1, 2. Met aramas ra esilla usun Chón Pwáraatá Jiowa?

 CHÓMMÓNG aramas ra esilla pwe Chón Pwáraatá Jiowa ra sókkóló seni ekkewe ekkóch. Áwewe chék, emén chón mak itan Anton Gill a mwareiti napanapen ekkewe Chón Pwáraatá lón Tois fán nemenien Nazi. A makkeei: “Chón Pwáraatá Jiowa, iir án mwúún Nazi féúnen oput. . . . Lupwen a tori ewe ier 1939, a wor 6,000 me leir ra nóm lón ewe [leenien fétek].” A pwal apasa pwe inaamwo ika ekkewe Chón Pwáraatá ra kúna watteen riáfféú, nge ra silleló ren ar alúkúlúk, mosonoson fán weires, tuppwél ngeni ar we Kot, me tipeeúfengen.

² Aramas lón South Africa ra pwal esilla och mettóch Chón Pwáraatá Jiowa ra sókkóló ren. A wor atun ese mumutá ngeni ekkewe Chón Pwáraatá mi sókkóló anúwen únúcher lón ena fénú ar repwe mwichfengen. Iwe nge lón December 18, 2011 a sereni Ráninfel, lap seni 78,000 Chón Pwáraatá  seni sókkopaten einang lón South Africa me ekkewe leeni mi kkan ngeni, ra fiti eú mwich mi sókkóló aúchean mi fis lón eú stadium mi watte seni meinisin lón Johannesburg. Emén me lein meilapen ewe stadium a erá: “Iei ewe mwichen aramas mi fókkun múrinné napanaper seni meinisin ua kerán kúna lón ei stadium. Meinisin ra úféúféch. Oua pwal limetiéchú ei leeni. Nge lap seni meinisin, oua wesewesen feito seni sókkopaten fénú.”

3. Met a efisi sókkólóón ach we mwicheichen pwipwi?

³ Pwal mwo nge iir kewe esap iir Chón Pwáraatá ra esillafichi pwe ewe mwicheichen pwipwi wóón unusen fénúfan a sókkóló. (1 Pet. 5:9) Pwata sia fókkun sókkóló seni ekkewe ekkóch mwicheich? Pokiten ren álillisin ewe Paipel me án Kot manaman mi fel, sia fókkun achocho le siwili ekkewe napanap ese apwapwaai Jiowa. Sia “pwilitawu ewe manauen lom” me “pwilitalong ewe manau mi fö.”​—Kol. 3:9, 10.

4. Met sipwe pwóróusfengen lón ei lesen? Pwata?

⁴ Mwirin ach pwilitawu manawach minen lóóm, a lamot sipwe unusen péútaaló. Lón ei lesen, sipwe mwo káé ifa usun sipwe tongeni pwilitawu ewe manawen lóóm, me popun a fókkun lamot. Sipwe kúna pwe a tufich án emén epwe féri ekkesiwil mi watte lón manawan ese lifilifil ifa úkúkún féfféringawan. Sipwe pwal pwóróusfengen met ekkewe mi fen nónnóm lón ewe enlet ren langattam fansoun ra tongeni féri pwe resap liwiniti manawer me lóóm. Pwata a pwal lamot ach sipwe pwóróusfengen usun ena? Pún a mmen eletipechou pwe ekkóch mi fen piin angang ngeni Jiowa ra úkútiw le túmúnúéch. Ra poputá le liwiniti ar ekiek me féffér ra eáni me mwen ar resaamwo silei Jiowa. A lamot emén me emén leich sipwe chemeni ei kapasen éúréúr: “Iö a ekieki pwe a nüküchar, epwe fokun tümwünüfichi pwe esap turula.”​—1 Kor. 10:12.

5. (a) Eáni eú kapas áwewe mi pwári atapwalapwalen ach pwilitawu ewe manaw minen lóóm. (Ppii ewe sasing lepoputáán ei lesen.) (b) Ikkefa ekkewe féffér iir kinikinin ewe manaw minen lóóm Kolose 3:5-9 a fós usun?

⁵ Met kopwe féri ika ka tepereni pwe úfom a limengaw me pwóngaw? Kopwe mwittir pwilitawu. Iwe, pwal ina chék usun ika sia esilla pwe sia féfféri ekkewe féffér Jiowa a oput, a lamot sipwe mwittir siwil. Paulus a apasa usun ena ren an erá: “Oupwe fokun ükütiu le föri ekei sokun föför.” Sipwe pwóróusfengen ruu me leir: féfférún lisowumwáál me féffér mi limengaw.​—Álleani Kolose 3:5-9.

