1-3. (1) ¿Imataq yanapawasun kay tukupay punchawkunapi hinalla Diosman sunqu kananchikpaq? (2) ¿Imakunamantam kay yachachikuypi yachasunchik?

TUKUPAY punchawkunapiñam kawsachkanchik. ‘Mana allin runakunañataqmi qura hinaraq ikllirichkanku’ (Sal. 92:7). Chaymi achka runakuna Diospa kamachikuyninkunataqa mana allinpaq qawanku. Apostol Pablom iñiqmasinkunata nirqa: “Yuyayniyuq runakuna hinayá piensaychik, warmachakuna hinaqa kaychik mana allin ruwaykunapaqyá”, nispa (1 Cor. 14:20). ¿Imaynatam ñuqanchikpas chayta ruwachwan?

² Chaymanta yachananchikpaq qawaykusun Proverbios 28:5 nisqanta, chaypim nin: “Diosman hapipakuqkunam ichaqa tukuy imatapas yachanku”, nispa. Arí, tukuy  imatam yachachwan imaynata Jehova Diosta kusichinapaq. Proverbios 2:7, 9 versiculokunaqa nintaqmi ‘Diosqa allin kawsakuqkunaman yachayta qunanmanta’, chaynapi ‘allin kawsakuytawan allin ruwayta yachanankupaq’.

³ Noey, Daniel hinaspa Jobqa Jehova Diospa yachachisqan kasqankuraykum yachayniyuq karqaku (Ezeq. 14:14). Kay tiempopi Diospa runankunapas chaynam kanku. Qamqa, ¿yacharunkiñachu imakunata ruwaspa Diosta kusichinaykimanta? Chaypaqqa Jehova Diostam allintapuni riqsinayki. Chaymi kay yachachikuypi yachasunchik Noey, Daniel hinaspa Job imaynata Jehova Diosta riqsisqankumanta, Diosta riqsisqanku imaynata paykunata yanapasqanmanta hinaspa paykuna hina ñuqanchikpas imayna allin iñiyniyuq kananchikmanta.

4. (1) ¿Imaynatam Noeyqa Diosmanta yacharurqa? (2) ¿Imaynatam Noeyta yanaparqa Diosta allintapuni riqsisqan?

⁴ ¿Imaynatam Noeyqa Diosmanta yacharurqa? Qallariymantapacham runakunaqa Diosmanta yacharqaku unanchasqankunata qawaspanku, Diosman sunqu runakunamanta uyarispanku, hinaspa Diospa bendicionninkunata qawaspanku (Is. 48:18). Noeypas Diospa unanchasqankunata qawaspanmi Dios kasqanta yacharqa hinaspa imayna kasqantapas. Yacharqataqmi tukuy atiyniyuq hinaspa sapallan chiqap Dios kasqantapas (Rom. 1:20). Chaymi Noeyqa tukuy sunqunwan Diospi iñispan paypi hapipakurqa.

5. ¿Imaynatam Noeyqa yacharqa runakunapaq Dios ima munasqanta?

⁵ Bibliam nin: “Iñinapaqqa uyarinanchikmi”, nispa. Hinaptinqa iñiyniyuq kanapaqqa hukkunapa willawasqanchikpas yanapawanchikmanmi (Rom. 10:17). ¿Pitaq Noeyman yachachirqa Jehova Diosmanta? Taytan Lamecmi, payqa Diosman sunqum karqa, Lamecqa Adan kawsachkaptinraqmi nacerqa (qaway 9 kaq paginapi dibujota). Noeytaqa yachachirqataqmi abuelon Matusalen hinaspa Matusalenpa abuelon Jaredpas, Jaredqa Noeypa nacesqanmanta 366 wata qipatañam wañukurqa (Luc. 3:36, 37). * Paykunachá warmichankupiwan Noeytaqa allinta yachachirqaku runakunata Jehova Dios unanchasqanmanta, hinaspa churi-wawayuq kaspa kay allpa pachata huntachispa yupaychanankumantapas. Chaymantapas Noeyqa yacharqapaschá Adanwan Eva Jehova Diosta mana kasukuspa mana allinpi tukusqankumanta (Gen. 1:28; 3:16-19, 24). Noeypa tukuy yachasqanqa sunqunpim takyarqa, chaymi kallpancharqa Diosta yupaychananpaq (Gen. 6:9).

