Atambaʼtaa mu matraxnuu

Ayuʼ náa naʼthí rí xú káʼnii nindxu̱u̱ ináa

Ndiéjunʼ gámbáa índo̱ ga̱ʼkha̱ Reino ndrígóo Dios rá.

Ndiéjunʼ gámbáa índo̱ ga̱ʼkha̱ Reino ndrígóo Dios rá.

Numbaaʼ na̱jkha̱ ranújngoo ga̱jma̱a̱ rí nagua̱ʼa̱ maʼni, mú bi̱ naʼni rí nandoo Dios maxtáa kámuu mbiʼi” (1 JUAN 2:17).

AJMÚÚ 134 GA̱JMA̱A̱ 24

1, 2. a) Xú káʼnii nambánii numbaaʼ rígi̱ ga̱jma̱a̱ xa̱bu̱ bi̱ inu makhañúu rá. (Atayáá timbá xtiʼkhu.) b) Índo̱ gámbáa numbaaʼ, xú káʼnii gákumu̱ún bi̱ kuwa mekhuíí ga̱jma̱a̱ náa Ku̱ba̱ʼ ráʼ.

ATATSAʼWÁÁ edxa̱ʼ rígi̱. Xa̱bu̱ bi̱ nuñewa̱a̱n guʼwá e̱jua̱nʼ nagún ku̱ya̱a̱ náa pasillo mbáa xa̱bu̱ bi̱ niʼni dí ra̱májánʼ ga̱jma̱a̱ nundxa̱ʼwa̱: “¡Mbáa xa̱bu̱ nikháñu na̱jkha̱ kruígo̱o̱!”. Náa numuu nundxa̱ʼwa̱ á mu xa̱bu̱ ndaʼya ga̱jma̱a̱ nakujmaa rí na̱nguá eʼniuu nandii xá. Numuu rí inuu muxiyáa. Ikha jngó nindxu̱u̱ xóo mbáa xa̱bu̱ nikháñu. *

2 Náa numbaaʼ xkawiʼ rígi̱ nindxu̱u̱ xóo xa̱bu̱ bi̱ kraʼaa náa guʼwá e̱jua̱nʼ bi̱ inu muxiyáa. Náa Biblia naʼthí rí numbaaʼ mambáa (1 Juan 2:17). Jeobá nigíʼ maʼni gámbáa mbá nacha̱, ga̱jma̱a̱ xúʼko̱ má garigá. Mú rígá mixtiʼkhu rí mambáa numbaaʼ rígi̱ ga̱jma̱a̱ rí makhañúu xa̱bu̱ buʼko̱. Mbáa tikhun nundxa̱ʼwa̱míjna̱ dí ragíʼmaa makhañúu xa̱bu̱ buʼko̱ ikha jngó nutambáyii mu xuxiyáa. Mú Jeobá nindxu̱u̱ mbáa juez jmbii, ga̱jma̱a̱ rí maʼni gámbáa numbaaʼ nindxu̱u̱ jmbu ma̱ngaa májánʼ (Deut. 32:4). Xájyúuʼ rí maguma gámbáa numbaaʼ rígi̱. Índo̱ gáʼkha̱nú fin, xúgínʼ bi̱ kuwa mekhuíí ga̱jma̱a̱ náa Ku̱ba̱ʼ muthi rí mbiʼi ndrígóo Jeobá nindxu̱u̱ jmbu. ¡Tsímáá gáʼni!

3. Ndiéjunʼ a̱jkhu̱ xkujndu gaʼni gámbóo índo̱ gáʼkha̱ Reino ndrígóo Dios rá.

3 Ndiéjunʼ ní xarigá índo̱ numbaaʼ rígi̱ gaguma gámbáa rá. Xúgíʼ dí ra̱májánʼ rí naguaʼnii inuu má mámbáa. Ajngáa rígi̱ kaʼyoo náa ‹ajngáa májánʼ ndrígóo reino› (Mat 24:14). Náa artículo rígi̱ muʼthá a̱jkhu̱ xkujndu rí mámbáa índo̱ ga̱ʼkha̱ Reino ndrígóo Dios. Rígi̱ nindxu̱u̱: Xa̱bu̱ ra̱míjínʼ, organización rí naʼni nduwaʼ, dí ra̱májánʼ ga̱jma̱a̱ dí gínáa kuwáanʼ. Índo̱ guʼyáá xkujndu rígi̱, mbuʼyáá xú káʼnii eʼni gawúnlú, rí maʼni Jeobá mu maʼnimbánuu ga̱jma̱a̱ ndiéjunʼ gariʼkhuriyaʼ.

