Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

BUNDƐI A NDU OKƆƆ

Miŋ Tuɛi Kɛndɛi Bɛndu Bɛndu Mɛlɛkɛi Yeela o Nɛila Bɔɔbɔɔ Niŋ

Miŋ Tuɛi Kɛndɛi Bɛndu Bɛndu Mɛlɛkɛi Yeela o Nɛila Bɔɔbɔɔ Niŋ

FELEŊGƆNƆ ndoo kaala Mɛlɛka wo Atɔ finya ni wa ni. Nduyɛ ndoo yeema mbo simnuŋ simlachinɔ Mɛtɔdisiinɔɔ. Kɛ mbo siŋgaŋ mɛɛ o veelu diomndaŋ o yaula Sukuwaa Baabuiya lapum niŋ, nduyɛ mbo kandu bɔŋaŋndaŋ biyɔɔ a nda. Mɛɛ finya nuu fuuluu wɔsilaŋ 17 o wɔsi 1914 niŋ, mbo yiŋ. A boondii Chɔu Basu Kuu Tasoo, ma dimul ndu le mbo simnuŋ po chɔuwo, kɛ mbo kɛɛ le sɔŋgɔɔ. Okoŋ, ma duau ndu o chiɛi manyumndo niŋ diolaŋ Kiŋstiŋ Pɛnitɛŋsiali le paŋgoŋ tɔ o Ɔntalio niŋ, Kanada. Mɛɛ nda soli ndu o chiɛi manyumndo niŋ, mbo simnuŋ kɔɔfanɔɔ.

O wɔsi 1926 niŋ, mi finya nuu chua Hasɛl Wilkiŋsiŋ kala ni o nɔɔ niŋ. O wɔsi 1908 niŋ, kalaa kala nuu pɛɛku tonyaa ni. I veluŋ a Nyaakuɛiyo 24, o wɔsi 1931 niŋ. Ya wa chua diiŋ ndɔɔ o chuauwaa hiɔɔluaa veluŋ o yuŋgu nuu niŋnda ni. Finya nuu ndoo nɔ kaalaa a bɛɛleŋ le Baabuiyo, nduyɛ mbo pɛɛku naa le nyɛ pilɔɔ kpe tosaa. Chɛhowa piɛiyo wa nyɛ sɔvɛ bɛndoo o yoomu naa niŋ ni. Maa leyuŋgu, mi naŋ dimi yooŋgu kɛndɔɔ lɔɔlɔɔ o chiɛila waŋnda.—Walta Wanaa Chiisuaa 20:20.

I WAŊNUŊ YUŊYEŊ MAA FINYA NUU, NDUYƐ MI TOSA KƆƆFALEŊ

O wɔsi 1939 niŋ, mi Chɔu Basu Kuu Diiŋ Ndɔɔ kanduŋ. O wɔsioo opilɔɔ niŋ, ma kuuna wali Seiyaa Chɛhowaa o Kanada niŋ. Chuaambuaa sukuuwa ndaa nɔ ma heelul beendiɛiyo baa a chonduŋ lelɛŋndoŋ solioo o toŋgola nda wa o sukuu laŋ niŋ. Mi wanaa pɛɛkaa ndaa soli ya naa Doloti yema ni o bɛɛ te ndaa wa pɛ hei tosaa. Kɛ paale pilɛ, mi wana ni pɛɛkaa kindiŋ le ya siɔmbulaŋ tuisioo mɛɛ o dimul la maa diɔmndo ya cho ni. Mɛɛ naŋ mal sukuuwo, mi chaaŋaa niaa naŋ wa o toŋgo pilɔɔ niŋnda del la choo a sɔŋgɔɔ nduyɛ ma chuu ya lɛŋ kpuluŋ. Mi hei chɔɔlu ya kɔl sikpaa ke le ‘nyɛ Mɛlɛka dimul naa wo . . . tosaa, o cho nyɛ waŋnda chieeya dimi wo le.’—Walta Wanaa Chiisuaa 5:29.