6, 7. ¿Imaynatam hamuq punchawkunapi allin kananmanta yachayqa Noeyta allin iñiyniyuq kananpaq yanaparqa?

⁶ Hamuq punchawkunapi imapas allin kananmanta yachayqa allin iñiyniyuq kananchikpaqmi yanapawanchik.  Noeypa iñiyninqa kallpanchasqachá karqa sutin ima ninan kasqanta yachaptin, Noey sutiqa “samariy” ninanmi (Gen. 5:29, qaway uray patanta). Chaymi Diospa yanapakuyninwan Lamecqa churin Noeymanta nirqa: “Paymi tukuy ima ruwayninchikmanta chaynallataq llapa llamkayninchikmanta samaykachiwasun, kay allpa Diospa ñakasqan kasqanrayku”, nispa. Noeyqa Diospim hapipakurqa. Payqa Abel hinaspa Enoc hinam mana iskayrayarqachu Diospa nisqan ‘miray’ culebrapa umanta sarunanmanta (Gen. 3:15).

⁷ Ichapas Noeyqa mana allintapunichu yacharqa Genesis 3:15 versiculopa nisqan imayna ruwakunantaqa. Ichaqa yacharqam hamuq punchawkunapi allinkuna kananmanta. Enocpas willakurqam Jehova Dios mana allin runakunata chinkachinanmanta (Jud. 14, 15). Mana allin runakuna chinkananmanta yachasqanqa anchatachá Noeypa iñiyninta kallpancharqa. Kay willakuyqa astawanmi ruwakunqa Armagedon sutiyuq punchawpi.

8. ¿Imaynatam Noeyta yanaparqa Diosta allintapuni riqsisqan?

⁸ ¿Imaynatam Noeyta yanaparqa Diosta allintapuni riqsisqan? Diosta riqsisqanmi yanaparqa iñiyniyuq hinaspa allin yachayniyuq kananpaq. Diosmanta yachasqanqa harkarqam mana allinkunata mana ruwananpaq. Noeyqa ‘Diospa munasqanman hinam kawsarqa’, chaymi payqa mana haykapipas Diosta mana kasukuq runakunawanqa hukllawakurqachu. Manataqmi kay pachaman hamuq mana allin angelkunapa ruwasqantaqa qatipakurqachu. Wakin runakunam ichaqa admirakuypaq kaqkunata kay angelkuna ruwaptinku yupaychaytapas munarqaku (Gen. 6:1-4, 9). Noeyqa yacharqam runakunalla churi-wawayuq kaspanku kay allpa pachata huntanankumanta (Gen. 1:27, 28). Chaymi allintapuni yacharqa warmikunawan demoniokunapa casarakusqankuqa millakuypaq kasqanta. Chay ruwasqanku mana allin kasqantachá astawan yacharurqa demoniokunapa churinkuna wakin warmachakunamanta aswan hatunkaray hinaspa kallpasapa kaptinku. Diosmi Noeyman willarqa mana allin ruwaqkunata sinchi parawan chinkachinanmanta, Noeyqa Diospa nisqanmanta mana iskayrayaspanmi buqueta ruwarqa, chaypim ayllunpas salvakurqa (Heb. 11:7).

9, 10. ¿Imaynatam Noey hina iñiyniyuq kachwan?

⁹ ¿Imaynataq ñuqanchikpas Noey hina allin iñiyniyuq kachwan? Chaypaqa Diospa palabrantam allintapuni estudiananchik, hinaspam kawsakuyninchikpipas yachasqanchikman hinaña kawsakunanchik (1 Ped. 1:13-15). Hinaptinqa, iñiyniyuq hinaspa yachayniyuq kasqanchikmi yanapawasun satanaspa tuqllankunaman chaynataq tukuy mana allinkunaman mana wichiykunanchikpaq (2 Cor. 2:11). Diosta mana yupaychaq runakunaqa maqanakuytawan huchapakuytam kuyanku, hinaspam mana allinkunallata ruwanku (1 Juan 2:15, 16). Paykunaqa manam musyakunkuchu tukuy mana allinkunapa puchukaynin  hichpallapiña kasqantapas. Chaynatam ñuqanchikpas piensayta qallaykuchwan iñiyninchikpi mana allinta takyaspaqa. Chaymi Noeypa tiemponwan kay tiemponchikta Jesus tupachispan rimarqa kay pachapi imapas kaqkunawan aysarachikuspa Diosta serviyninchikpi chiriyarunanchikmanta (qaway Mateo 24:36-39).

