1, 2. Ngu ku txani hi txi gonda ngu tiphazamo ta vakoma va kale va Judha?

U NGA maha txani ngako u txo wona m’thu a di wite nguku a nga rithika ka madhaka? Ina nawe u nga mbi tsimbilisa ku tiwonela? Ditshuri ti to u nge mahi nyamkande, u nga tsimbila kha kwati. Ta fana ni sihoxo sa vamwane, hi nga gonda ka sona kupata ni sa vathu va mu ka Bhiblia.

² Ka msungo wa mhaka wu wu nga pinda, hi gondile ngu mune wa vakoma va Judha ava va nga thumela Jehovha ngu mbilu yotshe. Hambiketo, va mahile tiphazamo. Timhaka tawe ti bhatwe mu ka Bhiblia ti to hi alakanyisisa ngu tona kasiku hi kota kugonda to kari. Ati ti nga va humelela ti nga hi gondisa txani, ni ku hi nga mahisa ku txani ti to hi vayilela kumaha siwonho si si fanako?—Lera Varoma 15:4.

3-5. a) Ngu tihi to biha a ti Asa a nga timaha? b) Nji txani txi nga maha ti to Asa e ti themba ni ku themba vamwane hahanze ko themba Jehovha?

³ He khati ngu mkoma Asa. Mbimo yi Vaetiyopiya va nga dhumela Judha ene a thembile Jehovha. Kambe mbimo yi  a nga lwisana ni Bhasa mkoma wa Israeli, kha themba Jehovha. Asa a lavile kulekisa Bhasa kuaka libhiyo la Rama, i nga ti didhoropa da hafuhi ni Judha. (2 Matimu 16:1-3) Asa a woni i di tshuko kuxavelela mkoma wa Siriya ti to e m’vhuna. Se mbimo yi Vasiriya va nga dhumela Israeli, ngu txikuluveta “Bhasa a to emisa mithumo ya kubhiyela Rama”. (2 Matimu 16:5) Ti nga maha Asa adi pimisile ti to ati a nga maha, nda tinene.

⁴ Kambe Jehovha a ti txani ngu mhaka yiya? Aku a nga mbi mthemba, kha ti tsakela. Se ene a to rumela mprofeti Hanani ti to e ya laya Asa. (Lera 2 Matimu 16:7-9.) Hanani a m’gete a txi khene: “Kukhukhela nyamsi u na va ni tiyimbi ni vaakelani.” Hambiko Asa a nga teka didhoropa da Rama, kambe ene ni vathu vakwe va vite ni tiyimbi to tala.

⁵ Ka msungo wu wu nga pinda hi woni ti to Jehovha a tsakile ngutu ngu Asa. Hambiko a nga ti sa hetiseka, Jehovha a woni ti to mbilu ya Asa yi ti tiningetete kwakwe. (1 Vafumeli 15:14) Kambe mbimo yi Asa a nga maha txisungo txo biha, ene a mani wuyelo ya kona. Nji txani txi nga maha ti to Asa e ti themba ni ku themba vamwane hahanze ko themba Jehovha? Ti nga maha a di pimisile ti to makungo akwe ngu ona i nga ti a manene, mwendo a ti engisete mawonelo o biha a vathu vamwane.

6. Hi gonda txani ka phazamo ya Asa? Womba txikombiso.

⁶ Hi gonda txani ka phazamo ya Asa? Hi gonda ti to hambi ku txo humelela txihi ni txihi kha ha fanela kutithemba, kambe hi fanete kuthemba Jehovha. Ti singa ni mhaka ni ti to njikarato txo zumbisa ku txani, hi fanete kukombela txivhuno ka Jehovha. Nda lisima kualakanyisisa ngu tiya: Ni txi manana ni sikarato ni thanga ngu kuwona ati Bhiblia yi ti wombako mwendo no tutumela ku si lulamisa? Ngu txikombiso, ti nga maheka u di wekha u ku fakazi ka mwaya wanu, se siro sa mwaya wako si kutsimba kuya mitshanganoni. Ina u nga kombela Jehovha ti to e kuvhuna ka txikarato txonetxo? A hi nge u pwata mthumo. Se ngu txitshuketa u wu mana, ina u na khata ngu ku txhamusela txiemiso txako txa mitshangano, mwendo u na malala ngu kuthava kuluza mthumo? Mbimo yi hi mananako ni sikarato ti lava hi khumbula mlayo wu wu ka masalmu awu wu ku: “Ningela ka Mkoma wutomi wako, themba ene, se ene a na ku vhuna.”—Masalmu 37:5.

