1, 2. Mahebheru 13:4 i fanele ku hi kuca ku maha yini?

HONTLHENI hi xuva ku dzundza Jehovha niku wa ringanelwa hi kuva hi mu dzundza futsi. I tsumbisa ku loku hi mu dzundza yenawu i ta hi dzundza. (1 Samuweli 2:30; Mavingu 3:9; Kuvhululelwa 4:11) I tlhela a lava ku hi dzundza van’wani, vo fana ni tihosi ta mufumo. (Va Le Roma 12:10; 13:7) Kanilezvi ku ni nchumu hi faneleko ku maha zvontlhe hi zvi kotako kasi wu dzundzeka. A nchumu lowo wukati.

² Mupostoli Pawule i tsalile lezvi: “A wukati gi wa dzundzeke ka vanhu vontlhe, ni sango ga wukati gi nga nyenyeziswi.” (Mahebheru 13:4) A hi ku khwatsi Pawule i wo wulawula hi zvilo laha zvi yileko zva wukati. I wo byela maKristu lezvaku ma fanele ku maha ku a wukati gi dzundzeka, ku nga ku gi wona kota nchumu wa lisima. Wena ke, xana u gi wonisa zvezvo a wukati, nguvhunguvhu legi ga wena loku u chadhile?

3. Wusungukati muni ga lisima legi Jesu a nga nyika xungetano hi wukati? (Wona mufota laha hehla.)

³ Loku u wona wukati kota nchumu wa lisima, u pimanyisa munhu a nga cikombiso ca ci nene nguvhu — ku nga Jesu. Phela Jesu i wa wona wukati kota nchumu wo dzundzeka. A cikhati leci  a vaFarisi vo kari va nga mu maha ciwutiso xungetano hi ku a nuna ni sati va tsikana, i kumbukile lezvi Nungungulu a nga wula xungetano hi wukati go sangula, zvaku: “A wanuna i ta siya papayi wakwe ni mamani wakwe, lava vambiri va tava nyama yin’we.” Jesu i no tlhavinyeta aku: “Lezvi Nungungulu a zvi tlhanganisileko, zvi nga hambanisiwi hi munhu.” — Lera Marku 10:2-12; Genesisi 2:24.

4. Gi wa hi gihi kungo ga Jehovha xungetano hi wukati?

⁴ Jesu i tiyisekisile lezvaku Nungungulu hi yena a nga vanga wukati niku gi fanele ku pindzuka. A cikhati leci Nungungulu a nga vanga wukati go sangula, a nga byelangi Adhamu na Evha lezvaku va wa ta tsikana hi kufamba ka cikhati. I wa lava ku vona “vambiri” va simama va hi sati ni nuna kala kupindzuka.

5. Zvini zvi humelelako loku a nuna kutani sati afa?

⁵ Wa zvi tiva ku a cikhati leci Adhamu a nga wonha, a zvilo zvo tala zvi no cica. A cin’we ca lezvi zvi nga cica ku a vanhu va sangula kufa, niku a wukati gonawu ga khumbeka hi mhaka leyi. Mupostoli Pawule i tlhamusele maKristu lezvaku loku a munhu afa, a wukati gakwe gonawu gofa; niku loyi a nga felwa i tlhatlhekile ku tlhela a chadha ni mun’wani. — Va Le Roma 7:1-3.

6. A Nayo wa Mosi wu hi gondzisa yini xungetano hi lezvi Nungungulu a gi wonisako zvona wukati?

⁶ A Nayo lowu Nungungulu a nga nyika vaIzrayeli wu wa wula zvokari xungetano hi wukati. Hi cikombiso, a muIzrayeli i wa vhumelelwa ku teka vavasati vo hundza mun’we. Lezvo zvi wa tolovelekile hambu ka cikhati leci Nungungulu a nga kala a nga se yimisa Nayo. Hambulezvo, a Nayo wu wa vhikela vavasati ni vanana lezvaku va nga xanisiwi. Hi cikombiso, loku a muIzrayeli a chadha ni citiri a guma a teka a sati wa wumbiri, i wa ha fanele ku simama a hlayisa sati wakwe wo sangula a ku fana ni lezvi a nga mahisa zvona kale. Nungungulu i wa lava ku a wanuna loye a simama a vhikela ni ku hlayisa sati wakwe. (Eksodhusi 21:9, 10) Inyamutlha a hi rangelwi hi Nayo wa Mosi; kanilezvi wa hi gondzisa ku Nungungulu i wona wukati kota nchumu wa  lisima nguvhu. Handle ko kanakana, lezvo zvi hi vhuna ku a wukati hi gi nyika nguvhu wudzundzo.