6, 7. (a) Ifa usun alon Paulus we a pwári lamoten angang weires le pwilitawu ewe manaw minen lóóm? (b) Met sókkun manaw Sakura a manaweni? Met a apéchékkúla le féri siwil?

⁶ Féfférún lisowumwáál. Lón ewe Paipel, a kapachelong lón “föförün lisowu” are lisowumwáál ewe féfférún lisowu lefilen chókkewe rese pwúpwúlú fán pwúngún allúk. Paulus a apasa pwe a lamot ekkewe Chón Kraist repwe “amäloi” kifetin inisiir ren ewe féfférún lisowumwáál. A wewe  ngeni pwe sipwe fókkun angang weires le péútaaló mocheniaingaw. Ach féri ena epwe fókkun weires, nge sia tongeni sópwéch!

⁷ Sia tongeni kúna ena seni pwóróusen emén chienach Chón Kraist fefin seni Japan itan Sakura. * Lupwen Sakura a mámmááritá, fán chómmóng a kan meefi tipitipingaw me letipechou. Ren an esap tipitipingaw, a poputá le lisowumwáál lupwen a 15 ierin. A lisowu fetál me mwirin a atai néún fán úlúngát. A erá: “Lepoputáán ua meefi núkúnúkéch atun ua féfféri lisowumwáál, ua kan meefi pwe a wor tongei me lamotei. Nge lapólóón ai féri féfférún lisowu, a pwal ina lapólóón ai meefi núkúnúkúngaw.” Sakura a sópweló ena esin manaw tori an a 23 ierin. Iwe a poputá le káé Paipel ren Chón Pwáraatá Jiowa, me a fókkun sani met a káé. Jiowa a álisi le úkútiw seni ena sókkun manaw me okkufu an watteen mengiringir me sáw. Iei, Sakura a emén regular pioneer, me ese chúen meefi letipechou. A erá: “Ua wesewesen pwapwa le meefi án Jiowa tong iteiten rán.”

8. Ikkefa ekkóch féffér repwe elimengawakich mwen mesen Kot?

⁸ Féffér mi limengaw. Lón Paipel, a chómmóng met mi kapachelong lón féffér mi “limengau” lap seni ewe féfférún lisowumwáál. A tongeni weneiti choweán ún suupwa are eáni atakirikir minne mi limengaw. (2 Kor. 7:1; Ef. 5:3, 4, Testament Mi Fö) A pwal tongeni weneiti ekkewe féffér mi ngaw aramas ra kan féri lemonomon, choweán álleani ekkewe puk mi oumwesimwesiiretá le lisowu, are katol sasingin me kachitoon kapasingaw. Ekkena mettóch a tongeni emmwen ngeni ewe féffér mi limengaw, pwisin urumwotei pisekin fán meser.​—Kol. 3:5. *

9. Met a tongeni fis ika emén a ámááraatá “mocheisou”?

⁹ Aramas mi kan ákkálleani me kakkatol sasingin me kachitoon kapasingaw, ra ámááraatá “mocheisou” are rese tongeni pwisin nemeni ar mocheniaingaw me a tongeni emmwen ngeni umwesimwesin lisowu. Ekkewe sou kútta pwóróus ra kúna pwe án emén umwesimwesiti sasingin me kachitoon kapasingaw a léllé ngeni umwesimwesin sakaw are sáfei mi efeiengaw. Ina minne ese ámáirú pwe a wor efeiengawen án emén eérenaaló le ákkálleani me kakkatol sasingin me kachitoon kapasingaw. A tongeni kapachelong choweán fókkun sáw, ese férfichi an angang, ese wor pwapwa lón an famili, mufesen, pwal mwo nge pwisin angealó manawan. Emén mwán mi ngaseseni an umwesimwesiti sasingin me kachitoon kapasingaw mwirin eú ier, a apasa pwe akkarap nge a kerán ésúfélúsefáli pwisin i.