XA̱BU̱ RA̱MÍJÍNʼ

4. Xú káʼnii eʼni gawúnlú rí runi xa̱bu̱ ra̱míjínʼ rá.

4 Xú káʼnii eʼni gawúnlú rá. Apóstol Pablo niʼthí rí náa iwáá mbiʼi “maʼni mbiʼi gakhi̱i̱ ga̱jma̱a̱ maʼni mingíjyúuʼ makuwáanʼ”. Ga̱jma̱a̱ niʼthí rí xa̱bu̱ mani itháan ra̱míjínʼ (2 Tim. 3:1-5, 13). Lá ragájkhun rí nduʼyáá rí xtáa rambánuu rí kiʼtáriyaʼ ráʼ. Mbaʼánʼ nimíniʼ ga̱jma̱a̱ numún xa̱bu̱ bi̱ nuradíin a̱ngiu̱ún o bi̱ nuni gíníi eʼwíínʼ, o tsíñún kuñún eʼwíínʼ. Tikhun nánguá erkaʼwu dí ra̱májánʼ rí nuni. Eʼwíínʼ nuni rí xóo numbañún eʼwíínʼ, mu náa awúu̱n a̱jkiu̱ún ni̱ndxu̱ún ra̱míjínʼ. Maski ajndu na̱nguá niguma gínáanʼ, mú naʼni gawúnlú rí kuwa rúni xa̱bu̱ ra̱míjínʼ. Lá tségawúnlú índo̱ nduʼñún rí e̱ji̱n naguma gíníi, xiʼñáʼ o xa̱bu̱ bi̱ tséʼngu̱u̱n gumbayúmíjná rá. Kuwa xa̱bu̱ ra̱míjínʼ bi̱ nuni xóo xujkhúʼ o xóo xa̱bu̱ wéñiʼ (Sant. 3:15). Mú náa Biblia naʼthí rí makuwáanʼ tsímáá nda̱wa̱á.

5. a) Ndiéjunʼ rí ma̱ndoo mudrigú xóó xa̱bu̱ ra̱míjínʼ rá. b) Ndiéjunʼ guguaʼnii xa̱bu̱ ra̱míjínʼ bi̱ tsíñún guriʼkumijná rá.

5 Ndiéjunʼ gáʼni Jeobá rá. Rí mbiʼi xúgi̱, Jeobá xtaa raʼthún xa̱bu̱ rí ma̱ndoo muriʼkhumijná (Is. 55:7). Maski ajndu numbaaʼ rígi̱ inu mámbáa, mu xóo tsénda̱ʼa̱a̱ cuenta náa xa̱bu̱ ra̱míjínʼ. Mú, ndiéjunʼ guguaʼnii bi̱ tsíñún guriʼkumijná ga̱jma̱a̱ bi̱ numbayíí numbaaʼ rígi̱ asndu índo̱ gági̱ʼdu̱u̱ marigá majphú mba̱a̱ gaʼkhu rá. Dios nakudaminaʼ maʼni gámbíin náa tsu̱du̱u̱ Ku̱ba̱ʼ (atraxnuu Salmo 37:10). * Mbaʼin xa̱bu̱ nijmañún murkaʼwu dí ra̱májánʼ nuni ga̱jma̱a̱ nuni má xúʼko̱ rí nandún (Job 21:7, 9). Mú Biblia naʼni marmáʼáan a̱jkiu̱lú “rí iduu ikhaa rígá náa kambu̱ún xa̱bekha, ga̱jma̱a̱ náa nagún kruigu̱u̱n ndaʼyoo. Nda̱a̱ rí mikríná ni ndájkua̱ mu murkaʼwumijná ikhí bi̱ nuni dí ra̱májánʼ” (Job 34:21, 22). Ikha jngó nimbáa xándoo markaʼwuminaʼ náa Dios. Ikhaa ndaʼyoo rí nuni xa̱bu̱ xkawiinʼ. Nda̱wa̱á rí Armagedón, xúgíʼ rígi̱ mambáa. Nánguá mata̱nga̱a̱ marigá mbu̱júu̱ (Sal. 37:12-15).

