1, 2. O divulu dya Jihebewu 13:4, di tu swinisa kubhanga ihi?

ETWENOSO twa mesena kubhana kijingu kwa Jihova. Mwene wa fwama kutambula o kijingu ko kwetu mba ku mu xila, mwene u tu bhana we o ujitu yú. (1 Samuwele 2:30; Jisabhu 3:9; Dijingunwinu 4:11) Mwene wa mesena kwila tu xila we athu engi, kala o jinguvulu. (Loma 12:10; 13:7) Maji sayi mbandu ya mwenyu wetu u twa tokala kuxila mu ukexilu wa katunda. Mbandu yiyi, o ukaza.

² Phawulu wa soneka: ‘O ukaza u kale ku ujitu kwa ene oso, o mala ni ahatu a kazala a di kale jifiyele mudyâ.’ (Jihebelewu 13:4) Phawulu ka tumbula ngó maka oso-oso a lungu ni ukaza. Mwene wa kexile mu tangela o Jikidistá kwila, a tokalele kuxila o ukaza, kifwa ku u bhana valolo ya dikota. Se u dikaza, o kwila kyene we ki u mona o ukaza, benge benge o ukaza wé?

3. Milongi yebhi ya beta kota ya bhanene Jezú ya lungu ni ukaza (Tala o foto ya dyanga.)

³ Se wene mu mona o ukaza kala kima kyala ni valolo ya dikota, wa mu kayela phangu yambote. Jezú wa xila o ukaza. Kyoso Jifalizewu kya mwibhwidisa maka a lungu ni kusenga  mba kubatula o ukaza mwene wa tumbula o izwelu ya Nzambi ya lungu ni ukaza wa dyanga: “Kyenyiki ki bhangesa diyala di xa tat’â ni mam’â, hé u di kwatenena ku mukaji’ê ene kiyadi kyâ hé a di bhanga xitu imoxi ngó.” Jezú wambe dingi: “Yoso yôngeka Nzambi, kana muthu u i wanununa.”—Tanga Marku 10:2-12; Dimatekenu 2:24.

4. Yebhi yexile o vondadi ya Jihova ya lungu ni ukaza?

⁴ Jezú wa xikina kwila wa bhange o ukaza Nzambi ni kwila, o ukaza wa tokalele ku kalela-ku. Kyoso Nzambi kya bhange o ukaza wa dyanga, mwene kambe kwa Adá ni Eva kwila, eji di senga mba kubatula o ukaza wâ. Mu veji dya kiki, mwene wa mesenene kwila, “kiyadi kyâ” a kala kumoxi mu ukaza katé ku hádya.

5. Kyebhi o kufwa kwa lungulula o ukaza?

⁵ Eye wejiya kwila kyoso Adá kya te kituxi, ima yavulu ya lunguluka. O athu a mateka kufwa, o kufwa kuku kwa funyisa o ukaza. Poxolo Phawulu wa jimbulula o Jikidistá kwila, o kufwa kubatula o ukaza, o dikaza dya xala ku mwenyu u tena kukazala ni muthu wengi.—Loma 7: 1-3.

6. O kijila kya bhanene Nzambi kwa Mozé ki tu longa ihi ya lungu ni ukaza?

⁶ O Kijila kya bhanene Nzambi ku akwa Izalayele, kya bhanene milongi ya lungu ni ukaza. Mu kifika, o kijila kya bhanene ufôlo ku diyala mukwa Izalayele kusakana hongo. O ukexilu yú kwene ku wa kexile kyá né mwene ande dya Nzambi kubhana o Kijila. Maji o kijila kyexile mu langa o muhatu ni ana phala ka a talatale kyayibha. Mu kifika se diyala mukwa Izalayele wa kazalele ni mubhika, anga kupholo dya kwenda u kazala ni muhatu wengi, mwene wa tokalele kudikila o ibhindamu ya muhatu wa dyanga kala kyexile mu bhanga ande dya kusota o muhatu wa kayadi. Nzambi wa mesenene kwila, mwene u suluka ni ku mu langa mu  mawukexilu oso. (Makatukilu 21:9, 10) Etu lelu ki twene mu kayela dingi o Kijila kya bhele Nzambi kwa Mozé. Maji kyene ki tu longa kwila, Nzambi u bhana valolo yavulu ku ukaza. Sé phata, kiki ki tu kwatekesa kuxila o ukaza.