¹⁰ Tapukuy: “¿Imayna kawsasqayqa qawachinchu Jehova Dios riqsisqayta? ¿Diospi hapipakusqay yanapawanchu kamachikuyninkunata kasukunaypaq, chaynataq Diosmanta willakunaypaqpas?”, nispa. Kay tapukuykunamanta ima nisqaykim qawachinqa Diospa munasqanman hina kawsasqaykita utaq manapas.

11. (1) ¿Imaynatam Danielqa Jehova Diosmanta yacharurqa? (2) ¿Danielpa imayna kasqantataq qatipakuyta munawaq?

¹¹ ¿Imaynatam Danielqa Diosmanta yacharurqa? Danieltaqa tayta-mamanmi yachachirqa Jehova Diosta hinaspa palabrantapas kuyananpaq. Dios kuyasqanqa manam haykapipas chinkarurqachu, chaymi payqa sapa kuti kallpanchakuq Diospa palabranmanta allintapuni yachananpaq, chaytaqa ruwarqa yuyaqña kanankamam (Dan. 9:1, 2). Danielqa allintapunim Jehova Diostaqa riqsirqa, yacharqataqmi Israel llaqtanpaq tukuy ima ruwasqantapas. Chaytam yachanchik Daniel 9:3-19 nisqanta ñawinchaspa, chaypim kachkan Danielpa sunqumanta Diosta mañakusqan. Kallpanchakuy Danielpa mañakusqanta ñawinchanaykipaq hinaspa chaypi yuyaymananaykipaq. Hinaspa tapukuy: “Danielpa kayna mañakusqaqa, ¿imayna runa kasqantataq yachachiwan?”, nispa.

12-14. (1) ¿Imaynatam yachanchik Danielqa Diosmanta yachay chaskisqanta? (2) ¿Imaynatam Jehova Diosqa Danielta bendeciykurqa mana manchakuq hinaspa payman sunqu kasqanrayku?

¹² ¿Imaynatam Danielta yanaparqa allintapuni Diosta riqsisqan? Diosman sunqu judiokunapaqqa Babilonia llaqtapi Jehova Diosta yupaychayqa tumpa sasam karqa, chaypi runakuna achka dioskunata yupaychasqankurayku. Chaymantapas Jehova Diosqa judiokunatam kamachirqa yachasqanku llaqtapa allinninta maskanankupaq (Jer. 29:7). Ichaqa Jehova Diosqa munarqataqmi tukuy sunqunkuwan payllata yupaychanankuta (Ex. 34:14). ¿Imaynatam Danielqa kay iskay kamachikuykunata kasukurqa? Diospa yachay qusqanwanmi payqa musyarurqa kamachiq runakunamanta puntata Diosta kasukunanmanta. Kay allpa pachapi kachkaspanmi Jesuspas chaymanta yachachirqa (Luc. 20:25).

¹³ Huk kutipim chay nacionpi kamachikuy karqa 30 punchaw pipas huk diostaqa nitaq huk runataqa mana mañakunanpaq, aswanqa chaypi kamachiqllata mañakunanku karqa (qaway Daniel 6:7-10). Danielqa ichapas ninman karqa: “30 punchawllam Diostaqa mana mañakusaqchu, manamiki unaychu”, nispa. Ichaqa Danielqa manam chay kamachikuywanqa harkachikurqachu  hinalla Diosta yupaychananpaqqa. Ichapas Danielqa pipas mana rikunanpaq pakallapi Diosta mañakunman karqa. Ichaqa yacharqam sapa kuti mana samaykuspa Diosta mañakusqanta achka runakuna yachasqanta. Chaymi wañuchinankuta yachaspanpas, Danielqa hinalla Diosta mañakurqa. Payqa manam munarqachu Diosta manaña mañakusqanta runakuna piensanankutaqa.