7, 8. a) Hi ku ya hi Dhewuteronome 24:1, a Nayo wa Mosi wu wa wula yini hi kutsikana? b) Jehovha i yi wonisa kuyini a mhaka ya ku a nuna ni sati va tsikana?

⁷ A Nayo wa Mosi wu wa wula yini hi kutsikana? Hambu lezvi ku nga ku Jehovha a nga tshuki a lava ku a nuna ni sati va tsikana, a Nayo wu wa vhumela ku a wanuna a tsika sati wakwe loku a kuma ‘cilo co nyenyeza ka yena’. (Lera Dhewuteronome 24:1.) A Nayo wu wa nga wuli ku i nchumu muni walowo wo “nyenyeza”. Hambulezvo, zvi wonekisa ku zvi wa nga hi zvilwana zvo kala zvi nga tati kombe; ma wa hi mahanyela yo wisa tingana kutani ya chaka ni yo nyenyeza. (Dhewuteronome 23:14) A ya hava hi ku a cikhati leci Jesu a nga hi laha misaveni, a vaJudha vo tala va wa tsika vasati vabye “hi ni yihi mhaka”. (Matewu 19:3) Handle ko kanakana, hina a hi lavi kuva ni moya lowo.

⁸ Masikwini ya muphrofeti Malaki, zvi wa tolovelekile ku a wanuna a tsika sati wakwe wo sangula, kuzvilava kasi a chadha ni mun’wani wa nhanyana a nga khozeliko Jehovha. Kanilezvi Nungungulu i zvi vekile kubaseni lezvi a nga kari a yi wonisa zvona a mhaka ya kutsikana. I te: ‘Ndza venga a kuhlongola’, kutani kutsikana. (Malaki 2:14-16) Nungungulu i wa nga se cica mawonela lawa a nga hi nawo kusanguleni hi wukati. I wa ha gi wonisa lezvi a nga gi wonisa zvona a cikhati a ngaku: ‘A [wanuna i ta] namarela ka sati wakwe; vona va tava nyama yin’we.’ (Genesisi 2:24) Jesu i seketele mawonela ya Papayi wakwe xungetano hi wukati, a cikhati a ngaku: “Lezvi Nungungulu a zvi tlhanganisileko, zvi nga hambanisiwi hi munhu.” — Matewu 19:6.

9. Ma wula yini a magezu ya Jesu ma nga ka Marku 10:11, 12?

⁹ A vokari va nga ha wutisa ku: ‘Kona ci kona cigelo ca ku a muKristu a tsikana ni sati kutani nuna wakwe a tlhatlheka ku chadha ni mun’wani ke?’ Wona lezvi Jesu a nga wula. I te: “Ni wihi loyi a tsikako sati wakwe a chadha ni mun’wani wa maha wubhayi, hi ku maha lezvo a mu wonhela, ni loku a wasati loyi a tsikileko nuna wakwe a tshuka a chadha ni mun’wani, wa maha wubhayi.” (Marku 10:11, 12; Luka 16:18) Zvi la su dlunya a ku Jesu i wa gi nyika wudzundzo a wukati niku i wa lava ku a van’wani vonawu va maha zvezvo. Loku a wanuna a tsika sati wakwe wo tsumbeka a guma a chadha ni mun’wani, lego gi wa tava wubhayi. Ni loku a hi wasati a tsikako nuna wakwe wo tsumbeka a tekwa hi mun’wani, yenawu o maha wubhayi. Gi maha wubhayi hi ku a ku tsikana basi na ku nga mahekangi wubhayi a zvi dayi wukati. Nungungulu wa ha va wona kota “nyama yin’we”. Jesu i tlhelile a ku loku a wanuna a tsika sati wakwe na a nga mahangi wubhayi, a wasati loye i wa tava mhangweni ya ku a wela wubhayini. Zvi mahisa kuyini? Cikhatini leco, a wasati a tsikilweko i wa ta tshuka a pimisa ku i chukwana a tekwa kambe kasi a fela ku hlayisiwa. A wukati lego gi wa tava ga wubhayi.

