MI TATA de kai Arthur. Di a bi dë wan njönku kijoo, nöö a bi lobi Gadu seei. A bi kë toon wan hedima u di keiki de kai Methodist. Ma di a lesi wantu u dee buku u dee Bëibel Öndösukuma, söseei di a bigi nama ku de, hën a bi ko tooka pakisei. A di jaa 1914 di mi tata bi abi 17 jaa, hën a tei dopu. A di Fosu Goonliba Feti, hën de piki ën taa a musu go a sodati, ma an bi kë go. Fëën mbei de bi söötö ën teni liba longi a di dunguwosu de kai Kingston, di dë a di foto Ontario, a Kanada. Di de puu ën a dunguwosu, hën a bi ko toon wan kolporteur. Sö de bi ta kai dee pionili a di ten dë.

A di jaa 1926, hën mi tata tööu ku Hazel Wilkinson. Di mama u Hazel bi lei soni u di tuutuu lei a di jaa 1908. De pai mi a 24 u piki-deewei-liba u di jaa 1931, nöö mi da di u tu mii u dee fö mii di mi mama ku mi tata pai. Mi tata bi lobi di Bëibel, nöö a bi abi lesipeki dëën tu, söseei a bi ta lei u fuu du di wan seei soni tu. Di dini di u bi ta dini Jehovah, bi dë di möön fanöudu soni a di libi fuu. Hii juu u bi nango makandi go peleiki a sëmbë pisi.​—Tjabukama 20:20.

A di jaa 1939, hën di u Tu Goonliba Feti bigi. Di jaa baka di dë, hën de tapa di wooko u Jehovah Kotoigi a Kanada. Dee siköö mii bi musu taanpu a wan lesipeki fasi da di faaka, söseei de bi musu kanda di kanda u di köndë a kalasi dendu. Dee sëmbë dee bi ta lei u soni a siköö bi lo’ u manda mi ku di sisa u mi de kai Dorothy go a döö te de bi ta du di soni aki. Ma wan daka, di sëmbë di bi ta lei mi soni a siköö bi kë da mi sen, u di a bi taki taa mi da wan fëëësonima. Di siköö kumutu di daka dë, hën wanlö mii u di kalasi u mi fon mi tuwë a goon. Di soni aki bi da mi möön degihati u mi piki Masa Gadu buka möön gaanfa möön libisëmbë buka.​—Tjabukama 5:29.

A di jaa 1942, hën mi tei dopu a wan wata baki di bi dë a wan goon dendu. Di ten dë mi bi abi 11 jaa. Mi bi ta du di fakansi pioniliwooko te siköö bi tapa. A di ten aki u ta kai ën di heepi pioniliwooko. Wan jaa ten mi ku dii woto baaa bi go peleiki da sëmbë di bi ta faa pau tuwë, a bausë u Ontario.

Mi bigi du di kowoonu pioniliwooko a 1 u sebitaa-liba u di jaa 1949. Baka di dë, hën de hakisi mi u mi go heepi u mbei di bëikantoo u Kanada, nöö bakaten miseei go libi a di Bëtëli u Kanada tu. De bi buta mi u mi ta wooko a di kamian ka de ta doloki buku, nöö mi bi ko sa’ u wooko ku di masini di de ta doloki buku. Mi ta mëni jeti fa mi bi wooko sömëni wiki, hii di ndeti u heepi doloki di talakitaati di ta taki u di du di de bi ta du ku dee sëmbë u Jehovah a Kanada.

Bakaten mi bi wooko a di kantoo ka de ta luku di peleiki wooko u di köndë. De bi da mi di wooko u mi buta hakisi da dee pionili dee bi o go peleiki a Kibek, di foto ka de bi ta du ku dee Kotoigi gaanfa seei. Wan u dee pionili aki bi dë Mary Zazula, u di foto, Edmonton, di dë na Alberta. Hën mama ku hën tata bi dë u di Orthodox keiki. Di Mary ku hën gaan baaa an bi kë tapa u lei soni u Bëibel, hën de mama ku tata jaka de buta a döö. Mary ku hën baaa tei dopu a höndima-liba u di jaa 1951. Sikisi liba baka di dë hën de bigi pionili. Di mi bi ta buta hakisi da Mary, hën mi ko si taa a bi lobi Jehovah gaanfa seei. Mi sabi jeti di mi bi ta piki miseei taa ku di mujëë aki mi bi o kë tööu. Nëigi liba baka di dë, hën u tööu a 30 u jailiba u di jaa 1954. Baka wan wiki di u tööu, hën de hakisi u fuu go tei lei fuu sa du di keling-wooko. Tu jaa longi u du di keling-wooko a bausë u Ontario.