10. Ifa usun Ribeiro a úkútiw seni an umwesimwesiti sasingin me kachitoon kapasingaw?

¹⁰ A fókkun weires ngeni chómmóng ar resap liwiniti ar katol sasingin me kachitoon kapasingaw. Nge ra tongeni okkufu ena. Ekieki pwóróusen Ribeiro seni Brazil. Lupwen a chúen teenage, a ló seni  imwan me angang lón eú kompenien férsefáli ekkewe chéén taropwe. Me ikena ie a kúnékún puken kapasingaw. Ribeiro a erá: “Ekis me ekis ua poputá le umwesimwesiti. A lallapóló, iwe ua kan atapwalapwala án nei we kammwet epwe ló seni imwem we pwe upwe tongeni katol kachitoon kapasingaw.” Eú rán, Ribeiro a katol ekkewe puk mi chukuchukutá pwe epwe fférsefál lón an we leenien angang, me a kúna eú puk itelapan Ewe Kiien Pwapwaan Famili. Iwe, a angetiwei me álleani. Minne a káé seni a emmwen ngeni an epwe káé ewe Paipel ren ekkewe Chón Pwáraatá Jiowa. Nge a pwal ttam fansoun án Ribeiro epwe úkú seni an eéreni mi limengaw. Iwe, met a álisi? A apasa: “Ai iótek, káé Paipel, me ekilonei minne ua káé, a alapaaló ai aúcheani napanapen Kot kewe tori an a péchékkúl ai tong ngeni Jiowa lap seni ai umwesimwesiti sasingin me kachitoon kapasingaw.” Ren álillisin ewe Paipel me án Kot manaman mi fel, Ribeiro a siwili féfférún, a papatais, me iei a emén mwán mi ásimaw lón ewe mwichefel.

11. Met epwe álisi emén an epwe unusen úkútiw seni sasingin me kachitoon kapasingaw?

¹¹ Nengeni pwe ren án Ribeiro epwe unusen úkútiw seni sasingin me kachitoon kapasingaw, ese naf an epwe chék káé ewe Paipel. A lamot epwe ekilonei minne a álleani seni ewe Paipel me mut ngeni an epwe achchúngú letipan. A lamot ngeni an epwe iótek ngeni Jiowa me tingormaú an álillis. Ekkena mettóch a apéchékkúlaló án Ribeiro tong ngeni Jiowa, iwe a okkufu an mochen katol sasingin me kachitoon kapasingaw. Ren ach sipwe unusen ttii senikich sasingin me kachitoon kapasingaw, a pwal lamot an epwe péchékkúl ach tong ngeni Jiowa me sipwe oput minne mi ngaw.​—Álleani Amos 5:15.

12. Met a álisi Stephen an epwe péútaaló song me kapas mi ámmetek?

¹² Chómmóng aramas ra kan nisossong me eáni kapas mi ámeteki me ákkápii ekkewe ekkóch. Ika a fis ena, unusen ewe famili epwe riáfféú. Emén sam seni Australia itan Stephen a kan soun okkoun me nisossong pwal mwo nge ren ekkewe mettóch mi chék kúkkún. A erá: “Ám me pwúlúwei we aua nómfesen fán úlúngát me feil ngeni ám aupwele mufesen.” Iwe mwirin, ra poputá le káé ewe Paipel ren Chón Pwáraatá, me Stephen a achocho le apwénúetá met a kákkáé. A apasa pwe me mwen an esaamwo silei Jiowa, a fókkun nisossong atun a mángaw ren och mettóch pwe usun itá i eféú pakutang epwele púng. Nge lupwen Stephen a poputá le apwénúetá án Paipel kewe kapasen emmwen, iwe a múrinnéló napanapan. A erá: “A múrinnéló manawen ám famili. Ren álillisin Jiowa, iei ua wesewesen meefi kinamwe.” Ikenái, Stephen a emén chónálillisin mwichefel, me pwúlúwan we a emén regular pioneer ren fitu ier. Ekkewe mwán mi ásimaw lón án Stephen  we mwichefel ra apasa: “Stephen a emén Chón Kraist mwán mi mosonoson, chófó, me emén mi tipetekison.” Ra pwal apasa pwe resaamwo kúna fán eú án Stephen epwe song. Me ren Stephen pwe an siwili manawan a fis esap ren an pwisin tufich. A erá: “Ika esap pwúnún ai etiwa án Jiowa álillis le siwili unusen manawei, esap nóm rei ekkeei feiéch mi echipwér.”

13. Pwata mi efeiengaw ewe mettóch song? Met Paipel a éúréúrakich usun?

¹³ Ewe Paipel a éúréúrakich le péútaaló song, kapas mi ámeteki ekkóch, me arochongaw. (Ef. 4:31) Lape ngeni ekkena mettóch ra emmwen ngeni féffér mi akkachofesá. Lón ei fansoun, chómmóng aramasen fénúfan ra ekieki pwe pwúkúpwúkún napanapen aramas ar repwe song me féri féfférún akkachofesá. Nge ren enletin, ekkena féffér ra eitengawa ewe Chón Férikich. Chómmóng chienach kewe Chón Kraist a lamot repwe siwili manawer me pwilitalong ewe manaw mi fé.​—Álleani Kölfel 37:8-11.

