Ghenda ahali omwatsi

Ghenda ahali ebirimo

“Wuthuhe Ekyo Walhagha!”

“Wuthuhe Ekyo Walhagha!”

“Wasyakolha oko Mukama ebyo walhahiraya.”MATAYO 5:33.

ESYONYIMBO: 63, 59

1. (a) Yefuta na Hana babya basosene omwa mibereki? (Lebaya ekisasani ekiri okw’itsuka.) (b) Ni bibulyo byahi ebya thukendi subirya omo mwatsi ono?

YEFUTA abya musondoli muthubaha kandi mulhwi oyuthesagha. Hana abya mukali oyuwabya akatsomana ndeke mwira wiwe n’eka yiwe. Abosi babiri aba babya bakaramya Yehova. Hane n’ekindi ekyo babya basosenemo. Abosi babiri, Yefuta na Hana, mubalhagha Yehova, kandi bamaberererya erilhagha lyabu. Bakahiraho eky’erileberyako ekyuwene busana n’abalhume n’abakali abamunabwire abakathwamu eriyilhagha oku Yehova. Neryo hathya thukanaye okwa bibulyo bisathu: Eriyilhagha niki? Eriyilhagha oku Nyamuhanga liwithe bulitho bungahi? Ni byahi ebya thwang’igha oku Yefuta na Hana?

2, 3. (a) Eriyilhagha niki? (b) Amasako akabugha athiki okwa byawukalhagha Nyamuhanga?

2 Omwa Biblia, eriyilhagha, ni bwira Nyamuhanga ekya wukendi kolha. Ng’eky’erileberyako, omundu angana lhagha Yehova athi akendi kolha ekindu kirebe, erihayo ekihembo kirebe, eringira omwa mubiiri mulebe ow’Obwami, kutse eriyikakirya okwa bindu birebe. Omundu yukayithwiramu eriyilhagha, syalikakawa. Aliwe omundu amathwamu eriyilhagha, Yehova akalhangira eriyilhagha eryo ini likulhu kandi iritholere iryaberereribwa. Omwa Biblia eriyilhagha liwithe obulitho bughuma n’erilhahirya. Erilhahirya by’ebinywe ebya mundu akabugha akayilhagha ng’anemwendi kolha ekindu kirebe kutse eyihi. (Enzuko 14:22, 23; Abaebrania 6:16, 17) E Biblia yikabugha yithi thutholere ithwalhangira thuthi ebya thukalhagha Nyamuhanga?

3 Omwa mighambo ya Musa thukabwirawa indi omundu amabya n’eky’akalhagha Yehova, “asyaberererya ekinywe kiwe; asyakolha ng’ebyosi ebyalhua omwa buno bwiwe.” (Emiganzo 30:2) Enyuma waho, Solomona mwahandika athi: “Omughulhu wukalhagha Nyamuhanga, siwulindirire erithuhalyo, kusangwa syalitsemera ebikiru. Wuthuhe ekyo walhagha!” (Omugambuli 5:4) Yesu mwakangirirya ngoku erilhagha Nyamuhanga si kindu ky’amasatha omughulhu abugha athi: “Mwabiriowa ngoku abandu ba kera babwirawa ambu, Susyelhahiraya n’amabehi, nikwa wasyakolha oko Mukama ebyo walhahiraya [walhagha].”Matayo 5:33.

4. (a) Eriyilhagha oku Nyamuhanga liwithe bulitho bwahi? (b) Thwanzire erigha kyahi oku Yefuta na Hana?

4 Kilhangirikire ndeke-ndeke ngoku sithutholere thukasathisya ekyosi-kyosi ekya thukayilhagha Yehova. Ngoku thukathwalha eriyilhagha lyethu, kikahamba okwa bughuma bwethu nayu. Dawudi mwakangania eki akabulya athi: “Nindi yuwithe ehamuli y’erihethukira okwa kithwa ky’Omwami Mukulhu kwehi? Nindi yuwithe ehamuli y’erihangana omwa Hekalu yiwe eyibuyirire kwehi?” Neryo mwasubirya omw’ibugha athi Yehova akendi ligha owosi-wosi ‘oyuthelhahiraya omw’itheba.’ (Esyonyimbo 24:3, 4) Yefuta na Hana obuli mughuma mwayilhagha ki? Kyanabya kyolho ibo eriberererya erilhagha lyabu?

