1, 2. ¿Imam Pablotawan Silasta Filipos llaqtapi pasarurqa? (Qaway kay paginapi dibujota).

HUK punchawmi Filipos llaqtapi achka runakuna qunqayllamanta Pablotawan Silasta hapiruspanku pampanta aysarqaku plazapi autoridadkunaman. Chay autoridadkunam pachankuta llatanaruspanku kaspikunawan maqapanankupaq kamachirqaku (Hech. 16:16-22). Yaqa chawpi tutatam Pablowan Silasqa carcelpiña wichqasqa kachkarqaku. Chakinkutapas tablamanta ruwasqa cepo nisqankupim hapirachirqaku (Hech. 16:23, 24). Chaynata ruwasqankuqa manamá allinchu karqa, ¿imanasqa? Pabloqa Roma nacionniyuqmi karqa, chayraykum chaynata ruwanankupaqqa puntataraq juzgananku karqa. *

² Carcelpi wichqasqa Pablo tarikuspanqa, piensarqachá chay punchaw imakuna pasakusqanpi hinaspapas piensarqachá Filipos runakunapi. Pablopa watukusqan llaqtakunapiqa, karqam judiokunapa Diosta yupaychananku wasikuna. Filipos  llaqtapim ichaqa mana hukllapas karqachu. Chayraykum judiokunaqa llaqtamanta lluqsispanku mayupa patanman riqku Diosta yupaychanankupaq (Hech. 16:13, 14). ¿Imanasqam mana karqachu Diosta yupaychananku wasiqa? Ichapas 10 judio qarikunallapas chay llaqtapi mana kasqanrayku, chayna runakuna kaptillanmi Diosta yupaychana wasiqa karqa. Filipos llaqtapi runakunaqa Roma nacionniyuq kasqankuwanmi hatun tukururqaku (Hech. 16:21). Ichapas chayrayku paykunaqa piensarqaku Pablowan Silaspas judio kasqankurayku mana Roma nacionniyuq kasqankuta. Imaynata piensaptinkupas, Pablotawan Silastaqa yanqamantam carcelpi wichqarurqaku.

3. (1) ¿Imanasqam Pabloqa iskayrayanman karqa carcelpi wichqaruptinku? (2) Ichaqa, ¿imaynam tarikurqa?

³ Pabloqa piensarqataqchá imanasqa Filipos llaqtapi kasqanpi. Iskay-kimsa killakuna qipallatam payqa Asia Menor lawpi kachkarqa. Chaypim chuya espiritu achka kutikama harkarurqa huk lawkunapipas Diosmanta willakunanta. ¿Imanasqa? Yaqachusmi huk lawkunamanña pusasqanrayku (Hech. 16:6, 7). Ichaqa, ¿maymantaq pusachkarqa? Pablom Troas llaqtapi kachkaspan musquyninpi hina qawaspan rikururqa huk runata, chay runam nirqa: “Macedoniaman hamuy”, nispan. Pabloqa sutillatam qawarqa Diospa munaynin ima kasqanta, chaymi chaylla Macedonia lawman rirqa (qaway Hechos 16:8-10). Ichaqa Macedoniaman chayarusqan qipallatam Filipos llaqtapi carcelpi wichqarurqaku. ¿Imanasqam Jehova Diosqa chayta ruwanankuta saqirqa? ¿Hayka unaytaq wichqasqa kanan karqa? Ichapas Pabloqa kaynakunata tapukuspan iskayrayarqa, ichaqa hinallam Diospi hapipakuspan kusisqa karqa. Bibliam nin carcelpi kachkaspanku Pablowan Silas ‘Diosta mañakuspanku paypaq takisqankuta’ (Hech. 16:25). Arí, Diosmi paykunamanqa hawkayayta quykurqa.

4, 5. (1) ¿Imapim Pablopa imaynata tarikusqanqa ñuqanchikpawan tupan? (2) ¿Imaynatam Pablota Jehova Dios yanaparqa?

