TAYTAYPA sutinmi Arthur karqa, payqa mozollaraq kaspanmi religionninpi punta apaq kayta munarqa. Ichaqa manañam chaytaqa munarqachu biblia estudiaqkunapa qillqankuta ñawincharuspan hinaspam huñunakuyninkunaman riytaña qallaykurqa. Payqa 1914 watapim 17 watanpi bautizakurqa. Punta kaq hatun guerra kachkaptinmi, guerraman riyta mana munasqanrayku chunka killa carcelpi tiyamurqa Ontario (Canadá) llaqtapi. Carcelmanta lluqsiramuspanmi precursor kananpaq tanteakurqa.

Mamaypa sutinñataqmi karqa Hazel Wilkinson (mamanqa 1908 watapim biblia estudiayta qallaykurqa). Tayta-mamayqa 1926 watapim casarakururqaku. Ñuqañataqmi nacerqani 1931 watapa 24 abril killanpi. Ñuqaykupaqqa imamantapas aswan allinmi karqa Jehova Diosta yupaychayniyku. Lliwchaykum wasin-wasin Diosmanta willakuq kaniku (Hech. 20:20). Taytayqa Diospa palabranta hinam bibliataqa qawaq, chaymi ñuqaykupas bibliataqa anchata chanincharqaniku.

1939 watapim iskay hatun kaq guerra qallaykurqa, qatiqnin watamanqa manañam munarqakuchu Canadá nacionpi Jehova Diospa testigonkuna willakunankutaqa. Escuelakunapim kamachiqku banderata saludanankupaq hinaspa himnotapas takinankupaq. Chayta ruwaspankuqa ñuqatawan paniytam hawaman lluqsinaykupaq saqiwaqku. Ichaqa huk kutipim profesorniy pinqachiwayta munaspan llapallankupa qayllanpi niwarqa manchati kasqayta. Escuelaymanta lluqsiruptiymi wakin estudiaqmasiykuna maqawaspanku pampamam tanqaykuwarqaku. Chay ruwawasqankuqa astawanmi kallpanchawarqa ‘runakunamantaqa Diosta kasukunaypaq’ (Hech. 5:29).

1942 watapa julio killanpim 11 wataypi bautizakururqani. Estudiasqaymanta samasqay killakunapim Diosmanta astawan willakunaypaq kallpanchakurqani. Huk kutipim kimsa iñiqmasinchikkunawan Ontario llaqtaman rirqaniku chaypi Diosmanta willakunaykupaq.

1949 watapa mayo killanpim precursor regular kayta qallaykurqani. Canadá nacionpi betel wasita hatarichiptinkum chaypi yanapakunaypaq niwarqaku. Chaymantañataqmi diciembre killamanta betel wasipiña yanapakurqani. Chaypiqa qillqakunata ruwaq maquinakunawanmi llamkarqani. Achka kutipim tutankuna llamkanaypaq tupawarqa, chaypim ruwarqaniku Canadá nacionpi iñiqmasinchikkuna qatikachasqa kasqankumanta rimaq qillqakunata.

Chaymantam, Diosmanta willakuy apakunanpaq cuentallikurqani, hinaspam Quebec llaqtaman manaraq precursorkuna richkaptinku betel wasipi paykunawan rimarqani. Quebec llaqtapiqa llumpaytam harkakuqku Diosmanta willakunankuta. Chaynatam Mary Zazula iñiqmasinchikta riqsirurqani, payqa Edmonton (Alberta) llaqtamantam karqa. Tayta-mamanqa huk religionniyuqmi karqaku, chaymi paytawan turinta wasinkumanta qarqururqaku biblia estudiayta mana saqiyta munasqankurayku. Paykunaqa 1951 watapa junio killanpim bautizakururqaku hinaspam suqta killamanta precursor kayta qallaykurqaku. Marywan rimaspaymi musyakururqani Jehova Diosta anchata kuyasqanmanta. Chaymi sunquypi nirqani: “Imapas allin kaptinqa, kay sipaswanqa yaqachusmi casarakuruyman”, nispay. Isqun killamantam casarakururqaniku 1954 watapa  30 enero killanpi. Huk semana pasayllatam iñiqmasinchikkunata llaqtan-llaqtan watukuq rinaykupaq yachachiwarqaku, iskay watapunim Ontario llaqtapi yachaq iñiqmasinchikkunata watukurqaniku.

Chay watakunapim Diosmanta willakuy astawan enteron pachapi yapakuchkarqa, chaymi achka misionerokuna kanankupaq yachachirqaku. Canadá nacionpiqa llumpaytam chirikun, rupay kaptinñataqmi achka chuspichakuna rikurin, chaymi nirqaniku maypipas kayta atinaykumanta. 1956 watapim 27 kaq galaad escuelaman rirqaniku. Julio killapim tukururqaniku hinaspa noviembre killapaqqa kachawasqanku nacionpiña karqaniku.

