1, 2. ¿Tuku xlakata nalichuwinanaw xliʼakxilhtitkan kgalhtati mapakgsinanin xalak Judá?

KOMO x’akxilhwi pi wi tiku tlawama ktiji chu klhtujli chu xtalikasnokgli, ¿ni xlikana pi kuenta natlawayaw akxni anta natitaxtuyaw niku xla lhtujli? Chuna, komo akinin nalakapastakaw tuku nitlan titaxtukgolh amakgapitsin nakinkamakgtayayan xlakata ni chuna akinin nakinkaʼakgspulayan. Akgtum liʼakxilhtit, tlan nakatsiniyaw xlakata tuku nitlan titaxtukgolh makgapitsi latamanin nema lichuwinan Biblia.

² Kgalhtati mapakgsinanin xalak Judá tiku kalichuwinaw kʼartículo nema titaxtulh xliputum xnakujkan skujnanikgolh Jehová. Maski chuna, tlawakgolh tuku nitlan. Tuku xlakan tlawakgolh, anta kBiblia tatsokgtawilanit xlakata nalilakapastakaw chu nakatsiniyaw tuku lu xlakaskinka. ¿Tuku nakinkamasiyaniyan? Chu ¿tuku natlawayaw xlakata ni chuna akinin nakinkaʼakgspulayan? (kalikgalhtawakga Romanos 15:4).

3-5. 1) Maski Asá xliputum xnaku skujnanilh Jehová, ¿tuku nitlan tlawalh? 2) ¿Tuku max tlawalh pi Asá xkalipawa amakgapitsi latamanin akxni talachipalh Baasá?

³ Pulana kaʼakxilhwi xliʼakxilhtit Asá. Xla lipawa Jehová akxni lhuwa soldados etíopes tarachipakgolh Judá. Pero ni lipawa Jehová akxni katalachipalh Baasá, mapakgsina xalak Israel. Asá ni xmaxkiputun talakaskin pi Baasá xmatliwakglhi Ramá, akgtum xlakaskinka kachikin xwanit xalak Israel nema lakatsu xwi kxtamapakgsin Judá (2 Crón. 16:1-3). Asá lakpuwa pi tlan xkitaxtulh xakgskgawilh mapakgsina xalak Siria xlakata xmakgtayalh. Akxni sirios talachipakgolh Israel, Baasá tunkun «makgxtakglhi la xkaxtlawama Ramá chu ni’alh tlawalh xtaskujut» (2 Crón. 16:5). Max pulana lakapastakli Asá pi tlan tuku xtlawama.

⁴ ¿La makgkatsilh Jehová akxni Asá ni wa lipawa? Jehová nitlan akxilhli. Wa xlakata malakgachalh palakachuwina Hananí xlakata kstakyawalh (kalikgalhtawakga 2 Crónicas 16:7-9). Hananí wanilh Asá: «La uku lhuwa tiku natatlawayan guerra». Asá tlan tsukulh mapakgsi kachikin xalak Ramá. Akxni xmapakgsinama, xla chu xkachikin tlawakgolh lhuwa guerras.

⁵ Kʼartículo nema titaxtulh akxilhwi pi Asá makgapaxuwalh Jehová. Dios akxilhli pi Asá xliputum xnaku skujnanilh maski makglakgalhina xwanit (1 Rey. 15:14). Maski chuna, Asá chuntiya li patinalh tuku nitlan xtlawanit. ¿Tuku xlakata xakstu lipawanka chu lipawa amakgapitsi latamanin chu ni wa Jehová? Max lakpuwa pi tlan xʼama katlajanankgo komo liwana xlakkaxwilikgolh ksoldados. O max kgaxmatli tuku nitlan tastakyaw maxkikgolh latamanin.

6. ¿Tuku katsiniyaw xlakata tuku nitlan tlawalh Asá? Kalichuwinanti makgapitsi niku nalimasiyayaw pi lipawanaw Jehová.