7, 8. (a) O kijila kya bhanene Nzambi kwa Mozé kya zwelele ihi ya lungu ni kudixisa kala kyósoneke mu divulu dya Matendelelu 24:1? (b) Kyebhi Jihova kya mona o kudixisa?

⁷ Ihi ya kexile mu zwela o kijila ya lungu ni kudisenga mba kubatula o ukaza? Sumbala Jihova ka mesenene kwila, diyala ni muhatu a di senga, o kijila kya kexile mu kwehela o diyala mukwa Izalayele kudisenga se “wa mu mono . . . ni kisemu kyoso-kyoso kyayibha.” (Tamga Matendelelu 24:1.) O kijila ki kyexile mu zwela se “kisemu kyoso-kyoso kyayibha ihi.” Maji kya tokalele kukala kima kya dikota ki kwatesa jisonyi, ki kama kófele kana. (Matendelelu 23:14) Mu izuwa ya Jezú, Jijudé javulu akexile mu disenga ni ahatwâ “mu kima kyoso-kyoso.” (Matesu 19:3) Mu kidi ki tu mesena kukala ni ukexilu yú.

⁸ Mu izuwa ya polofeta Malakya, o mala akexile mu xisa ahatwâ nange phala kukazala ni ahatu exile hanji mu unzangala, kexile mu bheza Jihova. Maji Nzambi wa jimbulula o kixinganeku kyê kya lungu ni kudixisa mba kubatula o ukaza. Mwene wambe: ‘Eme o kudixisa nga di zemba na-ku.’ (Malakya 2:14-16) O ukexilu wa Nzambi wa kumona o ukaza ki u lunguluka tundé ku dimatekenu kyoso kyambe kwila, o diyala ‘u dyongeka ni muhatw’ê, ene kyadi kyâ hé a di bhanga xitu imoxi ngó.’ (Dimatekenu 2:24) Jezú wa xikina o kixinganeku kya Tat’ê kyoso kyambe: ‘Yoso yôngeka Nzambi kana muthu u i wanununa.’—Matesu 19:6.

9. Ihi i lombolola o izwelu ya Jezú i tu sanga mu divulu dya Marku 10:11, 12?

⁹ Amoxi a tena kudibhwidisa: ‘O kwila sayi kima ki bhanga o Kidistá kudisenga ni kukazala ni muthu wengi?’ Tala ya zwela Jezú: ‘Diyala woso u xisa mukaji’ê n’a kazala wengi, wa te phánda. O muhatu we, se u xisa munumi’ê, n’a kazala wengi, wa te phánda.’ (Marku 10:11, 12; Luka 16:18) Mu kidi Jezú wexile mu xila o ukaza, wa mesenene kwila akwa a u xila wê. M’ukulu se diyala wa dixisile ni muhatw’ê wa fiyele anga u kukazala ni muthu wengi, mwene weji ta phánda. Kyene we se muhatu u bhanga kiki ni mwadi wê. Kiki ki bhita mukonda kudixisa sé kikuma kyoso-kyoso, ki kubatula o ukaza. Phala Nzambi, o makaza a dibhanga hanji “xitu imoxi ngó.” Jezú wambe we kwila, se diyala wa dixisile ni muhatw’ê wa kambe o kikuma ki mu bhangesa ku mu senga, o muhatu wa-nda kala mu kilwezu kya kuta phánda. Kiki kyeji bhita kyebhi? Mu thembu yóyo, o muhatu a mu senge weji bhinga kukazala dingi phala ka bhindamene kitadi mba ima yengi. O ukaza yú wa difwile ni kuta phánda.