Brasil nacionpi betel wasiman chayaruptiykum chaylla portugués rimayta yachachiwarqaku. Imayna rimanaykupaq hinaspa qillqanchikkunata imayna qunaykupaq yachachiwaspankum Diosmanta willakuq lluqsinaykupaq niwarqaku. Runakuna uyariptinkuqa kay pachata Dios kamachimuptin imayna kawsakuy kananmantam bibliawan qawachinayku karqa. Huk warmi allinta uyariwaptinkum, Apocalipcis 21:3, 4 nisqanta qawachirqani hinaptinmi qunqayllamanta ñawiy tutayaruptin pampaman wichiykurqani. Chaypi llumpayta rupakusqanraykum sasachakurqani.

Río de Janeiro lawpi Campos sutiyuq llaqtaman rinaykupaqmi niwarqaku, chaypiqa 15 hawaqpi huñunakuq iñiqmasinchikkunam kunanqa kachkanku. Chayllaraq chayaptiykum ichaqa aschalla karqaku. Yachasqayku wasipiqa tawa soltera iñiqmasinchikkunam yacharqaku. Ñuqaqa pacha taqsaypi hinaspa yantata huñuypim yanapakurqani. Huk kutipim Willakuq qillqata estudiayta tukuruptiyku warmiywan rimachkarqaniku chay punchaw imayna kasqaykumanta, payqa samarichkarqam hinaptinmi hatariruptin sawnanmanta culebra lluqsiramurqa. ¡Llumpaytam mancharikururqaniku! Wañurachiptiyñam hawkaqa karqaniku.

Huk wata portugués rimayta estudiasqaymantam, niwarqaku iñiqmasinchikkunata llaqtan-llaqtan watukunaypaq. Campos llaqtapiqa manam achkiykupas karqachu, imatapas mastaykuspam pampapi puñuq karqaniku, illarqanikupas caballowan utaq carretawanmi. Karu llaqtachakunaman rinaykupaq niwasqankuraykum huk kutipi trenwan rirqaniku karu llaqtachata. Achka kutitam trenpa sayasqan lawman rirqaniku betelmanta apachiwasqanku qillqakunata huqarinaykupaq.

1962 watapim enteron Brasil nacionpi ancianokunapaq hinaspa siervo ministerialkunapaq escuela apakurqa, rirqakutaqmi misionerakunapas. Suqta killam Manaos, Belén, Fortaleza, Recife hinaspa Salvador llaqtakunapi yachachinaypaq sapallay rirqani. Manaos llaqtapiqa hatun huñunakuy apakunanpaqpas yanapakurqanim. Llumpayta parakusqanraykum yakupas putkallaña hamuq hinaspa mikusqayku lawpipas yaku qucharayaq, chay tiempopiqa hatun huñunakuykunapim mikuyta yanukuqku. Yanapakuyta maskaq riptiymi, soldadokunata kamachiq yakuta aparamuwarqaku hinaspa  soldadokunata kamachirqa iskay carpakunata ruwapuwanankupaq.

Chay killakunapim Maryqa Diosmanta willakurqa Portugal nacionmanta hamuq negociantekunaman. Ichaqa qullqi sunquyuq kasqankuraykum mana uyariqkuchu. Chaymi Maryqa willakurqa: “Manam haykallapipas munaymanchu Portugal nacionpi yachaytaqa”, nispa. Ichaqa manapas unaymantam Portugal nacionman rinaykupaq niwarqaku. ¡Maryqa manam ni ima niytapas atirqachu! Chaypiqa llumpaytam harkakurqaku Diosmanta willakunapaq. Chaywanpas rinaykupaqmi tantearurqaniku.

1964 watapa agosto killanpim Lisboa (Portugal) llaqtaman rirqaniku. Chaypi iñiqmasinchikkunatam llumpayta qatikachachkarqaku. Chaymi pitapas mana hapirunankupaq mana piwanpas rimanaykuchu karqa. Qallariypiqa samana wasipim karqaniku papelniykuta quwanankukama, chaymantañam huk wasichata arriendaspa chaypi yacharqaniku. 1965 watapa enero killanpim chayraq betel wasipi llamkaqkunawan rimayta atirqaniku, hinaptinmi chayraq pichqa killamanta huñunakuykunaman rirqaniku, ¡llumpaytam kusikurqaniku!

Iñiqmasinchikkunapa wasinkutam sapa punchaw policiakuna yaykuq, huñunakunanchik wasikuna wichqasqa kasqankuraykum wakin iñiqmasinchikkunapa wasinpi huñunakuq kaniku. Policiakunaqa achka iñiqmasinchikkunatam presochaqku hinaspa tukuywan ñakarichiqku punta apaqkunapa sutinkuta willakunankupaq. Chaymi pitapas mana hapirunankupaq sutillaykumanta qayanakuq kaniku, manam apellidoykumantaqa.