U di di peleikiwooko bi nango a fesi a hii di goonliba, mbei möön hia sëndëlengi bi dë fanöudu. Mi ku Mary bi ta pakisei taa ee u bi sa libi a Kanada hii fa di wei ala bi kötö gaanfa seei, söseei hii fa gaan hia  maku bi ta dë te deewei, nöö hën da u sa libi a hii kamian. U bi go a di u 27 kalasi u di Giliati siköö, nöö a baimatu-liba u di jaa 1956, u bi kaba di siköö aki. A ëlufumu-liba u bi foloisi go libi a Balaziliköndë.

Di u dou a Balaziliköndë, hën u bigi lei di Potogisitöngö. Di fosu soni di u lei, hën da di fasi fa u musu fan ku sëmbë a di peleikiwooko. Baka di dë, hën u lei unfa u sa paati dee buku fuu. Wan daka di u bi go a di peleikiwooko, hën u miti wan mujëë di bi kë sabi möön soni u di buka di u ta paaja. U bi taki taa ee u miti wan sëmbë di kë sabi möön soni, nöö woo lesi wan tëkisi dëën di ta taki unfa di libi o dë te di Könuköndë u Gadu o tii. Wë di mi lesi Akoalimbo 21:3, 4​—da di mujëë, hën mi kai faau piii! Ma bi guwenti di fasi fa di köndë bi ta kendi. Di soni aki bi mbei a bi ta taanga da mi seei.

De bi manda u go du di sëndëlengi wooko a di foto Campos. Nöunöu 15 kemeente dë a di foto dë! Ma di u bi dou a di foto aki, nöö wan kodo kulupu nöö bi dë a di foto, söseei i bi abi wan sëndëlengi wosu ka fö sisa bi ta libi. Dee sisa aki da: Esther Tracy, Ramona Bauer, Luiza Schwarz, ku Lorraine Brookes (nöunöu di në fëën da Lorraine Wallen). Di wooko di mi bi ta du a di sëndëlengi wosu, hën da mi bi musu ta heepi wasi koosu lai, söseei mi bi musu suku udu tja ko u mbei pau faja u boi soni. A wan munde di u bi kaba du di Hei Wakitimawosu-lei fuu, hën Mary bi go kandi a wan sutuu, nöö a bi buta hedi a wan kunsu liba. U bi ta taki unfa soni bi waka di daka dë. Di Mary hopo, hën wan sindeki kumutu a di kunsu basu! Di sindeki aki bi mbei u bi buuja a di kamian dë te na soni. Te u kaba fëën mi bi kii di sindeki.

Baka di u bi lei di Potogisitöngö wan hii jaa longi, hën u bi bigi du di keling-wooko. U bi ta du di wooko aki a wan kamian ka faja an bi dë. U bi ta duumi a goon, nöö u bi nango a kamian ku wan pei wagi di hasi ta hai. Wan daka u bi go ku talanwagi a wan foto di dë a dee kuun kamian, fuu go peleiki ka peleikima an nango hesihesi. U bi juu wan kamba ala. Di bëikantoo bi manda 800 buku da u fuu sa du di peleikiwooko. U bi musu nango sömëni pasi u go tei dee buku fuu a di kantoo ka de bi ta manda de ko.

