1, 2. Hikuyini hi to wulawula hi zikombiso za mune wa tihosi ta Juda?

A KU wona munhu a fambako laha ndleleni na a retemuka awa zi hi maha hi ti wonela nguvu loku hi famba hi ndlela leyo. Hi kufanana, loku hi hlola a zihoxo zi mahilweko hi vanwani kuhanyeni kabye, hi nga potsa ku maha zihoxo zo fana ni lezi zabye. Hi xikombiso, hi nga gonza ka zihoxo zi mahilweko hi vanhu va kumbukiwako lomu ka Biblia.

² A mune wa tihosi ta Juda leti hi nga wulawula hi tona ka nzima yi hunzileko ti tirele Jehova hi mbilu yi mbheleleko. Hambulezo ti mahile zihoxo za hombe kambe. A matimu yabye ma tsalilwe lomu Biblia kasi hi ehleketa hi wona hi tlhela hi kuma zigonzo za lisima. Hi nga gonza yini ka lezi zi va humeleleko, niku hi nga potsisa kuyini ku maha zihoxo zo fana ni lezi va zi mahileko? — Gonza Va Le Roma 15:4.

3-5. a) Hambu lezi a mbilu ya Asa yi nga mbhelele ka Jehova, xihoxo muni a xi mahileko? b) Hikuyini kuzilava Asa a tsumbileko vanhu a xikhati lexi a ngalwa na Baaxa?

³ A hi sanguleni hi ku bhula hi xikombiso xa Asa. I tsumbile  Jehova a xikhati lexi Juda a nga dumelwa hi 1 000 000 wa vaEtiopia. Kanilezi, a xikhati lexi a ngalwa na Baaxa, a hosi ya Israeli, a nga ha tsumbangi Jehova. Asa i wa lava ku tsikisa Baaxa a ku aketa Rama, gi nga hi doropa ga lisima nguvu le Israeli gi nga hi kusuhani ni mbhiri ya mufumo wa Juda. (2 Kronekele 16:1-3) Asa i zi wonile na zi hi chukwana ku xava a hosi ya Siria kasi yi mu vuna. A xikhati lexi a vaSiria va nga vukela a madoropa ya Israeli, Baaxa i tekele ku “tsika ku aka le Rama, a kaketa mitiro yakwe.” (2 Kronekele 16:5) Kusanguleni, kuzilava Asa i alakanyile lezaku i mahile xiboho xa xi nene.

⁴ Kanilezi Jehova i ti zwisile kuyini? Jehova a nga tsakangi hi lezi Asa a nga kala ku mu tsumba, hikwalaho i lo rumela muprofeti Hanani kasi ku ya mu kawuka. (Gonza 2 Kronekele 16:7-9.) Hanani i byelile Asa aku: “Kusukela lezi u tava ni tiyimpi.” Asa i tekile a doropa ga Rama, kanilezi wutomini gakwe gontlhe, yena ni vanhu vakwe va lwile tiyimpi to tala.

⁵ Ka nzima yi nga hunza, hi gonzile lezaku Jehova i wa xalala hi Asa. Hambu lezi Asa a nga kala a nga mbhelelangi, Nungungulu i wa zi wona lezaku a mbilu yakwe yi wa ti nyiketela kakwe. (1 Tihosi 15:14) Hambulezo, a xikhati lexi Asa a nga maha xiboho xa hava, a nga ma potsangi a makhombo ya kona. Hikuyini a ti tsumbileko a tlhela a tsumba vanwani vanhu wutshanwini ga ku tsumba Jehova? Kuzilava Asa i no alakanya lezaku a nga tirisa mano kasi ku hlula a yimpi leyo. Kutani i no ingisa wusungukati go biha ga vanwani.