A Suɛɛsɔɔ wɔsi 1942, tuma ya wa wɔsilaŋ 11 wo, mi sɔla yiŋɔɔ o kpɛɛnɛi mamɛŋ wa o chiɛi niŋnde. Mi yaa tuei kɔɔfale pɛŋgi pɔmbɔɔ yeela teleŋ o teleŋ naŋ kinda pɛ sukuuwo. Hau, ŋ veelu leŋ aa kɔɔfale malalaŋ ndeŋ. Mi kua naa puaapiliaa cheleŋnda a yaa le wɔsioo opilɛ kpeŋgii baluaŋnde o Ɔntalio niŋ, naa naŋ kɔ dimul wanaa kiaŋaa iyɔmnda yooŋgu kɛndɔɔ wa.

A Bukuloo 1, 1949, mi kandu kɔɔfale lɔɔlɔɔ leŋ. Ma veelu ya le malaa lɛuve Kanada taŋgullo. Okoŋ kɔɔli, mi simnuŋ waŋndo opilɛ le yuŋgoo Bɛtɛɛl o Kanada niŋ. O fonda toosiaa layauwo nda ke ya baalaa ni, naa ya pɛɛku le baalaa a maasii toosiaa layauwo wa. I loonuŋ teleŋ yaa lɔl wallo pii le lɔɔla bɔɔbɔɔ le yau pɔmbɔɔ solioo o maasiiyo wo, o soo a tɔɔndaŋ wanaa Chɛhowaa o Kanada niŋndo.

Okoŋ kɔɔli, mi tosa vɛlɛ wallo o Kunda Kɔɔna Sɔɔŋ o Lɛuve le Wali Pollo Wo. Ma dimul la le nyuuniaa kɔɔfaa wa kɔlaŋ yooŋgu kɛndɔɔ dimioo Kuebɛk wa, naa tɔɔndaŋ kala kalaa wa wa. Kɔɔfaa haa opilɛ wa Meele Sasula ni, fulaa Ɛdimɔŋtiŋ, o Alibata niŋ. O Kaaŋnde Otodɔsileŋ wanaa nduaa wa ni. Mɛɛ Meele nda yema ndɔ bɛndoo kɛɛ wanaa ndaa diom le mɛɛ nda kuuna nda Baabuiyo pɛɛkoo yɛ, ma soli nda chiɛiniŋ. Mi Meele nda yema ndɔ sɔla yiŋɔɔ a Kooŋndo o wɔsi 1951 niŋ. Nduyɛ paŋgoŋ ŋɔmpum o koŋ kɔɔli, ma kandu kɔɔfaleŋ. Boondii nda wa nda nyuuniaa ve, mi cha maa Meele ndoo kaala bɔɔ Chɛhowa. I loonuŋ teleŋ pilɛ mi yiyaŋ maa ndu cho chuaambɔ yaa yeema le chuaa o nɔɔ niŋndo ni. Paŋgoŋ ŋɔmahiɔɔlu o koŋ kɔɔli, miŋ chal o nɔɔ niŋ, a Tɛɛkpaa 30, 1954. Mɛɛ naŋ chii lɔɔ opilɛ o nɔ naa niŋ, ma veelu ya naa Meele le naa pɛɛkoo wali buɛile ibuŋgaleŋ. Wɔsioŋ ŋɔmpum okoŋ kɔɔli, ŋ wa buɛile ibuŋgaleŋ tosaa kpeŋgii baluaŋnde o Ɔntalio niŋ.

Mɛɛ wali dimiaa yooŋgu kɛndɔɔ wa hiouwɔɔ lachi a kuiyo chieeŋndo balɔɔ silɔ, misiɔnalueiya ndaa yeemaŋ tau bɛndoo pila. Mi naa Meele yiyaŋ maa te ŋ nɔla pɛ miŋ kinda a teleŋ ihueiyo vɛlɛ a muiya a teleŋ lewɔɔwo, ŋ nɔla miŋ kinda ba o ba fee. Miŋ kua o toŋgola 27 laŋ o Sukuuwo Kiiliadi. Nduyɛ miŋ chii sukuu koŋ a Suɛɛsɔɔ o wɔsi 1956 niŋ. A Bɛŋgufɔnɔɔ, ŋ wa niŋ o fondaŋ sɛnɛiyo o Bilasil niŋ.

