1, 2. ?Ngue yɛ sran’m be sie i nzɔliɛ Zoova i Lalofuɛ’m be lika-ɔ?

SRAN kpanngban be sie i nzɔliɛ kɛ Zoova i Lalofuɛ’m be ti be liɛ ngunmin. Be flɛ bian kun kɛ Antɔnun Gili. Ɔ ti fluwa klɛfuɛ. Ɔ kannin Itilɛli blɛ su Zoova i Lalofuɛ’m be nzuɛn kpa’n i ndɛ. Ɔ seli kɛ: “Itilɛli i sran’m be kpɔli Zoova i Lalofuɛ mun tɛ kpa. [...] Afuɛ 1939 nun’n, be wlali be nun 6.000 be bisua.” Antɔnun Gili seli ekun kɛ be kleli Zoova i Lalofuɛ’m be ɲrɛnnɛn dan. Sanngɛ, be kleli kɛ be kwla lafi be su, yɛ be trali be awlɛn. Be nin be Ɲanmiɛn’n be nantili klanman titi. Yɛ be bo yoli kun.

² Koko nun wa’n, Afriki di Sidi lɔ’n, sran’m be sieli Zoova i Lalofuɛ’m be nzuɛn kpa’n i nzɔliɛ wie. Blɛ kun nun’n, nvle sɔ’n nun lɔ’n, Zoova i Lalofuɛ nga be ti blɔfuɛ’n nin nga be ti sran ble’n, be leman atin be yoman aɲia likawlɛ. Sanngɛ afuɛ 2011 nun’n, Desanblu 18 m’ɔ ti Mɔnnɛn cɛn’n, Zoova i Lalofuɛ 78.000 tra su be yiali Zoanɛsbu lɔ balɔn bowlɛ dan kpafuɛ’n nun. Be nga be yiali’n, be fin Afriki di Sidi,  ɔ nin nvle nga be mantan be lɛ’n, be nun. I blɔfuɛ o, i sran ble o, be trannin aɲia sɔ’n i bo. Sran nga be nian balɔn bowlɛ’n su’n, be nun kun seli kɛ: “Sran nga be yia mɔ be nzuɛn’n ti kpa kɛ nga sa’n, n nin a wunmɛn i sɔ balɔn bowlɛ nga nun le. Amun wlawla amun wun kpa. Kpɛkun, amun yoli lika’n nun yɛinyɛin. Sanngɛ, like ng’ɔ yo ɲɛnmɛn dan’n yɛle kɛ i sran ble o, i blɔfuɛ o, amun yiali likawlɛ.”

3. ?Ngue ti yɛ e timan kɛ anuannzɛ nga sran’m be kpɛ be ba’n, be nunfuɛ mun sa-ɔ?

³ Sran’m be sie i nzɔliɛ kɛ asiɛ wunmuan’n su’n, Zoova i Lalofuɛ’m be tran aniaan tranlɛ. (1 Piɛr 5:9) E timan kɛ anuannzɛ nga sran’m be kpɛ be ba’n, be nunfuɛ mun sa. Afin e nanti ndɛ nga Biblu’n kan’n su. Yɛ Ɲanmiɛn wawɛ’n fanngan nun’n, e ‘wla e nzuɛn laa’n i ase.’ Kpɛkun, e “fa nzuɛn uflɛ.”—Kolɔsfuɛ Mun 3:9, 10.

4. (a) ?Ngue yɛ é wá kɛ́n i ndɛ like suanlɛ nga nun-ɔn? (b) ?Ngue ti-ɔ?