7, 8. Ngu tihi tiphazamo ta Josafati ni ku ku ve ni wuyelo yihi? (Wona mfota wu wu ku makhatoni.)

⁷ Konkuwa he woni txikombiso txa Josafati, mwanana wa Asa. Ene a ti ni tifanelo  ta tinene ati ti nga txi tsakisa Jehovha. Se mbimo yi a nga ti themba Jehovha a mahile to tala ta tinene. Kambe nene a humbilwe. Ngu txikombiso, a ti ya teka mwanana wa Akabhi wa dihorana kasiku e va msikati wa mwanana wakwe. Se ngu kutsimbila ka mbimo a seketete Akabhi ka kulwa ni Vasiriya, hambiketo, mprofeti Mika a mlayile ngu mhaka yoneyo. Mbimo yi va nga ti yimbini, kudotho Vasiriya va di date Josafati. (2 Matimu 18:1-32) Se mbimo yi a nga wuya Jerusalema, mprofeti Jewu a m’wotisile a txi khene: “Wa vhuneta m’bihi, u txi randa avale va nyenyako MKOMA?”—Lera 2 Matimu 19:1-3.

⁸ Ina Josafati a gondile to kari ka ti ti nga maheka? Ahim-him. Hambiku ene a nga ti ngadi e lava kutsakisa Jehovha, a tshumete e lava vangana ava va si khozeliko Jehovha. Mmweyo wawe i Akaziya mwana Akabhi. Ene ni Akaziya va mahile mavhunana o maha tingalava. Kambe kha ta nga va vhuna txilo.—2 Matimu 20:35-37.

9. Ku nga maheka txani ngako m’thu a txo va mngana wa m’thu wu a si khozeliko Jehovha?

⁹ Hi nga gonda txani ka txikombiso txa Josafati? Josafati a mahile ati i ku ta tinene, ni ku a ‘tsimbite ngu mlayo wa MKOMA ngu yotshe mbilu yakwe’. (2 Matimu 22:9) Ene a sawute kuheta mbimo yo tala adi ni vathu va va si khozeliko Jehovha, se eto ti tisete sikarato ka wutomi wakwe. Khumbula ti to kudotho a ti la kudawa. Khumbula divingwa diya: “Awule a tsimbilako ni vazivi, a na mana wuzivi,  awule a pangalatako sipumbu a na maha wo biha kufana naso.” (Mavingwa 13:20) Hambiku hi lavako kutxhumayela vathu mahungu a manene, ti nga va ni dikhombo hi txo va vangana va vathu va va si thumeliko Jehovha.

10. a) Hi nga gonda txani ka txikombiso txa Josafati ngako hi txi lava kubelela wukati? b) Hi fanete hi khumbula txani?

¹⁰ Hi nga gonda txani ka txikombiso txa Josafati ngako hi txi lava kubelela wukati? Ti nga maha hi khata kuranda m’thu wu a si randiko Jehovha. Se hi alakanya ti to hi na mbi m’mana m’thu m’ndani ka sengeletano. Mwendo maxaka mamwane ma nga thuka me kudhukisela me womba ti to u na kumba u sa tekwa mwendo kuteka. Jehovha a mahile wamwamna ni wamsikati ti to ve randana. Se kunavela kuteka mwendo kutekwa hi nga txiwonho. Kambe, hi nga maha txani ngako hi si mmani awu hi m’lavako? Hi nga alakanyisisa nguti ti nga humelela Josafati. Mbimo yo tala a ti kombela kuvhunwa ngu Jehovha. (2 Matimu 18:4-6) Kambe mbimo yi a nga khata wuseve ni Akabhi, Josafati a khatile kudhelela sialakanyiso sa Jehovha. Ngu ku txani? Nguku Akabhi asi randi Jehovha. Josafati a divati ti to: “Maso a MKOMA ma wona totshe ha mafuni, kasi kutsanisa avale mbilu yawe i ku yo thembeka ta tinene kwakwe.” (2 Matimu 16:9) Hi nga divaleni ti to Jehovha a tsakela ku hi vhuna. Ene wa hi randa ni ku wa tiziva ati ti hi karatako. Ina wa kholwa ti to Jehovha a na lulamisa mhaka yako yo lava mngana wa wukati? Tsaniseka ti to a na yi lulamisa mhaka yoneyo!