10. Ihi ngó i bhangesa o kidistá kudixisa phala n’a tena kukazala dingi?

 ¹⁰ Jezú wa zwela kwila kwene ngó kima kimoxi kibhangesa o muthu kudixisa: ‘Ngi mi ambela kwila, woso u senga muhatw’ê mukonda dya kikuma kyengi, o kya undumbu ki kyene, anga u kazala ni muhatu wengi, mwene u ta phánda.’ (Matesu 19:9) Mwene wa jimbulula dingi o maka ya mu Diskulusu dyê dya bhangele ku Mulundu. (Matesu 5:31, 32) Mu veji jiyadi jiji, Jezú wa zwela ya lungu ni “undumbu.” O undumbu wa lungu ni ituxi kala ufusa, kusota idyanzunga, kudijiya ni muthu ki kaza dyê, diyala u dijiya ni diyala ni mukwa mba muhatu u dijiya ni muhatu ni mukwâ, ni muthu u dijiya ni kyama. Mu kifika, se o diyala dya kazala u ta phánda, o muhatu wê u tena kusola se u kala ni mwene mba u mu xisa. Se mwene u mu xisa, Nzambi kanda ku mu mona dingi kala dikaza.

11. Mukonda dyahi sayi Jikidistá a mona kwila ka bhingi kudixisa né mwene se kaza dyê u ta phánda?

¹¹ Tala kuma Jezú kya zwela kwila se o muthu wa kazala u ta phánda o kaza dyê se wa tokala kudixisa-nê. Mu kifika, o muhatu u tena kusola kukala ni munumi’ê né mwene se wa te phánda. Mukonda dyahi? Nange Mwene wa mu zolo hanji, wa mesena ku mu loloka phala kubhulula o ukaza wê. Ku mbandu yengi se mwene u sola kudixisa maji ka kazala lwa mukwa, wa-nda dibhana ni ibhidi. Mu kifika, kyebhi kya-nda di bhana ni ibhindamu, ya lungu ni jimbote ni jihanji ja tokala mu ukaza? O kwila wa-nda divuwa ubheka? Kyebhi kya-nda divwa o twana se mwene o disenga? Kya-nda mu bhonza dingi ku sasa o twana mu kidi? (1 Kolindo 7:14) Mu kidi, o dikaza di sola kudisenga u dibhana ni ibhidi ku mwenyu.

12, 13. (a) Ihi ya bhiti ni ukaza wa Hozeya? (b) Mukonda dyahi Hozeya ka dixisa ni Ngomele? Ihi i tu tena kudilonga mu ukaza wê?

¹² O phangu ya polofeta Hozeya i tu longa kyebhi Nzambi kya tala o ukaza. Nzambi wambela Hozeya phala kukazala ni muhatu a mwixanene Ngomele, weji kituka ‘muhatu wejidila undumbu,’ weji vwala “ana a undumbu.” Ngomele ni Hozeya a vwala mona umoxi. (Hozeya 1:2, 3) Mu kusuluka, Ngomele wa vwala dingi mona muhatu ni mona wa diyala, nange ni diyala dyéngi. Sumbala Ngomele wa tele phánda mu veji javulu, Hozeya ka mu xisa. Mu disukilu mwene wa xisa Hozeya yu wa kituka mubhika. Ne kiki Hozeya wa mu sumbu dingi. (Hozeya 3:1, 2) Bhu kaxi ka Hozeya, Jihova wa londekesa kyebhi Mwene kya loloka o kifuxi kya Izalayele mu veji javulu kyoso ene kya londekesa ku kamba ufiyele kwa mwene mu kubheza jinzambi jengi. Ihi i tu dilonga mu ukaza wa Hozeya?