⁴ Kɛ e ko wla e nzuɛn tɛ’n i ase’n, ɔ fataman kɛ e fa nzuɛn sɔ’n i ekun. É wá kán like nga é yó naan y’a wla e nzuɛn laa’n i ase’n i ndɛ. Kpɛkun, like nga ti yɛ i sɔ yolɛ’n ti cinnjin’n, é kɛ́n i ndɛ wie. Asa ekun’n, é wún kɛ sran ng’ɔ yo sa tɛtɛ bɔbɔ’n, ɔ kwla kaci i nzuɛn’n. Yɛ like nga be nga be su Zoova w’a cɛ kpa’n, be kwla yo naan be nzuɛn’n w’a yo kpa titi’n, é kɛ́n i ndɛ wie. ?Ngue ti yɛ ɔ fata kɛ e yiyi i kwlaa sɔ’n nun-ɔn? Yɛle kɛ, aniaan wie’m b’a nianman be wun su. Ɔ maan, sa tɛ nga be wlɛli i ase naan b’a su Zoova’n, be sali be sin be yoli i ekun. I sɔ’n ti, maan e tinuntinun e wla kpɛn ndɛ kun mɔ akoto Pɔlu kannin’n su. Ɔ seli kɛ: “Sran ng’ɔ bu [i] kɛ w’a jran kpa’n, maan ɔ niɛn i wun kpa naan w’a tɔ-man!”—1 Korɛntfuɛ Mun 10:12.

5. (a) ?Ngue ti yɛ ɔ fata kɛ e wla e nzuɛn laa’n i ase ndɛndɛ-ɔ? (An nian foto ng’ɔ o kan like suanlɛ’n bo i bo lɛ’n.) (b) ?Nzuɛn tɛtɛ benin mun yɛ Kolɔsfuɛ Mun 3:5-9 kan be ndɛ-ɔ?

⁵ ?Sɛ e wun kɛ e wun tralɛ’n ti fiɛn naan ɔ bɔn’n, ngue yɛ é yó-ɔ? É yí tralɛ sɔ’n i ndɛndɛ. I wafa kunngba’n, sɛ like nga e yo’n, ɔ jɔman Zoova klun’n, ɔ fata kɛ e yaci i yolɛ. I sɔ yɛ Pɔlu waan e yo-ɔ. Ɔ seli kɛ: “An yaci sa sɔ’n kwlaa.” É wá kán sa sɔ’m be nun nɲɔn be ndɛ. Be yɛle bla nin bian kunndɛlɛ, nin sa tɛtɛ yolɛ’n.—An kanngan Kolɔsfuɛ Mun 3:5-9 nun.

6, 7. (a) ?Afɔtuɛ benin yɛ Pɔlu mɛnnin i niaan Klistfuɛ mun mɔ i su falɛ’n timan pɔpɔ-ɔ? (b) ?Sa tɛ benin yɛ Sakura yoli i laa-ɔ? (c) ?Ngue ti yɛ ɔ kwla kacili i nzuɛn’n niɔn?

⁶ Bla nin bian kunndɛlɛ. Bla nin bian kunndɛlɛ mɔ Biblu’n kɛn i ndɛ’n, i wie yɛle yasua nin bla mɔ b’a jaman awa ja su, mɔ sanngɛ be si sua’n. Pɔlu seli i niaan Klistfuɛ mun kɛ be “wla” be “asiɛ’n su wa nzuɛn’n be ase.” Nzuɛn sɔ’n i wie yɛle bla nin bian kunndɛlɛ’n. Ɔ fata kɛ e mian e ɲin naan e konvi w’a sɔman sa tɛ sɔ’n i kaan sa. I sɔ’n timan pɔpɔ. Sanngɛ, e kwla yo sɔ.

 ⁷ Be flɛ Zapɔn lɔ aniaan bla kun kɛ Sakura. * (An nian nzɔliɛ’n i su ndɛ’n.) I nun m’ɔ ti talua kan’n, ɔ wun kɛ sran fi fɛmɛn i wun mɛntɛnmɛn i. Yɛ i klun jɔman. Kɛ ɔ ɲannin afuɛ 15, ɔ nin yasua sunman be sili sua. Yɛ ɔ tuli kuɛ kpɛ nsan. Ɔ seli kɛ: “I bo bolɛ nun’n, kɛ e nin yasua mun e si sua’n, n bu i kɛ min ndɛ lo be naan be klo min. Sanngɛ kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, kɛ e nin yasua mun e si sua’n, min wla’n guaman ase.” Sakura yoli sɔ lele ɔ ɲannin afuɛ 23. Zoova i Lalofuɛ’m be wa kleli i Biblu’n nun like. Like ng’ɔ suannin’n, ɔ yoli i fɛ. Zoova fanngan nun’n, ɔ wlɛli i nzuɛn tɛ’n i ase. Yɛ ɲannzuɛn w’a kunmɛn i kun. Kɛ é sé yɛ’n, Sakura ti titi atin bofuɛ. Ɔ bumɛn i kɛ sran fi fɛmɛn i wun mɛntɛnmɛn i kun. Ɔ seli kɛ: “Kɛ cɛn kwlakwla n wun kɛ Zoova klo min’n, i sɔ’n yo min fɛ dan.”

