Skip to content

Gaˇ kawˆ uˬ dzah deuˬ maˬ bi mawˇ laˇ˗eu

“Saˇ jaˇ k’aˇ dzaˬ taˬ-euˬ loꞈ-ehˇ mˇ-awˬ”

“Saˇ jaˇ k’aˇ dzaˬ taˬ-euˬ loꞈ-ehˇ mˇ-awˬ”

‘Yeˬhawˇbaˬ-ahˇ kamˬ taˬ-euˬ jeˬ-ahˇ kamˬ-euˬ loꞈ-ehˇ mˇ byah-awˬ.’—Maꞈtehˬ. 5:33.

Dawˬ caˇ: 124, 51

1. (a) Yeˬpaˬtaˆ hawˇ-eu Haˬnahˬ aˬ jeˬ duˇ leˇ-eu nga? (Dahˬ beh-eu baˇ-ahˇ haw.) (b) Heu kawˆ-ahˇ aˬ jeˬ-euˬ gaˇ kawˆ ja sawˇ-eu nga?

 Yeˬpaˬtaˆ k’aˬ duˬ ni g’eh-eu sheuˬ g’eh-eu g’aˬ pyeuꞈ-awˇ guiˇ deuˆ ngeh tiˬ g’aˬ-ahˇ-iˬ maˬ guˆ-a. Haˬnahˬ naˇ nymˇ jiˇ hawˇ-eu k’aˬ dzeˬ zaˬ-ahˇ ngehˬ g’eh-eu nahˬ yu ni g’eh-eu zaˬ miˬ aˬ buˇ pyeuꞈ meh. Aˬ yawꞈ nyaꞈ Yeˬhawˇbaˬ-ahˇ uˬ duˬ tahˬ-awˇ duˇ leˇ-eu tiˬ jeˬ na jaˆ meh. Yeˬpaˬtaˆ hawˇ-eu Haˬnahˬ Yeˬhawˇbaˬ-ahˇ saˇ jaˇ dzaˬ-awˇ k’aˇ dzaˬ taˬ-euˬ loꞈ-ehˇ mˇ caw-euˬ meh. Aˬ yawꞈ nyaꞈ nymˇ iˬ nah Yeˬhawˇbaˬ-ahˇ saˇ jaˇ dzaˬ-eu deuˬ-euˬ dzaw geuꞈ duˬ pyeuꞈ meh. Aˬ dui saˇ jaˇ dzaˬ-eu lehˇ ehˇ-eu heu naˇ aˬ jeˬ nga? Miˬyehˇ-ahˇ saˇ jaˇ dzaˬ-eu heu aˬ jeˬ miˇ neh aˇ yehˇ huiˬ-eu nga? Aˬ dui Yeˬpaˬtaˆ hawˇ-eu Haˬnahˬ-ahˇ aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya-eu nga? heu smˬ kawˆ-ahˇ ja sawˇ ma.

2, 3. (a) Saˇ jaˇ dzaˬ-eu lehˇ ehˇ-eu heu aˬ jeˬ nga? (b) Miˬyehˇ-ahˇ saˇ jaˇ dzaˬ-euˬ gaˇ ehˇ keuˆ-eu Jaˇliꞈ aˬ geu deuˆ nga?

2 Jaˇliꞈ-ahˇ saˇ jaˇ dzaˬ-eu lehˇ ehˇ-eu heu naˇ Miˬyehˇ-ahˇ ehˇ tsehˆ nehˬ-eu dawˬ pyeuꞈ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ tsawˇ haˬ tiˬ g’aˬ na Yeˬhawˇbaˬ-ahˇ tiˬ jeˬ na mˇ nehˬ-eu tiˬ jeˬ na lawˇ nehˬ-eu gaˇ tiˬ jeˬ na mˇ-eu hawˇ-eu maˬ mˇ-eu lehˇ ehˇ tsehˆ nehˬ nya meh. Saˇ jaˇ dzaˬ-eu heu naˇ yawˬ ha naꞈ-iˬ jaˆ-eu tehꞈ meh. Tiˬ g’aˬ-iˬ maˬ ka tiˇ laˇ-a. Ehˇ k’awꞈ tiˬ g’aˬ na saˇ jaˇ dzaˬ-eu lehˇ tseˇ naˇ aˬ yawꞈ neh dzaˬ taˬ-euˬ dawˬ aˇ yehˇ huiˬ-awˇ yaw zeu baw-eu laꞈ k’oeˇ mˇ cawˬ-eu loˬ nga lehˇ Yeˬhawˇbaˬ haw-eu meh. Saˇ jaˇ dzaˬ-eu jeˬ kamˬ-eu jeˬ naˆ ni aˇ yehˇ huiˬ meh lehˇ Jaˇliꞈ ehˇ-eu meh. Kamˬ-eu jeˬ-aˬ tiˬ jeˬ na mˇ-eu maˬ ngeuˇ naˇ maˬ mˇ lehˇ ehˇ tsehˆ-eu dawˬ pyeuꞈ meh. (Aˇdahˬbeh-eu 14:22, 23; Heˬbyehˇ 6:16, 17) Miˬyehˇ-ahˇ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ-euˬ jeˬ aˇ naˆ ni aˇ yehˇ huiˬ-eu nga?

3 Moˇseˬ-euˬ zahˇ dawˬ k’oꞈ dawˬ laꞈ k’oeˇ tiˬ g’aˬ na Yeˬhawˇbaˬ-ahˇ “saˇ jaˇ dzaˬ naˇ saˇ jaˇ maˬ peuˬ ni yawˬ ha neh k’aˇ ehˇ taˬ-euˬ loꞈ-ehˇ ya mˇ byah meh” lehˇ ehˇ-eu meh. (Dawˬmehˬmehˬ-eu 30:2) K’oeˇ naˇ Sawˇlaˬmoˬ “Miˬyehˇ-ahˇ nawˇ saˇ jaˇ dzaˬ g’aˬ naˇ yaw kawˇ-ehˇ mˇ byah-awˬ. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ aˬ dzawˬ aˇ gah-ahˇ aˬ yawꞈ nui ma maˬ tsaˬ-a. Nawˬ neh saˇ jaˇ k’aˇ dzaˬ taˬ-euˬ loꞈ-ehˇ mˇ-awˬ” lehˇ ehˇ-eu meh. (Dawˬtsoˆtsoˆ-eu 5:4) Miˬyehˇ-ahˇ saˇ jaˆ dzaˬ-eu jeˬ heu naˇ aˇ yehˇ huiˬ-eu jeˬ pyeuꞈ-eu meh lehˇ Yeˬsuˇ mehˬ-eu meh. “Nawˇ maˬ mˇ nya-eu jeˬ taˬ kamˬ. Nawˬ neh mˇ ma lehˇ Sahˬpaˬ Miˬyehˇ-ahˇ kamˬ taˬ-euˬ jeˬ-ahˇ kamˬ-euˬ loꞈ-ehˇ mˇ byah-awˬ lehˇ aˇ hu tsawˇ haˬ deuˬ-ahˇ ehˇ nehˬ taˬ-euˬ dawˬ” jaˆ meh lehˇ Yeˬsuˇ ehˇ-eu meh.—Maꞈtehˬ 5:33.

