni 11 kia mivu, nga di batizala mu ditangi dia menha dia kexile mu thonga. Kioso ki tua kexile mu nhoha bhu xikola, nga zolele kukalakala kala muboki ua ithangana ni ithangana. Sai kithangana, eme ni phange jitatu, tuai ku mbandu a thunda ia mbanza ia Ontário, phala kuboka ku axangi a jihuinhi.

Mu kizuua kia dianga, kia mbeji ia Kasambuadi ia muvu ua 1949, nga mateka kukalakala kala muboki ua thembu ioso. Mu kusuluka, a ng’ixana ku Betele, phala kukuatekesa ku kikalakalu kia kutunga. Mu kubhita thembu, nga bhange mbandu ia muiji ua Betele mu ixi ia Canadá. Kuenhoko, a ngi bhana o ujitu ua kukalakala bhu kididi kia kubhanga o madivulu. Eme nga di longo kukalakala ni jimakina ja kubhanga madivulu. Ngi lembalala o kikalakalu ki ngexile mu bhanga ku semana javulu mu usuku, phala kubhanga ka mukanda, kexile mu zuela ia lungu ni izukutisu, iexile mu bhita na-iu o Jimbangi ja Jihova mu ixi ia Canadá.

Mu ku bhita thembu, nga kalakala ku Kibuka Kia Sidivisu kia filiiale. A ngi bhana kikalakalu kia kuzuela ni jiphange ja kexile phala kuia mu boka mu mbanza ia Quebec, kua fidisile o kikalakalu kietu. Mu’axaxi kâ, mua kexile muboki ua thembu ioso, dijina diê Mary Zazula, mukua Edmonton, Alberta. Jitata jê, a tokalele mu ngeleja Ortodoxa. Kuma Mary ni kota diê ka mesenene kuxisa o milongi ia Bibidia, tata jâ a a kaie ku bhata. Mary ni phang’iê, a di batizala ku mbeji ia Kanake ka muvu ua 1951. Mu ku bhita samanu dia jimbeji, ene a kituka aboki a thembu ioso. Kioso ki tua kexile mu zuela nga mono kuila, Mary ua zolele kiavulu Jihova. Moxi diami, nga mono kuila, muene uexile o kilumba ki nga tokalele ku kazala. Mu ku bhita divua dia jimbeji, mu kizuua kia 30 mbeji ia Katatu ka muvu ua 1954, tua kazala. Mu ku bhita semana imoxi a tuixana phala ku tu longa ku bhanga o kikalakalu kia tufunga tua ilunga. Ku mivu iiadi ia kaiela, tua kalakala mu ilunga ia thunda ia Ontário.

O kikalakalu kia kuboka, kiexile mu kula kiavulu. Kienhiki, kua bhingile dingi akunji a jixi jengi. Eme ni Mary, tua banze kuila, se tua tena kukala mu ixi ia Canadá, kididi muala o mbambi iavulu ni jihamue, tu tena ue ku dibhana ni ibhidi ia-nda moneka mu kididi kiéngi. Ku mbeji ia Kavua ka muvu ua 1956, tua zubha o Xikola ia Ngiliiade mu kibuka kia 27. Mu mbeji ia Kamoxi, tuai mu ixi ia Brasil kala akunji a jixi jengi.

KUKALAKALA KALA MUKUNJI UA JIXI JÉNGI KU BRASIL

Kioso ki tua bhixila ku Brasil, tua mateka ku di longa o dimi dia Phutu. Kia dianga, tua di longo kiebhi ki tu tena kumateka kuzuela ni athu mu ukunji. Mu kusuluka, tua soto kuijiia o jindunge ja bhebhuluka ja mulangidi. Sai kizuua, tua tundu mu sidivisu ia kuboka, tua disange ni muhatu ua mesenene kuijiia o njimbu ietu. Tua banzele kuila, se tu sanga muthu ua mesenene kuívua o njimbu, tueji zuela né kiebhi kia-nda kala o muenhu, kioso o Utuminu ua Nzambi ua-nda kala mu tumina. Tua tange o divulu dia Dijingunuinu 21:3, 4, mukonda dia kalolo kavulu, nga mateka ku divuua kia iibha, eme ng’ambuka! Ki nga kexile hanji mu divua kiambote mu thembu ia kalolo. O kalolo kexile maka ku muenhu uami.

A tu tumu kuia mu bhanga o kikalakalu kietu mu mbanza ia Campos. Lelu, muala kia 15 a ilunga! Maji kioso ki tua bhixila, tua sange ngó kibuka kimoxi, ni dibhata dimoxi phala o akunji a jixi jengi. Mu inzo, mua kexile phange jiuana ja ahatu: Esther Tracy, Ramona Bauer, Luiza Schwarz ni Lorraine Brookes (mu kindala a muixana Lorraine Wallen). O kikalakalu kiami mu inzo ia akunji a jixi jengi, kiexile kusukula, ni ku sota o jihuinhi phala kulamba. Sai kizuua, kia Sekunda mu usuku, ki tua zubha o milongi ia Mulangidi, Mary ua kexile mu nhoha mu kialu ni mutué ku phetu. Tua kexile mu zuela ia lungu ni kizuua kietu. Kioso Mary kia balumuka, kua tundu nhoka mu phetu mua tele o mutué! O nhoka iii, ia bhekesa jibuia javulu kate ki nga i jibha.