⁶ ¿Tuku katsiniyaw xlakata xtalakgalhin Asá? Pi ankgalhin wa nalipawanaw Jehová, chu ni kaj kiakstukan nakinkalipawankanan. Maski kintaʼakglhuwitkan lanka o ni lanka, naskiniyaw xtamakgtay. Xlakaskinka natakgalhskinaw tuku tlawayaw akxni kgalhiyaw taʼakglhuwit. ¿Kiakstukan kinkalipawankanan chu lakkaxtlawayaw chuna la tlan akxilhaw? ¿O lismaninitaw pulana naʼakxilhaw tuku wan Biblia chu kuenta tlawayaw uma xlakata nalakkaxwiliyaw kintaʼakglhuwitkan? Akgtum liʼakxilhtit, kalakapastakwi pi takgalhiyaw taʼakglhuwit kifamiliajkan kaj xlakata anaw ktamakxtumit o kxalanka tamakxtumit. ¿Skiniyaw kakinkapulalin Jehová xlakata nakatsiyaw tuku natlawayaw akxni chuna tatakgsaw? O kalakapastakwi pi makgasata putsamaw akgtum taskujut chu tekgsaw chatum tiku nakinkamaxkiyan. ¿Nawaniyaw uma lataman pi kilianatkan kputum tamakxtumit akgatunu semana, maski ni nakinkamaxkiyan taskujut? Maski kaj xatukuya taʼakglhuwit nakgalhiyaw kalakapastakwi uma xtastakyaw tuku wi kSalmos: «Kamakamaxki milatamat kimapakgsinakan  Dios, kalipawanti, kakanajla xlakata namakgtayayan, chu na’akxilha la natlawa» (Sal. 37:5).

7, 8. ¿Tuku ni tlan tlawalh Jehosafat, chu tuku kitaxtulh? (Kaʼakxilhti xapulana dibujo).

⁷ Kaʼakxilhwi xliʼakxilhtit Jehosafat, xkgawasa Asá. Xla xkgalhi lakwan tayat nema xlakgati Jehová. Akxni Jehosafat lipawa Jehová lhuwa tuku tlan tlawalh. Maski chuna laksakli tuku nitlan. Akgtum liʼakxilhtit, tlawalh pi xkgawasa xtatamakgaxtokgli xtsumat mapakgsina Acab tiku lixkajni xlikatsi. Chu alistalh makgtayalh Acab kʼakgtum guerra akxni katalachipakgolh sirios, maski palakachuwina Micaya xwaninit pi ni chuna xtlawalh. Akxni xlama guerra, soldados sirios chipakgolh Jehosafat chu xmakgniputunkgo (2 Crón. 18:1-32). Akxni Jehosafat taspitli kJerusalén, palakachuwina Jehú kgalhskilh: «¿Tiku lixkajnit likatsikgo wa tiku maklakaskinkgo tamakgtay, chu wa tiku ni’akxilhputunkgo Jehová nakakgalhiniya tapaxkit?» (kalikgalhtawakga 2 Crónicas 19:1-3).

⁸ ¿Wi tuku katsinilh Jehosafat xlakata tuku akgspulalh chu tuku ti wanilh palakachuwina Micaya? Lu nitlan, pero nitu katsinilh. Maski chuntiya xpaxki Jehová chu xmakgapaxuwaputun, Jehosafat tsukulh talalin chatum chixku tiku ni xkakninaniputun Jehová. Uma chixku wa Ocozías, xkgawasa Acab. Jehosafat chu Ocozías kaxtlawakgolh akgtum barco. Pero umakgolh barcos malakgsputuka akxni nina xmaklakaskinkgo (2 Crón. 20:35-37).

9. ¿Tuku max nala komo nakatalalinaw tiku ni skujnanikgo Jehová?