MUBABERERERYA ERIYILHAGHA LYABU

5. Yefuta mwayilagha athiki? Kandi mubyabya bithi?

5 Yefuta alhaghanisaya Yehova iniakisigha iniayalhwa n’Abaamoni. Ekihanda ekyo kyabya nzighu sy’abandu ba Nyamuhanga. (Abatsweri 10:7-9) Yefuta mwasaba Yehova athi amuwathikaye, neryo amayilhaghanisya athi: “Wamahira kwenene abaana ba Amoni omwa byalha byaghe, neryo kyasyabya, oyo wasyahulhukira omo ngyo sy’enyumba yaghe erinyikokya, omughulhu nasyasubulha n’obuholho oko baana ba Amoni asyabya w’Omwami Mukulhu.” Nyamuhanga mwowa erisaba lya Yefuta, amamuwathikya erisinga amalhwa. Yefuta abere akasuba ewiwe, mwali wiwe mwanzwa mwahulhuka omwa nyumba erisyamuthangirira. Abya iyukendibya “w’Omwami Mukulhu.” (Abatsweri 11:30-34) Ekyo kyanga hambire kithi okwa musika oyu?

Yefuta na mwali wiwe babya bandu bathaleghulha ababya isibangathwa eriyilhagha lyabya oku Yehova

6. (a) Kyanabya kyolho Yefuta na mwali wiwe eriberererya ekya Yefuta alhaghanisaya Nyamuhanga? (b) Eryibuka Ebihano 23:21, 23 na Esyonyimbo 15:4 hakathweghesayaki okw’iyilhagha?

6 Erithoka erithuha eriyilhaghanisya lya thatha wiwe, mwali wa Yefuta aby’atholere eriyakolera Yehova buthuku bwosi eyiri ehema. Mbwino Yefuta mwayilhagha buthalengekania? Eyihi. Nibya Yefuta, obundi anabya inianasi ngoku mwali wiwe anganabya w’erimbere eryasa erimuthangirira. Mbulha Yefuta abya inianasi kutse eyihi, okw’iyo kutse oku mwali wiwe, mukithabya kyolho eriberererya ekyo alhagha Yehova. Yefuta abere akalhangira mwali wiwe, mwabugha athi amabya n’obulighe omwa muthima. Mwali wiwe mwaghenda ‘eriririra obumbesa bwiwe.’ Busana naki? Yefuta syabya awithe omwana w’obulhume, kandi ibbwa n’ow’obukali oyo anawithe musa amabya isyanga thahibwa neryo akabutha abaana. Erina lya Yefuta neryo iryabulirana. Aliwe Yefuta na mwali wiwe babya ibanasi ku hane ekilengire eriyowa lyabu. Yefuta mwabugha athi: “Nabirithanda obuno bwaghe oko Mwami Mukulhu, isindithoka erisuba enyuma.” Mwali wiwe mwabugha athi: “Wungolere ng’ebyalhua omwa buno bwawu.” (Abatsweri 11:35-39) Yefuta na mwali wiwe babya bathaleghulha, isibanga lengekania okw’ithendi berererya ekyo babirilhagha Nyamuhanga, n’omukyangabya ikikalire.Soma Eryibuka Ebihano 23:21, 23; Esyonyimbo 15:4.

7. (a) Hana mwayilhagha athiki, kandi busana naki? Mubyabya bithi? (b) Eriyilhagha lya Hana lyabya irikendi hamba lithi oku Samweli? (Lebaya omwatsi ahikwa.)

7 Hana nayu mwanayilhagha embere sya Yehova omughulhu abya omwa bulighe bunene omwa ngebe yiwe. Abya omwa bulighe kundi abya isyanga butha, kandi ihali oyukamusekereraya kutsibu busana n’ekyo. (1 Samweli 1:4-7, 10, 16) Mwabwira Yehova y’eriyowa liwe, neryo amayilhagha athya: “Iwe Mwami Mukulhu w’emilhondo, wamasamalira kwenene obulighe bw’omughombe wawu w’obukali, n’erinyibuka, n’erithend’ibirirwa omughombe wawu w’obukali, nikwa wasyaha omughombe wawu w’obukali y’omwana w’obulhume, neryo nasyamuha oko Mwami Mukulhu ebiro byosi by’eribyaho liwe, kutse olhughembe silhwendi syakira omo muthwe wiwe.” * (Lebaya omwatsi ahikwa.) (1 Samweli 1:11) Yehova mwowa erisaba lya Hana, neryo omwaka owakwamako mwabutha omughalha, Samweli. Hana mwatsema kutsibu! Aliwe mwath’ibirirwa ekyabya iniabirilhagha Yehova. Abere akabutha omwana wiwe, mwabugha athi: ‘Namusaba Omwami Mukulhu.’1 Samweli 1:20.