Ku muvu umoxi, tua di longo o dimi dia Phutu. Mu suluka, tua mateka o sidivisu ietu ia ku kunda o ilunga. Tua kalakalele mu ididi mua kambele mukengeji. Tua kexile mu zeka mua vundu, ni kuendela ku kabalu. Sai kizuua, tua kuata komboio phala kuia mu boka mu mbanza ia kexile ku milundu, ki kuexile kilunga. Tua futu inzo phala kukala. O jiphange ku Betele, a tu tumikisa 800 a madivulu phala ku boka. Tua tokalele kuenda veji javulu, phala kuia mu ji takana.

Ku muvu ua 1962, a bhange Xikola ia Tufunga mu ididi iavulu mu Brasil. Mu samanu dia jimbeji, a kexile mu ngi tumikisa ubheka uami, phala ku longa mu jixikola javulu. Nga longo xikola mu jimbanza ja Manaus, Belém, Fortaleza, Recife ni Salvador. Kioso ki nga kexile mu Manaus, nga sokejeka kiônge kia dikota mu dibhata a d’ijidile kiavulu, mua kexile mu bhanga ji drama. Mukonda dia nvula, ki tua kexile ni menha a soko phala kunua, né kididi phala o jiphange ku lamba o kudia. Nga zuela o ibhindamu ietu ku kabhitangu ka masoladi. Muene ua tu bhana menha a soko, phala o kiônge kioso kia dikota. Ua tumikisa ue masoladi, phala ku tunga balaka jiiadi. imoxi tua kexile mu lamba-mu, ia mukua iexile phala o kididi kia kudila.

Kioso ki nga tundile, Mary uai mu boka mu mbambe mua kexile kukalakala akua ku sumbisa, maji o athu, ka mesenene kuívua o njimbu ia Bibidia. O athu iâ, exile akua Portugal ejile ku Brasil mu bhanga uenji. Mary ua luualele, muene ua zuela ku makamba mê, uixi: “Nuka nga-ndaia mu tunga mu ixi ia Portugal.” Mu ku bhita kithangana kiofele, tua tambula mukanda. A tuixana phala kuia mu kalakala mu ixi ia Portugal, kua fidisile o kikalakalu kietu. Mary ua luualele kiavulu! Maji né kiki, tua xikina o ujitu, etu tuai ku Portugal.

O KIKALAKALU KIETU MU IXI IA PORTUGAL

Tua bhixila mu mbanza ia Lisboa, mu ixi ia Portugal, mu mbeji ia Kakuinhi ka muvu ua 1964. A xiku dia ngoji akexile mu zukutisa o jiphange, ni kua talesa hadi iavulu. Mukonda dia kiki, ki tua bhixila, ki tu mesenene kusota luua o jiphange. Kia dianga, tua soto ka’nzo kófele phala kukala-mu. Kioso kia tu bhana o madukumendu, tua soto inzo ia dikota. Kia bhiti mbeji jitanu, kiene ki tua zuela ni jiphange ku filiiale. Tua sangulukile kiavulu, kioso ki tuai mu kiônge!

Kuma o kikalakalu kietu a ki fidisile, o Ididi ia Ubhezelu a i jikile. Mu kiki, tua kexile mu bhanga o iônge mu jinzo ja jiphange. A xiku dia ngoji akexile mu londa kiavulu o jinzo ja jiphange. Hama ni jihama ja jiphange, a ambata kua xiku dia ngoji phala kua tokuesa. O jiphange a a talesa hadi ni ku a jijidika phala ku tumbula o majina a jiphange exile ku pholo. Phala ku di langa mudiâ, o jiphange a solo ku dixana mu majina a dianga, se ku tumbula o majina a jitata jâ.

O kima kia beta kota ki tua mesenene, o kubhana kúdia mu nzumbi ku jiphange, n’a kolokote. Mary ua kexile mu bhanga jikopia ja milongi ia Mulangidi, ni madivulu engi mu papela ia katunda. Ni papela iii, tua kexile mu bhanga jikopia jengi phala o jiphange.

