Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Muli Hɔlla o Suɛi Tɔɔmɛi

Muli Hɔlla o Suɛi Tɔɔmɛi

“Tosa ma sina maa num pilɛ kpe cho Mɛlɛka Yaawɛɛ ni, maa num cho Mɛlɛka hiou kpou wo ni.”—SAM 83:18.

CHONDOŊ: 9, 22

1, 2. (a) Suɛi tɔɔmɛi kuɛɛ piiliaŋ yɛ waŋchieeya kpou? (b) Le yɛɛ suɛi hei cho yɛ i sɔvɛ le naa?

LE WANAA bɔɔbɔɔ hau, kaniei cho suɛi tɔɔmɛi o yoomu ndaa niŋ ni. Ma soliŋ teleŋ ndaa kpeku le kaniei nuuviaa ɔɔ le kanii nda nɔ ve mandaa. Le wanaa cheleŋnda, nyɛ sɔvɛ bɛndoo le nda cho ni, yuŋgu ndaa, kɛndiaa ndaa, ɔɔ nyɛm nda yeema le tosaa o yoomu ndaa niŋndoŋ.

2 Suɛi sɔvɛi cho i hiou muŋ kpou ve. Suɛi keŋ cho ni, kpuluŋgumayɛi Chɛhowɛi tooloo. I cho bɔɔ suɛi sɔvɛ maa ŋ nɔ miŋ faŋa hɔlla o ndi choo le. Te ŋ ve yekeŋ te, miŋ wa o tuandaŋ a sɔɔŋ o yoomu naa niŋ, ɔɔ miŋ buulaŋ tau a bahawɛila naalaŋ, okoŋ, miŋ puɛɛnuŋ mɛɛ suɛi hei cho i sɔvɛ yɛ. Te ŋ toolu pɛ kpuluŋgumayɛi Chɛhowɛi, ŋ nɔla miŋ chɔulaba bahawɛilaŋ o yoomu naa niŋ, nduyɛ miŋ sɔɔŋguu Chɛhowa ikɛi kpɛɛluŋ.

LE YƐƐ SUƐI HEI CHO YƐ I SƆVƐ?

3. Yɛɛ Setana dimi yɛ a masale Mɛlɛkaleŋ okɔɔ?

3 Setana, Masa Nyinaa Wɔɔŋnda, soli nyunaa maa te Chɛhowa nɔ pɛ dioo le waa masa. Setana yeema waŋchieeya ma yiyaŋ maa Masa lakafaa Chɛhowa cho ni, nduyɛ maa o yeema ikɛndɛ le naa le. Setana dimi maa waŋchieeya nɔla ma wa a kɔl kɛndɛ te a wa pɛ ndapila choo masa. (Chɛnɛsee 3:1-5) O dimi vɛlɛ maa wana o wana chiee nɔla kpeekpei mbo chɔm lo lechoo wo o Mɛlɛka lo le, nduyɛ maa te yoomoo hiu kalu pɛ, mi waŋndo kɛɛ Mɛlɛka le waa Masa. (Choobu 2:4, 5) Lelaŋ, Chɛhowa cho chumndo le mi waŋnda kpou sina walaŋ maa te Mɛlɛka ve naa choo Masa le, yoomoo bɛnda kposoŋ te.

4. Le yɛɛ suɛi cho a kpuluŋgumayɛi okɔɔ ve nɔ yɛ mii chuu?

4 A tonya, Chɛhowa sina maa choolaŋ sɔɔŋ Masa Nyinaa Wɔɔŋnda hɛɛnduu ndu choo woŋ cho ni. Le yɛɛ Mɛlɛka ke yɛ niŋ Setana teleŋndo le mbo chɔm maa te nyɛ o dimi wo cho tonya? Muli nyunaa hoo piiliaŋ wana o wana, nyaa yoomaa o choo niŋ, a haa o lɛŋndeŋ choo. (Nuawɔ Sam 83:18.) Mi Adam nda Ifi kɛɛ masale Chɛhowaleŋ, nduyɛ wanaa bɔɔbɔɔ cho tosaa lende chɔŋ a boondii keŋ. Hei tosa mi waŋnda apum yiyaŋ maa Masa Nyinaa Wɔɔŋnda nɔ di. Te waŋchieeya a maalikɛiya nɔ wɔ pɛ kiisaŋndo a suɛi hei, kɔl nyulu kpeekpeiyo a diompilɔɔ ve le. Kɛ te kpuluŋgumayɛi Chɛhowɛi sɔla pɛ dioo, wana o wana cho wa o masale ndɔle kɛndɛ bɛnduleŋ bɛŋgu lefafɛɛŋ. Kɔl nyuloo cho wa ba o ba fee o chieeŋndo choo.—Ɛfisiaŋnda 1:9, 10.