Hana mwaligha eriyilhusya kw’ebimuwithire mughaso munene nuku aberereraye eriyilhagha liwe oku Nyamuhanga

8. (a) Kyanabya kyolho oku Hana eriberererya eriyilhagha liwe? (b) Esyonyimbo sura 61 hakakw’ibukaya hathi okwa ky’erileberyako kibuya kya Hana?

8 Samweli abere ahikya myaka ng’isathu, Hana mwakolha ngoku analhaghanisaya Yehova. Mwathwalha Samweli eyiri Eliya okwa Hema e Silo n’eribugha athi: “Munasaba busana n’omwana oyu, neryo Omwami Mukulhu abirimba erisaba eryo namusaba. Neryo busana n’ekyo, namamuha oko Mwami Mukulhu. Emighulhu yosi asyabyaho, abirihabwa oko Mwami Mukulhu.” (1 Samweli 1:24-28) Eritsukana n’ekiro ekyo, Samweli mwikalha eyiri ehema. E Biblia yikabugha yithi “omwana ye Samweli mwakulira embere sy’Omwami Mukulhu.” (1 Samweli 2:21) Kyangabya isi kyabya kyolho Hana eriberererya eriyilhagha liwe, kundi abya isyangathasya siba n’omwana wiwe oyo anzire athya. Mwabya isyanga thasyathunga akaghisa k’erilhangira kw’akakulha. Aliwe Hana mwalhangira eriyilhagha liwe oku Yehova ini kindu kikulhu kutsibu. Mwaligha eriyilhusya kw’ebimuwithire mughaso munene nuku aberereraye eriyilhagha liwe oku Nyamuhanga.1 Samweli 2:1, 2; soma Esyonyimbo 61:1, 5, 8.

Wunemuberererya ebya wabirilhagha Yehova?

9. Thukayakanaya okuki?

9 Neryo kundi thwamabiri minya ngoku erilhaghanisya Yehova si kindu ky’erihamba nyarunwe, muleke thukanaye okwa bibulyo bino: Ni yilhagha nga lyahi erya thwanga kolha munabwire? Thutholere ithwalengaho bungahi erilhangira thuthi thukaberereraya eriyilhagha eryo?

ERIYILHAGHA LY’ERIYIHAYO OKU YEHOVA

Eriyilhagha ly’eriyihayo oku Yehova (Lebaya enungu 10)

10. Eriyilhagha erikulhu erya Mukristayo anga kolha ly’eryahi? Kandi mwamuliki?

10 Eriyilhagha likulhu omwa ngebe y’Omukristayo ly’ery’eriyihayo oku Yehova. Okw’eki, omundu, omwa musabe wiwe iniane iyuwene, akayilhagha erikolera Yehova omwa ngebe yiwe yosi, nomuhangabyaki. Yesu mwabugha athi ‘thuyighane,’ n’ibugha ambu, eriyilhagha erihira ebya Yehova by’embere, butsira ebyethu. (Matayo 16:24) Eritsuka n’ekiro ekyo thukabya ‘ithwamabya ba Yehova.’ (Abanya Roma 14:8) Eriyihayo lyethu thukaminya ku si kindu kya masatha-satha. Thukayowa ng’ohandiki w’esyonyimbo oyuwabugha athi: “Omwami Mukulhu nasyamuhaki kwehi busana n’ebibuya byosi ebyo akamba? Nasyaha Omwami Mukulhu ebyo namulhagha.”Esyonyimbo 116:12, 14.

11. Mubyabya bithi okwa kiro wabatizibawa?

11 Mbwino wabiriyihayo oku Yehova n’erikakangania eriyihayo eryo omw’ibatizibwa omwa maghetse? Wamabya iwabirikikolha, ekyo kyuwene kutsibu! Wun’ibukire mughalha wethu oyuwalhabaya omukania w’olhubatizo akabulya nga wabiriyihayo oku Yehova n’eriminya ngoku “eriyihayo n’eribatizibwa lyawu ku bikakuminyikalhaya ng’omughuma w’okwa Bema ba Yehova”? Wabere wukasubamu wuthi ee, abosi ababyaho mubaminya ku wabiriyihayo oku Yehova kandi ngoku wabiritholera eribatizibwa eribya mukoli wa Yehova. Ekyo kyangabya imukyatsemesya Yehova ya kutsibu!