4. (a) Miˬyehˇ nehˬ-ehˇ saˇ jaˇ dzaˬ-eu jeˬ aˇ yehˇ aˬ joˆ-ehˇ huiˬ-eu nga? (b) Yeˬpaˬtaˆ hawˇ-eu Haˬnahˬ-euˬ gaˇ kawˆ-ahˇ aˬ jeˬ dzaw-eu lehˇ g’eh nga?

4 Aˬ dui neh Miˬyehˇ-ahˇ ehˇ tsehˆ nehˬ-euˬ yawˬ jeˬ na luꞈ aˇ yehˇ huiˬ-eu ngaˬ lehˇ siˬ laˇ-eu meh. Aˬ dui neh saˇ jaˇ dzaˬ taˬ-euˬ jeˬ-ahˇ mˇ-eu heu naˇ Miˬyehˇ nehˬ-ehˇ cawˬ cawˬ-eu jeˬ-ahˇ taꞈ-eu meh. Gaˇ kawˆ heu-ahˇ bi siˬ duˬ-eu g’aˇ duˬ Daˬbiˇ Yeˬhawˇbaˬ-euˬ “gawˬ jawˬ-ahˇ ya daˆ leˇ-eu aˬ suˇ jawˇ-awˇ muiˬ-eu shawˇ-eu jawˇ duˬ laꞈ k’oeˇ ya yawꞈ leˇ-eu aˬ suˇ jawˇ ta?” lehˇ naˇ haˬ-awˇ Yeˬhawˇbaˬ ha geuꞈ-eu tsawˇ haˇ “maˬ tsaˬ-eu saˇ kiˇ maˬ kamˬ”-a lehˇ ehˇ-eu meh. (Ja ceuˬ 24:3, 4) Yeˬpaˬtaˆ hawˇ-eu Haˬnahˬ aˬ jeˬ-euˬ gaˇ kawˆ saˇ jaˇ dzaˬ-euˬ nga? Aˬ yawꞈ maꞈ neh dzaˬ taˬ-euˬ loꞈ-ehˇ mˇ caw-eu yaw awˬ ngaˇ laˬ?

Aˬ yawˬ maꞈ Miˬyehˇ-ahˇ saˇ jaˇ dzaˬ-euˬ loꞈ-ehˇ mˇ caw

5. Yeˬpaˬtaˆ aˬ jeˬ lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ-euˬ nga? Aˬ joˆ-ehˇ pyeuꞈ laˇ-euˬ nga?

5 Yeˬpaˬtaˆ Aˬmoˬ tsawˇ haˬ nehˬ-ehˇ guiˇ deuˆ iˇ ngeh Miˬyehˇ-ahˇ saˇ jaˇ dzaˬ-euˬ meh. Aˬmoˬ tsawˇ jeu naˇ Miˬyehˇ-euˬ zaˬ lahˇ-ahˇ muiˇ-eu deuˬ pyeuꞈ meh. (Yaˇk’aˬdaˇ-eu 10:7-9) Yeˬpaˬtaˆ bi g’aˬ leˇ nehˬ laꞈ lehˇ Yeˬhawˇbaˬ-ahˇ shaˇ-euˬ meh. Aˬ yawꞈ “nawˇ ngaˬ-ahˇ Aˬmoˬ tsawˇ haˬ deuˬ k’oeˇ taˆ bi g’aˬ leˇ nehˬ laꞈ naˇ guiˇ deuˆ g’aˬ-awˇ g’oꞈ laˇ ngeh ngaˬ-euˬ nymˇ laꞈ k’oeˇ neh aˬ cawˬ jeˬ hu doˆ le-awˇ ngaˬ-ahˇ ha le-euˬ tsawˇ ha . . . nawˬ-ahˇ lawˇ nehˬ ma” lehˇ Yeˬhawˇbaˬ-ahˇ saˇ jaˇ dzaˬ-euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ-euˬ shaˇ dawˬ-ahˇ naˇ haˬ nehˬ-awˇ guiˇ bi deuˆ g’aˬ-euˬ meh. Yeˬpaˬtaˆ iˇ k’ahˇ g’oꞈ leˇ ngeh aˬ yawꞈ-euˬ aˬ buˇ ha le-euˬ meh. Aˬ yawꞈ-aˬ Yeˬhawˇbaˬ-ahˇ ya “lawˇ nehˬ”-eu g’aˬ pyeuꞈ meh. (Yaˇk’aˬdaˇ-eu 11:30-34) Heu aˬ yawꞈ-euˬ g’aˇ duˬ aˬ jeˬ ehˇ mawꞈ-eu nga?

6. (a) Yeˬpaˬtaꞈ hawˇ-eu aˬ yawꞈ-euˬ aˬ buˇ Miˬyehˇ-ahˇ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ-euˬ loꞈ-ehˇ mˇ caw-eu yaw awˬ ngaˬ loˇ? (b) Dawˬmehˬmehˬ-eu 23:21, 23 hawˇ-eu Ja ceuˬ 15:4-ahˇ saˇ jaˇ dzaˬ-eu jeˬ nehˬ-ehˇ taꞈ-awˇ aˬ dui aˬ jeˬ ya dzaw-eu nga?