5. Vɛɛ kpuluŋgumayɛi Mɛlɛkɛi piiliaŋ yɛ naa?

5 Kpuluŋgumayɛi Mɛlɛkɛi cho dioo sɔla. Kɛ masale Setana leŋ a waŋchieeya sɔla niŋ batiuwaa kposoŋ te, nduyɛ a cho leŋ faŋa. Masale Mɛlɛkaleŋ, le cho wa Mɛsayanɔɔ o ba leŋ, cho batiuwaa sɔla. Wanaa dɔu tiindaŋndo o Mɛlɛka niŋnda cho chɔm maa waŋchieeya nɔla ma kɛsi pimbi nda simiaa nduyɛ ma chɔm lo lechoo wo le masale Mɛlɛkaleŋ tooloo. (Aisaya 45:23, 24) Ŋ yeema pa miŋ wa wanaa dɔu haa tiindaŋndo o Mɛlɛka niŋnda tɛɛŋ? Ei! Lelaŋ, ŋ nɔ miŋ sina kɛsɛ mɛɛ kpuluŋgumayɛi Mɛlɛkɛi cho nyɛ sɔvɛ yɛ.

KPULUŊGUMAYƐI TOOLOO CHO O SƆVƐ MBO HIAU PIOŊƆƆ

6. Vɛɛ kpuluŋgumayɛi Chɛhowɛi tooloo cho yɛ nyɛ sɔvɛ?

6 Kpuluŋgumayɛi Chɛhowɛi tooloo cho yɛ nyɛ sɔvɛ mbo hiau kɔl nyulu naa. Kɛ hei sim naa maa pioŋɔɔ naa cho nyɛ sɔvɛ le le, ɔɔ Chɛhowa buulaŋ kpeekpei a naa le le. Vɛɛ naŋ looku yɛ hei sina?

Kpuluŋgumayɛi Chɛhowɛi tooloo cho suɛi sɔvɛ mbo hiau kɔl nyulu naa a pioŋɔɔ naa

7, 8. Vɛɛ kpuluŋgumayɛi Mɛlɛkɛi tooloo ke yɛ naa tɔnɔɔ?

7 Chɛhowa kaala bɔɔ waŋchieeya. Nduyɛ, ŋ cho bɔɔ wanaa sɔvɛ o ndulo. Lelaŋ o yɔŋgu Po ndɔɔ ni le halikpeŋ miŋ sɔla yoomu fafɛɛŋndo. (Chɔŋ 3:16; Chɔŋ Tasoo 4:9) Te Chɛhowa ndoo ve loo o buŋgaŋ o chuel naa le chilaŋ ndoŋ choo le, Setana a wanaa nila kaluaa cheleŋ wa dioo sɔla. Setana dimi maa wana lachoowaa Chɛhowa cho ni, nduyɛ o ke waŋnda nyɛm kɛndɛ le. Vɛlɛ maa masa lakafaa o cho ni. Wanaa nila kaluaa chi buŋgaŋ Chɛhowa chua woŋ nyɛ sɔvɛ le. Nduyɛ a cho dimioo aa, “O dimi nuaa maa o cho hunɔɔ le? Kɛ ɔɔ niko ndu? Chɔŋ a boondii keŋ, finyaa naa kpou a vi niŋ, nyɛ o nyɛ yɔnuŋ ndɔ le. Mɛɛ nyɛ o nyɛ wa chɔŋ a kandɔŋ chieeŋndo yɛ, lende koni ŋ cho wɔ pɛŋgoo hoo bɛɛ ni.” (Pitɛ Diiŋ Ndɔɔ 3:3, 4) Kɛ Chɛhowa cho lo o buŋgaŋ o chua woŋ choo. O tosa a sabu mi di kpuluŋgumayɛi nduɛi sɔla ve piŋi waŋchieeyaa diikuŋ ndu wa. (Nuawɔ Aisaya 55:10, 11.) O kaalaa choo kpuluŋgumayɛi Chɛhowɛi tɔlnuŋ ni. Lelaŋ, ŋ nɔ tiindaŋndo maa, o cho lɔɔlɔɔ buɛiyaa nduaa cho lo lechoo wo chɔmndo wa kaala nduyɛ mbo che nda wanaa sɔvɛ.—Ɛsɔdɔɔ 34:6.