 ⁹ ¿Tuku kinkamasiyaniyan xlakata tuku titaxtulh Jehosafat? Xla tlawalh tuku tlan chu «putsalh Jehová xliputum xnaku» (2 Crón. 22:9). Pero tsukulh katalalin latamanin tiku ni xpaxkikgo Jehová, wa xlakata kgalhilh laklanka taʼakglhuwit. Asta atsinu ni makgatsankgalh xlatamat. Kalakapastakwi tuku wan Biblia: «Wantiku katalalin xalakgskgalalan latamanin, xaskgalala nawan pero tiku katalalin tiku xalak tontos nitlan katikitaxtunilh» (Prov. 13:20). Xlikana pi kamakgtayaputunaw latamanin xlakata nakatsinikgo xla Jehová. Pero lu tuwa nawan komo lu nakatalalinaw tiku ni skujnanikgo Jehová.

10. 1) ¿Tuku katsiniyaw xliʼakxilhtit Jehosafat komo tamakgaxtokgputunaw? 2) ¿Tuku kililakapastakatkan?

¹⁰ Komo tamakgaxtokgputunaw, ¿tuku tlan nakatsiniyaw xlakata xliʼakxilhtit Jehosafat? Max wi tuku natsukuyaw makgkatsiyaw xpalakata chatum tiku ni skujnani Jehová. Max nalakpuwanaw pi ni katitakgswi kxkachikin Jehová tiku natatamakgaxtokgaw. O max kifamiliajkan ankgalhin nakinkawanikgoyan pi katamakgaxtokgwa xlakata xkilhtamaku wilaw. Xlikana pi Jehová kinkatlawan xlakata napaxkinanaw chu nakinkapaxkikanan. Pero ¿tuku max natlawayaw komo ni tekgsaw tiku natatamakgaxtokgaw? Tuku nakinkamakgtayayan wa nalakapastakaw tuku akgspulalh Jehosafat. Xla ankgalhin kskini tamakgtay Jehová pi xpulalilh (2 Crón. 18:4-6). Pero ni kgaxmatli tuku xwanima Jehová akxni tsukulh talalin Acab, tiku ni xpaxki Jehová. Xlilakapastakat xwanit pi Jehová akxilhma chu «lakputsama xlikalanka katiyatni xlakata nalimaklakaskin xlitliwakga xlakata nakalimakgtaya tiku xliputum xnaku skujnanikgo» (2 Crón. 16:9). Nachuna akinin nalakapastakaw pi Jehová kinkamakgtayaputunan. Xla kinkapaxkiyan chu akgatekgsa tuku titaxtumaw. ¿Lipawanaw pi xla nakinkamaxkiyan tiku nakinkapaxkiyan chu nakinkatatawilayan? Liwana katsiyaw pi chuna natlawa akxni chuna xlilat.

11, 12. 1) ¿La limasiyalh Ezequías tuku xwi kxnaku? 2) ¿Tuku xlakata tapatilh Jehová Ezequías?

¹¹ ¿Tuku kinkamasiyaniyan xliʼakxilhtit Ezequías? Akgtum kilhtamaku, Jehová makgtayalh nakatsi tuku xlikana xwi anta kxnaku (kalikgalhtawakga 2 Crónicas 32:31). Akxni lu xtatatla, Dios wanilh pi xʼama paksa chu wi tuku masiyanilh xlakata nakatsi pi xʼama makgtaya. Jehová tlawalh pi xmastalenkg nema xtasiya kʼescalera taspitli akgkaw escalones. Alistalh xtasiya pi príncipes xalak Babilonia tlakg xlakputsananiputunkgo xlakata uma tuku masiyanika. Wa xlakata kamalakgachaka makgapitsi lakchixkuwin niku xwi Ezequías xlakata tlakg nakatsikgo (2 Rey. 20:8-13; 2 Crón. 32:24). Jehová ni wanilh Ezequías la xʼama kalikatsini  uma lakchixkuwin. Biblia wan pi Jehová xakstu makgaxtakgli xlakata xa’akxilhputun tuku xʼama tlawa. Ezequías paks kamasiyanilh tuku laklanka xtapalh xkgalhi. Chuna limasiyalh tuku xwi kxnaku.