6. Hi gonza yini ka xihoxo xa Asa? Nyika xikombiso.

⁶ Hi gonza yini ka xihoxo xa Asa? Hi fanele ku tsumba Jehova ka ziyimo zontlhe, hi nga tsumbi a kupima ka hina. Hi fanele ku mu kombela lezaku a hi vuna ni ka xihi xikarato, a za hombe ni za zi tsongwani. Zi nene a ku ehleketa hi lezi: Xana ha tshuka hi ti tsumba hi ku zama ku lulamisa xikarato hi ndlela leyi hina hi yi wonako na yi hi ya chukwana? Kutani xontlhe xikhati ha ranga hi ku hlola lezi a Biblia gi zi wulako hi gumesa hi zi tirisa kasi ku lulamisa zikarato za hina? Hi xikombiso, hi nga alakanyela ku tshuka a maxaka ya wena ma ku valela kuya mitlhanganweni ya bandla kutani ya hombe. U ta kombela Jehova lezaku a ku vuna ku tiva xo maha ka xiyimo lexo? Kutani loku wo tshuka u tshama xikhati xo leha na u nga kumi ntiro, u gumesa u kuma munhu a lavako ku ku thola. U ta tiya ku mu byela lezaku u na ni mitlhangano ya bandla u faneleko ku kumeka ka yona viki ni viki na u zi tiva ku lezo zi nga tshuka zi ku maha u luza ntiro lowo ke? Kova ni xihi xikarato hi kumanako naxo, hi fanele ku alakanya a wusungukati ga muyimbeleli wa tisimu gaku: “Nyikela a ndlela ya wena ka Jehova, tsumba kakwe, yena i ta zi maha.” — Lisimu 37:5.

7, 8. Zihoxo muni zi mahilweko hi Jehoxafate, niku give gihi a wuyelo ga kona? (Wona mufota kusanguleni ka nzima.)

⁷ Zalezi a hi wulawuleni hi xikombiso xa Jehoxafate n’wana Asa. I wa hi ni matshamela yo tala lawa Jehova a nga ma tsakela kakwe. Niku a xikhati lexi a nga tsumba Jehova, i mahile zilo zo tala za zi nene. Kanilezi i mahile ziboho za hava kambe. Hi xikombiso, i chadisile n’wana wakwe ni nhanyana wa Hosi yo biha Ahabi. Anzhako ka lezo, Jehoxafate i ti patsile na Ahabi va yalwa ni vaSiria, hambu lezi muprofeti Mikaia a nga mu tlharihisile lezaku a ngayi. Yimpini leyo, a vaSiria va lo vukela Jehoxafate, va zama ku mu daya. (2 Kronekele 18:1-32) A xikhati a nga tlhela Jerusalema, muprofeti Jehu i lo mu wutisa lezi: “A wa kubiha i fanele ku vunetelwa ke? U ranza lava va vengako Jehova ke?” — Gonza 2 Kronekele 19:1-3.

⁸ Xana Jehoxafate i gonzile xokari ka lezi zi nga mu humelela ni ka xitlharihiso xa Jehu? Ahihi, a nga gonzangi nchumu. Hambu lezi a nga simama a mu ranza Jehova a tlhela a lava ku mu tsakisa, Jehoxafate i lo tlhela a maha wunghana ni wanuna a nga kala a nga khozeli Jehova. A wanuna loye ku wa hi Hosi Ahazia n’wana Ahabi. Jehoxafate na Ahazia va tirile zinwe kumaheni ka mataro. Kanilezi a mataro lawo ma lo pfotlokela na ma nga se tirisiwa. — 2 Kronekele 20:35-37.