8 Kpuluŋgumayɛi Chɛhowɛi waa suɛi sɔvɛ chɔm naa maa pioŋɔɔ naa cho nyɛ sɔvɛ le le. Chɛhowa nɔ buulaŋ yiŋgoloŋndo le naa. Ŋ nɔ miŋ kɛsiŋ o kɔl nyɛ hiou wa o sɔvɛ wo, nduyɛ miŋ chɔm lo lechoo wo le kpuluŋgumayɛi Chɛhowɛi tooloo.

MƐƐ CHOOBU SIŊGA YIYAŊ NDƆƆ YƐ

9. Yɛɛ Setana ndoo dimi yɛ a Choobu okɔɔ? (Tofa fotueiyo o peele naŋ kandu leŋ choo.)

9 I cho suɛi sɔvɛ le yiyaŋ kɛndɔɔ nɔɔ a kpuluŋgumayɛi Chɛhowɛi okɔɔ. Ŋ nɔla miŋ che hei te ŋ veelu pɛ diomndaŋ o yau Choobu wo niŋ. O cho yauwo opilɛ o yaula tasela poonyiaŋ o Baabuiyo niŋndaŋ tɛɛŋ. O yauwo hoo niŋ, Setana dimi maa te Choobu wa pɛ o nyɛpalaa niŋ tau, o cho Mɛlɛka kɛɛ. Mi Setana dimul pɛŋ Mɛlɛka le mbo tuisi Choobu nyɛpalaa choo. Chɛhowa nɔla mbo tosa keŋ te. Kɛ mbo chɛl Setana le mbo tɔɔndaŋ Choobu. Mi Mɛlɛka dimi aa, “Nyɛ o nyɛ Choobu o nɔ I mal num o ba, tosa nyɛ o nyɛ ŋ yeema a muŋ.” (Nuawɔ Choobu 1:7-12.) O viu bɛɛ le mi buɛiyaa Choobu wa wu, nduyɛ mi nyɛ o nyɛ ndoo nɔ hialuŋ ndu. Okoŋ kɔɔli, mi kpundɔɔ dii chuauwaa nduaa tɔ wa. (Choobu 1:13-19) Mi Setana tosa mii simnuŋ maa Mɛlɛka tosa ni mi kpundɛlaŋ la komal Choobu. (Choobu 2:7) Le mi sɔɔŋ chɔɔlu le wɔu, mi lanɔɔ Choobu a chaaŋaa nduaa lachoowaa yaa wa kpou dimi sɔɔŋ Choobu tuulu kɔl nduyɛ mbo tambu kɔl loŋ.—Choobu 2:9; 3:11; 16:2.

10. (a) Vɛɛ Choobu ndoo kɛsi yɛ pimbi ndɔ simiaa o Mɛlɛka lo? (b) Le yɛɛ Choobu ndoo nɔ yɛ mbo sɔla silaa?

10 Baa Setana ndoo nɔ dioo le sɔɔŋ muŋ dimioo? Sako. Mi che bɛɛ naa mi kpundɛla wɔɔŋ wɔɔŋndaŋ la saaŋgiaa Choobu, o kɛɛ Chɛhowa le. (Choobu 27:5) Kɛ le teleŋndo opum, mi Choobu puɛɛnuŋ nyɛ kpeekpei wa o sɔvɛ wo nduyɛ mbo wa yiyaŋndo tau a ndupila. O wa dimioo maa o tɛɛmbuu isɔɔ o isɔɔ le. Mi Choobu yiyaŋ vɛlɛ maa o nɔ mbo sina le sabu o wa saŋgaa wo. (Choobu 7:20; 13:24) Ŋ nɔla miŋ bii yiyaŋnda Choobu laŋ bila. Kɛ, mi Chɛhowa sina maa Choobu ndoo nɔ yiyaŋ kɛndɛ le, nduyɛ mbo sila ndu. Vɛɛ ndoo tosa yɛ keŋ?