KIOSO KI TUA ZOKELA O NJIMBU IAMBOTE MU INZO IA KUFUNDISA

Mu mbeji ia Kanake ka muvu ua 1966, akexile mu batula maka a dikota mu inzo ia kufundisa ia mbanza ia Lisboa. O 49 dia jiphange ja kilunga kia Feijó, a a fundisa mukonda dia ku diongeka mu jinzo ja jiphange. Phala ku kuatekesa o jiphange, nga di bhange kala muthu ua kexile mu a tatela. Maji kala ki tua kexile mu banza, tua bele mu inzo ia ku fundisa. O afundixi a te o 49 dia jiphange mu kaleia phala ku bhita-mu 45 kia izuua, mba mbeji ji jitanu ni kaxaxi. Maji o ima iii ia bhiti, ia bhana umbangi ua dikota. Mu kidi, mu ku tu fundisa, o muzokedi uetu ua tumbula o izuelu ia Ngamadiiele i tu sanga mu Mak’â Nzambi. (Ikalakalu 5:33-39) Mu ku suluka, o ji jurnale ja bhana ngolokela ia ima iii. Tua sanguluka kiavulu mu kumona o muzokedi uetu, ku di longa o Bibidia ni kuia mu iônge.

Mu mbeji ia Kaiadi ka muvu ua 1966, a ngi bhana o ujitu ua kukala ku pholo dia ikalakalu ku filiiale. Nga bhiti thembu iavulu mu kalakala, phala o jinguvulu ji ku tu bhana o ufolo ua ku bhanga o kikalakalu kietu. Tua bhange ioso phala kusokejeka madukumendu eji kuatekesa o Jimbangi ja Jihova kukala ni ufolo mu ixi ia Portugal. (Filipe 1:7) Mu kizuua kia 18, ia mbeji ia Kaiadi ka muvu ua 1974, tua sanguluka kiavulu, mukonda a tu bhana o ufolo. O Jiphange Nathan Knorr ni Frederick Franz, a tundile ku mbonge ia Jimbangi ja Jihova, phala o kizuua kiki kia kisangusangu. Tua bhange kiônge kia katunda mu mbanza ia Porto ni ia Lisboa, kua monekene 46.870 dia athu.

Jihova ua tu kuatekesa kuboka o njimbu iambote, mu ididi iéngi mua zuela o dízui dia Phutu kala: Açores, Cabo Verde, Madeira, ni São Tomé e Príncipe. Kuma o Jimbangi ja Jihova jexile mu ku dibandekesa mu ididi iii, tua bhingile ku bhanga filiiale ia dikota. Kia zubha o kutunga o filiiale mu kizuua kia 23 kia mbeji ia Kasamanu ka muvu ua 1988, phange Milton Henschel ua bhange o diskursu phala ku bhakula o filiiale ia ubhe kua Jihova. Mu kiônge kiki, mua monekene 45.522 a jiphange. Ku iâ, 20 akexile akunji a jixi jéngi a kalakalele mu ixi ia Portugal.

TUA KAIELA O PHANGU IA JIPHANGE JA FIIELE

Ku mivu ioso ia bhiti, eme ni Mary tua dilongo ima iavulu ni jiphange ja fiiele. Mu kifika, kioso ki nga kexile mu kunda o jifiliiale ni phange Theodore Jaracz, nga dilongo disá dia dikota. Sai filiiale i tua kundu, iexile ni maka a dikota. O Kibuka Kia Filiiale a bhangele kia ioso phala ku batula o maka. Ene akexile mu divua kiaibha mukonda ene a lembua kua batula. O phange Jaracz uondeka o jiphange mu ku zuela: “Kiki kithangana phala kuehela o nzumbi ikola kukalakala.” Ki nga-nda jimba ue o kima kia ngi tangele phange Franz ku mivu ia bhiti, kioso eme ni Mary tua kexile mu kunda o mbanza ia Brooklyn. Kioso ki tua mu bhingi kitendelesu, muene ua tu tangela: “Kitendelesu kiami kiki: Kalenu mu kilunga kia Jihova, né muene mu ithangana ia bhonzo. Kiki kiene ngó o kilunga kia mu bhanga o kikalakalu kia tumu Jezú ku maxibulu mê, kia kuboka o njimbu iambote ia Utuminu ua Nzambi!”

O kubhanga kiki, kuene mu tu bhekela kisangusangu kia dikota. Tuala ue ni jilembalasa jambote, ja jifiliale ji tua kundu mu jixi javulu. Tua zolo kuijiia ji selevende ja Jihova ja itala ioso, ni ku a kuatekesa mu ku a tangela kuila, tua zolo o kikalakalu kiene mu bhanga mu sidivisu ia Jihova. Tua a kuatekesa ue, n’a suluke ku mu sidivila.

Mivu iavulu ia bhiti, tuala kiá ni 80 a mivu. Mary uene mu kata kia kiavulu. (2 Kolindo 12:9) Tua bhiti mu ibhidi iavulu. Maji o ibhidi iii, ia kolesa o kixikanu kietu, ia suinisa ue kubhanga o vondadi ia Jihova. Ki tu banza ku mivu ioso i tua bhiti mu sidivisu ia Jihova, tu mona kuila, Jihova ua tu besoala mu maukexilu avulu. *—Tala ku luiji.

^ kax. 29 Kiexile mu sokejeka o musoso iú, Douglas Guest uafu ni ufiiele uê kua Jihova mu kizuua kia 25, ia mbeji ia Kamusasadi ka muvu ua 2015.