¹² Lu nitlan pero Ezequías lu xtlankajwananit. Wa xlakata nialh paxtikatsinilh tuku Jehová xmaxkinit. Biblia ni wan tuku xlakata lakgpalilh xtayat. Max xlakata katlajalh soldados asirios o xlakata Jehová mapaksanilh xtajatat. O xlakata lhuwa tumin xkgalhi chu lu xlakgapaskan. Maski Ezequías xliputum xnaku kskujnaninit Jehová, milh kilhtamaku lu tlankajwanalh. Uma ni lakgatilh Jehová. Pero alistalh «Ezequías taktujulh», chu Dios tapatilh (2 Crón. 32:25-27; Sal. 138:6).

13, 14. 1) ¿Tuku kilhtamaku max namasiyayaw tuku wi kkinakujkan? 2) ¿La nalimakgkatsiyaw akxni amakgapitsin nakinkamalankikgoyan?

¹³ ¿Tuku katsiniyaw xlakata Ezequías chu xlakata tuku ni tlan tlawalh? Kalakapastakwi pi xla tsukulh tlankajwanan akxni Jehová makgtayalh xlakata natlajakgo asirios chu akxni mapaksalh. Uma kinkamasiyaniyan pi akxni wi tuku tlan tlawayaw o akxni kinkamalankikgoyan amakgapitsin kuenta kilitlawatkan. ¿Tuku xlakata? Xlakata tuku natlawayaw nalimasiyayaw tuku wi kkinakujkan. Akgtum liʼakxilhtit, max chatum tala liwana lakkaxwilinit xlakata namasta akgtum taʼakgchuwin kxlakatin lhuwa latamanin. Max lhuwa namalankikgo xlakata lu tlan mastalh xtaʼakgchuwin. ¿La nalimakgkatsi xlakata la namalankikgo amakgapitsin?

¹⁴ Akxni nakinkamalankikanan nalakapastakaw xtachuwin Jesús: «Akxni natlawakgoyatit akgtum taskujut wantu Dios nakamatlawiyan, na chuna kawantit: ‘Kin kaj lilakgaputsa skujnin wanti ni pala tsinu kinkamininiyan nakinkapaxkatkatsinikanan wantu xliskujmaw, kaj xman wa kmakgantaxtinitaw wantu kilitlawatkan xwanitʼ» (Luc. 17:10). Kalakapastakwi pi akxni Ezequías tlankajlalh, nialh paxtikatsinilh Jehová xlakata tuku xtlawanit xpalakata. Chu ¿tuku nakinkamakgtayayan nataktujuyaw akxni nakinkawanikanan pi lu tlan matitaxtiw akgtum taʼakgchuwin? Komo nalakapastakaw tuku Jehová tlawanit kimpalakatakan, ankgalhin wa namaxkiyaw tapaxkatsini chu xlakata la kinkamakgtayanitan. Katsiyaw pi tlan mastayaw akgtum taʼakgchuwin xlakata Biblia kinkamakgtayayan chu x’espíritu santo Jehová.

15, 16. ¿Tuku tlawalh Josías nema tlawalh pi xmakgatsankgalh xlatamat?

¹⁵ Xaʼawatiya, ¿tuku katsiniyaw xlakata Josías? Maski xla chatum tlan mapakgsina litaxtulh, tlawalh tuku nitlan nema lilakgaxokgolh xlatamat (kalikgalhtawakga 2 Crónicas 35:20-22). ¿Tuku lalh? Josías tatlawalh guerra mapakgsina Nekó xalak Egipto, maski ni xtalakaskin. Asta Nekó wanilh Josías  pi nixtaratlawaputun. Biblia wan pi xtachuwin Nekó xminacha «kxtachuwin Dios». Pero Josías kilalh k’guerra chu makgnika. Pero ¿tuku xlakata talachipalh Nekó? Biblia ni wan tuku xlakata.