¹³ Se o Kidistá u ta phánda, o mukwâ wa kambe o kikuma wa tokala kusola kima. Jezú wambe kwila, o wa kambe o kikuma mwene wejiya se u mu xisa phala hádya n’a kazala ni muthu wengi. Maji, ki kima kya yibha se yó wa kambe o kikuma uloloka kaza dyê. Hozeya wayile mu takana dingi Ngomele. Kyoso mwene kya vutuka kwa Hozeya, mwene wa mu tangela phala kejiye dingi diyala dyéngi. Kwa bhiti thembu, Hozeya ‘ka dijiya’ ni Ngomele. (Hozeya 3:3) Maji kupholo dya kwenda, nange Hozeya wa dijiya dingi ni muhatw’ê. Kiki, kya londekesa kyebhi Jihova kyexile polondo phala kutambulula  o mwiji wa Izalayele, ni kusuluka mu ukamba wê ni ene. (Hozeya 1:11; 3:3-5) O musoso yú u tu longa ihi ya lungu ni ukaza? Se o dikaza dya kambe o kikuma u dijiya dingi ni kaza dyê wa mu kambe o ufiyele, kiki kilondekesa kwila mwene wa mu loloka kyâ. (1 Kolindo 7:3, 5) Kyenyiki, mwene kala dingi ni ufôlo wa ku mu xisa. Mu kusuluka, o diyala ni muhatu, a tokala kukalakala kumoxi, ni kudikwatekesa phala kumona o ukaza kala kibhanga Nzambi.

14. Kala ki zwela o divulu dya 1 Kolindo 7:10, 11, ihi i tena kubhita mu ukaza?

¹⁴ O Jikidistá joso ja tokala kuxila o ukaza, kala kibhanga Jihova ni Jezú. Maji, sayi bhabha amoxi kyene mu kibhanga, mukonda tu akwa ituxi. Loma 7:18-23) Kyenyiki, ki twa tokala kudiwana mu kwijiya kwila mu hama ya dyanga, sayi Jikidistá ja kexile mu dibhana we ni ibhidi ya makota mu ukaza wâ. Phawulu wa soneka kwila ‘o muhatu wa kazala, ka tokala kuxisa mwadi wê.’ Maji, kiki kya kexile mu bhita.—Tanga 1 Kolindo 7:10, 11.

15, 16. (a) Kyebhi o makaza kya tokala kumona mba kubanza kyoso ki kumoneka ibhidi mu ukaza, ni mukonda dyahi? (b) Kyebhi o maka ya a lungu we ni kazola ki Mbangi ya Jihova?

¹⁵ Phawulu ka jimbulula se ihi ya kexile mu bhangesa o makaza kudixisa. Maji twejiya kwila, o ahatu kexile mu xisa anumi’â mukonda a te kituxi kya undumbu, kana. Kumbandu yengi, o muhatu u tena kukala ni kima ki mu bhangesa kudixisa, n’a kazala ni muthu wengi. Phawulu wa sonekena o ahatu a xisa anumi’â: ‘A kale ku ukudi; o kya kamba kukala ku ukudi, a di vutukile dingi ni mwadi wê.’ Kifwa, Nzambi wa a mona hanji kala makaza. Phawulu wambe kwila, né mwene se o makaza a dibhana ni maka, kikale o diyala mba muhatu u ta phánda, o disukilu dyâ dya tokala kukala; kubhanga yoso phala ku di vutukila, kifwa, kudiloloka, kubatula o maka ni kukala kumoxi. Ene a tokala kubhinga o kikwatekesu ku tufunga. O tufunga ka-nda sola mbandu, maji a tena kubhana itendelesu bhu kaxi ka Bibidya.