9. Ku nga humelela yini loku hi hlawula vanghana vo biha?

⁹ Hi gonza yini ka lezi zi nga humelela Jehoxafate? Jehoxafate i mahile zilo zo lulama a tlhela a “ranza Jehova hi mbilu yakwe yontlhe.” (2 Kronekele 22:9) Hambulezo i hlawulile ku zwanana ni vanhu va nga kala  va nga mu ranzi Jehova, lezi zi mu vangeleko zikarato za hombe wutomini gakwe. Hi lisine, kutsongwani i wa lava ku dawa. Alakanya a vingu ga Biblia gaku: “Hlengela ni tlhari, u tava tlhariwo; kanilezi loyi a mahako wunghana ni zipumbu i ta lobyiswa.” (Mavingu 13:20) Ha zi lava ku bhulela vanwani xungetano hi Jehova. Hambulezo, zi wa tava ni mhango a ku maha wunghana ni vanhu va kalako va nga mu tireli.

10. a) Loku hi lava ku chada, hi nga gonza yini ka Jehoxafate? b) Zini hi faneleko ku zi alakanya?

¹⁰ Hi gonza yini ka Jehoxafate? Hi xikombiso, loku hi lava ku chada, hi nga tshuka hi sangula ku navela munhu a kalako a nga ranzi Jehova. Hi nga ha ti byela ku hi nga ta kuma munhu wo chada naye xikari ka vanhu va Nungungulu. Kutani a maxaka yo kari ma nga tshamela ku hi byela lezaku hi fanele ku chada a tanga na ya ha vumela. Lisine lezaku Jehova i hi vangile na hi hi ni tshamela ga ku lava ku ranza ni ku ranziwa. Hambulezo, zini hi faneleko ku maha loku hi nga kumi munhu a faneleko? Hi nga vuneka hi ku ehleketa hi lezi zi humeleleko Jehoxafate. I wa tolovela ku kombela wurangeli ka Jehova. (2 Kronekele 18:4-6) Kanilezi a xikhati lexi a nga maha wunghana na Ahabi, loyi a nga kala a nga mu ranzi Jehova, Jehoxafate i lo fularela a xitlharihiso xa Jehova. Jehoxafate i wa fanele ku alakanya lezaku “a mahlo ya Jehova ma languta misaveni yontlhe a ku tiyisa lava va nga vakwe hi timbilu tabye tontlhe.” (2 Kronekele 16:9) Hinawu hi fanele ku alakanya lezaku Jehova i lava ku hi vuna. Wa xi zwisisa a xiyimo xa hina niku wa hi ranza. Xana wa kholwa lezaku Nungungulu i ta khatalela a kuvilela ka wena ko lava ku ranziwa ni ku pangalatiwa ke? Tiyiseka lezaku i ta ku khatalela!

11, 12. a) Zini lezi Hezekia a mahileko zi kombileko lezi zi nga hi mbilwini yakwe? b) Hikuyini Jehova a nga tsetselela Hezekia?

¹¹ Hi nga gonza yini ka Hezekia? Jehova i vunile Hezekia a ku tiva lezi zi nga hi mbilwini yakwe. (Gonza 2 Kronekele 32:31.) A xikhati lexi Hezekia a nga babya ga mahati, Nungungulu i mu byelile lezaku i wa ta kalamuka a tlhela a mu nyika xikombiso xa ku i ta hanya futsi. Jehova i mahile lezaku a nzhuti wu nga hi hehla ka xikada wu tlhela nzhako a 10 wa zikanzihelo. Zi wonekisa ku khwatsi anzhako ka lezo a tihosana ta Babuloni ti lavile ku tiva zo engeteleka xungetano hi xikombiso lexo. Ti lo rumela vavanuna ka Hezekia va ya mu wutisa hi xona. (2 Tihosi 20:8-13; 2 Kronekele 32:24) Jehova a nga mu byelangi Hezekia ku i fanele ku va khomisa kuyini. A Biblia gi wula lezaku Jehova “i lo mu tsika” kasi a wona ku i wa ta kuyini. Hezekia i lo komba vavanuna lavo va Babuloni a titshomba  tontlhe a nga hi nato. Lezo zi kombile lezi zi nga hi mbilwini ya Hezekia. Hi ndlela muni?