⁴ Yaqapaschá wakinpiqa Pablo hina tarikurqanchik. Ichapas Jehova Diospa yanapakuyninta mañakurqanchik imatapas tanteananchikpaq hinaspa Diospa chuya espiritun yanapawasqanchikta qawarqanchik. Ichaqa ichapas qunqayllamanta sasachakuykunapi tarikurqanchik utaq imapas kasqanrayku imapas tanteasqanchikkunata manaña ruwarqanchikchu (Ecl. 9:11). Hinaptin ichapas tapukurqanchik: “¿Imanasqataq Jehova Diosqa tukuy kaykuna pasawananta saqin?”, nispa. ¿Imataq yanapawasun Jehova Diospi hapipakuspa sasachakuykunapipas allinta takyananchikpaq? Chayta yachananchikpaq, kaqmanta Pablomantawan Silasmanta rimasunchik.

⁵ Pablowan Silas takichkaptinkum, qunqayllamanta hatun terremoto karurqa. Chaymantañataqmi carcelpa punkunkuna kichakururqa hinaspa presokunapa cadenankupas paskakururqa. Chayta qawaspanmi carcelta waqaychaq runaqa wañurachikuyta munarqa, ichaqa Pablom harkarurqa. Chaymantam chay runaqa aylluntin bautizakururqaku. Manaraqpas achikyamuchkaptinmi, juezkunaqa soldadokunata kamachirqaku Pablotawan Silasta kacharinankupaq hinaspa “Filipos llaqtamanta hawkalla pasakuychik” nispa nimunankupaq. Chay juezkunaqa Pablowan Silas Roma nacionniyuq kasqankuta yacharuspankum, mana allinta ruwarusqankumanta musyakururqaku hinaspam kikinku pusarqaku llaqtamanta lluqsinankupaq.  Ichaqa manaraq llaqtamanta pasakuchkaspankum Pablowan Silasqa chayllaraq bautizasqa Lidiapa wasinman rirqaku. Chayman rispankum Filipos llaqtayuq iñiqmasinkutapas kallpancharqaku (Hech. 16:26-40). ¡Chayllamá tukuy imapas pasakururqa!

6. ¿Imakunamantam yachachkasun kay yachachikuypi?

⁶ ¿Imatam kayna pasakusqanmanta yachanchik? Yachanchikmi, runakunapa mana entiendey atisqanta Jehova Dios ruwasqanmanta. Chaynaqa, imapas sasachakuyninchikkuna kaptinqa amayá llumpaytaqa llakikusunchu. Pablopas yacharurqam mana piensasqanchikkunata Dios ruwasqanmanta. Chayna kasqantam yachanchik chay pasakusqan qipata Filipos llaqtapi iñiqmasinkunaman Diospa hawkayayninmanta qillqasqanwan. Kay yachachikuypim yachachkasun Filipenses 4:6, 7 (qaway) versiculokunapi Pablopa qillqasqanmanta. Chaymantapas yachachkasunmi ñawpaq tiempopi yupaychaqninkunapaq mana piensasqankuta Jehova Dios ruwasqanmanta. Tukuyninpiñataqmi yachasunchik “Diospa hawkayaynin” tukuy imata atipanapaq imaynata yanapawasqanchikmanta.

7. (1) ¿Imatam Pabloqa Filipos llaqtapi iñiqmasinchikkunaman yachachirqa? (2) ¿Imatam ñuqanchiktapas yachachiwanchik?