6 Aˬ yawꞈ-euˬ aˬ da neh saˇ jaˇ dzaˬ-euˬ loꞈ-ehˇ mˇ caw-eu g’aˇ duˬ Yeˬpaˬtaˆ-euˬ aˬ buˇ Yeˬhawˇbaˬ-euˬ sehˬ g’awˆ-ahˇ aˇ yamˬ tiˬ byah ya mˇ iˇ-eu meh. Yeˬpaˬtaˆ maˬ shaˇ noeˬ ni saˇ jaˇ dzaˬ-euˬ nga laˬ? Maˬ ngeuˇ-a. Maˇ diˇ naˇ Yeˬpaˬtaˆ aˬ yawꞈ-euˬ aˬ buˇ aˬ cawˬ-euˬ jeˬ hu doˆ le meh lehˇ siˬ nya paˬ-ehˇ g’eh-eu meh. Aˬ yawꞈ siˬ nya maˬ siˬ nya maˬ kaˬ aˬ yawꞈ neh saˇ jaˇ dzaˬ taˬ-euˬ loꞈ-ehˇ mˇ caw-eu yaw awˬ maˬ ngeuˇ-a. Yeˬpaˬtaˆ aˬ yawꞈ-euˬ aˬ buˇ-ahˇ ya mawˇ ngeh aˬ yawꞈ-euˬ nui ma tsawˬ paˆ iˇmi-a lehˇ ehˇ-eu meh. Yeˬpaˬtaˆ-euˬ aˬ buˇ “smˇ miˇ maˬ” ya iˇ-eu miˇ neh ngoeˇ-eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh? Yeˬpaˬtaˆ zaˬ aˬ li maˬ jawˇ-eu uˬ taꞈ aˬ buˇ tiˬ g’aˬ paˇ jawˇ-eu k’awꞈ smˇ miˇ maˬ iˇ-ehˇ zaˬ maˬ jawˇ le-eu miˇ neh meh. Aˬ yawꞈ pehˬ zaˬ-euˬ aˇ jeuˬ tsehˆ iˇ-eu meh. Ehˇ k’awꞈ Yeˬpaˬtaˆ hawˇ-eu aˬ yawꞈ-euˬ aˬ buˇ yawˬ ha geuꞈ mawꞈ-eu jeˬ naˆ maˬ tseˇ aˇ yehˇ huiˬ dzehˬ-eu jeˬ-ahˇ noeˬ keuˆ-eu meh. Yeˬpaˬtaˆ Yeˬhawˇbaˬ-ahˇ “ngaˇ saˇ jaˇ ziꞈ dah ni dzaˬ g’aˬ taˬ-euˬ miˇ neh maˬ paˇ noeˬ paˇ nya meh” lehˇ ehˇ-eu meh. Aˬ yawꞈ-euˬ aˬ buˇ naˇ “nawˬ neh dzaˬ taˬ-euˬ loꞈ-ehˇ ngaˬ-euˬ k’oeˇ taˆ bi keuˆ le-awˬ” lehˇ ehˇ-eu meh. (Yaˇk’aˬdaˇ-eu 11:35-39) Yeˬpaˬtaˆ hawˇ-eu aˬ yawꞈ-euˬ aˬ buˇ shaˬ-eu aˇ tiˆ-ahˇ ya tahˬ puˬ k’awꞈ aˬ yawꞈ maꞈ neh saˇ jaˇ dzaˬ taˬ-euˬ loꞈ-ehˇ maˬ mˇ caw lehˇ maˬ noeˬ haw-a.—Dawˬmehˬmehˬ-eu 23:21, 23; Ja ceuˬ 15:4-ahˇ gui.

7. (a) Haˬnahˬ saˇ jaˇ aˬ jeˬ lehˇ dzaˬ-euˬ nga aˬ jeˬ miˇ neh? Aˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ-euˬ nga? (b) Haˬnahˬ neh saˇ jaˇ dzaˬ-euˬ Saˬmeuˬlaˆ-euˬ g’aˇ duˬ aˬ jeˬ-ahˇ ehˇ mawꞈ-eu nga? (Ehˇ lahˬ-ahˇ haw.)

7 Haˬnahˬ shaˬ-eu zahˬ-eu aˇ yamˬ laꞈ k’oeˇ Yeˬhawˇbaˬ-ahˇ saˇ jaˇ dzaˬ-euˬ meh. Aˬ yawꞈ zaˬ maˬ jawˇ le nya-eu miˇ neh noeˬ shaˬ-eu uˬ taꞈ aˬ cawˬ aˬ yawꞈ-ahˇ ja bu ja doeˇ-eu meh. (1 Saˬmeuˬlaˆ 1:4-7 10, 16) Aˬ yawꞈ k’aˇ noeˬ-eu jeˬ Yeˬhawˇbaˬ-ahˇ ehˇ nehˬ-awˇ ‘Baoˬ huiˬ dui dui-eu g’aˬ pyeuꞈ-eu Yeˬhawˇbaˬ-oˇ nawˬ-euˬ zaˬ k’aˆ pyeuꞈ-eu ngaˬ-ahˇ haw sheˇ. Ngaˇ shaˬ zahˬ naꞈ dui dui luꞈ gaˇ haw mawˇ-awˇ ngaˬ-ahˇ maˬ ngehˇ ni noeˬ keuˆ nehˬ laꞈ-awˬ. Nawˇ ngaˬ-ahˇ aˬ li tiˬ li bi jawˇ le nehˬ laꞈ naˇ aˬ li k’oeˇ li-euˬ uˬ duˬ tsehˇ kahˇ tiˬ jawˇ-iˬ maˬ tehˬ ni bi jaˆ-awˇ aˬ yawꞈ-euˬ g’awˇ mawˇ maˬ shiˇ tiˬ ziˇ nawˬ-ahˇ a nehˬ ma lehˇ nawˬ nehˬ-ehˇ ngaˇ saˇ jaˇ dzaˬ ma’ lehˇ ehˇ tsehˆ nehˬ-euˬ meh. * (Ehˇ lahˬ-ahˇ haw.) (1 Saˬmeuˬlaˆ 1:11) Yeˬhawˇbaˬ shaˇ dawˬ heu-ahˇ naˇ haˬ nehˬ-awˇ tiˬ k’oꞈ byah laˇ ngeh aˬ li Saˬmeuˬlaˆ bi jawˇ le-euˬ meh. Haˬnahˬ laꞈ k’aˬ cehˇ dui dui k’awꞈ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ-euˬ jeˬ-ahˇ maˬ ngehˇ-a. Aˬ yawꞈ aˬ li dehꞈ le ngeh “aˬ li heu g’aˬ ngaˬ neh Yeˬhawˇbaˬ-ahˇ shaˇ-eu ma” lehˇ ehˇ-eu meh.—1 Saˬmeuˬlaˆ 1:20 MS.

8. (a) Haˬnahˬ aˬ yawꞈ neh saˇ jaˇ dzaˬ taˬ-euˬ loꞈ-ehˇ mˇ caw-eu yaw awˬ ngaˇ loˇ? (b) Ja ceuˬ 61 Haˬnahˬ-euˬ yaw muiˬ jeˬ-ahˇ aˬ joˆ-ehˇ bi noeˬ mawˇ-eu nga?