8. ?Sa benin wie mun yɛ sɛ e yo be’n, Ɲanmiɛn su buman e sran kpa-ɔ?

⁸ Sa tɛtɛ yolɛ. Sa tɛtɛ yolɛ mɔ Biblu’n kɛn i ndɛ’n, nɛ́n i ngunmin yɛle bla nin bian kunndɛlɛ’n. I wie yɛle siklɛti nɔnlɛ nin aɔwi tɛtɛ dilɛ’n. (2 Korɛntfuɛ Mun 7:1; Efɛzfuɛ Mun 5:3, 4) I wie ekun yɛle sa tɛ nga sran’m be yo nvialiɛ nun’n. Yɛle kɛ, be kanngan fluwa m’ɔ kan bla nin bian kunndɛlɛ ndɛ’n be nun. Annzɛ be nian bla nin bian nna nga be fa fite nzra nun’n. Be nga be yo i sɔ sa mun’n, be konvi kwla sɔ ɲannzuɛn sa mun. I wie yɛle kɛ, be kwla kan be yasua annzɛ be bla lika’n i nun ngowa. (Kolɔsfuɛ Mun 3:5) *—An nian nzɔliɛ’n i su ndɛ’n.

9. ?Kɛ sran kun i ‘konvi sɔ ɲannzuɛn sa mun’n,’ sa benin yɛ ɔ kwla ju-ɔ?

⁹ Sran nga be nian bian nin bla nna nga be fa fite nzra nun titi’n, be ‘konvi sɔ ɲannzuɛn sa mun.’ Yɛ be kwla yo bian annzɛ bla kunndɛfuɛ. Fluwa sifuɛ’m be waan be nga be nian bian nin bla nna nga be fa fite nzra nun’n, be ti kɛ drɔgi nɔnfuɛ nin nzanbɔɛfuɛ mun sa. Kɛ ɔ yo naan be yaci i sɔ like’n, ɔ timan pɔpɔ. Ɔ maan, sɛ bian nin bla nna nga be fa fite nzra nun’n i nianlɛ’n i bo’n guaman kpa’n, ɔ boman e nuan. Be nga be yo i sɔ sa’n, wie liɛ’n ɲannzuɛn kun be, yɛ be junman’n su lɔ’n, be diman junman kpa. Asa ekun’n, be nin be awlofuɛ’m be afiɛn sɛman. Annzɛ kusu, be nin be yi’n annzɛ be wun’n be yra. Sran wie’m be kun be wun bɔbɔ. Kɛ bian kun yacili bian nin bla nna nga be fa fite nzra nun’n i nianlɛ m’ɔ dili afuɛ kun’n, ɔ seli kɛ ɔ bu i wun sran siɛn’n.

10. ?Ngue ti yɛ Ribeiro yacili bian nin bla nna nga be fa fite nzra nun’n i nianlɛ-ɔ?