14. Mi tufich án emén mi akkachofesá epwe wiliti emén mi mosonoson?

¹⁴ Hans emén mwán mi ásimaw lón eú mwichefel lón Austria. Iei alon ewe chón akkót lón ewe kúmiin mwán mi ásimaw lón ar we mwichefel: “Hans emén me lein ekkewe Chón Kraist mwán mi fókkun mosonoson kopwe mochen kúna.” Nge esap ina usun Hans me lóóm. Lupwen a chúen teenage, a poputá le únnúmmóng sakaw me wiliti emén mi akkachofesá. Eú rán atun a sakawóló, a fókkun song, iwe a nieló néún we kammwet. A titiiló pwe epwe kalapus ren 20 ier, nge an nónnóm lón kalapus ese  siwili manawan. Iwe, inan we a tingorei emén mwán mi ásimaw an epwe chuuri Hans, iwe a poputá le káé ewe Paipel. Hans a erá: “A fókkun weires ai upwe péútaaló manawei me lóóm. Ikkeei ekkewe wokisin ra apéchékkúlaei. Aisea 55:7 ewe a apasa: ‘Chon föföringau repwe likitala ar föför,’ me 1 Korint 6:11 ewe mi fós usun chókkewe mi fen péútaaló féfférún tipis, a apasa: ‘Ekoch me leimi ra föri ekei sokun föför me lom.’ Ren fansoun langattam, fán mosonottam Jiowa a álisiei ren an we manaman mi fel pwe upwe pwilitalong ewe manaw mi fé.” Hans a papatais lupwen a chúen nóm lón kalapus, me a musowu mwirin 17 esopw ier. A erá: “Ua kilisou ren án Jiowa we úméúméch mi somwoló me an omusaaló tipisi.”

15. Pwal ifa eú kinikinin ewe manaw minen lóóm? Met Paipel a erá usun?

¹⁵ Kapas chofona ina pwal eú kinikinin ewe manaw minen lóóm. Áwewe chék, chómmóng ra kapas chofona pwe resap ménatiw ar takises are ar resap angei liwinin ar féffér mi ngaw. Nge Jiowa “ewe Koten enlet.” (Kölf. 31:5, NW) A mochen pwe meinisin ekkewe chón fel ngeni repwe “kapas wenechar” nge resap “kapas chofona.” (Ef. 4:25; Kol. 3:9) A ffat pwe sipwe kapas enlet pwal mwo nge ika sia sáw ren, are a weires ngenikich.​—SalF. 6:16-19.

16. Met epwe álisikich le pwilitawu ewe manaw minen lóóm?

¹⁶ Sise fókkun tongeni pwilitawu ewe manaw minen lóóm ren pwisin chék ach tufich. Sakura, Ribeiro, Stephen, me Hans iir meinisin ra fókkun angang weires ren ar repwe siwili napanaper me lóóm. Nge ewe manaman seni án Kot we Kapas me an we manaman mi fel, ina met a álisiir. (Luk. 11:13; Ipru 4:12) Ren ach sipwe kúna álillis seni ena manaman, a lamot sipwe álleani Paipel iteiten rán, ekilonei met sia álleani, me ikkiótek fán iten tipachem me péchékkúl le apwénúetá minne sia káé. (Jos. 1:8; Kölf. 119:97; 1 Tes. 5:17) Sia pwal kúna álillis seni án Kot we Kapas me an manaman mi fel atun sia fiti me ammólnatá ach kewe mwich. (Ipru 10:24, 25) Sia pwal mochen néúnéú ekkewe chómmóng mettóch án Jiowa mwicheich a awora fán itach, choweán néúch kewe puk, JW Broadcasting, JW Library, me jw.org.​—Luk. 12:42.

17. Met sipwe káé lón en lesen mwirin?

¹⁷ Sia fen pwóróusfengen wóón chómmóng féffér mi ngaw Chón Kraist repwe pwilitawu me péútaaló ren ar repwe apwapwaai Jiowa. Nge a pwal wor met a lamot sipwe féri. Sipwe pwilitalong ewe manaw mi fé me eánifóchei. Lón ei lesen mwirin, sipwe káé ifa usun sipwe féri ena.