8 Saˬmeuˬlaˆ smˬ k’oꞈ byah laˇ ngeh Haˬnahˬ Yeˬhawˇbaˬ-ahˇ ehˇ tsehˆ nehˬ taˬ-euˬ loꞈ-ehˇ mˇ-euˬ meh. Aˬ yawꞈ Saˬmeuˬlaˆ-ahˇ Shiˇloˬ meuˬ-euˬ sehˬ g’awˆ-ahˇ jawˇ-eu Piˇma Eˇliˆ-ahˇ sheuˬ nehˬ-awˇ ‘aˬ li heu li za ni Yeˬhawˇbaˬ-ahˇ ngaˇ guiˬ lahˬ shaˇ-awˇ ngaˬ neh k’aˇ shaˇ-euˬ loꞈ-ehˇ biꞈ nehˬ laꞈ-euˬ meh. K’oeˇ miˇ neh Yeˬhawˇbaˬ-ahˇ aˬ li heu li a nehˬ-eu ma’ lehˇ ehˇ nehˬ-euˬ meh. (1 Saˬmeuˬlaˆ 1:24-28) K’oeˇ gaˇ neh naˇ Saˬmeuˬlaˆ sehˬ g’awˆ-ahˇ jawˇ-euˬ meh. “Aˬ li Saˬmeuˬlaˆ g’aˬ-aˬ Sahˬpaˬ Miˬyehˇ-euˬ gaˇ mˇ mˇ-ehˇ huiˬ laˇ luꞈ-eu meh” lehˇ Jaˇliꞈ ehˇ-eu meh. (1 Saˬmeuˬlaˆ 2:21) Saˇ jaˇ dzaˬ taˬ-euˬ loꞈ-ehˇ mˇ-eu Haˬnahˬ-euˬ g’aˇ duˬ yaw awˬ maˬ ngeuˇ-a. Aˬ yawꞈ gaˬ dui dui-eu aˬ li nehˬ-ehˇ maˬ ya jawˇ gaˇ ehˇ mawꞈ-eu meh. Aˬ yawꞈ-euˬ aˬ li huiˬ laˇ gaˇ maˬ ya mawˇ-a. Ehˇ k’awꞈ Haˬnahˬ Yeˬhawˇbaˬ-ahˇ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ-euˬ jeˬ-ahˇ taˬ huiˬ-eu meh. Aˬ yawꞈ neh ehˇ tsehˆ taˬ-euˬ loꞈ-ehˇ mˇ caw-eu g’aˇ duˬ aˬ yawꞈ laꞈ taꞈ aˇ yehˇ huiˬ k’awꞈ nui ma keuˆ-eu laꞈ k’oeˇ a nehˬ-eu meh.—1 Saˬmeuˬlaˆ 2:1, 2; Ja ceuˬ 61:1, 5 8-ahˇ gui.

Yeˬhawˇbaˬ nehˬ-ehˇ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ-euˬ jeˬ-ahˇ mˇ caw luꞈ ma loˇ?

9. Aˬ dui aˬ jeˬ dzaw-eu lehˇ g’eh nga?

9 Nymˇ Yeˬhawˇbaˬ-ahˇ saˇ jaˇ dzaˬ-euˬ loꞈ-ehˇ mˇ caw-eu aˇ naˆ ni aˇ yehˇ huiˬ nga lehˇ ya siˬ dzeuˇ-euˬ ma. Aˬ dui mˇ nya-eu saˇ jaˇ dawˬ aˬ jeˬ jeˇ jaˆ-eu nga? Aˇ dui saˇ jaˇ dawˬ heu deuˬ-ahˇ aˬ joˆ-ehˇ mˇ caw nya-eu nga? lehˇ dzaw ma.

Yawˬ ha-euˬ g’awˇ mawˇ a nehˬ ma lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ-eu

G’awˇ mawˇ a nehˬ-eu saˇ jaˇ (Aˇ deuˆ 10-ahˇ haw)

10. Ka li zaˬ saˇ jaˇ dzaˬ nya-eu aˇ yehˇ huiˬ-eu tiˬ jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga? Heu aˬ jeˬ-ahˇ taꞈ-eu nga?

10 Ka li zaˬ saˇ jaˇ dzaˬ nya-eu aˇ yehˇ huiˬ-eu tiˬ jeˬ naˇ yawˬ ha-euˬ dehꞈ ziˇ Yeˬhawˇbaˬ-ahˇ a nehˬ-eu heu meh. Yawˬ ha tehꞈ-ehˇ guiˬ lahˬ shaˇ ngeh ngaˬ-euˬ laꞈ k’oeˇ aˬ jeˬ pyeuꞈ k’awꞈ ngaˬ-euˬ tiˬ ziˇ Miˬyehˇ gaˇ maˇ ma lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ-eu meh. Yawˬ ha-euˬ nui k’ahˇ ya “byehˇ dzeh” meh lehˇ Yeˬsuˇ ehˇ-eu meh. Heu-aˬ Yeˬhawˇbaˬ-ahˇ naˬ ba tiꞈ taˬ gaˇ ehˇ mawꞈ-eu meh. (Maꞈtehˬ 16:24) K’oeˇ nah neh taꞈ naˇ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ-euˬ tsawˇ haˬ “pyeuꞈ-eu” meh. (Loˇmaˆ 14:8) Aˬ dui g’awˇ mawˇ a nehˬ-eu heu mˇ niˇ g’a-eu jeˬ pyeuꞈ-eu maˬ ngeuˇ-a. Aˬ dui Ja ceuˬ-eu dawˬ caˇ boꞈ-eu g’aˬ loꞈ-ehˇ ya noeˬ-eu meh. Aˬ yawꞈ ‘Yeˬhawˇbaˬ-euˬ tsawˇ haˬ deuˬ uiˬ leˇ taˬ-euˬ mehˬ shi ngaˬ neh saˇ jaˇ dzaˬ taˬ-euˬ jeˬ aˬ yawꞈ-ahˇ ngaˇ damˬ ma’ lehˇ ehˇ-eu meh.—Ja ceuˬ 116:12, 14.