¹⁰ Sran wie’m be o lɛ’n, kɛ ɔ yo naan be yaci bian nin bla nna nga be fa fite nzra nun’n i nianlɛ’n, ɔ yoli kekle. Sanngɛ, be kwla yoli sɔ. I wie yɛle bian kun m’ɔ tran Blezili lɔ’n i liɛ’n. Be flɛ i kɛ Ribeiro. I gbanflɛn nun’n, ɔ jasoli i si nin i nin be awlo lɔ. Kpɛkun, ɔ ko dili junman lika kun mɔ be fa fluwa nvuɛn’m be yi like uflɛ’n i nun. Cɛn kun’n, ɔ wunnin fluwa wie mɔ be kle bian nin bla nna nga be fa fite nzra nun’n. Kpɛkun, ɔ niannin be nun. Ɔ seli kɛ: “Bian nin bla nna nga  be fa fite nzra nun’n i nianlɛ’n kacili min nzuɛn blɛblɛblɛ. Kɛ n kɔ awlo’n, wie liɛ’n, n kunndɛ kɛ min soman’n fite ndɛndɛ naan n nian video m’ɔ kle bian nin bla nna nga be fa fite nzra nun’n.” Cɛn kun’n, Ribeiro i junman su lɔ’n, ɔ wunnin fluwa nga be flɛ i kɛ Wafa nga awlobo tranlɛ’n kwla yo fɛ’n. Ɔ kanngannin nun. Yɛ i nun ndɛ’n yoli i fɛ. I sɔ’n ti, ɔ ko wunnin Zoova i Lalofuɛ’m be wun naan be kle i Biblu’n nun like. Sanngɛ, ɔ cɛli kpa naan Ribeiro w’a yaci bian nin bla nna nga be fa fite nzra nun’n i nianlɛ. ?Ngue ti yɛ ɔ kwla yoli sɔ-ɔ? Ɔ seli kɛ: “N srɛli Ɲanmiɛn, yɛ n buli Biblu’n nun like nga n suɛnnin’n i su akunndan. Asa ekun’n, n wunnin kɛ Ɲanmiɛn i nzuɛn’n ti kpa dan. I sɔ’n ti, n kloli i n trali bian nin bla nna nga be fa fite nzra nun’n i nianlɛ’n.” Biblu’n nun like nga Ribeiro suannin’n, ɔ nin Ɲanmiɛn wawɛ’n i fanngan nun ti’n, ɔ kacili i nzuɛn’n. Ɔ maan, be yoli i batɛmun. Kɛ é sé yɛ’n, ɔ ti asɔnun kpɛnngbɛn.

11. ?Ngue yɛ sran kun yó naan w’a nianman bian nin bla nna nga be fa fite nzra nun’n niɔn?

¹¹ Nán Biblu’n nun like mɔ Ribeiro suannin’n, i ngunmin ti yɛ ɔ kwla yacili bian nin bla nna nga be fa fite nzra nun’n i nianlɛ-ɔ. Ɔ buli Biblu’n nun like ng’ɔ suannin’n i su akunndan kpa. Yɛ ndɛ’n wluwluli i wun. Asa ekun’n, ɔ srɛli Zoova kɛ ɔ ukɛ i. I kwlaa sɔ’n ti, Ribeiro kloli Zoova kpa. Yɛ ɔ yacili bian nin bla nna nga be fa fite nzra nun’n i nianlɛ. Sɛ e kusu e klo Zoova naan e kpɔ sa tɛ’n, e su nianman bian nin bla nna nga be fa fite nzra nun’n.—An kanngan Jue Mun 97:10 nun.

12. ?Ngue ti yɛ Sitefɛnin kwla wlali ya falɛ’n nin ndɛ tɛtɛ kanlɛ’n be ase-ɔ?