6. Tsíin gakáwíin índo̱ xa̱bu̱ ra̱míjínʼ gaguma gámbíin, ga̱jma̱a̱ náa numuu rí nindxu̱u̱ ajngáa májánʼ rá.

6 Tsíin gakáwíin índo̱ xa̱bu̱ ra̱míjínʼ gaguma gámbíin rá. Jeobá nakudaminaʼ: “Xa̱bu̱ bi̱ májánʼ a̱jkiún makuwa náa tsu̱du̱u̱ ku̱ba̱ʼ, ga̱jma̱a̱ makuwá tsímáá wéñuʼ”. Ga̱jma̱a̱ nda̱wa̱á naʼthí: “Xa̱bu̱ bi̱ nuni rí jmbu makuwá kámuu mbiʼi náa tsu̱du̱u̱ ku̱ba̱ʼ” (Sal. 37:11, 29). Tsíin ni̱ndxu̱ún “bi̱ májánʼ a̱jkiún” ga̱jma̱a̱ bi̱ “nuni rí jmbu” rá. Xa̱bu̱ bi̱ májánʼ a̱jkiún ni̱ndxu̱ún xa̱bu̱ gua̱bi̱nʼ bi̱ najmañún numuu Jeobá ma̱ngaa nunimbu̱ún. Ma̱ngaa nagumbiʼñún xa̱bu̱ jmbiin numuu rí nandún muni rí naniguʼ Dios. Náa numbaaʼ rígi̱ kuwa itháan xa̱bu̱ ra̱míjínʼ ki xóo xa̱bu̱ bi̱ nuni rí májánʼ. Mú náa numbaaʼ nuxi̱ʼ rí Dios nakudaminaʼ marigá, i̱ndó makuwá xa̱bu̱ bi̱ májánʼ a̱jkiu̱ún. Ikhiin muni Ku̱ba̱ʼ mitsaan wéñuʼ.

ORGANIZACIÓN RÍ NAʼNI NDUWAʼ

7. Xú káʼnii eguma gínáanʼ ga̱jma̱a̱ rí nuni organización bi̱ nuni nduwaʼ rá.

7 Xú káʼnii eʼni gawúnlú rá. Mbaʼa dí ra̱májánʼ rí xtáa rarígá náa numbaaʼ na̱nguá nindxu̱u̱ numuu mbáa xa̱bu̱, nindxu̱u̱ numuu organización rí naʼni nduwaʼ. Rígá organización ndrígóo religión rí naʼni nduwiinʼ mbaʼin xa̱bu̱. Tsethi rí gajkhun ga̱jma̱a̱ numuu Dios ga̱jma̱a̱ rí marigá nda̱wa̱á náa numbaaʼ. Ma̱ngaa nusngáa dí ragájkhun nindxu̱u̱ Biblia. Mú ma̱ngaa kuwa Xa̱bu̱ Ñajunʼ bi̱ nuni nduwaʼ bi̱ nuni marigá guerra ga̱jma̱a̱ rí muni gíníi bi̱ i̱ʼwáʼ raza. Ma̱ngaa nuni gíníi xa̱bu̱ gíníi ga̱jma̱a̱ ikhiin xándoo mumbayúmíjná. Ga̱jma̱a̱ naguaʼdáá itháan mbújkha̱a̱ ma̱ngaa naguáʼdáá tsiakii numuu rí numbañún tikhun xa̱bu̱ o nundrigú mbújkha̱a̱. Ga̱jma̱a̱ rígá mbaʼa empresas bi̱ nandún maguaʼdáá itháan bi̱ nuni gachíí o nuni gámbáa Ku̱ba̱ʼ ma̱ngaa najmiún xa̱bu̱ mu káaʼ tikhun maguaʼdáá itháan mbújkha̱a̱. Organización rí nuni nduwaʼ guáʼdáá aʼkhún ga̱jma̱a̱ numuu rí numíniiʼ rí mbiʼi xúgi̱.