10. Cigelo muni ca cin’we basi leci a mitsalo yi chusako nuna ni sati lezvaku va tsikana va tlhatlheka ku chadha ni mun’wani?

 ¹⁰ Jesu i gondzisile lezvaku kova ni cigelo cin’we basi ci nga mahako nuna ni sati va tsikana. I te: “Ndza mu byela, ndziku: Ni wihi loyi a tsikako a sati wakwe ahandle ka wubhayi, a chadha ni mun’wani, wa maha wubhayi.” (Matewu 19:9) I tlhelile a phinda mhaka leyi ka Kanelo yakwe ya le Citsungeni. (Matewu 5:31, 32) Ka makhati wontlhe ya mambiri, Jesu i wulawulile hi “wubhayi”. A wubhayi lego gi nga patsa zviwonho zvo kota pele (wukwambati), vanhu va hlengelako masango na va nga chadhangi, kuhlengela masango ni wanuna-kuloni kutani wasati-kuloni, kuhlengela masango ni cihari, ni munhu a tsikako loyi a nga chadha naye a ya hlengela masango ni mun’wani. Hi cikombiso, loku a wanuna a chadhileko a hlengela masango ni wasati mun’wani, a sati wakwe a nga hlawula ku mu tsika kutani ku simama naye. Loku a mu tsika ka ciyimo leco, Nungungulu a nga ta ha va wona kota nuna ni sati.

11. Hikuyini a maKristu ma nga hlawulako ku nga tsikani hambu loku a nuna kutani sati wa kona a maha wubhayi?

¹¹ Wona lezvaku Jesu a nga te loku a munhu a chadhileko a maha wubhayi, loyi a nga hiko na nandzu i fanele ku tsika loyi a nga wonha. Hi cikombiso, a sati a nga hlawula ku simama a hanya ni nuna wakwe hambu loku a mahile wubhayi. Hikuyini? Hi ku zva koteka ku na a ha mu randza, na a ti yimisele ku mu tsetselela kambe ni ku tlhela va tirisana kasi a wukati gabye gi famba khwatsi. A cin’wani, hi ku loku o tsikana naye a guma a nga ha chadhi, i wa tava ni zvikarato zvo kari. Hi cikombiso, i ta zvi kumisa kuyini zvo ti hanyisa? Hi mani a to mu khatalela hi tlhelo ga masango? Kona a nga tafa hi ciwundza ke? A vana vabye ke, va ta hanyisa kuyini loku vona va tsikana? Zvi nga ta mu karatela nguvhu a ku va wundla lisineni? (1 Va Le Korinte 7:14) Zva dlunyateka ku loku a nuna kutani sati a hlawula ku tsikana ni munghana wakwe wa wukati i tava ni zvikarato zva hombe.

12, 13. a) Zvini zvi nga humelela wukatini ga Hoseya? b) Hikuyini Hoseya a nga tlhela a landza Gomera, niku hi nga gondza yini ka wukati legi?

¹² Lezvi zvi nga humelela muphrofeti Hoseya zvi hi gondzisa zvotala ka lezvi Nungungulu a gi wonisako zvona wukati. Nungungulu i byelile Hoseya lezvaku a chadha ni wasati wa ku hi Gomera, loyi a nga wa tava “sati wa wubhayi” a tlhela ava ni “vanana va wubhayi”. Hoseya na Gomera va no pswala n’wana wa mufana. (Hoseya 1:2, 3) Gomera i no guma a pswala nhanyana ni mufana mun’wani; ko khwatsi i pswalile vana lavo hi wubhayi. Hambu lezvi Gomera a nga maha wubhayi hi makhati yo kari, Hoseya a nga mu tsikangi. Gomera i no gumesa a tsika Hoseya a ya maha citiri. Hambulezvo, Hoseya i no ya mu xava a wuya. (Hoseya 3:1, 2) Jehovha i tirisile Hoseya kasi ku komba lezvi a nga va tsetselelisa zvona vaIzrayeli hi kuphindaphinda loku va tsikile ku tsumbeka ka yena va khozela vanungungulu van’wani. Hi gondza yini ka wukati ga Hoseya?