11. Nawˇ iˇ cuꞈ shawˇ ngeh nah aˬ jeˬ jeˇ jahˇ-eu nga?

11 Nawˬ-euˬ dehꞈ ziˇ Yeˬhawˇbaˬ-ahˇ a nehˬ dzeuˇ-euˬ lehˇ aˬ cawˬ-ahˇ bi siˬ-eu g’aˇ duˬ iˇ cuꞈ shawˇ dzeuˇ maˬ loˇ? Shawˇ dzeuˇ naˇ muiˬ tehꞈ-a. Nawˇ iˇ cuꞈ shawˇ ngeh nah dawˬ mehˬ mehˬ-eu g’aˬ nawˬ-euˬ g’awˇ mawˇ Yeˬhawˇbaˬ-ahˇ a nehˬ dzeuˇ maˬ loˇ lehˇ naˇ haˬ-awˇ “a nehˬ dzeuˬ-awˇ iˇ cuꞈ shawˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ-euˬ Saˇ kiˇ tiˬ g’aˬ pyeuꞈ laˇ dzeuˇ-euˬ lehˇ g’oꞈ shaw maˬ loˇ?” lehˇ naˇ haˬ-eu meh. Nawˇ euˬ lehˇ ehˇ nehˬ ngeh teu gaˇ jawˇ-eu deuˬ nawˬ-euˬ dehꞈ ziˇ a nehˬ dzeuˇ-awˇ Yeˬhawˇbaˬ-euˬ gaˇ mˇ zaˬ pyeuꞈ nya-awˇ iˇ cuꞈ shawˇ nya laˇ nga lehˇ aˬ yawꞈ maꞈ-ahˇ siˬ leˇ-eu meh. Nawˇ Yeˬhawˇbaˬ laꞈ k’aˬ cehˇ-eu jeˬ mˇ-euˬ meh.

12. (a) Aˬ dui yawˬ haˇ yawˬ ha aˬ jeˬ ya naˇ haˬ nga? (b) Beˬtuˆluˆ aˬ dui-ahˇ aˬ geu paw bi huiˬ laˇ lehˇ ehˇ-eu nga?

12 Nawˇ iˇ cuꞈ shawˇ g’aˬ naˇ Yeˬhawˇbaˬ-euˬ gaˇ mˇ-awˇ k’aˇ g’eh nya gaˇ keuˆ ni aˬ yawꞈ-euˬ zahˇ dawˬ-ahˇ caw teh ma lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ-eu meh. Ehˇ k’awꞈ iˇ cuꞈ shawˇ-eu heu naˇ dahˬ beh eu tehꞈ-a siˬ. K’oeˇ gaˇ neh taꞈ naˇ aˬ dui yawˬ haˇ yawˬ ha ya goˬ haw daˆ leꞈ-eu meh. ‘Ngaˇ iˇ cuꞈ shawˇ-euˬ taꞈ naˇ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ-ehˇ cawˬ cawˬ-eu jeˬ aˇ naˆ ni huiˬ laˇ nya? Ngaˬ-euˬ nui maˬ g’awˇ mawˇ dawˬ tawˆ luꞈ Yeˬhawˇbaˬ-euˬ gaˇ mˇ luꞈ miˇ-a siˬ laˬ? lehˇ ya naˇ haˬ-eu meh. (Gawˇlawˇsehˇ 3:23) Ngaˇ tiˬ k’ehˬ maˬ k’aˬ guiˬ lahˬ shaˇ miˇ-a laˬ? Ngaˇ yawˬ nah na Jaˇliꞈ gui miˇ-a laˬ? Ngaˇ yaw] jawˇ na bawˬ dzaˬ iˇ miˇ-a laˬ? Ngaˇ k’aˇ g’eh nya-eu loꞈ-ehˇ tsaꞈ gaˬ gaˇ iˇ miˇ-a laˬ? Maˬ ngeuˇ naˇ gaˇ heu deuˬ-ahˇ mˇ-eu g’aˬ byehˆ byehˆ luꞈ nya laˬ? Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ-euˬ gaˇ mˇ-eu paw g’aˬ byehˆ byehˆ iˇ naˇ aˬ dui-ahˇ coeˬ laˇ nya meh lehˇ Beˬtuˆluˆ ehˇ-eu meh. Aˬ dui nui jah paw hawˇ-eu zaˬ siˬ nui gahˇ paw maˬ ehˇ oˇ oꞈ-eu paw hawˇ-eu Miˬyehˇ-ahˇ yaw zeu baw-eu paw maˬ ehˇ huiˬ laˇ mahˇ laˇ naˇ g’aˬ byehˆ byehˆ-eu jeˬ-ahˇ g’aˬ leˇ nya meh.—2 Beˬtuˆluˆ 1:5-8-ahˇ gui.

13. Yawˬ ha g’awˇ mawˇ a nehˬ-awˇ iˇ cuꞈ shawˇ dzeuˇ-euˬ Ka li zaˬ deuˬ aˬ jeˬ noeˬ taˬ paˬ-ehˇ g’eh-eu nga?

13 Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ-euˬ gaˇ mˇ ma lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ dzeuˇ naˇ maˬ paˇ yuˇ k’oꞈ nya meh. Yeˬhawˇbaˬ-euˬ gaˇ mˇ-eu laꞈ k’oeˇ Ka li zaˬ pyeuꞈ-awˇ g’aˬ byehˆ byehˆ iˇ-euˬ deuˬ aˇ nah hawˇ-eu aˬ yawꞈ maꞈ neh Miˬyehˇ-ahˇ a nehˬ-awˇ iˇ cuꞈ shawˇ-euˬ teu maˇ diˇ maˬ ngeuˇ lehˇ maˬ ehˇ nya-a. * (Ehˇ lahˬ-ahˇ haw.) Yeˬhawˇbaˬ-ahˇ a nehˬ-euˬ deuˬ huiˬ dui dui-eu iˬ baˇ mˇ naˇ iˬ baˇ k’oeˇ Yeˬhawˇbaˬ hawˇ-eu aˇ muˇ-ahˇ ya ja doˆ nehˬ meh. (Loˇma 14:12) Aˬ dui “yaw beh nawˇ ngaˬ-ahˇ gaˬ-euˬ loꞈ-ehˇ nymˬ-mˇ maˬ gaˬ-a” lehˇ Yeˬsuˇ ehˇ-eu k’oeˇ deuˬ loꞈ-ehˇ maˬ pyeuꞈ mawꞈ-a. Ehˇ k’awꞈ “nawˇ mˇ luꞈ-eu jeˬ ngaˇ siˬ nya ma. Nawˬ-euˬ g’oeˇ-eu gaˬ-eu jeˬ nawˬ-euˬ saˇ jaˇ ziꞈ-eu jeˬ nawˬ neh Miˬyehˇ-euˬ gaˇ mˇ-euˬ jeˬ hawˇ-eu nawˬ neh oˇ dzeuˇ-euˬ jeˬ-ahˇ ngaˇ siˬ nya ma. Yaw beh naˆ maˬ tseˇ nymˬ-mˇ nawˇ mˇ luꞈ shaˇ luꞈ-eu gaˇ kawˆ ngaˇ siˬ nya ma” lehˇ Yeˬsuˇ neh bi ngehˬ keuˆ mawꞈ-eu ma. (Pah mehˬ-eu 2:4, 19) Aˬ dui g’awˇ mawˇ a nehˬ dzeuˇ-euˬ loꞈ-ehˇ Yeˬhawˇbaˬ laꞈ k’aˬ cehˇ paˬ-ehˇ ya dehꞈ-eu meh.