¹⁴ Jehova Diosqa Danieltam bendecirqa mana manchakuq hinaspa payman sunqu kasqanrayku. Chaymantapas leonkuna mana mikurunanpaqmi libraykurqa. Chay pasakusqanmantaqa achkallay-achka runakunam uyarirqaku hinaspa Jehova Diosmantapas yacharurqaku (Dan. 6:25-27).

15. ¿Imaynatam Daniel hina allin iñiyniyuq kachwan?

¹⁵ ¿Imaynatam Daniel hina allin iñiyniyuq kachwan? Allin iñiyniyuq kananchikpaqqa bibliatam ñawinchananchik, ichaqa kallpanchakunanchikmi  allintapuni entiendenanchikpaq (Mat. 13:23). Yachananchikmi tukuy imamanta Jehova Dios ima piensasqanta hinaspa imayna tarikusqanta. Chaypaqqa allintapunim bibliata ñawinchasqanchikpi yuyaymanananchik. Chaymantapas sapa kutim sunqumanta Diosta mañakunanchik, aswanraqmi sasachakuykunapi tarikuspaqa. Manam iskayrayananchikchu Jehova Dios mañakusqanchikman hina yachaytawan kallpata quwananchikmantaqa (Sant. 1:5).

16, 17. ¿Imaynatam Jobqa Jehova Diosmanta allinta yacharurqa?

¹⁶ ¿Imaynatam Jobqa Diosmanta yacharurqa? Jobqa manam Israel llaqtamantachu karqa, ichaqa Abrahanpa, Isaacpa hinaspa Jacobpa karu ayllunmi karqa. Paykunamanmi Jehova Diosqa riqsichikurqa hinaspa runakunapaq ima munasqanta willarqa. Jobpas chaykunamantaqa yacharurqam, ichaqa manam yachanchikchu pi yachachisqanmantaqa (Job 23:12). Jobmi Jehova Diosta nirqa: ‘Qanmantaqa uyayllam-uyariq kani’, nispa (Job 42:5). Jehova Diosqa kikinmi nirqa Jobpa tukuy ima rimasqanqa chiqappuni kasqanmanta (Job 42:7, 8).

¹⁷ Jobqa Diospa imayna kasqantaqa yacharurqataqmi unanchasqankunata qawaspan (Job 12:7-9, 13). Eliu hinaspa Jehova Diosqa kay pachapi imapas unanchasqa kaqkunawanmi Jobta yuyarichirqaku Diospa qayllanpiqa uchuychalla kasqanchikta (Job 37:14; 38:1-4). Jehova Diospa rimapayasqan Jobpa sunqunman chayaruptinmi payqa nirqa: ‘Ñuqaqa yachanim tukuy imapas ruway atiq kasqaykita, imatapas ruwayta munaptikiqa manam pipas harkakunmanchu’, nispa. Nirqataqmi: “Allpapiwan uchpapim tiyaykuspay wanakuni”, nispa (Job 42:2, 6).

18, 19. ¿Imaynatam Jobqa qawachirqa Jehova Diosta allintapuni riqsisqanta?

¹⁸ ¿Imaynatam Diosta riqsiyqa Jobta yanaparqa? Jobqa allintam yacharqa Jehova Diospa nisqanman hina imam allin utaq mana allin kasqanmanta. Payqa Jehova Diostaqa allintapunim riqsirqa hinaspa allin kaqkunata ruwarqa. Chaymi Diosta kuyasqanta nispanqa runamasin kuyasqantapas qawachinan karqa (Job 6:14). Payqa manam wakinkumantaqa aswan allinpaqqa hapikurqachu, aswanqa ayllunta hinam llapankuta kuyarqa. Chaymi nirqa: ‘Ñuqatapas paykunatapas mamaykupa wiksanpiqa Diosllam unanchawarqaku’, nispa (Job 31:13-22). Jobqa manam hatun tukurqachu riqsisqa utaq apu kasqanraykuqa, nitaq hukkunataqa mana valeqta hinaqa qawarqachu. Jobqa manam kay punchawkunapi apu utaq atiyniyuq runakuna hinachu karqa.