12. (a) Ni bibulyo byahi ebya thutholere ithwayibulya? (b) Petero mwathuhira mw’omuhwa w’eribya na mibere yahi?

12 Wabere wukabatizibwa, muwalhaghanisya Yehova wuthi wukendi kolesya engebe yawu omw’imukolera n’erikolha ekyosi-kyosi erighendera okwa bihano biwe. Aliwe okw’ibatizibwa, ibbwa olhughendo lhukabya imulhwamatsuka. Obuthuku bukabya bunemulhaba, ithwe bosi thutholere ithwabya ithunemuyilebya. Iwangana yibulya: ‘Aha ngathabatizibirwa, obughuma bwaghe na Yehova bwamathakulha erihika okwa lhulengoki? Mbwino ngakinamukolera n’omuthima wosi? (Abanya Kolosai 3:23) Mbwino nganasaba mughulhu wosi? Nganasoma e Biblia buli kiro? Nganemwasa okwa mihindano buli kiro? Mbwino nganasangira omwa mubiiri w’erithulira mughulhu wosi? Kutse mbwino omuhwa waghe okwa by’obunyakirimu abiribya ng’akakeha?’ Omukwenda Petero mwathwibukya ngoku hane ekithegho ky’erighenda thukasebebera omw’ikolera Yehova. Ithukendi thoka eriyihighulha kukyo thwamalengaho eribya n’erikirirya, eriminya, eriyiyinia, n’erikenga Nyamuhanga.Soma 2 Petero 1:5-8.

13. Ni kyahi ekya Mukristayo oyuwabiriyihayo kandi oyuwabiribatizibwa atholere iniaminya?

13 Thukabya thwamabiriyilhagha erikolera Yehova, thukabya isithwanga thasyayibindukako. Omundu oyukalhuha erikolera Yehova kutse oyukayowa iniamalemwa eribya omwa ngebe y’Ekikristayo syangayihambulya athi iyo mwathayihayo oku Yehova neryo athi alinga sy’abya atholere eribatizibwa. * (Lebaya omwatsi ahikwa.) Omundu oyuwabiriyihayo oku Yehova amakolha ekibi ekikalire, akabya iniawithe olhubanza embere sya Yehova n’ekithunga. (Abanya Roma 14:12) Sithwanganza thukabya ng’abo Yesu abughako athi: “Siwukinyanzire lino ng’erimbere.” Omwakanya k’ekyo, thukanza iniathubughako athi: ‘Nyinasi emibiiri yawu, n’olhwanzo lhwawu, n’erikirirya lyawu, n’erikolha lyawu, n’eriyitsingirira lyawu, kandi nyinasi wukakolha ndeke lino kwilhaba erimbere.’ (Eribisulirwa 2:4, 19) Thwanzire ithwatsemesya Yehova omw’ilholha embere n’omuhwa w’eriberererya eriyihayo lyethu.

ERIYILHAGHA LYAWU WUK’INGIRA OMWA BUTHEKE

Eriyilhagha wukingira omwa butheke (Lebaya enungu 14)

14. Ni yilhagha lyahi eryakabiri omwa bukulhu erya mundu akakolha? Kandi busana naki?

14 Eriyilhaghanisya eryakabiri omwa bukulhu erya mundu akakolha ly’ery’eringira omwa butheke. Obutheke ni ndegheka eyibuyirire. Yehova akalhangira eriyilhagha erya mundu akakolha ak’ingira omwa butheke mwa likulhu kutsibu. Omughole w’obulhume n’ow’obukali bakabya bakabugha ebinywe by’erilhahirya lyabu, likabya in’iyilhagha embere sya Yehova n’abosi abaliho. Kutsibu-tsibu bakayilhagha eryanzana, owundi eritsomana owundi, n’erisikania omwa buthuku bw’eribyaho lyabu okwa kihugho erisighikira n’endegheka ya Nyamuhanga ey’obutheke. Abandi ibangana thendi bugha ebinywe ebyo byenyine-nyine, aliriryo omwa bya banga bugha, bakabya ibamayilhagha embere sya Nyamuhanga. Bakabya babiribugha ebinywe by’erilhahirya ebyo, bakabya ibbwa ibamamathanibwa buthongole. Abak’ingira omwa butheke, bakabya ini b’erisyabya haghuma engebe yabu yosi. (Enzuko 2:24; 1 Abanya Korinto 7:39) Yesu mwabugha athi: “Abo Nyamuhanga abirimathania haghuma, sihabye mundu oyukaghabulhabo.” Ababiri abakayingira haghuma omwa butheke sibatholere bakalengekania bathi obutheke bwamabya nga bwamalema, neryo ibakendithwa embeta.Mariko 10:9.