Oeˇ mˇ baˇ dzaˬ ngeh saˇ jaˇ dzaˬ-eu

Oeˇ mˇ baˇ-eu saˇ jaˇ (Aˇ deuˆ 14-ahˇ haw)

14. Aˇ yehˇ huiˬ-eu saˇ jaˇ dzaˬ-eu nyiˬ jeˬ aˬ yawꞈ jeˬ aˬ jeˬ nga? Aˬ jeˬ miˇ neh nga?

14 Aˇ yehˇ huiˬ-eu saˇ jaˇ dzaˬ-eu nyiˬ jeˬ aˬ yawꞈ jeˬ naˇ oeˇ mˇ baˇ ngeh saˇ jaˇ dzaˬ-eu heu meh. Oeˇ mˇ maˇ dzaˬ-eu jeˬ-ahˇ ya taˬ huiˬ meh. Oeˇ mˇ baˇ-eu saˇ jaˇ dawˬ-ahˇ aˇ yehˇ huiˬ-eu jeˬ pyeuꞈ meh lehˇ Yeˬhawˇbaˬ haw-eu meh. Miˬ shuiꞈ yo shuiꞈ oeˇ mˇ baˇ ngeh Yeˬhawˇbaˬ hawˇ-eu teu gaˇ jawˇ-eu deuˬ-euˬ mehˬ shi saˇ jaˇ dzaˬ-eu meh. Aˬ yawꞈ nyaꞈ tiˬ g’aˬ tiˇ g’aˬ yaw zeu baw-eu laꞈ k’oeˇ gaˬ-awˇ k’ahˬ lahˇ ma miˇ tsaˬ k’oeˇ taˆ k’aˇ dehꞈ-eu k’oeˇ keuˆ ni Miˬyehˇ neh lehˬ hmˬ nehˬ taˬ-euˬ loꞈ-ehˇ mˇ caw ma lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ-eu meh. Tiˬ gu na heu gaˇ duˇ ni maˬ ngehˬ k’awꞈ Miˬyehˇ mehˬ shi saˇ jaˇ dzaˬ-eu jeˬ pyeuꞈ meh. K’oeˇ gaˇ neh naˇ aˬ yawꞈ nyaꞈ k’aˬ dzeˇ zaˬ hawˇ-eu zaˬ miˬ zaˬ pyeuꞈ iˇ-euˬ meh. Oeˇ mˇ baˇ dzaˬ-eu jeˬ-aˬ maˬ shiˇ tiˬ ziˇ gahˇ dzahˬ taˬ-euˬ jeˬ pyeuꞈ meh. (Aˇdahˬbeh-eu 2:24; 1 Gawˇliˬtu 7:39) “Miˬyehˇ neh yuˇ dzoeˇ taˬ-euˬ gaˇ tsawˇ haˬ zaˬ maˬ ya laˆ g’awˬ-a” lehˇ Yeˬsuˇ ehˇ-eu meh. Miˬ zaˬ yo zaˬ maˬ dehꞈ tsaˬ nya naˇ aˬ myah luꞈ g’awˬ nya ma lehˇ maˬ ya noeˬ-a.—Maˬkuˆ 10:9.

15. Ka li zaˬ deuˬ oeˇ mˇ baˇ dzaˬ-eu jeˬ-ahˇ miˇ tsaˬ zaˬ haw-eu loꞈ-ehˇ aˬ jeˬ miˇ neh maˬ ya haw-eu nga?

15 Byah kuꞈ-eu tsawˇ haˬ tiˬ g’aˬ-iˬ maˬ jawˇ-eu miˇ neh byah kuꞈ-eu aˇ gu lehˇ maˬ jawˇ-a. Teu miˇ neh oeˇ mˇ baˇ dzaˬ dzeuˇ-euˬ deuˬ tiˬ poˆ na “shaˬ zahˬ”-ahˇ ya tahˬ puˬ meh lehˇ Jaˇliꞈ ehˇ-eu meh. (1 Gawˇliꞈtu 7:28) Tsawˇ haˬ myaˬ ni oeˇ mˇ baˇ dzaˬ-eu jeˬ-ahˇ maˬ taˬ huiˬ-eu nui noeˬ ahˇ-eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ laꞈ k’oeˇ shaˬ zahˬ doˆ laˇ naˇ maˬ paˇ jawˇ taꞈ maˬ lehˇ noeˬ-eu meh. Ehˇ k’awꞈ Ka li zaˬ deuˬ heu loꞈ-ehˇ maˬ ya noeˬ-a. Aˬ yawꞈ maꞈ oeˇ mˇ baˇ ngeh Miˬyehˇ-euˬ mehˬ shi saˇ jaˇ dzaˬ-eu ma lehˇ siˬ nya-eu meh. Yawˬ ha neh saˇ jaˇ dzaˬ-euˬ jeˬ-ahˇ maˬ mˇ caw naˇ Miˬyehˬ-ahˇ jaˬ myawꞈ myawꞈ-eu meh. Toˆ-ehˇ g’eh-eu tsawˇ haˬ-ahˇ Miˬyehˇ bye-eu meh. (Uˬduˬtahˬ-eu 19:12; Dawˬdaˬ 6:16-19) Ka li zaˬ pyeuꞈ-eu miˬ zaˬ yo zaˬ deuˬ “miˬ zaˬ sheuˬ-euˬ ngeuˇ naˇ byehˇ-eu taˬ paˇ leh jeh” lehˇ Pawˇluˆ ehˇ-eu dawˬ-ahˇ noeˬ taˬ paˬ-ehˇ g’eh-eu meh. (1 Gawˇliˬtu 7:27) Maˬ tsaˬ maˬ dawˇ gaˇ g’awˬ-eu jeˬ-ahˇ Yeˬhawˇbaˬ bye-eu meh lehˇ Pawˇluˆ siˬ nya-eu miˇ neh teu loꞈ-ehˇ ehˇ-eu meh.—Maˬlaˬkiˇ 2:13-16.