11, 12. Yɛɛ Chɛhowa mala yɛ Choobu le sinaa? Vɛɛ Choobu ndoo muli yɛ?

11 Ŋ veelu diomndaŋ o Choobu bolle 38-41 le sinaa nyɛ Chɛhowa dimul Choobu wo. Chɛhowa tɛɛsial Choobu le sabu o wa saŋgaa wo le. Kɛ, Chɛhowa ndoo yeema mbo mala ndu le mbo sina mɛɛ o wa nyɛ taaniŋ le ndu yɛ. Mbo pɛɛku Choobu maa sɔɔŋ cho, ŋ hiou wa ŋ sɔvɛ mbo hiau bahawɛila ndɔlaŋ ndo. (Nuawɔ Choobu 38:18-21.) Mi diomnda Chɛhowalaŋ la mala Choobu le yiyaŋ ndɔɔ siŋgaa.

12 A saŋga keeku Choobu choo wo fau, baa Chɛhowa ndoo chiee isɔɔ o ndu lo le? Sako. Nduyɛ Choobu bɛɛ ndoo yiyaŋ lende le. Mi Choobu bii bila nduyɛ mbo cha sila Chɛhowaa o sɔvɛ. Mbo dimi pɛŋ aa, “Nyɛ o nyɛ ya ii dimi I dimi lɛ le. Nyɛ koŋ ya I chal o chundoo niŋ a o pultaŋ niŋ ni le chɔmndo maa I tosa yɔŋ wɔɔŋndo a num.” (Choobu 42:1-6) O tase ndɔ, mi po feleŋgɔnɔɔ diolaŋ Ɛlihu mala vɛlɛ Choobu le mbo siŋga yiyaŋ ndɔɔ. (Choobu 32:5-10) Mɛɛ Choobu yaŋ nilaŋ o sila kaalaa Chɛhowaa nduyɛ mbo siŋga yiyaŋ ndɔɔ, mi Chɛhowa dimul acheleŋnda maa o hini kɔl a tiindaŋ Choobu dɔu o ndu niŋndo.—Choobu 42:7, 8.

13. Vɛɛ sila Chɛhowaa wa yɛ Choobu mala mɛɛ simulta ndɔlaŋ la chuu?

13 Mi sila Chɛhowaa hiau lachi a Choobu malaa mɛɛ simulta ndɔlaŋ la chuu. “Mi Mɛlɛka Yaawɛɛ o mɛɛlu Choobu sala dɔwɔɔ, mi Choobu sul mbo hiau sul paandoo.” Mɛɛ teleŋndo opum hiou, mi Choobu “sɔla vɛlɛ chuauwa ŋwaŋ tɔ, puaa a ŋɔmmɛu a waŋ laanduaa a yaa.” (Choobu 42:12-14) Mi che bɛɛ Choobu ndoo kaala chuauwa haa, kɛ ndoo nɔ wɔ yeemɛi le chuauwaa nduaa vi wa. Nduyɛ kposoŋ bɛɛ o puɛɛnuŋ sɔɔŋ kpundɛŋ yɔŋnuŋ ndu a yuŋgu ndɔɔ woŋ te. Nduyɛ o wa bɛɛ mi Choobu ndoo mɛɛlu sina le sabu simultaŋ la komal ndu wo, kɛlɛŋgaa mi kaamaa bii ndu le sabu Mɛlɛka chɛl mbo kei o saŋga waa lende niŋndo. Te yiyaŋndaŋ laa hiŋ Choobu pɛ o kɔl, o wa loonɔŋ nyɛ Chɛhowa dimul ndu wo. Keŋ wa ndu kɔllo dɛɛniaa nduyɛ mi ndii mala ndu le yiyaŋ kɛndɔɔ sɔlaa.—Sam 94:19.