WALI LEMISIƆNALUEIYO O BILASIL NIŊ

Mɛɛ naŋ fuuluu o lɛŋnde Bilasil leŋ niŋ, miŋ kandu Pɔtukiisiiye pɛɛkoo. O tase ndɔ, miŋ pɛɛku diomnda tɛtɛlɛlaŋ le suukaŋndo kandɔɔ. Okoŋ kɔɔli, miŋ pɛɛku mɛɛ wana yɔŋgu yau Bandu Mɛŋgɛlaa a “Tiondoo!” yɛ. Okoŋ, miŋ kua o wali pollo niŋ, nduyɛ miŋ komal chua chɔm yeemɛi o yooŋgu naŋ wa dimioo wo niŋndo. Miŋ kɛɛsiaa maa te wana chiɛiyo chɔm pɛ yeemɛi, ŋ cho diomndaŋ veelu o bolle Baabuile niŋ, le chɔmndo mɛɛ yoomoo cho wa o Masale Mɛlɛkaleŋ bɛŋgu yɛ. Mi veelu diomndaŋ o Sɔɔŋ Chɔɔmaŋndoŋ 21:3, 4 niŋ, okoŋ, mi wou kpanɛi! Yaa dɛli a fondaŋ nɔ kulu kuloo ɔɔ fondaŋ nyulu vili vilioo le. Simullo pila fondaŋ kulu kulu koŋ wa le ya ni.

O chiee bɛndoo niŋ Kampɔs ndaa vem naa misiɔnalueileŋ ni. Hau, kundala leKilisiɔŋndaŋ 15 la cho o chiee koŋ niŋ ni! Kɛ teleŋ naŋ fuuluu loŋndo, kunda yololɛ wo wa o chiee koŋ niŋ ni, vɛlɛ a ndepiliaa misiɔnalueiya a hiɔɔlu. Ndepiliaa haa wa Ɛsita Tilesi, Lamona Bauwa, Luisa Sivaas, a Lɔɔlɛŋ Buluku (suŋ suŋ niŋ Wɔlɛŋ). Wali nuu o chiɛi misiɔnalueiya wa tɔɔ a yɔmnde tiŋgɔɔ le yauwo ni. Mɛɛ naŋ chii Pɛɛku Bandu Mɛŋgɛlaa o Koondu pilɛ choo ichɔllo, Meele wa pɛŋgioo o siɛi fɔɔndiɔŋndo niŋ, okoŋ, mbo handu bolleŋ o pileiyo choo. Ŋ wa suukaŋndo a paale leŋ okɔɔ. Mɛɛ Meele chɛŋ, mi kɛuwo fula o pileiyo bɛŋgu! Mi wana yilaa naŋ ve hoo kɔl te wo tosa miŋ seemiaa lam lam. Kɛ mi dii ndu.

Mɛɛ naŋ pɛɛku Pɔtukiisiiye le wɔsioo opilɛ, miŋ kandu wali buɛile ibuŋgaleŋ tosaa. Fondaŋnda yiŋnde chɛnɛwɛile ve le laŋ naŋ kandu wallo hoo tosaa ni. O walalaŋ choo naŋ hini ni. Nduyɛ o suaa choo, a o kandu nanaa niŋ naŋ kela ni. Miŋ kua o teeniiyo niŋ le pilɛ o chiee wa o pemboŋ tɛɛŋndo le halikpeŋ miŋ dimi yooŋgu kɛndɔɔ o fondaŋ yololiɔɔ. Mi chua chiɛiyo loŋ. Mi lɛuve ndii yɔŋ naa yaula Bandu Mɛŋgɛlaa a “Tiondoo!” 800 le miŋ soliŋ ndaŋ kpeku o wali pollo niŋ. Mi naŋ kuɛ o fondaŋ ndaa yɔŋ yaulaŋ ndaŋ ndo daandi daandi le laŋ chuaa.