16. Jaˇliꞈ g’awˬ-eu jeˬ hawˇ-eu jawˇ paˆ iˇ-eu jeˬ-ahˇ aˬ joˆ-ehˇ ehˇ keuˆ taˬ-euˬ nga?

16 Jaˇliꞈ laꞈ k’oeˇ ehˇ taˬ-euˬ g’awˬ nya-eu gaˇ kawˆ tiˬ kawˆ jaˆ-eu tehꞈ meh lehˇ Yeˬsuˇ mehˬ-eu meh. Teu-aˬ tiˬ g’aˬ aˬ cawˬ nehˬ-ehˇ dehꞈ bahˬ-awˇ maˬ bahˬ-eu g’aˬ iˬ baˇ maˬ pyehˬ-eu heu meh. (Maꞈtehˬ 19:9; Heˬbyehˇ 13:4) Yawˬ ha aˇ gu-ahˇ jawˇ paˆ iˇ-eu jeˬ lawˇ neh? Jaˇliꞈ gaˇ kawˆ heu-ahˇ yaw duˬ duˬ lehˇ maˬ ehˇ taˬ-a. (1 Gawˇliˬtu 7:10, 11-ahˇ gui.) Jaˇliꞈ jawˇ g’awˬ iˇ nya-eu gaˇ kawˆ-ahˇ maˬ ehˇ keuˆ taˬ-a. Ehˇ k’awꞈ tiˬ poˆ na Ka li zaˬ deuˬ yawˬ ha-euˬ aˇ gu yaw k’aˬ jawˇ paˆ-eu loˬ nga lehˇ noeˬ leˇ nya-eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ tiˬ g’aˬ na haiˬ-eu aˇ gu nehˬ-ehˇ jawˇ daˆ leꞈ naˇ yawˬ ha-euˬ dehꞈ ziˇ hawˇ-eu Yeˬhawˇbaˬ nehˬ-ehˇ cawˬ cawˬ-eu jeˬ-ahˇ laˆ cawˆ laˇ-eu duˬ nga lehˇ jah-eu meh. * (Ehˇ lahˬ-ahˇ haw.)

17. Ka li zaˬ aˇ gu deuˬ oeˇ mˇ baˇ dzaˬ-eu jeˬ ziꞈ dah ni bi g’eh-eu g’aˇ duˬ aˬ jeˬ jahˇ nya-eu nga?

17 Aˇ muˇ-ahˇ sheuˬ g’eh-eu deuˬ-ahˇ oeˇ mˇ baˇ dzaˬ-eu jeˬ muiˬ daˆ laˇ ni aˬ joˆ-ehˇ ya jahˇ-a lehˇ mehˇ nmˇ deuˬ ja uˇ laˇ naˇ Maˇ maˇ ni gaˬ-eu aˬ jeˬ nga? lehˇ kuˇ-eu biˬ diˬ oˬ hawˇ-eu Nawˬ-euˬ nymˇ jiˇ k’awꞈ laꞈ k’aˬ cehˇ nya lehˇ kuˇ-eu boˬloˬshaˬ-ahˇ guiˬ dzeuˇ maˬ loˇ? lehˇ ya naˇ haˬ-eu meh. Heu nyiˬ jeˬ naˇ nymˇ dahˬ dahˬ dzaˬ-eu jeˬ ziꞈ dah pyeuꞈ laˇ ni caw ba nya-eu Jaˇliꞈ zahˇ-ahˇ ehˇ keuˆ taˬ-euˬ meh. “Boˬloˬshaˬ heu dmˬ dzaw-euˬ taꞈ naˇ nga pehˬ zaˬ gaˇ hu ba naˆ maˬ tseˇ muiˬ daˆ laˇ-eu meh” lehˇ tiˬ gu ehˇ-eu meh. Oeˇ mˇ baˇ dzeuˇ-euˬ 22 k’oꞈ k’awˆ laˇ-euˬ mehˇ nmˇ tiˬ g’aˬ aˬ nyaꞈ dzeˇ zaˬ yaw kaˬ maˬ paˇ dahˬ dzaˬ nya nga lehˇ noeˬ haw-euˬ meh. Ehˇ k’awꞈ biˬ diˬ oˬ heu-ahˇ haw-euˬ taꞈ naˇ “nga nyaꞈ iˇ cuꞈ shawˇ dzeuˇ-euˬ k’awꞈ noeˬ-eu jeˬ beu gaˇ-eu meh. Biˬ diˬ oˬ heu yamˬ tsaˬ ngeh laˇ keuˆ-euˬ meh. Nymˇ nga nyaꞈ k’oeˇ ngeh naˆ maˬ tseˇ muiˬ daˇ laˇ-euˬ ma” lehˇ aˬ yawꞈ ehˇ-eu meh. Nyiˬ dzeˇ zaˬ luꞈ Yeˬhawˇbaˬ-euˬ zahˇ dawˬ-ahˇ mˇ caw naˇ nymˇ jiˇ laꞈ k’oeˇ laꞈ k’aˬ cehˇ laˇ-awˇ ziꞈ dah ni pyeuꞈ laˇ nga lehˇ siˬ laˇ-euˬ meh.

Miˬyehˇ gaˇ tiˬ byah ni mˇ-eu lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ-eu

18, 19. (a) Ka li zaˬ aˬ da aˬ ma deuˬ aˬ jeˬ jahˇ-eu nga? (b) Miˬyehˇ gaˇ tiˬ byah ni mˇ-eu deuˬ aˬ joˆ-ehˇ g’eh-eu nga?

18 Dahˬ beh gaˇ Yeˬpaˬtaˆ hawˇ-eu Haˬnahˬ neh saˇ jaˇ dzaˬ-euˬ gaˇ ja sawˇ-euˬ ma. Saˇ jaˇ dawˬ heu baˬ da neh Yeˬpaˬtaˆ-euˬ aˬ buˇ hawˇ-eu Haˬnahˬ-euˬ aˬ li Yeˬhawˇbaˬ-euˬ gaˇ ya mˇ dzehˬ-eu meh. Nymˇ-euˬ Ka li zaˬ aˬ da aˬ ma deuˬ zaˬ deuˬ-ahˇ Miˬyehˇ-euˬ gaˇ tiˬ byah mˇ ni maˬ ehˇ aˬ yawꞈ maꞈ-euˬ dehꞈ ziˇ Miˬyehˇ gaˇ mˇ paw haw tsoˆ taˬ nya ni maˬ ehˇ g’aˬ biꞈ-eu meh. Aˬ dui k’awꞈ zaˬ guˬ zaˬ heu deuˬ Miˬyehˇ-euˬ gaˇ mˇ daˆ leꞈ nya ni g’aˬ biꞈ nya meh.—Yaˇk’aˬdaˇ-eu 11:40 MS; Ja ceuˬ 110:3.