¹³ Loku a muKristu a chadhileko a maha wubhayi, zvi le ka munghana wakwe wa wukati a ku ti mahela ciboho. Jesu i te loyi a nga kala ku wonha i na ni cigelo co zwala ca ku tsika loyi a nga wonha, niku ka ciyimo leco a nga chadha ni mun’wani. Kanilezvi loku a zvi lava loyi a nga kala ku wonha, a nga mu tsetselela loyi a nga wonha. Lezvo a zvi bihangi. Hi zvezvo a nga maha Hoseya ka Gomera. Loku a tlhelile ka Hoseya, i no mu byela ku a nga ha hlengeli masango ni wanuna mun’wani. Hoseya i ‘tshamile a rindzela masiku’ yo kari na a  nga se hlengela masango na Gomera. (Hoseya 3:3) Kanilezvi, i gumile a hlengela masango naye. Lezvo zvi yimela lezvi Nungungulu a nga ti yimiselisile zvona ku tlhela a amukela vaIzrayeli a simama kuva ni wuxaka navo. (Hoseya 1:11; 3:3-5) Lezvo zvi hi gondzisa yini hi wukati nyamutlha? Loku loyi a nga kala ku wonha a tlhela a sangula ku hlengela masango ni loyi a nga wonha, lezvo zvi komba ku i mu tsetselele. (1 Va Le Korinte 7:3, 5) Maku loku a maha lezvo, a ka hi na cigelo ca ku mu tsika. Andzhako ka lezvo, a sati ni nuna va fanele ku kulula va n’watseka va tlhela va vhunana ku wona wukati kota lezvi Nungungulu a gi wonisako zvona.

14. Hi ku ya hi 1 Va Le Korinte 7:10, 11, zvini zvi nga humelelako wukatini?

¹⁴ A maKristu wontlhe ma fanele ku wona wukati kota nchumu wo dzundzeka a ku fana ni lezvi Jehovha na Jesu va gi wonisako zvona. Hambulezvo, a vokari va tshuka va nga mahi lezvo, hakuva hontlheni a hi mbhelelangi. (Va Le Roma 7:18-23) Hikwalaho a zvi faneli ku hi hlamalisa lezvi a maKristu yo kari yo sangula ma ngava ni zvikarato zva hombe wukatini gabye. Pawule i tsalile lezvaku “a sati a nga faneli ku hambana ni nuna wakwe”. Hambulezvo, lezvo zvi tshukile zvi maheka. — Lera 1 Va Le Korinte 7:10, 11.

15, 16. a) Gi fanele kuva gihi kungo ga nuna ni sati loku va kumana ni zvikarato wukatini gabye, niku hikuyini? b) A muKristu a nga chadha ni munhu a nga khozeliko Jehovha i fanele ku maha yini loku a kumana ni zvikarato?

¹⁵ Pawule a nga tlhamuselangi ku zviyimo muni zvi nga maha ku a nuna ni sati va hambana. Kanilezvi, ha zvi tiva ku a cikarato ci wa nga hi nchumu wo fana ni ku a nuna a mahile wubhayi. Loku zvi wa hi lezvo, a sati i wa tava ni cigelo co zwala ca ku a tsika nuna wakwe a chadha ni mun’wani. Pawule i tsalile lezvaku a wasati a hambeneko ni nuna wakwe i fanele ku ‘tshama a nga chadhi kutani ku tlhela a zwanana ni nuna wakwe’. Lezvo zvi komba ku Nungungulu wa ha va wona kota nuna ni sati. Pawule i te kani kova zvihi zvikarato lezvi a nuna ni sati va nga vako nazvo, loku ne mun’we wabye a nga mahangi wubhayi, a kungo gabye gi fanele giva ku tlhelelana, lezvi zvi wulako ku, va fanele ku lulamisa zvikarato zvabye va tlhela va hanya zvin’we. Va nga kombela madhota ma va vhuna. A madhota ma nga ta yima ni munhu, kanilezvi ma ta va nyika wusungukati ga lomu ka Bhibhiliya.