O wɔsi 1962 niŋ, miŋ bii Sukuu Bɛnduaa a Buɛiyaa Malalaŋnda o fondaŋnda teŋgeŋ teŋgeŋndaŋ o Bilasil niŋ. Le paŋgoŋ ŋɔmpum, ma viam ya le sukuuwo hoo biyɔɔ o fondaŋnda yɛ yɛlaŋ. Mi pɛɛku o sukuu nda bii o Manaus, Belɛm, Fɔtalesa, Luesifi, a Savadɔ. Teleŋ ya wa Manaus wo, mi kɔɔna bɔŋaŋ bɛndoo o fondaŋ yelelaŋ tɔɔ bɛndoo. Piɔɔ wa siaa tau, nduyɛ naŋ nɔ mɛŋma kolaa sɔvɛ le. Naŋ nɔ vɛlɛ fondaŋ sɔvɛ le mi puaapiliaa a ndepiliaa de nyɛdiaa a boondii bɔŋaŋndo le. Mi suaa o wana bana puaa chɔuwa lo nduyɛ mi chɔm ndu bahawɛi naa. Mbo kɛɛsiaa nyɛkɛndɛi le miŋ sɔla mɛŋma kolaŋ tau a boondii bɔŋaŋ koŋ. Mbo viam vɛlɛ puaa chɔuwa le bɛɛndiaa tɛndiila bɛndaŋ la tiɔɔŋ. Laŋ naŋ soliŋ kpeku ni le yauwo a nyɛdiaa dioo.

Teleŋ ya faŋaŋndo, Meele wa yooŋgu kɛndɔɔ dimioo o fondaŋ leyula waŋnda ndaa yeema le suɛi a Baabuiyo okɔɔ le wo. O Pɔtukal niŋ wanaa wa loŋnda chɛŋ ni ma huŋ Bilasil le kanioŋ nuuviaa. Mi Meele tambu kɔl. Nduyɛ mbo dimul chaaŋaa nduaa aa, “Fondaŋ ya cho mɛɛlu lakɔ o chieeŋndo choo wo cho Pɔtukal ni.” O chue bɛɛ teleŋ vilɛi le miŋ sɔla yauwo le kɔlaŋ Pɔtukal, naa ndaa kuuna wali naa wa. Meele ve hei kɔl te! Kɛ miŋ chɛl viomɔɔ koŋ nduyɛ miŋ kua Pɔtukal.

WALLO O PƆTUKAL NIŊ

A Naandɔɔ 1964 naŋ fuuluu Lisbɔŋ, o Pɔtukal niŋ ni. Polisiiyaa sɔɔsɔɔ wa wa yoomu puaapiliaa naa tosaa o kala kpoke. Lelaŋ, miŋ tosa taasioo o kandɔŋndo miŋ chalnuŋ le puaapiliaa naa Chɛhowɛiya nuuviaa. O tase ndɔ, ŋ wa o lumui naŋ chua wo niŋ. Kɛ mɛɛ naŋ sɔla yau ke naa dioo le kelaa wo, miŋ chua chiɛi bɛndoo. Mɛɛ paŋgoŋ hiou ŋɔmpum, naŋ nɔ niŋ hɛnɛkɛyɛi le suukaŋndo a puaapiliaa naa o lɛuve. Ŋ wa bɔɔ a kɔl kɛndɛ mɛɛ naŋ kandu kɔlaŋ o bɔŋaŋnda leKilisiɔŋndaŋ!

Le mɛɛ ndaa kuuna wali naa yɛ, Toŋgola leMasalaŋ la wa la kiindiaa, nduyɛ o chiɛila puaapiliaa niŋ naŋ bii bɔŋaŋndaŋ ni. Mi polisiiya ndaa yaasiaa chiɛila ndalaŋ lɔɔlɔɔ. Mi ndaa kuɛ a puaapiliaa a ndepiliaa o kɛmɛlaŋ niŋ o fondaŋnda polisiiya le nda nyuuniaa. Polisiiya ndaa chiee nda biyɔɔ le, nduyɛ mi ndaa baŋ nda le ma chɔɔmuu diola puaapiliaa wa chilaŋ chuaa wa. Lelaŋ, le ma maandiaŋ vellaa velle, ma pɛŋgi veelaŋndo a diola yuŋgoo. A diola taseleŋ koni ndaa veelaŋ ni.