8. Ndiéjunʼ eʼthí náa Biblia rí maguáʼnii organización bi̱ nakujmaa rí guáʼdáá tsiakii rá.

8 Ndiéjunʼ gáʼni Jeobá rá. Magíʼdu̱u̱ marigá majphú mba̱a̱ gaʼkhu índo̱ Xa̱bu̱ Ñajunʼ gúni gámbáa xúgíʼ religión rí minduwaʼ. Náa Biblia naʼthí rí mbiʼyuu Babilonia rí nindxu̱u̱ xuajen apha (Rev. 17:1, 2, 16; 18:1-4). Organización rígi̱ maguma gámbáa mbá kayuʼ. Ga̱jma̱a̱ ndiéjunʼ guguaʼnii i̱ʼwáʼ organización bi̱ nuni nduwaʼ rá. Náa Biblia naʼthí rí organización rígi̱ ni̱ndxu̱ún xóo Kúbá rí nakujmaa rí wíji̱ gujkhuʼ (atraxnuu Revelación 6:14). * Mú ma̱ngaa naʼthí rí Xa̱bu̱ Ñajunʼ ga̱jma̱a̱ i̱ʼwáʼ organización bi̱ xumbayíí Reino ndrígóo Dios maguma gámbáa. Rígi̱ marigá náa iwáá mbiʼi gakhi̱i̱ (Jer. 25:31-33). Ní xarigá nimbá organización rí maʼni nduwaʼ.

9. Náa numuu nduʼyáá gajkhun rí Ku̱ba̱ʼ nuxi̱ʼ marigá mbá májánʼ awan rá.

9 Ndiéjunʼ gariʼkuriyaʼ organización rí naʼni nduwaʼ rá. Lá marigá tikhu organización náa Ku̱ba̱ʼ nda̱wa̱á rí Armagedón rá. Náa Biblia naʼthí: “Marigá mekhu nuxi̱ʼ ga̱jma̱a̱ ku̱ba̱ʼ nuxi̱ʼ rí naguaʼti̱i̱n mambanúu, numuu rí xúʼko̱ nijuiʼtúlú, ga̱jma̱a̱ ikhí marigá má xúʼko̱ rí jmbu” (2 Ped. 3:13). Rí mekhu wayuu ni̱ndxu̱ún Xa̱bu̱ Ñajunʼ bi̱ nuni nduwaʼ. Ga̱jma̱a̱ ku̱ba̱ʼ wayuu ni̱ndxu̱ún xa̱bu̱ bi̱ nuni rí nandún ikhiin. Ndiéjunʼ gariʼkuriyaʼ índo̱ gaguma gámbáa rá. Ikhú “marigá mekhu nuxi̱ʼ ga̱jma̱a̱ ku̱ba̱ʼ nuxi̱ʼ”. Rí mekhu nuxi̱ʼ nindxu̱u̱ mbá nuxi̱ʼ Xa̱bu̱ Ñajunʼ. Ikhaa nindxu̱u̱ Reino ndrígóo Dios, ikhí xtáa Jesucristo gajmíi̱n bi̱ 144,000 reyes bi̱ mutañajunʼ gajmíi̱n. Rí nuxi̱ʼ Ku̱ba̱ʼ ni̱ndxu̱ún xa̱bu̱ bi̱ maʼtáñajúúnʼ Reino ndrígóo Dios. Jesús ga̱jma̱a̱ bi̱ gáʼtañajunʼ gajmíi̱n masngájma xóo káʼnii nindxu̱u̱ Jeobá, bi̱ naniguʼ marigá mbá awan májánʼ (1 Cor. 14:33). Ikha jngó náa “ku̱ba̱ʼ nuxi̱ʼ” marigá mbá májánʼ awan. Xa̱bu̱ bi̱ guni ñajunʼ rígi̱ mani̱ndxu̱u̱n xa̱bu̱ míjínʼ bi̱ muni xóo má ikha ndrígóo Jesús ga̱jma̱a̱ bi̱ 144,000 (Sal. 45:16). Gundxaʼwamíjna̱ xú káʼnii garigá índo̱ organización rí naʼni nduwaʼ marikuriyaʼ ga̱jma̱a̱ mbá organización náa makuwá mbá jnduʼ xa̱bu̱ ga̱jma̱a̱ xáʼni nduwaʼ.