15. Busana naki Abakristayo sibatholere bakathwalha obutheke ngoku ekihugho kikabuthwalha?

15 Aliwe okwenene kuli kuthi, kundi sihali mundu oyuhikene, kuthya sihangabya obutheke obuhikene. Ekyo ky’ekikaleka e Biblia iyathubwira yithi oyuk’ingira omwa butheke, okwa bundi buthuku ‘asyabana amalighe.’ (1 Abanya Korinto 7:28) Omwa kihugho munabwire, abandu sibakithwalha obutheke nga kikulhu. Bakabugha bathi obutheke bwamabya nga bwamalema ibakendi lhwika. Aliwe omulhume n’omukali abane Bakristayo, ku bathe thwalha obutheke bo bathya. Bakabya iban’ibukire ngoku eriyilhagha lyabu balikolera embere sya Nyamuhanga. Neryo bakayowa bamathwa eriyilhagha eryo, Nyamuhanga iyo bakendibya ibamatheba, kandi iyo aponire ababehi. (Abalawi 19:12; Emisyo 6:16-19) Abakristayo abali haghuma omwa butheke, batholere ibabya bakabya iban’ibukire ebinywe by’omukwenda Paulo bino: “Wuhikirye omukali kwehi? Siwusonde erimuhigha.” (1 Abanya Korinto 7:27) Paulo abugha ebyo kundi abya inianasi ngoku Yehova aponire eriya embiitha ey’erianza erithwa embeta.Malaki 2:13-16.

16. E Biblia yikabugha yithiki okw’ithwa embeta n’erighabulhana?

16 Yesu mwakangania ngoku enzumwa nguma nyisa eyikalighirawa omwa Masako eyanga leka embeta iyathwika w’omughulhu omughuma w’okwa babiri amasingira, aliwe kandi owundi inialyathwamu erithendi ghanyira oyulyasingira. (Matayo 19:9; Abaebrania 13:4) Kandi ibbwa eky’erithwamu erighabulhana bbule? N’ekyo e Biblia yikakiha kw’omwisi ndeke-ndeke. (Soma 1 Abanya Korinto 7:10, 11.) Sihali ekya Masako akahamayako athi ky’ekyanga leka ihabya erighabulhana. Aliwe, hakanayira ihabya emibere eyangaleka Omukristayo iniayowa ikitholere eriyighabulha okw’oyo bali nayu omwa butheke. Ng’eky’erileberyako, abandi ibangana yowa engebe yabu kutse obughuma bwabu na Yehova ibiri omwa kabi akakalire oyo bali nayu omwa butheke amabya iniakamunubaya kutsibu kutse iniabiriyisamambulha okw’ikirirya n’erirwanisyalyo. * (Lebaya omwatsi ahikwa.)

17. Abakristayo abathahenie bangakolhaki erithoka erighumya obutheke bwabu?

17 Mughalha wethu na mukali wiwe bamasaba abasyakulhu b’obuwathikya okw’iwania obutheke bwabu, abasyakulhu ibangana tsuka eribabulya nga babirilebya e vidiyo eya What Is True Love? n’erigha ebrokyuwa eya Eka Yawu Yangana Tsema. Ebyo bikahira omuwatho w’okwa misingyi ye Biblia eyanga wathikya omw’ighumya obutheke. Abathahenie babiri mubabugha bathi: “Aha thukatsukira erisoma ebrokyuwa eyi, obutheke bwethu bwabiribya mw’etseme kwilhaba kera.” Mwali wethu oyuwabya iniamabirighunza omwa butheke mw’emyaka 22 mwalhangira obutheke bwiwe ibuli okw’ithera. Neryo mwalebya evidiyo eyo. Mwabugha athi: “Ithwe bosi thubatizibirwe, aliwe isihali oyutsomene eriyowa ly’owundi. Evidiyo eyo muyasira okwa buthuku! Hathya thuwithe obuholho.” Neryo kwesi, omulhume n’omukali bamaghendera okwa bihano bya Yehova omwa butheke bwabu, ibukendi ghuma kandi ibwabya mw’etseme.