⁷ ¿Ima nirqakutaq Filipos llaqtapi iñiqkuna Pablopa qillqasqanta qawaykuspanku? Yuyarirqakuchá Pablotawan Silasta ima pasasqanta hinaspa Jehova Dios imaynata chaylla yanapaykusqankutapas. ¿Imatam Pabloqa qillqasqanwan yachachirqa? Mana llumpayta llakikunankupaqmi hinaspa Diosta mañakuspanku hawkayayta chaskinankumantam. Chaymantapas Pabloqa nirqam Diospa ‘hawkayayninqa runapa mana entiendey atinan’ kasqanmanta. ¿Ima ninantaq chayqa? Pablopa chayna rimasqanwanqa nichkarqam Diospa hawkayayninqa admirakunapaq kasqanta. ¿Imatam kayqa yachachiwanchik? Sasachakuyninchik llumpay sasa rikchakuwaptinchikpas, Jehova Diospaqqa manam chaynachu. Payqa mana piensasqanchik kaqkunata ruwaspam yanapaykuwachwan (qaway 2 Pedro 2:9).

8, 9. (1) ¿Imapim tukurqa Pablota Filipos llaqtapi yanqamanta ñakarichisqanku? (2) ¿Imanasqataq Filipos llaqtapi iñiqkunaqa mana iskayrayarqakuchu Pablopa qillqasqanmantaqa?

⁸ Filipos llaqtapi iñiqkunataqa maynatachá kallpancharqa Pablopa qillqasqan cartaqa, paykunaqa yuyaymanarqakum imaynata Jehova Dios achka watakunaña yanapasqanpi. Filipos llaqtapi Pablotawan Silasta ñawpaqta yanqamanta ñakarinankuta Jehova Dios saqisqanraykum, autoridadkunaqa manaña harkakurqakuchu sumaq willakuymanta willakunankutaqa (Filip. 1:7). Chaymi autoridadkunaqa, Filipos llaqtapi iñiqkunataqa manaña ñakarichiyta utaq imatapas ruwaytaqa atinmankuñachu karqa. Ichapas Roma nacionniyuq kasqanmanta Pablopa willakusqanqa, puriqmasin Lucastapas chay llaqtapi qipananpaq yanaparqa. Chaynapim Lucasqa chayllaraq iñikuq iñiqmasinkunata yanaparqa Pablowan Silas pasakuptinku.

⁹ Pablopa apachisqan cartata Filipos llaqtapi iñiqkuna ñawincharuspankuqa, manam iskayrayarqakuchu Pablopa qillqasqanmantaqa, ¿imanasqa? Paypas achka kutipim llumpay sasachakuypi karqa, chayna tarikuspanpas ‘Diospa hawkayaynintam’ chaskirqa. Filipos iñiqmasinkunaman qillqasqan  tiempopiqa, Roma nacionpim wasinpi presochasqa kachkarqa, chaypipas hinallam ‘Diospa hawkayayninta’ chaskirqa (Filip. 1:12-14; 4:7, 11, 22).

10, 11. ¿Imatam ruwananchik llumpayta mana llakikunapaq hinaspa imatam suyachwan?

¹⁰ ¿Imataq yanapawasunchik sasachakuykunarayku llumpayta mana llakikunapaq hinaspa ‘Diospa hawkayayninta’ chaskinanchikpaq? Pablopa nisqanman hinaqa Diosta sapa kuti mañakusqanchikmi (qaway 1 Pedro 5:6, 7). Ichaqa iñiywanmi mañakunanchik, Jehova Dios ñuqanchikmanta nanachikusqanpi mana iskayrayaspa. Chaymantapas agradecekunanchikmi tukuy ima quwasqanchikmanta. Jehova Diospim astawan hapipakusun tukuy imata “mañakusqanchikmantapas hinaspa piensasqanchikmantapas aswan mastaraq” ruwasqanmanta yuyariptinchikqa (Efes. 3:20).