DÍ RA̱MÁJÁNʼ

10. a) Ndiéjunʼ dí ra̱májánʼ rígá náa xtaa rá. b) Xú káʼnii eʼni gawáanʼ dí ra̱májánʼ ikháánʼ gajmiáanʼ bi̱ kuwa náa guʼwáaʼ rá.

10 Xú káʼnii eʼni gawúnlú rá. Rí mbiʼi xúgi̱ xa̱bu̱ nuni aʼkhá, nuninduwaʼ ga̱jma̱a̱ nuxmijná. Náa numbaaʼ naʼni dí rígi̱ makujmaa nagui̱i̱ mú nanújngorámunʼ xtángoo ndrígóo Jeobá ga̱jma̱a̱ numuu dí májánʼ ma̱ngaa dí ra̱májánʼ (Is. 5:20). Mú itháan bi̱ guáʼdiin e̱jñún gíʼmaa muñewu̱u̱n náa dí ra̱májánʼ. Mu xúgiáanʼ bi̱ ni̱ndxu̱lú cristiano gíʼmaa muxtrígamijna muñewa̱a̱n rí nambáxulúʼ gajmiúlú Jeobá náa numbaaʼ rí tséʼyamajkhuu xtángoo ndrígóo Dios.

11. Ndiéjunʼ ejmañuluʼ rí Jeobá niʼni ga̱jma̱a̱ Sodoma ma̱ngaa Gomorra rá.

11 Ndiéjunʼ gáʼni Jeobá rá. Guʼyáá rí niʼni Jeobá ga̱jma̱a̱ dí ra̱májánʼ rí xtáa rarígá náa Sodoma ga̱jma̱a̱ Gomorra (atraxnuu 2 Pedro 2:6-8). * Lot ninindxu̱u̱ mbáa xa̱bu̱ jmbii, ikhaa gajmíi̱n bi̱ kuwa náa goʼwóo nimíniʼ wéñuʼ ga̱jma̱a̱ xúgíʼ dí ra̱májánʼ rí kuwa runi xa̱bu̱. Dios niʼni gámbáa xúgíʼ mbaaʼ rí kaʼyoo mu maʼni gámbáa dí ra̱májánʼ. Mú ma̱ngaa niʼni mu magíʼ “xóo xkri̱da náa xa̱bu̱ ra̱míjínʼ ga̱jma̱a̱ numuu rí marigá nda̱wa̱á” mu masngájmuun xa̱bu̱ ra̱míjínʼ rí mbiʼi xúgi̱. Xó má Jeobá niʼni gámbáa aʼkhá rí nuni xa̱bu̱ nakha wajyúúʼ, maʼni rí mbiʼi xúgi̱ índo̱ gáʼni gámbáa numbaaʼ xkawiʼ rígi̱.

12. Ndiéjunʼ eyaʼ matani índo̱ ní xárígá dí ra̱májánʼ rá.

12 Ndiéjunʼ gariʼkuriyaʼ dí ra̱májánʼ rá. Náa Ku̱ba̱ʼ mitsaan muʼni mbaʼa rí nagui̱i̱. Mbá xkri̱da, muʼni̱i̱ mitsaan Ku̱ba̱ʼ ga̱jma̱a̱ muʼni guʼwá mu makuwáanʼ ma̱ngaa makuwá bi̱ kuʼñúún. Ma̱ngaa mundríguíin mbaʼin bi̱ gatuxi̱ín, muʼsngúún numuu Jeobá ga̱jma̱a̱ xúgíʼ rí niʼni ga̱jma̱a̱ numún xa̱bu̱ (Is. 65:21, 22; Hech. 24:15). Maguaʼdáá ñajunʼ rí maʼni makuwáanʼ gagi ga̱jma̱a̱ mbaʼyamajkuu Jeobá.