11, 12. a) Hi ti zivisa ku txani ti to Ezekiya a ti ni mbilu yo tikulisa? b) Ngu ku txani Jehovha a di divalete Ezekiya?

¹¹ Hi nga gonda txani ka mkoma Ezekiya? Jehovha a m’vhuni kuwona ti to mbilu yakwe ya tikulisa. (Lera 2 Matimu 32:31.) Mbimo yi a nga lwala ngutu, Txizimu txi m’gete ti to a na hanya, txi tshumela txi mninga ni txikombiso txa kona. Jehovha a to maha ti to mtsudi wu txi tshumela digumi da makando. Ti wonekisa ku nga madhota a Bhabhilona ma ti la kuziva to tala ngu mhaka yiya. Ngu toneto, va to rumela majaha ka Ezekiya ti to me ya m’wotisa. (2 Vafumeli 20:8-13; 2 Matimu 32:24) Jehovha kha m’gela Ezekiya ti to a na va ñole ngu nzila yihi. Kambe Bhiblia yi womba ti to Jehovha a ‘mlekile ekha’ ti to e wona ti to a ndina maha txani. Ku mahekile txani? Ezekiya a va kombile yotshe thomba yakwe. Atiya ti kombisile ti to a ti ni mbilu yo tikulisa. Ngu nzila yihi?

¹² Aku Ezekiya a nga txi ti kulisa, “kha  ziva kubonga dikato dile da MKOMA”. Bhiblia kha yi wombi ti to timhaka ti txitxete hani kuza Ezekiya e khata ku tikulisa. Ti nga maha nguku a nga xula Vasiriya, mwendo nguku Jehovha a nga m’hanyisa, ni ku se a nga ti ganyile ni ku va ni nduma. Hambiku Ezekiya a nga thumela Jehovha ngu mbilu yotshe, mbimo yi a nga tikulisa, Jehovha kha nga tsaka ngu tona. Kambe ngu “msana ka mbimo [Ezekiya] a tikoramisile” se Jehovha a mu divalete.—2 Matimu 32:25-27; Masalmu 138:6.

13, 14. a) Ti nga wonekisa ku txani ati ti ku mbiluni kwathu? b) Hi fanete hi maha txani ngako vamwane va txi hi ndunduzela?

¹³ Hi gonda txani ka txikombiso txa Ezekiya ni ka siwonho asi a nga simaha? Khumbula ti to Ezekiya a khatile ku tikulisa mbimo yi Jehovha a nga m’vhuna kuxula Vasiriya e tshumela e mu hanyisa ka wulwati wakwe. Se, hi na maha txani hi txi thuka hi mana dithomo mwendo hi ndunduzelwa ngu vamwane? Ati hi no maha ti na kombisa ati ti ku mbiluni. Ngu txikombiso, mwanathu wo kari a nga tikarata ti to e ya veka m’wombawombo ka vathu vo tala. Se ve gwita ve mndunduzela ngu ku va adi wu kwapile. A na maha txani?

¹⁴ Mbimo yotshe hi fanete hi khumbula ati Jesu a nga womba, a ti khene: “Msana ka kuva mi di hetile kumaha totshe tifanelo tanu, wombani ku khanu: ‘Hi sithumi so mbi vhuna txilo, hi mahile tiya hi nga ti ni fanelo ya ku ti maha dwe.’” (Luka 17:10) Khumbula ti to mbimo yi Ezekiya a nga tikulisa, kha bonga ati Jehovha a nga ti mu mahete. Se nji txani atxi txi no hi vhuna kusimama hi ti veka hahatshi hambi hi txi ndunduzelwa ngu vanathu? Hi nga alakanyisisa ngu ti Jehovha a nga hi mahela. Se hi nga womba ati a nga hi vhunisa tona. Txo khata, a hi ningile Bhiblia se e gwita e hi ninga moya wo sawuleka ti to wu hi vhuna kuveka m’wombawombo.

15, 16. Nji txani txi nga vanga lifo la mkoma Josiya?