Ñuqaykuqa tukuytam ruwarqaniku iñiqmasinchikkuna qillqanchikkunata chaskinankupaq. Marym Willakuq qillqanchikta hinaspa huk qillqanchikkunatapas maquinawan sapaq papelpi ruwaq hinaspam chaymanta copiakunata hurquq iñiqmasinchikkunaman aypunanpaq.

1966 kaq watapa junio killanpim, Lisboa llaqtapi juicio apakurqa. 49 iñiqmasinchikkunatam yanqamanta tumparqaku autoridadkunapa contranpi huñunakusqankumanta. Iñiqmasinchikkuna juiciopi rimanankupaqmi yachachirqani. Chaywanpas manam ganaytaqa atirqanikuchu. 49 iñiqmasinchikkunatam carcelpi wichqarurqaku. Presochasqam kananku karqa 45 punchawmanta yaqa suqta killakama. Ichaqa chay juiciopim abogadoyku rimarqa bibliapi Gamaliel sutiyuq runamanta (Hech. 5:33-39). Chaymantapas, chay pasakusqantam tukuy imapi willakurqaku. Anchatam kusikurqaniku abogadoyku biblia estudiayta hinaspa huñunakuykunaman riyta qallaykusqanmanta.

1966 kaq watapa diciembre killanpim, betel wasimanta cuentallikunaypaq niwarqaku. Chaymi Portugal nacionpi Jehova Diospa testigonkuna Diosmanta hawka willakunankupaq tukuyta ruwarqaniku (Filip. 1:7). Chayraqmi 1974 watapa 18 diciembre killanpi hawkaña Diosmanta willakunaykupaq saqiwarqaku. Nathan Knorr hinaspa Frederick Franz  iñiqmasinchikkunam hamurqaku ñuqaykuwan kuska Oporto hinaspa Lisboa llaqtapi huñunakunankupaq, chaymanqa 46.870 runakunam rirqaku.

Jehova Diospa yanapakuyninwanmi Azores, Madeira, Cabo Verde, Santo Tomé hinaspa Príncipe islachakunapipas portugués rimaypi Diosmanta astawan willakurqaniku. Kay llaqtachakunapi astawan yapakuptinkum hatun betel wasitaña ruwanayku karqa. Chaymi musuq betel wasita ruwarqaniku. Chay wasi Diospaqña kananpaqmi 1988 kaq watapa 23 abril killanpi, Milton Henschel iñiqmasinchik yachachirqa. Chay huñunakuytam 45.522 iñiqmasinchikkuna uyarirqaku, karqataqmi 20 misionerokunapas, paykunaqa Portugal nacionpim ñawpaqta karqaku.

Warmichaypiwan kuskam Diosman sunqu iñiqmasinchikkunamanta anchata yacharqaniku. Huk kutipim, Theodore Jaracz iñiqmasinchikwan kuska huk lawpi betel wasita watukurqaniku. Chay watukusqayku betel wasipim huk sasachakuy karqa. Chay sasachakuyta allichanankupaq betel wasimanta cuentallikuq iñiqmasinchikkuna tukuyta ruwaspankupas, manam allinchu tarikurqaku. Chaymi Theodore Jaracz iñiqmasinchik nirqa: “Kunanqa chuya espiritu allichananta saqiychik”, nispa. Manataqmi qunqasaqchu Brooklyn llaqtapi betel wasita warmichaypiwan watukuptiyku imata niwasqankutapas. Wakin iñiqmasinchikpiwan kuskam Theodore Jaracz iñiqmasinchikta tapurqaniku imata ruwanaykupaq, hinaptinmi niwarqaku: “Amam haykapipas Diospa llaqtantaqa imaña kaptinpas saqinkichikchu. Diospa llaqtallanmi Jesuspa kamachisqanman hina Diosmanta willakuchkan”, nispa.

Theodore Jaracz iñiqmasinchikpa imapas niwasqankuta kasukuspaykum warmichaypiwan kuska kusisqa karqaniku. Kusisqataqmi tarikuniku enteron pachapi betel wasikunata watukusqaykumanta. Ancha kusisqataqmi karqaniku mozo-sipaskunatawan yuyaq iñiqmasinchikkunata riqsisqaykumanta hinaspa ruwasqankuta Jehova Dios chaninchasqanmanta yuyarichispaykupas. Jehova Diosta yupaychanankupaqmi sapa kuti kallpancharqaniku.

Achka watakunañam pasarun, kunanqa 80 wata masniyuqñam kachkaniku. Warmichaypas unquqllañam (2 Cor. 12:9). Kantaqmi huk sasachakuyniykupas. Ichaqa chaymi iñiyniykuta astawan kallpanchan hinaspa Diosman sunqu hinalla kanaykupaqpas. Jehova Diospa munayninta ruwasqaykupi yuyaymanaspaykum, sutillata qawaniku Diosqa ancha kuyakuq ñuqaykuwan kasqanta *.