Ŋ kaala bɔɔ sɔɔŋ naŋ loonuŋ o wɔsiŋ 60 a nyɛ lechoo naŋ tosa o wali Chɛhowaa niŋndoŋ

Kpeleŋ naa kpeekpeiyo wa ni, le mi puaapiliaa naa sɔla yaula mala nda le biuwɔŋndo wo. Mi Meele ndoo poonyiaa buŋgaŋ naŋ pɛɛku o Bandu Mɛŋgɛlaa niŋndoŋ a yaula cheleŋ o peele yaule teŋgeŋndeŋ lepum choo. Okoŋ, mi naŋ soliŋ peele leŋ kpeku le poonyiaa koŋ waŋgalaa le puaapiliaa.

YOOŊGU KƐNDƆƆ PIŊIOO O LEMASA

A Kooŋndo 1966, mi kɔɔsɔ sɔviɔɔ yɔŋnuŋ o Lisbɔŋ niŋ. Ma handu ŋwaŋ 49 wa o kunda wa o Fesu niŋndo suɛi choo maa o cho bɔŋaŋnda sɔɔsɔɔ laŋ biyɔɔ o waŋndo lo chiɛiniŋ. Le mi bɛɛndiaa nda le kɔɔsɔɔ, mi tosa maa wana kɔɔsaa waŋnda ya cho ni, le chɔmndo maa puaapiliaa nɔ di le. Kɛ a mɛɛ naŋ wa kɔl lɛ, ŋ sɔla di le. Ma duau puaapiliaa a ndepiliaa 49 kaŋ o chiɛi manyumndo niŋ. Nduyɛ palɛi 45 tei kɔ bii paŋgoŋ ŋuɛɛnu a tɛndaa tɛɛŋ apum chii o chiɛi manyumndo niŋ ni. Kɛ seile bɛndeŋ pila kɔɔsɔɔ hoo tɛnda ni. Nduyɛ a teleŋ kɔɔsɔ koŋ, mi wana wa kɔɔsɔɔ le naa wo soliŋ diomnda Kamelial laŋ kpeku o Baabuiyo niŋ. (Walta Wanaa Chiisuaa 5:33-39) Okoŋ kɔɔli, mi kɔɔna layooŋgoo suaa a kɔɔsɔɔ hoo okɔɔ. Ŋ wa bɔɔ a kɔl kɛndɛ mɛɛ wana wa kɔɔsɔɔ le naa wo kandu Baabuiyo pɛɛkoo nduyɛ mbo wa bɔŋaŋnda leKilisiɔŋndaŋ biyɔɔ.

A Yindimiiyo 1966, ma ke ya wallo le chilaŋ chuaa o lɛuve. Nduyɛ mi yaa chua teleŋndo tau le wallo o dila naalaŋ choo. Miŋ kei o nɛi o nɛi niŋ le mi Seiyaa Chɛhowaa sɔla sabula kpeekpeila mala nda ma wa hɛnɛkɛ o Mɛlɛka piɛiyo niŋ o Pɔtukal niŋndo. (Filipiaŋnda 1:7) O mɛɛlulaŋ kpɔŋ, a Yindimiiyo 18, 1974, miŋ sɔla dioo le Mɛlɛka piɛiyo. Mi Ŋgɔɔ Netaŋ Nɔɔ nda Fidɛliki Filaŋs fula o fondaŋ lebollo le lɛuwoŋ le hunɔɔ nyaaloo dɔunɔŋndo a naa. Miŋ bii bɔŋaŋ naŋ puɛɛnuŋ te wo o Opɔto a o Lisbɔŋ niŋ. Nduyɛ 46,870 hiŋ o bɔŋaŋ koŋ ni.

Mi Chɛhowa tosa mi wali dimiaa yooŋgu kɛndɔɔ pɛŋgɛlaŋ o lɛŋii mɛŋndaŋ ma balu ve niŋ, naa waŋnda dimi Pɔtukiisiiye wa. Lɛŋii keŋ cho Asolɛs, Kep Vaad, Madela, Sao Tome a Piliŋcipe ni. Mɛɛ Seiyaa Chɛhowaa kui o fonda laŋ ndaŋ, miŋ yeema Lɛuvii bɛnduei. Mɛɛ i chuu baŋɔɔ, mi Ŋgɔɔ Miltiŋ Hɛŋsiɛl yɔŋgu suɛi le lɛuve hei kumbioo a Nyaakuɛiyo 23, 1988. Puaapiliaa a ndepiliaa 45,522 hiŋ o bɔŋaŋ koŋ ni, a misiɔnalueiyaa 20 wa o Pɔtukal niŋnda. Nduyɛ misiɔnalueiyaa miiŋgu le lɛuve hei kumbioo wo wa nda tɛɛŋ.