¹² Lexi xi nga tsakisiko hi lezaku Hezekia i wa nghenelwe hi matshanza. Kota wuyelo ga kona, a “nga tlheliselangi Nungungulu a wunene legi a mahelweko gona.” A Biblia a gi wuli ku hikuyini a kupima kakwe ku nga cicile. Kuzilava hi lezi a nga hlulile vaAsiria kutani lezi a hanyisilweko hi Jehova. Kutani ku ngava hi lezi a nga ganyile a tlhela ava ni nduma. Hambu lezi Hezekia a nga tirele Jehova hi mbilu yi mbheleleko, hi xikhati xo kari i vile ni matshanza niku lezo a zi mu tsakisangi Jehova. Kanilezi, anzhako ka lezo, Hezekia i “ti koramisile,” a tsetselelwa hi Nungungulu. — 2 Kronekele 32:25-27; Lisimu 138:6.

13, 14. a) Xiyimo muni xi nga kombako lezi zi nga timbilwini ta hina? b) Zini hi faneleko ku maha loku a vanwani va hi dzunza?

¹³ Hi gonza yini ka Hezekia ni ka xihoxo lexi a xi mahileko? Alakanya lezaku Hezekia i vile ni matshanza xikhatanyana nzhako ka ku Jehova a mu vunile ku hlula a vaAsiria a tlhela a mu hanyisa mababyi. Makunu, hi ta kuyini loku a zilo zi hi fambela khwatsi kutani loku hi dzunziwa hi vanwani? A ndlela leyi hi khumbekako hi yona yi nga komba lezi zi nga lomu mbilwini ya hina. Hi xikombiso, a makabye a ngava a ti karatile nguvu kasi ku longisela kanelo a tlhela a yi veka mahlweni ka vanhu vo tala. A vo tala va mu dzunza hi lezi a yi vekisileko zona. I ta ti wonisa kuyini hi wudzunzo lego?

¹⁴ Xontlhe xikhati hi fanele ku alakanya lezi Jesu a nga wula zaku: “Loku mu mahile zontlhe lezi mu layilweko zona, wulani muku: Hi malanza ma nga vuniko nchumu; hakuva hi mahile ntsena lezi hi yimelweko hi ku zi maha.” (Luka 17:10) Alakanya lezaku a xikhati lexi Hezekia a nga telwa hi matshanza, a nga bongangi Jehova hi lezi a mu vunisileko zona. Makunu, xini xi to hi vuna ku simama hi ti koramisa loku a vanwani va hi dzunza hi kota ya kanelo hi vekileko? Hi nga ehleketa hi lezi Jehova a hi maheleko. Hi nga tlhela hi wulawula hi yena ni lezi a hi vunisileko zona. Phela hi yena a hi nyikileko a Biblia ni moya wa ku basa kasi hi zi kota ku kanela.

15, 16. Zini lezi Josia a mahileko zi nga gumesa hi ku mu dayisa?

¹⁵ Hi kugumesa, hi nga gonza yini ka Josia? Hambu lezi Josia a nga hi hosi ya yi nene, i mahile xihoxo xi mahileko lezaku afa. (Gonza 2 Kronekele 35:20-22.) Zini zi nga humelela? Josia i no sangula kulwa na Neko, a hosi ya Gipite, na a nga hi na xigelo xa ku maha lezo. Hi lisine, Neko i mu byelile Josia lezaku i wa nga lavi kulwa naye. A Biblia gi wula lezaku a magezu ya Neko ma wa huma “nonwini wa Nungungulu.” Kanilezi Josia i loya yimpini a ya  dawa. Makunu xini xi mu mahileko alwa na Neko? A Biblia a gi hi byeli.