¹⁶ Josías xlilakputsananit xwanit komo xtachuwin Nekó xlikana wa kxtachuwin Jehová xwanit. Max tlan xkgalhskilh Jeremías, xpalakachuwina Jehová (2 Crón. 35:23, 25). Nachuna Josías liwana xlilakapastakat xwanit tuku xlama. Nekó nitu xʼama talachipa Jerusalén. Xla xʼama kCarquemis katalachipa atanu kachikin. Nachuna, Nekó ni xtaratlawaputun Jehová chu xkachikin. Josías ni liwana lakapastakli xlakata tuku xʼama tlawa. ¿Tuku kinkamasiyaniyan uma? Akxni nakgalhiyaw akgtum taʼakglhuwit chu wi tuku nalaksakaw, pulana kililakapastakatkan tuku lakgati Jehová natlawayaw.

17. Akxni wi tuku nalaksakaw ¿tuku nakinkamakgtayayan ni natlawayaw tuku nitlan chuna la tlawalh Josías?

¹⁷ Akxni wi tuku nalaksakaw natlawayaw, kililakapastakatkan makgapitsi tastakyaw xalak Biblia nema nakinkamakgtayayan xlakata nakatsiyaw tuku natlawayaw. Nachuna tlan natekgsaw tastakyaw kʼamakgapitsi likgalhtawakga o tlan naskiniyaw tastakyaw chatum kgolotsin. Xla tlan nakinkamakgtayayan nalilakapastakaw amakgapitsin tastakyaw xalak Biblia. Kalilakapastakwi uma. Chatum tala puskat tatamakgaxtokgnit chatum tiku ni xtatayana Jehová. Xla lakkaxwilinit akgtum kilhtamaku xlakata naʼan lichuwinan Dios akgtum kilhtamaku (Hech. 4:20). Pero xchixku wani pi ni kaʼalh lichuwinan Dios. Wani pi ama kilhtamaku amputun tapaxialhnan xlakata lhuwata kilhtamaku ni akxtum tawilakgo. Wa xlakata tala lakputsanani makgapitsi textos nema namakgtaya tlan tuku nalaksaka. Xla katsi pi xlikgalhakgaxmatat Dios chu Jesús kinkalimapakgsin nakamasiyaniyaw amakgapitsin (Mat. 28:19, 20; Hech. 5:29). Pero na lakapastaka pi puskat xlimaxkit kakni xchixku chu xlakskujnin Dios liwana xlilakapastakatkan tuku natlawakgo (Efes. 5:22-24; Filip. 4:5). Tala puskat tlan xakstu nakgalhskinkan komo tuku lakaskin xchixku wa pi nialh nalichuwinan Dios o kaj watiya tama kilhtamaku lakxtum tatawilaputun. Xlakskujnin Dios wa laksakputunaw tuku tlan, chu wa makgapaxuwaputunaw.

18. ¿Tuku xlakata xlakaskinka nalilakpuwanaw xliʼakxilhtitkan uma kgalhtati mapakgsinanin xalak Judá?

¹⁸ Max namin kilhtamaku nachuna nakimakgapatsankgayaw chuna la tlawakgolh uma kgalhtati mapakgsinanin xalak Judá. Max kiakstukan nakinkalipawankanan, nakatalinaw tiku nitlan likatsikgo, natsukuyaw tlankajlayaw o kiakstukan nalaksakaw tuku natlawayaw chu ni kuenta katitlawaw tuku Jehová lakaskin. Pero komo max chuna xkinkaʼakgspulan, ni nalakapastakaw pi ni la katimakgapaxuwaw Jehová. Xla akxilha kintayatkan chuna la akxilhli xtayatkan uma kgalhtati mapakgsinanin xalak Judá. Jehová naʼakxilha pi lu paxkiyaw chu xliputum kinakujkan skujnaniputunaw. Wa xlakata kinkawaliniyan liʼakxilhtit xlakata ni natlawayaw laklanka talakgalhin. Kalilakpuwaw umakgolh xliʼakxilhtit chu kapaxtikatsiniw Jehová xlakata anta wililh kBiblia.