MIŊ PƐƐKU TAAMASELIILA WANAA LAALAŊNDA

O wɔsiŋ hiou woŋ niŋ, mi naa Meele tuɛi taamaseliila puaapiliaa pɛɛkoo yeela. Le taamaseliiyo, mɛɛ naŋ kuɛ lɛuwoŋ yilɔɔ naa Ŋgɔɔ Tioodɔɔ Chalas, mi pɛɛku suɛi sɔvɛi. Lɛuvii naŋ wa yilɔɔ ve ndii nɔ bahawɛi bɛndoo pila. Nduyɛ mi Kunda Cho Lɛuve Chilaŋndo kindiŋ o nɛi o nɛi niŋ le bahawɛiyo koŋ solioo, kɛ a tiuba le. Ma tambu kɔl tau le mɛɛ nda bumba bahawɛi koŋ solioo yɛ. Okoŋ, mi Ŋgɔɔ Chalas dɛɛniaa nda kɔllo. Mbo dimul nda aa, “Teleŋndo cho hoo ni le mi la ke nyina diandaa fondaa mbo tosa wallo.” Mɛɛ naa Meele kuɛ yilɔɔ Bulukiliŋ, mi Ŋgɔɔ Filaŋs ndoo dimi vɛlɛ suɛi pum o wɔsiŋ bɔɔbɔɔ hiou woŋ niŋ. Nduyɛ fɛɛŋ bɛɛ I puɛɛnuŋ suɛi keŋ te. Ŋ wa kunda miŋ nyuna ndu le silaa. Nduyɛ mbo dimul naa aa, “Nyɛ ya cho nya dimullo cho hoo ni. La lo o kumbuii kɔɔna Chɛhowaa o lɛŋndeŋ choo, o wa teleŋ kɛndɛ ni, o wa teleŋ wɔɔŋ ni. Kɔɔnaa ndupilɛ kpe cho wali Chiisu yɔŋgu buɛiyaa nduaa wo tosaa ni, yooŋgu kɛndɔɔ a Masale Mɛlɛkaleŋ okɔɔ!”

Hei tosaa ke bɔɔ naa Meele nyaaloo. Ŋ nɔ bɔɔ sɔɔŋ kɛndɔŋ a lɛuwuŋ naŋ wa yilɔɔ chieeŋndo balɔɔ silɔ woŋ. Naŋ kaala bɔɔ buɛiyaa Chɛhowaa komallo, chuaambɔ ni bɛndu ni. Nduyɛ mi naŋ ke nda tiindaŋndo maa Chɛhowa hini kɔl a wali nda cho tosaa le ndu wo. Mi naŋ dɛɛniaa nda kɔltaŋ lɔɔlɔɔ le ma hiou lachi a ndu piɛiyo.

Wɔsioŋ ŋ bɔɔbɔɔ hiou niŋ, nduyɛ ŋ cho niŋ o wɔsiŋ 80 woŋ niŋ. Kɔsɔlaŋ pila Meele nɔ niŋ ni. (Kɔliŋtiaŋ Diiŋ Ndɔɔ 12:9) Nduyɛ miŋ sɔla vɛlɛ simulta cheleŋ. Kɛ mi simultaŋ ndaŋ la kindi tiindaŋ naa. Nduyɛ mi la ke naa kɔl sikpaa le pimbi naa kɛsioo o Chɛhowa lo. Te ŋ mɛɛndaŋ pɛ wɔsiŋ naŋ piɛi Chɛhowa woŋ, ŋ sina maa mbo duau naa sala a kɛndɛi nduɛi bɛndu bɛnduei o nɛila bɔɔbɔɔ laŋ niŋ. *—Tofa tɛɛsiaa amatou.

^ pɛl. 29 Teleŋ naŋ wa bundɛi hei poonyiaa ve, mi Dɔkilas Kɛst wu a tiindaŋndo o Chɛhowa niŋ a Saa 25, 2015.