Ŋ nɔla pa miŋ kɛsi kɔllo o kpuluŋgumayɛi Chɛhowɛi choo mbo hiau bahawɛila naalaŋ? (Tofa pɛl 14)

14. Yɛɛ nyɛ yɔŋnuŋ Choobu wo pɛɛku yɛ naa?

14 Yiyaŋndo o nyɛ yɔŋnuŋ Choobu wo mala naa le yiyaŋ naa siŋgaa nduyɛ miŋ sɔla kɔl dɛɛniaa. Yau Choobu wo cho o konala Chɛhowa poonyiaa “le naa pɛɛkoo” laŋ tɛɛŋ. Konalaŋ ndaŋ “la tosa mi ŋ sɔla kɔl biuwaŋndo, nduyɛ mi la dɛɛniaa naa kɔltaŋ, o koŋ, mi la tosa mi ŋ wa lehɔl o nɛi.” (Luomaŋnda 15:4) Yauwo hoo pɛɛku naa maa ŋ nɔ miŋ hiu yiyaŋndo a bahawɛila naalaŋ, okoŋ, miŋ pɛŋgi yiyaŋndo a kpuluŋgumayɛi Chɛhowɛi tooloo okɔɔ le. Ŋ toolu kpuluŋgumayɛi Chɛhowɛi maa Choobu, te ŋ wa pɛ tiindaŋndo dɔuwɔɔ o Mɛlɛka niŋ o yɔŋ bɛɛ mi yoomoo wa o kala.

15. Wali yɛɛ tiindaŋ naa tosa yɛ te bahawɛilaŋ la komal naa pɛ?

15 Nyɛ yɔŋnuŋ Choobu wo ke naa kɔl dɛɛniaa kanifuule, o chɔm maa simulta komal naalaŋ chɔm naa maa Chɛhowa dɔunuŋ tumbe a naa le. Simultaŋ la ke naa dioo le kpuluŋgumayɛi Chɛhowɛi tooloo. (Pulɔwaa 27:11) Te ŋ biunuŋ pɛ a tiindaŋndo, miŋ nɛŋi Chɛhowa kɔl nduyɛ mi tiindaŋ naa le chilaŋ simnuŋ o kala poŋ. (Nuawɔ Luomaŋnda 5:3-5.) Nyɛ yɔŋnuŋ Choobu wo chɔm naa maa “Masanɔɔ Mɛlɛka cho wana inyiɛɛ bɛndu. Nduyɛ o cho wana ikɛndɛ.” (Chemisi 5:11) Te ŋ toolu pɛ Kpuluŋgumayɛi Chɛhowɛi, o cho naa fanda. Hei sinaa mala naa miŋ wa a nyaale nduyɛ miŋ “hiou lachi a biuwɔŋndo.”—Kolosiaŋnda 1:11.

FAŊA KƆLLO LE

16. Le yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ wa naapila loonɔŋndo maa kpuluŋgumayɛi Chɛhowɛi tooloo cho suɛi sɔvɛ bɛndu?

16 I cho tonya maa o wa ikala le kɔllo handɔɔ o kpuluŋgumayɛi Chɛhowɛi tooloo te ŋ wa pɛ bahawɛilaŋ chɔulabaa o yoomoo niŋ. Nduyɛ mi bahawɛila taaniŋndaŋ la simnuŋ la bɛndu te ŋ hiu pɛ yiyaŋndo a laŋ okɔɔ. Lelaŋ, ŋ nɔ miŋ wa naapila loonɔŋndo lɔɔlɔɔ mɛɛ i cho suɛi sɔvɛ le kpuluŋgumayɛi Chɛhowɛi tooloo yɛ o yɔŋ bɛɛ miŋ wa bahawɛila kɛ kɛ sɔlaa.

Waa o tuandaŋ o wali Chɛhowaa niŋ mala naa le loonɔŋndo nyɛ cho kpeekpei o sɔvɛ wo

17. Vɛɛ waa o tuandaŋ o wali Chɛhowaa niŋ mala yɛ naa le kɔllo kɛsioo o nyɛ kpeekpei cho o sɔvɛ wo choo?

17 Waa o tuandaŋ o wali Chɛhowaa niŋ mala naa le loonɔŋndo nyɛ cho kpeekpei o sɔvɛ wo. Le taamaseliiyo, mi ndepilɛnɔ pum sɔla naa pelei a baa wu wana wo. O wa o nyɛ nɛiyaa niŋ tau, nduyɛ ndoo nɔ vɛlɛ naa pauwo. Teleŋ o wa o lapita wo, mbo dimul wanaa wa baalaa loŋnda, wana lanaa waa cheleŋ, a wanaa huŋ yilɔɔ wa yooŋgu kɛndɔɔ. Teleŋ pilɛ, mɛɛ ndepilɛnɔɔ hoo chii lɔɔlaŋ la tiɔɔŋ a tɛndaa tɛɛŋ o lapita, mbo dimi yooŋgu kɛndɔɔ le hawɛilaŋ (lɛɛlɛlaŋ) 80. Mi che bɛɛ naa ndepilɛnɔɔ ndoo sina maa o cho wu, kposoŋ bɛɛ o puɛɛnuŋ a nyɛ wa kpeekpei o sɔvɛ wo le. Mi kpuluŋgumayɛi Chɛhowɛi tooloo ke ndu kɔl nyuloo.