Miˬyehˇ gaˇ tiˬ byah ni mˇ-eu saˇ jaˇ (Aˇ deuˆ 19-ahˇ haw)

19 Nymˇ iˬ nah miˇ k’ahˬ doe ni Yeˬhawˇbaˬ-euˬ Saˇ kiˇ deuˬ-euˬ Miˬyehˇ gaˇ tiˬ byah ni mˇ-eu 67000 g’aˬ dawˬ peh jawˇ-eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ tiˬ deuˬ na Beˬdeˬlaˇ laꞈ k’oeˇ maˬ ehˇ tsoˆ-eu paw maˬ ehˇ aˇ maꞈ-ahˇ sheuˬ g’eh-eu gaˇ maˬ ehˇ dzaw nymˇ-ahˇ mehˬ gaˇ maˬ ehˇ dzehˬ-eu huˬ mehˬ mehˬ-eu gaˇ maˬ ehˇ miˇcaˬnaˬliˬ geuꞈ gaˇ maꞈ ehˇ Huiˬ-eu mehˬ bawˬ nymˇ-ahˇ haw teˬ gaˇ maˬ-ehˇ Jaˇliꞈ dzaw nymˇ-ahˇ haw teˬ gaˇ maˬ ehˇ mˇ luꞈ-eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ yawˬ g’aˬ na “ehˇ dawˬ naˇ haˬ-awˇ nah doˆ hawˬ byawˇ deˬ gaˇ nui k’ahˇ shiˇ ma lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ”-awˇ Yeˬhawˇbaˬ neh biꞈ-euˬ aˬ geu jeˬ-euˬ gaˇ-ahˇ maˬ kaˬ leh jeh-awˇ yaw awˬ awˬ-lehˇ dehꞈ-eu laꞈ k’oeˇ aˬ kawˬ-aˬ maˬ za gaˇ laꞈ nyiˇ paw-euˬ gaˇ maˬ mˇ lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ-eu meh. Dzehˬ-eu lehˇ ehˇ-eu heu naˇ tsawˇ haˬ-ahˇ ehˇ-eu maˬ ngeuˇ-a gaˇ-ahˇ ehˇ-eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ taˬ aw-eu laꞈ k’oeˇ gaˇ heu deuˬ-ahˇ k’aˇ mˇ-euˬ k’oeˇ keuˆ ni ehˇ taˬ dawˬ-ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ ma lehˇ noeˬ tsehˆ taˬ-euˬ meh.

20. Miˬyehˇ nehˬ-ehˇ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ-euˬ jeˬ-ahˇ aˬ dui aˬ joˆ-ehˇ haw paˬ-ehˇ g’eh-eu nga? Aˬ jeˬ miˇ neh?

20 Heu kawˆ laꞈ k’oeˇ Miˬyehˇ nehˬ-ehˇ saˇ jaˇ dzaˬ-euˬ smˬ kawˆ-ahˇ ya ja sawˇ-euˬ ma. Heu smˬ kawˆ laꞈ k’oeˇ nawˇ tiˬ kawˆ na saˇ jaˇ dzaˬ taˬ-euˬ paˬ. Saˇ jaˇ dzaˬ taˬ-euˬ jeˬ heu naˇ niˇ g’a-eu jeˬ maˬ ngeuˇ-a saˇ jaˇ dzaˬ taˬ-euˬ loꞈ-ehˇ mˇ caw nya ni ya leh jeh-eu meh. (Dawˬdaˬ 20:25) Yeˬhawˇbaˬ nehˬ-ehˇ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ-euˬ jeˬ-ahˇ maˬ mˇ caw naˇ aˬ dui-ahˇ deuˬ laˇ nya-eu meh. (Dawˬtsoˆtsoˆ-eu 5:6) Teu miˇ neh aˬ dui ja ceuˬ sahˬ boꞈ boꞈ-euˬ g’aˬ Yeˬhawˇbaˬ-ahˇ “ngaˬ neh saˇ jaˇ dzaˬ taˬ-euˬ lawˇ-eu jeˬ aˬ yawꞈ nah yawꞈ ngaˇ lawˇ ngeh nawˬ-ahˇ aˬ myah luꞈ caˇ-awˇ ja ceuˬ ma” lehˇ ehˇ-euˬ loꞈ-ehˇ ya g’eh-eu meh.—Ja ceuˬ 61:8.

^ Haˬnahˬ Miˬyehˇ-ahˇ aˬ li bi jawˇ le naˇ aˬ yawꞈ-euˬ aˬ li maˬ shiˇ tiˬ ziˇ Naˬzaˬliˇ bi geuꞈ ma lehˇ ehˇ tsehˆ nehˬ-euˬ meh. Heu naˇ aˬ yawꞈ-euˬ aˬ li Yeˬhawˇbaˬ-ahˇ g’awˇ mawˇ a nehˬ-awˇ Yeˬhawˇbaˬ-euˬ gaˇ mˇ-euˬ g’aˇ duˬ laˆ baw taˬ-euˬ gaˇ ehˇ mawꞈ-eu meh.—Bawˇtsahˬ 6:2, 5, 8.

^ Aˬ geu g’aˬ maˬ ka iˇ cuꞈ maˬ shawˇ mi na-ehˇ aˇ muˇ-ahˇ sheuˬ g’eh-eu g’aˬ aˬ yawꞈ maꞈ nehˬ-ehˇ g’awˬ mya jeˬ pyehˆ tseˇ-eu meh. Teu miˇ neh nui ma maˬ ahˇ gaˇ shawˇ leˬ lehˇ ehˇ-eu maˬ pyeuꞈ leˇ nya-a.

^ “Miˬyehˇ-euˬ g’oeˇ-eu gaˬ-eu jeˬ laꞈ k’oeˇ naw maꞈ yaw muiˬ-ehˇ jawˇ-awˬ” lehˇ kuˇ-eu paˇ dmˬ myahˆ pyawˬ 219-221-ahˇ haw. (Aˬkaˬ dawˬ maˬ jaˆ-a siˬ.)