KUWAANʼ NÁA GÍNÁ

13. Ndiéjunʼ dí niguaʼnii ga̱jma̱a̱ numuu rí nirígá náa Edén rá.

13 Xú káʼnii eʼni makuwáanʼ rá. Rí mbiʼi xúgi̱ kuwáanʼ phú ra̱májánʼ ga̱jma̱a̱ numuu dí xtáa rarígá ma̱ngaa numuu organización rí naʼni nduwaʼ. Xúgiáanʼ numíniiʼ numuu guerra, rí nda̱a̱ mbújkha̱a̱, tsíñún kuyamijná, nandii o rí nakháñulú. Xkujndu rígi̱ nikumu̱u̱ numuu rí Satanás, Adán ga̱jma̱a̱ Eva túnimbu̱u̱n náa Jeobá. Ga̱jma̱a̱ xúgiáanʼ numíniiʼ ga̱jma̱a̱ numuu rí nini.

14. Ndiéjunʼ gáʼni Jeobá ga̱jma̱a̱ numuu dí ra̱májánʼ rí xtáa rarígá rá.

14 Ndiéjunʼ gáʼni Jeobá rá. Gundxaʼwamíjna̱ náa tikhuu rí nakudaminaʼ maʼni Jeobá mu maʼni gámbáa dí ra̱májánʼ rí xtáa rarígá. Maʼni gámbáa xúgíʼ guerra (atraxnuu Salmo 46:8, 9). * Maʼni gámbáa nandii (Is. 33:24). Maʼni gámbáa rí nakháñulú (Is. 25:8). Maʼni gámbáa tsíngíná (Sal. 72:12-16). Jeobá maʼni gámbáa xúgíʼ rí naʼni mumiʼnííʼ. Asndu rí naʼni Satanás gajmíi̱n xa̱bu̱ wéñiʼ (Efes. 2:2).

Atatsaʼwáminaʼ náa numbaaʼ rí nda̱a̱ guerra, nandii ga̱jma̱a̱ ní xákháñulúʼ. (Atayáá kutriga̱ 15).

15. Ndiéjunʼ rí ní xárígá nda̱wa̱á rí Armagedón rá.

15 Atatsaʼwáminaʼ xú káʼnii gáraxtaa náa numbaaʼ rí nda̱a̱ guerras, nandii ga̱jma̱a̱ rí nakháñulú. Ní xákuwa soldados, ajua̱nʼ, ni itsí rí maʼni marmáʼáan a̱jkiu̱lú kuʼñúún bi̱ nikháñu náa guerras. Ní xaʼyúlú hospitales, médicos, enfermeros, ni panteón. Numuu rí ni xákuwa bi̱ nuni dí raʼkhí, ikha jngó ní xáʼyóoʼ makuwá policías ni alarmas. Mbáa ní xáʼyóoʼ candados ga̱jma̱a̱ llaves. Xúgíʼ rí naʼni makuwaanʼ gíná ní xárígá itháan.

16, 17. a) Xú káʼnii gákumu̱ún bi̱ gakáwíin náa Armagedón rá. Atagíʼ mbá xkri̱da. b) Ndiéjunʼ gúʼni mu makáwáanʼ náa numbaaʼ xkawiiʼ rígi̱ rá.

16 Xú káʼnii gakumulú índo̱ ní xárígá dí ra̱májánʼ rá. Mbáa asndu tséndxaʼwamíjna̱lú. Nikuwáanʼ mba̱yu̱ʼ wéñuʼ náa tsingíná rí asndu tséʼyáá xú káʼnii kuwáanʼ. Mbá xkri̱da, xa̱bu̱ bi̱ kuwa náa mijngii kamba̱a̱ rí nanújngun wéñuʼ carro asndu niguʼwún rí nawáán wéñuʼ. Ga̱jma̱a̱ xa̱bu̱ bi̱ kuwa mijngii náa nagadíí náska mbáa niguʼwún eʼni rí ndajtsúunʼ. Á mu rí nawáán ga̱jma̱a̱ rí ndajtsúunʼ naguámbáa, mbu̱ya̱a̱ xúnʼ. Xúʼko̱ gáʼni̱i̱ a̱jkiu̱lú mangáanʼ índo̱ Jeobá gáʼni gámbáa dí ra̱májánʼ rí kuwáanʼ rumíniiʼ xúgi̱.