¹⁶ Maji-phe, se o Kidistá wa kazala ni muthu ka mu sidivila Jihova? O kwila se kumoneka maka mu ukaza wâ a tena kudixisa? Kala kya ki tumbula kyá, O kima kimoxi ngó kibhangesa o makaza kudixisa, o undumbu. Maji o Bibidya ki ijimbulula o ima i bhangesa o athu kudixisa. Phawulu wa soneka: ‘Muhatu woso wala kidistá mudyetu, hé u kala ni mwadi wê wa kambe kukala kidistá, maji wetaya o kudituma-nê, ka xise mwadi wê.’ (1 Kolindo 7:12, 13) O izwelu yiyi ya tokala katé lelu.

17, 18. Mukonda dyahi sayi Jikidistá a nangenena m’ukaza wâ né mwene ni ibhidi ya makota i moneka?

 ¹⁷ Maji sayi ima i bhanga o munumi “wa kambe kukala kidistá” ilondekesa kwila mwene ka ‘taya ku di tuma ni’ muhatw’ê. Mu kifika, nange mwene kindanda, u mu beta, katé kya dívwa kwila o sawidi mba mwenyu wê wala mu kilwezu. Nange mwene u dituna kudikila o mwiji, mba u mu fudisa kusidivila Nzambi. Se ima yiyi i bhita, o muhatu Kidistá, mwene wa tokala kusola se mwene ka mu ‘taya ku di tuma-nê,’ kilwezu kusuluka nê. Kyenyiki, kwa bhingi kudisenga, né mwene se o diyala di zwela kima kyengi. Maji sayi Jikidistá ja mukwâ, a bhita we ni maka yâ, ene mu sola kusuluka ni kaza dyê. Ene a kolokota, a bhanga yoso, a sota kukolesa o ukaza. Mukonda dyahi ene a sola kubhanga kiki?

¹⁸ Se o dikaza a disenga mukonda dya maka yá, o ukaza wâ ki wa batuka, kana. A-nda bhita mu ibhidi yo tumbule kudimatekenu. Poxolo Phawulu wa jimbulula we kima kibhangesa o makaza kukala kumoxi, sumbala ni maka. Mwene wa soneka: “Kuma o diyala dya kambe kukala kidistá, a mu xikina kwala Nzambi mukonda dya kukala ni muhatu wa xikana; o muhatu wa kambe kukala kidistá, a mu xikina kwala Nzambi mukonda kya kukala mu umoxi ni mwadi wê wa xikana. Hé ki kyene, an’enu keji kwijiya Nzambi. Maji o kiki-phe, ala an’a ngene a Nzambi.” (1 Kolindo 7:14) Jikidistá javulu a nangenena mu ukaza wâ ni muthu ka mu sidivila Jihova, né mwene se kumoneka ibhidi yonene. Ene a sanguluka kyavulu mu kukolokota mu ukaza yú, kotelele kyoso ku hádya kaza dyâ kya kituka Mbangi ya Jihova.—Tanga 1 Kolindo 7:16; 1 Phetele 3:1, 2.

19. Mukonda dyahi kwene makaza avulu a zediwa mu kilunga kya Jikidistá?

¹⁹ Jezú wa bhana itendelesu ya lungu ni kudixisa, poxolo Phawulu wa bhana itendelesu ya lungu ni kudisenga. Kiyadi kyá a mesene kwila, o jiselevende ja Nzambi ji xila mba a bhana kijingu ku ukaza. Ku mundu woso, mu kilunga kya Jikidistá, lelu mwala makaza avulu a mu ditunda kyambote mu ukaza wâ. Nange mu kilunga kyé utena kusanga makaza avulu a sanguluka, anumi a fiyele a zolo ahatu’â, ahatu a xila o anumi’â. Enyoso a londekesa kwila, o ukaza utena kukala ni kijingu mba kuzela. Tu sanguluka mu kwijiya kwila, mazunda ni mazunda a mala ni ahatu, a mu londekesa kwila o izwelu ya Nzambi ya kidi mwene: ‘Mukonda dya kiki, kyene ki bhekela o diyala di xya tat’â ni mam’â, hé u kala ni muhatu’ê; ene kiyadi kyâ anga a bhiluka xitu imoxi.’—Efezo 5:31, 33.