A di jaa 1962, de bi ta hoi di Könuköndë Diniwooko-siköö a peipei kamian u Balaziliköndë. Sikisi liba longi mi wanwan bi musu nango ta lei wotowan soni a di siköö aki. Mi bi go a Manaus, Belém, Fortaleza, Recife, ku di foto Salvador. Di mi bi dë a di foto Manaus, mi bi seeka wan könklësi a wan nëbai kamian ka de ta pëë wan soni de ta kai opera. U di di tjuba bi ta kai taanga seei, mbei wa bi abi limbolimbo wata u bebe, nöö wa bi abi wan bumbuu kamian ka dee baaa ku dee sisa bi sa sindo njan a di könklësi. Mi bi piki wan hedima u dee sodati andi da di bookohedi fuu. Hën a seeka soni sö taa u bi sa feni wata u bebe di bi o tjika u da hii di könklësi. A bi manda wanlö sodati tu, u seeka tu gaan tenti da u di u bi sa tei kuma boiwosu, söseei kuma kamian ka u bi sa sindo njan.

 Di pisiten di mi bi dë a di siköö, hën Mary bi ta peleiki a wan kamian ka sëmbë ta wooko, ma dee sëmbë an bi ta kë jei soni u Bëibel. Dee sëmbë aki kumutu a Potigeköndë u ko wooko a Balaziliköndë. Mary bi fii booko saka, nöö a bi piki wantu u dee mati fëën taa: „Potigeköndë da di lasiti kamian a goonliba ka mi bi o kë go libi.” An tei longi seei, hën de manda wan biifi da u. Wë de bi manda u fuu go peleiki a Potigeköndë, ka de bi tapa di peleikiwooko fuu. Di soni aki bi bigi da Mary seei! Ma tökuseei u bi foloisi go.

A tanvuuwata-liba u di jaa 1964, hën u dou a di foto Lissabon, di dë a Potigeköndë. Dee siköutu dee bi ta tjubi ta öndösuku soni u dee Kotoigi bi ta du ku de seei. Fëën mbei bigibigi wa suku baka u dee Kotoigi u di köndë. Ma di fosu soni di u du, hën da u juu wan kamba. Bakaten di u feni dee visum fuu, hën u juu wan wosu. Baka feifi liba, nëën ufö u bi sa miti dee baaa ku dee sisa a di bëikantoo u di köndë. U bi wai seei u di u bi sa go a komakandi awaa!

U di de bi tapa di peleikiwooko fuu, mbei dee Könuköndë zali bi tapa tu, nöö u bi ta hoi komakandi a dee baaa ku dee sisa fuu pisi. Hii juu dee siköutu bi ta ko ta suku soni a dee wosu u de. Dee siköutu bi tja höndöhöndö u dee baaa ku dee sisa fuu go ta hakisi soni. De bi ta fon de, nöö de bi ta duwengi de u kai dee në u dee baaa dee bi ta tei fesi. Wë u di wa bi kë u soni miti dee baaa ku dee sisa fuu, mbei wa bi ta kai de a de famii në möön, ma u bi ta kai de a de fesi në.

Di maaka fuu bi dë taa u bi kë u dee baaa ku dee sisa fuu ta feni buku jeti di bi o sa heepi de u hoi dou. Mary bi ta sikifi dee woto u di Hei Wakitimawosu-lei ku woto buku buta a wan apaiti pampia. U bi ta toona kopi dee woto aki da dee baaa ku dee sisa fuu.

Wan gaan kuutu bi hoi a höndima-liba u di jaa 1966 a Lissabon. De bi kuutu hii dee 49 Kotoigi u di kemeente u Feijó taa de bi nango a wan komakandi a wan sëmbë pisi söndö u lanti da de pasi. Fuu bi sa wini di kuutu, hën mi du kuma mi da di avokati di bi o lei taa dee baaa ku dee sisa fuu föutu. Ma u bi lasi di kuutu, kumafa u bi pakisei ën. Dee 49 baaa ku dee sisa fuu tuu bi go a dunguwosu. De bi söötö so u de 45 daka te go miti feifi liba ku hafu. Ma di söötö de bi söötö de bi mbei sömëni sëmbë ko sabi soni u di lei fuu. A di pisiten di de bi dë a dunguwosu, nöö di avokati fuu bi taki di soni di Gamalijëi bi taki a di Bëibel (Tjabukama 5:33-39). Baka di dë, hën dee njunsuma bi taki soni u di söötö di de bi söötö dee baaa ku dee sisa fuu. U bi wai seei di di avokati fuu bigi ta lei soni u Bëibel, söseei di a bigi ta ko a dee komakandi.