¹⁵ Ngu magwito, hi nga gonda txani ngu Josiya? Hambiku Josiya i nga ti mkoma wa mnene, ene a mahile siwonho so tala asi si nga za si m’vangela lifo. (Lera 2 Matimu 35:20-22.) Ti mahisile ku txani? Josiya a ti ya lwisa Nekawo, i nga ti mkoma wa Egipta hambiku a nga ti singa ni txivangelo txo maha toneto. Futhi hambi ene Nekawo a m’gete ti to a ti si lavi kulwa nayo. Bhiblia yi womba ti to mapswi a Nekawo i ti “mapswi a kuwombwa ngu Txizimu”. Kambe Josiya kha lava kuengisa, se a ti ya dawa kona yimbini. Se ngu ku txani Josiya a di lwisile Nekawo? Bhiblia kha yi wombi.

 ¹⁶ Phela Josiya a di ti zivile ti to ati Nekawo a nga ti ti womba ti ta ngu ka Jehovha. A di ti zivisile ku txani? A di wotisile Jeremiya, mprofeti wa Jehovha. (2 Matimu 35:23, 25) Futhi kambe, a di wonisisile timhaka. Nekawo a ti ya Karkemisi kasi ku ya lwa ni ditiko dimwane, i singa Jerusalema. Nem kha nga za e ruka Jehovha mwendo vathu vakwe. Kambe Josiya kha nga alakanyisisa kwati ngu timhaka tiya na a si se maha txisungo. Hi nga gonda txani. Ngako hi txi manana ni txikarato se ti lava hi maha txisungo, ti lava hi khata ngu kuwona ati Jehovha a lavako hi ti maha ngu mhaka yoneyo.

17. Ngako hi di ni txikarato, hi nga mahisa ku txani kasi hi si fani ni Josiya?

¹⁷ Ngako hi txi lava kumaha txisungo, hi fanete hi khata ngu kualakanyisisa ngu matshina a milawu ya Bhiblia ni ti hi nga ma thumisisako tona. Yimwane mbimo ti nga lava hi maha wuxolisisi ka mabhuku a sengeletano mwendo kukombela txivhuno ka didhota. Dona di nga hi vhuna kualakanyisisa ngu matshina a milayo ya Bhiblia. Ti nga mahisa ku txani? Alakanya ngu mwanathu awu mwamna wakwe i singako fakazi. Mwanathu wuwa a lava kuya thembweni ka moya ngu Mlongiso. (Mithumo 4:20) Kambe ka ditshiku donedo, mwamna wakwe a khene ku ni timwane. Ene a womba ti to se kupinda mbimo yo tala va si khali kuhuma votshe ve pekelwa ngu moya, se a lava ti to ve huma ngu ditshiku donedo. Se mwanathu wuwa a zama kuwona ti to ngu yihi ndimana ayi yi nga m’vhunako kumaha txisungo txa wutxhari. Wa ti ziva ti to a fanete e ya thembweni ka moya. (Matewu 28:19, 20; Mithumo 5:29) Kambe a tshumela e khumbula ti to vavasikati va fanete ve tiveka hahatshi ka vavamna vawe, ni ku malanda a Txizimu ma fanete me dinganisela. (Vaefesu 5:22-24; Vafilipiya 4:5) Ka mhaka yiya, ina mwamna wa kona o lwisana ni mthumo wa thembwe mwendo o lava ti to ene ni msikati ve tsimbila ve sakana ngu ditshiku donedo? Kota malanda a Jehovha ti lava hi dinganisela ni kumaha sisungo asi si mtsakisako.

18. Hi gonda txani ka vakoma va mune va kale?

¹⁸ Ti nga maha nathu hi thuka hi maha timwane ta tiphazamo ati vakoma vava va mune va nga maha. Hi nga phazamiswa ngu txani? Txo khata, ngu kuthemba mawonelo athu. Txa wumbidi, vangana vo biha. Txa wuraru, ku tikulisa. Txa wumune, kumaha sisungo hi sa khata ngu kuwona ati ti ku ka Bhiblia. Hambiketo, hi nga pimiseni ti to kha hi na kusikota kutsakisa Jehovha. Wa ti wona ta tinene ati hi mahako, kufana ni vakoma vale va kale. Jehovha wa ti wona ati hi mrandisako tona ni ti hi ti lavisako tona ku mu thumela. Kambe ene wa hi txharihisa ti to hi si mahi siwonho sa hombe. He alakanyisiseni ngu sikombiso soneso sa mu ka Bhiblia hi tshumela hi bonga Jehovha nguku a nga hi komba sona!