¹¹ Imaynam Filipos llaqtapi Pablotawan Silasta atiyninwan Jehova Dios yanapaykurqa, chaynam ñuqanchiktapas yanapaykuwasun. Ichapas mana llumpay admirakunapaq hinachu kanqa, chaywanpas necesitasqanchikman hinam yanapawasun (1 Cor. 10:13). Ichaqa chaywanqa manam nichkanchikchu imapas sasachakuyninchik allichakunanta mana imatapas ruwaspa suyananchiktachu. Diosta mañakuruspanchikpas mañakusqanchikman hinam ruwananchik (Rom. 12:11). Chaynata ruwaptinchikqa kallpanchakusqanchiktam Diosqa bendecinqa. Yuyananchiktaqmi mañakusqanchikmantapas utaq imapas suyasqanchikmantapas astawanraq Jehova Dios quwananchikmanta. Chaymantapas Diosqa mana piensasqanchiktam imatapas quwanchikman. Yachasunyá ñawpaq tiempopi runankunata Dios imayna yanapasqanmanta, chaymanta yachaymi yanapawasun Jehova Diospi astawan hapipakunapaq.

12. (1) ¿Imatam Ezequiasqa ruwarqa Jerusalen llaqtata Senaquerib purmachiyta munaptin? (2) ¿Imatam yachachiwanchik Ezequiasta Jehova Dios imayna yanapasqanqa?

¹² Bibliapim achka willakuykunata tarinchik yupaychaqninkunata Jehova Dios admirakuypaq yanapasqanmanta. Chaymanta astawan yachanapaq rimarisun kamachiq Ezequiasmanta. Asiria nacionta kamachiq Senaqueribmi Juda nacionpi llapa llaqtakunata vencerurqa (2 Rey. 18:1-3, 13). Senaqueribqa Ezequiaspa kamachisqan Jerusalen llaqtatapas purmachiytam munarqa. ¿Imatam Ezequiasqa ruwarqa? Payqa Jehova Diospa yanapakuynintam mañakurqa hinaspa Diospa runan Isaiasta tapukurqa imata ruwananpaq (2 Rey. 19:5, 15-20). Chaymantapas Senaqueribpa qullqi mañakusqantam qurqa (2 Rey. 18:14, 15). Chaymantañataqmi Ezequiasqa llaqtapi tukuy imata ruwarqa Asiria tropakunawan mana chaylla vencerachikunankupaq (2 Cron. 32:2-4). ¿Imapim tukuy chaykunaqa tukurqa? Jehova Diosmi angelninta kachamurqa hinaspam 185.000 Asiria soldadokunata huk tutallapi wañurachirqa. ¡Ezequiasqa manam chaynata Jehova Dios yanapaykunantaqa piensarqachu! (2 Rey. 19:35).

13. (1) ¿Imatam yachachwan Joseyta ima pasasqanmanta? (2) ¿Imatam Saraqa Diospa yanapakuyninwan ruwayta atirqa?

¹³ Kunanñataq yachasun Jacobpa churin Joseymanta. Payqa Egipto nacionpim carcelpi kachkarqa, ichaqa tiempopa risqanman  hinam Egipto nacionpi huk kaqnin kamachiqña karqa. Chaymantapas ayllun yarqaymanta mana wañunanpaqmi Jehova Diosqa payta servichikurqa. ¡Joseyqa manachá piensarqachu chaynata Jehova Dios yanapananmantaqa! (Gen. 40:15; 41:39-43; 50:20). Jehova Diosqa Joseypa mana piensasqan kaqkunatamá ruwarqa. Rimarisuntaq Abrahanpa warmin Saramanta. Payqa piensarqachá yuyaqña kasqanrayku manaña wachakuyta atinanmanta, ichaqa Jehova Diospa yanapakuyninwanmi Isaacta wachakururqa. Manachá chayna kanantaqa paypas piensarqachu (Gen. 21:1-3, 6, 7).

14. ¿Imamantam mana iskayrayananchikchu?