¹⁶ Josia i wa fanele kuva a hlotile tindlela ta ku tiva ku lezi Neko a wulako zi huma nonwini wa Jehova hakunene ke. Na a zi mahisile kuyini? Na a wutisile Jeremia, loyi a nga hi munwe wa vaprofeti va Jehova. (2 Kronekele 35:23, 25) Ahandle ka lezo, Josia i wa fanele kuva a nyimile a pimisa. Phela Neko i wa ngayi Jerusalema, i waya Karxemixe a yalwa ni tiko ginwani. A xinwani hi ku Neko a nga rukatelangi Jehova kutani vanhu vakwe. Josia a nga ehleketangi hi zontlhe lezo na a nga se maha xiboho. Hi gonza yini? Loku hi hi ni xikarato na hi lava ku maha xiboho, hi fanele ku ranga hi ku hlola hi tiva ku zini lezi Jehova a lavako lezaku hi zi maha.

17. Loku hi hi ni zikarato, hi nga potsisa kuyini ku maha xihoxo xo fana ni lexi xi mahilweko hi Josia?

¹⁷ Loku hi lava ku maha xiboho, hi fanele ku ranga hi ku alakanyela a matshinya ya milayo lawa ma nga hi vunako ni lezi hi nga ma tirisisako zona. Ka zinwani ziyimo, zi nga ha lava ku hi hlota mahungu manwani ya ku ma nga hi vuna lomu ka mabhuku ya hina kutani ku kombela wusungukati ka dota go kari. Gi nga hi vuna ku ehleketa hi manwani matshinya ya milayo ya lomu ka Biblia. Ehleketa hi xiyimo lexi: A makabye wo kari wa xisati a chadileko ni wanuna a kalako a nga hi Mboni i lava kuya sinwini. (Mitiro 4:20) Kanilezi ka siku lego, a nuna wakwe a nga zi lavi ku aya sinwini. I mu byela lezaku ka hunza xikhati xo leha na va nga se tshama zinwe va bhula kota nuna ni sati niku i lava ku mu teka vaya ka wutshamu go kari. A makabye wa xisati i ehleketa hi mavesi ya Biblia ya ku ma nga mu vuna ku maha xiboho xa wutlhari. Wa zi tiva lezaku i fanele ku ingisa Nungungulu niku Jesu i hi leletele ku famba hi maha vapizani. (Mateu 28:19, 20; Mitiro 5:29) Kanilezi i tlhela a alakanya lezaku a wasati i fanele ku ti koramisa ka nuna wakwe niku a malanza ya Nungungulu ma fanele kuva ni kuringanisela. (Va Le Efesusi 5:22-24; Va Le Filipi 4:5) Xana a nuna wakwe o zama ku mu tsikisa ku xumayela, kutani o lava ku tshama naye ka siku galego basi? Kota malanza ya Jehova, hi lava ku maha ziboho zi kombako lezaku ha ringanisela zi tlhela zi mu tsakisa.

18. Zini u nga zi gonzako hi ku ehleketa hi zikombiso za mune wa tihosi ta Juda?

¹⁸ Hinawu hi nga tshuka hi maha zihoxo zo fana ni lezi zi mahilweko hi tihosi leti ta mune ta Juda. Hi nga tshuka 1) hi tsumba a kupima ka hina, 2) hi hlawula vanghana vo biha, 3) hiva ni matshanza, kutani 4) hi maha ziboho na hi nga rangangi hi ku hlola hi tiva a kuranza ka Nungungulu. Hambulezo, a ku na xigelo xa ku hi alakanya lezaku hi nga ta tshuka hi zi kota ku mu tsakisa Jehova. Wa wona za zi nene ka hina, a ku fana ni lezi a nga zi wona ka tihosi leto ta mune. Jehova wa zi wona kambe lezi hi mu ranzisako zona ni lezi hi xuvisako zona ku mu tirela hi mbilu yontlhe. Hikwalaho i hi nyika zikombiso zi ringanako ku hi vuna a ku potsa ku maha zihoxo za hombe. Ngha hi ehleketa hi matimu lawo ya Biblia hi tlhela hi mu bonga nguvu Jehova hi lezi a hi nyikileko wona!