A tuwalufumu-liba u di jaa 1966, hën de buta mi kuma fesima u di bëikantoo, nöö mi bi ta luku dee soni fuu dee nama ku dee wëti u lanti. U bi ta du hii soni di u bi sa du fuu bi sa feni wëti di bi o da u pasi  fuu dini Jehovah fiifii a Potigeköndë (Filipi 1:7). Te u kaba fëën, a 18 u tuwalufumu-liba u di jaa 1974, hën lanti da u pasi fuu dini Jehovah fiifii a di köndë. Baaa Nathan Knorr ku Baaa Frederick Franz bi kumutu a di hedikantoo u ko piizii makandi ku u. U bi hoi wan gaan komakandi a di foto Oporto ku Lissabon, di wa bi sa fëëkëtë nöiti. Nöö 46.870 sëmbë bi ko a di komakandi aki.

Jehovah bi mbei di peleikiwooko go a fesi seei a dee paati ka sëmbë bi ta fan Potogisitöngö. Dee paati aki da Azoren, Kaap Ferdia, Madèira, São Tomé ku Príncipe. Di dee Kotoigi bi ta ko möön hia a dee paati aki, hën u bi ko abi wan möön gaan bëikantoo fanöudu. Di u kaba mbei ën, hën Baaa Milton Henschel hoi di taki u wëi di bëikantoo a 23 u piki-deewei-liba u di jaa 1988. Dee baaa ku sisa dee bi ko a di komakandi aki bi dë 45.522, nöö 20 u de bi dë dee sëndëlengi u Potigeköndë, di bi ko a di wëi di de bi wëi di bëikantoo aki.

Baka sömëni jaa, hën mi ku Mary bi ta wai seei, u di u bi lei soni a dee baaa ku dee sisa fuu dee bi hoi deseei a Jehovah. Di mi ku Baaa Theodore Jaracz bi go luku dee baaa ku dee sisa u wan bëikantoo, nöö mi bi lei sömëni soni seei. Dee baaa ku dee sisa u di bëikantoo ka u bi go bi abi wan gaan bookohedi, nöö di Bëikantoo Komite bi du hii soni di de bi sa du u seeka di soni aki. A bi ta hati de fa de an bi sa seekëën. Fëën mbei Baaa Jaracz bi da de kötöhati di a piki de taa: „A dou di juu fuu da di santa jeje pasi faa wooko.” Nöiti mi o fëëkëtë di soni di Baaa Franz bi taki di mi ku Mary bi go luku Brooklyn sömëni jaa pasa. Di wantu fuu bi hakisi ën faa da u lai, hën a bi piki u taa: „Di lai di mi o da unu, hën da: Dë a di ölganisaasi u Jehovah di ja sa si ku wojo aluwasi a nango bunu nasö ee an nango bunu. Hën nöö da di wan kodo ölganisaasi di ta paaja di bunu buka u di Könuköndë u Gadu di Jesosi bi manda dee bakama fëën u de du!”

Mi ku Mary bi ta dë waiwai seei u di u bi ta du di soni di Baaa Franz bi piki u. U ta wai tu te u ta toona mëni dee ten dee u bi nango luku dee baaa ku sisa u dee bëikantoo a hii së u goonliba u da de taanga. U lobi te u ta miti dee dinima u Jehovah u hii pei jaa, nöö u lo’ u piki de taa Jehovah ta tei di dini di de ta dini ën u bigi. Hii juu u bi ta da de taanga u dini Jehovah go dou.

Sömëni jaa pasa kaa, nöö mi ku Mary tuu pasa 80 jaa kaa. Mary abi sömëni siki (2 Kolenti 12:9). Nöö u bi miti woto tesi tu. Ma dee tesi aki mbei u ko abi wan möön taanga biibi, söseei de mbei u ko dë kabakaba u hoi useei a Jehovah. Te u luku dee jaa dee pasa dee u bi dini Jehovah, nöö u sabi taa a mbei u feni gaan bunu a peipei fasi, u di a abi bunuhati. *​—Luku di pisi a basu.