17 Ndiéjunʼ gariʼkhuu gamiéjunʼ rí kuaʼdáá xúgi̱ rá. Náa Salmo 37:11 naʼthí rí nda̱wa̱á “makuwá tsímáá wéñuʼ”. Naʼni̱i̱ a̱jkiu̱lú índo̱ nduʼyáá dí rígi̱ nandoo Jeobá náa ikháanʼlu. Náa mbiʼi gakhi̱i̱ rí kuwáanʼlu, gúʼni xúgíʼ rí nandoo mu makuwáanʼ itháan mijngii náa Jeobá ga̱jma̱a̱ náa xuajñu. Rí kuaʼti̱i̱n marigá nda̱wa̱á gíʼdoo wéñuʼ numuu, ikha jngó gundxaʼwamíjna̱ má xúʼko̱. Guʼnimi̱jna̱ mbuʼyáá rí nindxu̱u̱ gajkhun ga̱jma̱a̱ guʼthúún eʼwíínʼ ga̱jma̱a̱ numuu rígi̱ (1 Tim. 4:15, 16; 1 Ped. 3:15). Á mu nuʼni, makáwáanʼ índo̱ gámbáa numbaaʼ xkawiʼ rígi̱ ga̱jma̱a̱ makuwáanʼ tsímáá asndu kámuu.

^ párr. 1 Náa kutriga̱ rígi̱ naʼthí ga̱jma̱a̱ numuu rí nuni nákha wajyúúʼ náa tikhu guʼwá e̱jua̱nʼ ndrígóo Estados Unidos.

^ párr. 5 Salmo 37:10: “Ilájuíin má tígo̱o̱ dí xa̱bu̱ xkawiʼ maguma gámbáa; ga̱jma̱a̱ índo̱ ikháánʼ gátaʼyáaʼ ikhaa ní xáxtáa”.

^ párr. 8 Revelación 6:14: “Ga̱jma̱a̱ mekhu ni̱jkha̱a̱ xóo rollo rí nambuxi̱i̱ ga̱jma̱a̱ xúgíʼ kúbá ma̱ngaa ku̱ba̱ʼ dí rígá náa lamáa nixtiʼkhuu náa rígá”.

^ párr. 11 2 Pedro 2:6-8: “Ga̱jma̱a̱ índo̱ niʼni̱i̱ idiʼ xuajen Sodoma ga̱jma̱a̱ Gomorra niʼthá numuu, nigíʼ xóo xkri̱da náa xa̱bu̱ ra̱míjínʼ ga̱jma̱a̱ numuu rí marigá nda̱wa̱á. Ga̱jma̱a̱ niʼni kríyaaʼ Lot bi̱ jmbii, bi̱ nixmiéjunʼ wéñuʼ ga̱jma̱a̱ numún xa̱bu̱ bi̱ tséyamajkuíí xtángoo. Xúgíʼ mbiʼi xa̱bu̱ jmbii bugi̱ nixmiéjunʼ numún xa̱bu̱ bi̱ tsénimbu̱ún xtángoo, ga̱jma̱a̱ numuu xúgíʼ dí ra̱májánʼ rí nuni”.

^ párr. 14 Salmo 46:8, 9: “Aguwaʼ, gúya̱a̱ rí niʼni Jeobá, xú káʼnii niʼni dí nagui̱i̱ wéñuʼ náa Ku̱ba̱ʼ. Ikhaa naʼni gámbáa guerra asndu náa námbáa ku̱ba̱ʼ. Nakumigaʼ xkamída ga̱jma̱a̱ narujkuu kúdú; ga̱jma̱a̱ natsikha carro dí nuni ga̱jma̱a̱ guerra”.