ERIYILAGHA LY’ABALI OMWA MUBIIRI W’EMBAGHANE OW’OMUGHULHU WOSI

18, 19. (a) Nikyahi ekya babuthi bangyi Abakristayo babirikolha? (b) Thwanga bugha thuthiki okwa bali omwa mubiiri w’embaghane ow’omughulhu wosi?

18 Okw’itsuka, muthukakanaya okw’iyilhagha lya Yefuta n’erya Hana. Busana n’eriyilhagha eryo, mwali wa Yefuta na mughalha wa Hana mubakolera Yehova omwa mibere y’embaghane. Munabwire Abakristayo bangyi babirihira omwa baana babu mw’omuhwa w’eringira omwa mubiiri w’omughulhu n’erihwerya engebe yabu omw’ikolera Nyamuhanga. Nethu ithwangana wathikya omw’ihira omwa balere aba mw’omuhwa w’erilholha embere omwa mubiiri oyo.Abatsweri 11:40; Esyonyimbo 110:3.

Eriyilhagha ly’abakingira omwa mubiiri w’embaghane ow’omughulhu wosi (Lebaya enungu 19)

19 Munabwire, omwa kihugho kyosi, abali omwa Ndegheka y’Omubiiri w’Embaghane ow’Omughulhu Wosi ow’Abema ba Yehova omwa Kihugho kyosi ni bandu nga 67,000. Aba mwamuli ng’abakakolera okwa Beteli kutse omwa buhimbe kutse abalebererya b’omuthimbo. Abandi bawithe omubiiri munene w’erikolha omw’ikangirirya omwa syosukuru sy’Ekiteokrasi, abandi ni batemburi b’embaghane, bamisani, abatheya b’ahakabya emihindano eminene-minene, kutse ahakabya esyosukuru sy’ekiteokrasi. Obuli mughuma wa kubo abirithwamu “Eriyilhagha Eribya Mwowa n’Erithendi Thunda Bindu.” Omw’ithwamu eri, bakayilhagha erikolha n’akaghalha omwa mubiiri wosi-wosi ogho bangahebwa omwa kithunga kya Yehova, eribya omwa ngebe ey’ahisi, kandi isibendi kolha yindi mibiiri y’ekihugho mbwino ibanalyalighirawa. Sibugha ambu ibo bali mbaghane okwa bandi, aliwe omubiiri ogho bakakolha w’akathwalhawa mwa w’embaghane. Bakayikehaya kandi babirithwamu erighendera okw’iyilhagha lyabu omughulhu bakine omwa mubiiri w’embaghane ow’omughulhu wosi.

20. Eriyilhagha lyethu oku Yehova thutholere ithwalithwalha thuthi? Kandi busana naki?

20 Omwa mwatsi ono, thwamabirikania okw’iyilhagha ly’emirundi isathu erya thwanga lhaghanisya Yehova. Obundi omw’iyilhagha eri mune nawu erya wabirikolha. Thunasi ndeke-ndeke ngoku thukabya thukayilhagha, thukabya isithuli okwa masatha-satha kandi ngoku thutholere ithwakolha ekyosi-kyosi eriberereryalyo. (Emisyo 20:25) Thwamathendi berererya eriyilhagha lyethu oku Yehova, ikyangana lhwiririra mw’ebitsibu. (Omugambuli 5:6) Neryo kwesi thubye ng’omwimbi w’esyonyimbo oyuwabwira Yehova athi: “Lithya nasyakwimbira eripipa ebiro byosi, omughulhu ngakuha obuli kiro ebyo nayilhagha.”Esyonyimbo 61:8.

^ enu. 7 Hana mwalhaghanisya Yehova athi amabutha omwana w’obulhume, omwana oyo iniakendibya Munaziri engebe yiwe yosi. Ni bugha ambu omwana oyo angahebirweyo omwa mubiiri wa Yehova.Emiganzo 6:2, 5, 8.

^ enu. 13 Kundi hane myatsi mingyi eyo abasyakulhu batholere ibatsuka erilhabamu n’omundu athe alighirwa eribatizibwa, si kya buli kiro omundu eribugha athi mwabatizibwa isyatholere.

^ enu. 16 Lebaya ekitabu “Muyibike omo Lhwanzo Lhwa Nyamuhanga,” olhupapura 219-221.