¹² Sran wie’m be fa ya ndɛndɛ. Yɛ be kan be wiengu’m be ndɛ tɛtɛ. Be ayeliɛ sɔ’n ti, be awlofuɛ’m be wunman be wun fɛ. Be flɛ siɛ kun kɛ Sitefɛnin. Ɔ tran Ɔstrali. I awlɛn ti fufu. Yɛ ndɛ tɛtɛ’m be fite i nuan. Ɔ fa sa kanngan kwlaa i su ya. I waan: “E nin min yi e tili nun kpɛ nsan. Yɛ e kunndɛli kɛ é yrá.” Sanngɛ i sin’n, Zoova i Lalofuɛ’m be kleli be Biblu’n nun like. ?Kɛ Sitefɛnin miɛnnin i ɲin nantili like ng’ɔ suannin’n su’n, wafa sɛ yɛ i bo guali-ɔ? Ɔ seli kɛ: “I nun mɔ n nin a siman Zoova’n, n fa ya ndɛndɛ. Cɛn kwlaa n ti kɛ bɔmbu m’ɔ su wa tɛ’n sa. Sanngɛ siɛn’n, e nin min awlofuɛ mun e tran fɛfɛ. Zoova fanngan nun’n, min wla gua ase.” Andɛ’n, Sitefɛnin ti asɔnunfuɛ’m be lika nianfuɛ. Yɛ i yi’n ti titi atin bofuɛ w’a di afuɛ kpanngban. I asɔnun kpɛnngbɛn’m be se kɛ: “Sitefɛnin ti sran diin. Yɛ ɔ ti sran wakawaka. Asa ekun’n, ɔ ti wun ase kanfuɛ.” Be seli ekun kɛ be nin a wunman kɛ w’a fa ya le. Sitefɛnin si kɛ nɛ́n i bɔbɔ i fanngan nun ti yɛ ɔ kwla fali nzuɛn uflɛ-ɔ. Ɔ seli kɛ: “N fali min wun wlali Zoova sa  nun naan ɔ uka min. Sɛ m’an yoman sɔ’n, nn i kwlaa sɔ’n w’a yoman ye.”

13. (a) ?Ngue ti yɛ ya falɛ’n ti tɛ-ɔ? (b) ?Afɔtuɛ benin yɛ Biblu’n man e-ɔ?

¹³ Biblu’n se kɛ e wla awlɛn fufu’n, nin ndɛnngan’n, nin sran wun sacilɛ’n, be ase. (Efɛzfuɛ Mun 4:31) I sɔ ayeliɛ’n kpɛ utre ba. Andɛ’n, sran kpanngban be bu i kɛ sɛ sran kun fa ya’n, annzɛ ɔ di utre’n, ɔ ti su. Sanngɛ, i sɔ’n saci e Yifuɛ’n i dunman. I sɔ’n ti, aniaan nga be ti i sɔfuɛ laa’n, be fali nzuɛn uflɛ.—An kanngan Jue Mun 37:8-11 nun.

14. ?Ngue yɛ ɔ kle kɛ sran ng’ɔ klo utre’n, ɔ kwla yo wɛtɛɛfuɛ-ɔ?

¹⁴ Be flɛ asɔnun kpɛnngbɛn kun kɛ Ansi. Ɔ tran Ɔstrali. Asɔnun kpɛnngbɛn’m be lika siesiefuɛ’n seli kɛ: “Ɔ ti wɛtɛɛfuɛ dan, yɛ i tranlɛ yo fɛ.” Sanngɛ, Ansi timan sɔ laa. I gbanflɛn nun’n, ɔ nɔn nzan dan. Kpɛkun, ɔ di utre. Kɛ cɛn kun ɔ nɔnnin nzan boli’n, ɔ fali ya dan kpa. Ɔ maan, ɔ kunnin i soman’n. Be wlɛli i bisua naan ɔ di lɔ afuɛ 20. Ɔ nin i sɔ ngba’n, w’a kacimɛn i nzuɛn’n. I nin’n seli asɔnun kpɛnngbɛn kun kɛ ɔ ko niɛn i osu. Kɛ ɔ yoli sɔ’n, Ansi boli Biblu’n nun like suanlɛ bo. Ɔ seli kɛ: “Kɛ ɔ yo naan n wla min nzuɛn tɛ’n i ase’n, w’a yoman pɔpɔ. Sanngɛ, Biblu’n nun ndɛ mma nga be ukali min’n, i kun yɛle Ezai 55:7. Ɔ se kɛ: ‘Maan sran ng’ɔ bu-man Nyanmiɛn nin i ndɛ’n be like fi’n, ɔ yaci i atin tɛ’n i su falɛ.’ Kun ekun yɛle 1 Korɛntfuɛ Mun 6:11 m’ɔ kan sran wie mɔ be wlali be nzuɛn tɛ’n i ase’n, be ndɛ’n. Ɔ se kɛ: ‘Kɛ laa amun nun sran wie’m be ti sɔ-ɔ.’ Zoova trɛli i awlɛn min wun afuɛ kpanngban kpa. I wawɛ’n i fanngan nun’n, n kwla fali nzuɛn uflɛ.”  Be yoli Ansi i batɛmun bisua lɔ. Kɛ ɔ dili bisua afuɛ 17 nin sin’n, be yacili i nun. Ɔ seli kɛ: “Zoova sili min aunnvuɛ, yɛ ɔ yacili sa nga n yoli’n cɛli min. I sɔ’n ti, ń lɛ́ i ase lele.”