18. Yɛɛ bahawɛi komal Chɛnifa wo pɛɛku yɛ naa le kpuluŋgumayɛi Chɛhowɛi tooloo?

18 Ŋ nɔla vɛlɛ miŋ toolu kpuluŋgumayɛi te ŋ wa pɛ bahawɛila taaniŋnda naŋ sɔla lepaa o lepaa laŋ chɔulabaa. Ndepilɛnɔɔ diolaŋ Chɛnifa wa chumndo le palɛi iyaa le miiŋgoo o ndulo chiee o fondaŋ dɛndɛla choolaŋ la chua waŋnda wo. Mɛɛ nda wa dɛnɛla choolaŋ kuunaa le chɔnɔŋndo, mi Chɛnifa saŋga a chumndo nduyɛ mbo yiyaŋ maa ndupilɛ cho ni. Ndoo nɔla mbo kandu mɔnɛi biyɔɔ le ndupila. Kɛ, mi Chɛnifa piɛi maa Chɛhowa mala ndu mbo dimul wanaa cheleŋaa wa chumndo wa yooŋgu kɛndɔɔ. O mɛɛlulaŋ, mbo dimul waŋnda tau yooŋgu kɛndɔɔ nduyɛ mbo yɔŋgu yaulaŋ tau. Mi Chɛnifa dimi aa, “A bahawɛi ya wa niŋndo fau, mi sinaŋ maa Chɛhowa dɔu ya sala. Nduyɛ mbo ke ya yoomuaŋ tau le diola ndɔlaŋ waŋnda chɔmndo o nɛi bɛnda wo choo.”

19. Vɛɛ nda sina yɛ wanaa cho Chɛhowa piɛiyo o tonyaa choo wa?

19 Wanaa Chɛhowaa kinɛi sina ni mɛɛ kpuluŋgumayɛi Chɛhowɛi cho nyɛ sɔvɛ yɛ. Sinapɛŋgoo hoo chɔm wanaa cho Chɛhowa piɛiyo o tonyaa choo wa. Lelaŋ, naa kpou nɔ miŋ che maa ŋ cho hiouwɔɔ lachi a kpuluŋgumayɛi Chɛhowɛi tooloo.

20. Vɛɛ Chɛhowa che yɛ nyɛ o nyɛ ŋ cho tosaa le kpuluŋgumayɛi nduɛi tooloo?

20 Chɛhowa cho chɔɔ nduyɛ o chua nyɛ o nyɛ ŋ cho tosaa le kpuluŋgumayɛi nduɛi tooloo o sɔvɛ. Piɛile ŋ cho ndu a tiindaŋndo nduyɛ ma wa simultaŋ biuwɔŋndo wo bɛɛ. (Sam 18:25) Buŋgɛi cho lachi ve cho chɔɔlu tɛɛsiaa le sabu naŋ nɔ miŋ toolu kpuluŋgumayɛi Chɛhowɛi yo vɛlɛ a mɛɛ naŋ chɔɔlu ndi toolu yɛ.

Chɛhowa cho Mɛlɛka Kpuluŋgumaa le chieeŋndo ni. Hoo sim ni maa o nɔ dioo le waa masa a sawalaŋ kɛsioo le nyaa yoomaa o toosiaa wa. Nduyɛ le waŋchieeya bɛɛ. Setana dimi maa Chɛhowa nɔ di le waa masa le, nduyɛ maa o cho Masa kɛndɛ le. Kpuluŋgumayɛi Mɛlɛkɛi cho suŋ dioo sɔla, ɔɔ mii chɔm maa i bɛnda nduyɛ i cho sakpo. Te hei yɔŋnɔŋ pɛ, wana o wana cho sina maa Chɛhowa cho Masaa ni