¹⁹ Jacobqa imapas ruwayninkunamantaqa utaq kapuqninkunamantaqa Jehova Diostam puntapi churarqa. Payqa yacharqam Diosmanta puntapi huk ruwaykunata churaptinqa, chaykunata yupaychay hina kasqanmanta, chaymi kikin nirqa: “Hanaq pachapi kaq Diosta negaycha kanman”, nispa  (qaway Job 31:24-28). Chaymantapas casarakuytaqa manam pukllayta hinallatachu qawarqa. Chaymi payqa ‘ñawinwan contratota ruwarqa sipaskunata mana munapayananpaq’ (Job 31:1). Chay tiempopiqa Jehova Diosqa manam harkakurqachu huk qari iskay warmiyuq kanantaqa. Chaymi Jobqa munaspanqa iskay warmiyuq kayta atinman karqa. * Ichaqa payqa yacharqam Eden huertapi huk warmillata hinaspa huk qarillata Jehova Dios casarachisqanta, chayrayku ichapas chayna kawsakuyta munarqa (Gen. 2:18, 24). 1.600 wata qipatañataqmi Jesusqa yachachirqa huk qariqa huk warmillawan casarakunanmanta (Mat. 5:28; 19:4, 5).

20. Jehova Diosta hinaspa kamachikuyninkunata allinta riqsisqanchikqa, ¿imaynatam yanapawanchik pikunawan hukllawakunapaq hinaspa imakunawan kusirikunapaqpas?

²⁰ ¿Imaynataq ñuqanchikpas Job hina iñiyniyuq kachwan? Jehova Diosmanta allinta yachaspanchikmi hinaspa yachasqanchikman hina kawsakuspanchikmi. Bibliaqa niwanchikmi, ‘mana allin runataqa Dios chiqnisqanmanta’ hinaspa ‘iskay uya runakunawan mana hukllawakunanchikpaq’ (qaway Salmo 11:5; 26:4). Bibliapa kayna nisqanqa, ¿Jehova Diospa imayna piensasqanmantataq yachachiwanchik? ¿Imaynatam yanapawanchik ñuqanchikpaq imam aswan allin kasqanmanta musyakunanchikpaq? ¿Hayka unaytaq internetta servichikuni? ¿Imayna runakunawantaq hukllawakuni, hinaspa imakunawantaq kusirikuni? Kay tapukuykunata imayna kutichisqanchikmi qawachinqa, Jehova Diosta allinta riqsisqanchikta utaq mana riqsisqanchikta. Mana allin runakuna hina mana kananchikpaqqa kallpanchakunanchikmi allin tanteaq kananchikpaq, chaynapi allin kaqtapas hinaspa mana allin kaqtapas sutillata riqsinanchikpaq (Heb. 5:14; Efes. 5:15).

21. ¿Imaynatam yachachwan Dioswan imayna kuyachikuyta?

²¹ Noey, Daniel hinaspa Jobqa kallpanchakurqakum Jehova Diosta riqsinankupaq, chaymi payqa ‘tukuy imata’ yachachirqa imaynata sunqunta kusichinanpaq. Paykunamantam yachanchik Diospa munayninman hina kawsaspaqa kusisqa kananchikmanta (Sal. 1:1-3). Chaymi tapukunanchik: “¿Noey, Daniel hinaspa Job hinachu Jehova Diosta allintapuni riqsini?”, nispa. Ñuqanchikqa astawanraqmi paykunamantaqa Jehova Diosta riqsiyta atichwan, Jehova Dios kikinmanta anchata yachachiwasqanchikrayku (Prov. 4:18). Chaynaqa kallpanchakusunyá bibliapa nisqanta allinta entiendenapaq, ñawinchasqanchikpi yuyaymanasun hinaspa Jehova Diosta mañakusun chuya espiritunta quwananchikpaq. Chayna kaptinqa manam kay pachapi mana allinkunawanqa intuchikusunchu, yuyaywanmi imatapas ruwasun hinaspapas sapa punchawmi Jehova Dioswan astawanraq kuyachikusun (Prov. 2:4-7).