15. (a) ?Nzuɛn tɛ kun ekun m’ɔ fata kɛ e wlɛ i ase’n, yɛle benin? (b) ?Afɔtuɛ benin yɛ Biblu’n man e-ɔ?

¹⁵ Nzuɛn tɛ kun ekun m’ɔ fata kɛ e wlɛ i ase’n, yɛle ato bualɛ’n. Sran kpanngban be bua ato naan b’a tuaman be lapo’n. Annzɛ be bua ato naan b’a tuman be fɔ. Sanngɛ, Ɲanmiɛn Zoova “ buaman ato.” (Jue Mun 31:5) I sɔ’n ti, ɔ se i sufuɛ mun kɛ nán be “bua ato.” Sanngɛ, maan be “di nanwlɛ.” (Efɛzfuɛ Mun 4:25; Kolɔsfuɛ Mun 3:9) Kannzɛ e ɲin blo sɛ’n, maan e di nanwlɛ titi.—Nyanndra Mun 6:16-19.

16. ?Ngue yɛ ɔ fata kɛ e yo naan y’a kwla wla e nzuɛn tɛ’n i ase-ɔ?

¹⁶ E bɔbɔ e fanngan nun e kwlá wlaman e nzuɛn tɛ’n i ase. Sakura nin Ribeiro nin Sitefɛnin, ɔ nin Ansi be miannin be ɲin kpa naan b’a kwla wla be nzuɛn tɛ’n i ase. Sanngɛ, Ɲanmiɛn Ndɛ’n ɔ nin Ɲanmiɛn wawɛ’n ti yɛ be kwla yoli sɔ-ɔ. (Lik 11:13; Ebre Mun 4:12) Sɛ e waan é wlá e nzuɛn tɛ’n i ase’n, maan e kanngan Ɲanmiɛn Ndɛ’n nun cɛn kwlakwla, yɛ e bu su akunndan. Asa ekun’n, maan e srɛ Ɲanmiɛn naan e yo ngwlɛlɛfuɛ, naan ɔ man e wunmiɛn naan e nanti like nga e suan’n su. (Zozie 1:8; Jue Mun 119:97; 1 Tɛsalonikfuɛ Mun 5:17) Asa ekun’n, kɛ e siesie e wun naan y’a wɔ aɲia’m be bo’n, e wun wafa nga e kwla nanti Ɲanmiɛn Ndɛ’n su’n i wlɛ kpa. Kpɛkun, Ɲanmiɛn fɛ i wawɛ’n suan e bo. (Ebre Mun 10:24, 25) Zoova i anuannzɛ’n man e ninnge kpanngban wie mun ekun naan y’a kwla su Zoova kpa. I wie yɛle fluwa kɛ Sasafuɛ Tranwlɛ’n sa, nin JW televiziɔn, ɔ nin JW Library, ɔ nin jw.org. Nán e ɲin kpa ninnge sɔ’m be su.—Lik 12:42.

17. ?Ngue yɛ é wá wún i like suanlɛ ng’ɔ́ bá lɛ’n nun-ɔn?

¹⁷ Like suanlɛ nga nun’n, e wunnin nzuɛn tɛ wie m’ɔ fata kɛ Klistfuɛ’m be wla be ase naan Zoova klun w’a jɔ be wun’n. Sanngɛ, like kun ekun o lɛ m’ɔ fata kɛ e yo-ɔ. Yɛle kɛ sa tɛ mɔ e wlɛli i ase’n, maan e mian e ɲin naan y’a yomɛn i ekun. Like suanlɛ ng’ɔ́ bá lɛ’n nun’n, é wá wún wafa nga e kwla yo sɔ’n.