¹⁴ Ñuqanchikqa manam suyanchikchu kay tiempopi Jehova Dios milagrokunata ruwaspa sasachakuyninchikkunata chinkachinantaqa. Manataqmi Jehova Diostaqa mañakunchikchu kawsakuyninchikpi imapas suma-sumaqllaña kananmantaqa. Ichaqa yachanchikmi ñawpaqpi yupaychaqninkunata yanapasqanman hina ñuqanchiktapas Dios yanapawananchikmanta (qaway Isaias 43:10-13). Kaymanta yachayqa Diosmanta mana iskayrayanapaqmi yanapawanchik. Manam iskayrayananchikchu Jehova Diospa  munayninta ruwanapaq atiyninwan yanapawananchikmantaqa (2 Cor. 4:7-9). ¿Imatam yachachiwanchik Ezequiasta, Joseyta hinaspa Sarata Jehova Dios imayna yanapasqanqa? Yachachiwanchikmi Diosman sunqu kaptinchikqa ima sasachakuypiña kaptinchikpas ñuqanchiktapas yanapawananchikmanta.

15. (1) ¿Imatam ruwachwan sasachakuykunapi tarikuptinchik Dios hawkayachiwananchikpaq? (2) ¿Imaraykutaq Jehova Dioswan kuyachikuyta atinchik?

¹⁵ ¿Imatam ruwachwan sasachakuykunapi tarikuptinchik Dios hawkayachiwananchikpaq? Kallpanchakunanchikmi Jehova Dioswan hinalla kuyachikunapaq. Ñuqanchikrayku Jesuspa wañusqanwanmi Jehova Dioswan kuyachikuyta atinchik. Jehova Diosqa anchata kuyawasqanchikraykum churinta kachamurqa. Ñuqanchikrayku Jesuspa wañusqanwanmi Jehova Diosqa huchanchikkunata pampachawanchik, chayraykum sunqunchikpi hawka kaspa Jehova Dioswan kuyachikuyta atinchik (Juan 14:6; Sant. 4:8; 1 Ped. 3:21).

16. ¿Imaynatam ‘Diospa hawkayayninqa’ yanapawanchik?

¹⁶ ¿Imaynatam ‘Diospa hawkayayninqa’ yanapawasun? Bibliaqa ninmi ‘sunqunchiktawan yuyayninchikta waqaychananmanta’ (Filip. 4:7). Bibliapa kayna nisqanqa griego rimaypim qillqakurqa. Griego rimaypi ‘waqaychay’ rimaytaqa soldadokunam servichikuqku, paykunam llaqtata waqaychaqku utaq enemigonkumanta harkaqku. Filipos llaqtapipas runakunaqa hawkam puñuqku llaqtata soldadokuna waqaychasqankurayku. Hina chaynallataqmi ‘Diospa hawkayayninqa’ sunqunchiktawan yuyayninchikta waqaychan utaq hawkayachin. Jehova Diosqa tukuy mana allinkunamantam harkawanchik hinaspapas munanmi kusisqa kawsakunanchikta (1 Ped. 5:10). Chaymanta mana iskayrayaspaqa manañam hukmanyasqachu utaq llakisqallañaqa tarikusunchu, aswanqa hawkam tarikusun.

17. ¿Imataq yanapawasun ‘llumpa-llumpay ñakariy punchawta’ mana manchakunapaq?

¹⁷ Manapas unaymantam “llumpa-llumpay ñakariy punchawkuna” kay allpa pachapi qallarinqaña (Mat. 24:21, 22). Manam yachanchikchu sapakama ima sasachakuykunapi tarikunanchikmantaqa, ichaqa manam llumpaytaqa manchakunanchikchu. ¿Imanasqa? Chay punchawkunapi Jehova Dios imaynata yanapawananchikmanta mana yachaspapas, manam iskayrayanchikchu yanapawananchikmantaqa. Yacharunchikmi payman sunqu yupaychaqninkunata Jehova Dios ñawpaqpi imayna yanapasqanmanta, chaymi mana iskayrayanchikchu munaynin ruwakunanpaq tukuy imatapas ruwananmantaqa. Chaytaqa ruwanmantaqmi mana piensasqanchikman hina kaqkunata ruwaspanpas. Sapa kuti Jehova Dioswan yanapachikuspaqa musyasunmi ‘hawkayayninta’ quwasqanchikmanta.