¹⁶ Makunu, ahati loku a muKristu a chadhile ni munhu a nga khozeliko Jehovha ke, va nga hambana loku va kumana ni zvikarato wukatini gabye? Kota lezvi hi nga zvi wona, a Bhibhiliya gi li a wubhayi, hi cona cigelo co zwala ca ku va tsikana. Hambulezvo, a Bhibhiliya a gi wuli zvigelo zvi nga mahako ku a nuna ni sati  va hambana. Pawule i tsalile lezvi: “Loku a wasati a hi ni nuna a nga kholwiko, a nga tsiki nuna wakwe loku a nuna loye a ha zvi lava ku tshama naye.” (1 Va Le Korinte 7:12, 13) A wusungukati legi ga tira ni nyamutlha.

17, 18. Hikuyini a maKristu yo kari ma nga hlawula ku nga hambani ni vanghana vabye va wukati hambu lezvi va nga kari va kumana ni zvikarato zva hombe?

¹⁷ Hambulezvo, ku na ni zviyimo zva ku a “nuna a nga kholwiko” a nga ha komba lezvaku a nga ‘ha zvi lavi ku tshama’ ni sati wakwe. Hi cikombiso, a ngava munhu wa kuba nguvhu, laha ka kuza a sati a zvi wonisa ku a nga nghenelwa hi mababyi hambu ku dawa futsi. A nga tshuka a ala ku xava lezvi zvi lavekako kambe kasi ku hlayisa sati ni va ngango wakwe, kutani a mu betela ku tirela Nungungulu. Ka zviyimo lezvo, a sati a nga muKristu a nga ha ti hlawulela ku hambana naye, hi ku wona lezvaku a nuna wakwe a nga ha ‘zvi lavi ku tshama naye’, hambu loku o wula ni cihi. Hambulezvo, ku ni maKristu ma nga hi ka ciyimo leco ma nga hlawula ku tshama ni vanuna vabye. Va timisele va zama ku chukwatisa wukati gabye. Kasi a munhu iza a maha zvezvo na a fela yini?

¹⁸ Loku a nuna ni sati va hambana ka ciyimo leco, a wukati gabye a gifi niku va ta kumana ni zvikarato lezvi hi zvi kumbukileko kusanguleni. Mupostoli Pawule i tlhelile a nyika cigelo cin’wani ca ku a nuna ni sati va nga hambani. I te: “A nuna a nga kholwiko i basisilwe hi kota ya sati wakwe, ni sati a nga kholwiko i basisilwe hi kota ya nuna wakwe a kholwako; loku zvi wa nga hi lezvo a vanana va n’wina na va nga hlazvekangi, kanilezvi makunu va basile.” (1 Va Le Korinte 7:14) A maKristu yo tala ma hlawulile ku tshama ni munghana wabye wa wukati a nga khozeliko Jehovha hambu lezvi a ciyimo cabye ci nga hisa nguvhu. A cikhati leci a nuna kutani sati wa kona a nga guma ava Kustumunyu ya Jehovha, va tsakile nguvhu hi kuva va timisele. — Lera 1 Va Le Korinte 7:16; 1 Pedro 3:1, 2.

19. Hikuyini lomu bandleni ga wuKristu ku nga ni vamakabye vo tala lava a wukati gabye gi va fambelako khwatsi?

¹⁹ Jesu i nyikile wusungukati xungetano hi kutsikana ka nuna ni sati. Mupostoli Pawule i nyikile wusungukati xungetano hi kuhambana. Vontlhe va wa lava ku a malandza ya Jehovha ma maha zvontlhe ma zvi kotako kasi a wukati gi dzundzeka. Misaveni yontlhe, ku na ni vamakabye vo tala lomu bandleni ga wuKristu inyamutlha, lava a wukati gabye gi va fambelako khwatsi. Kuzvilava u nga kuma mipatswa yo tsaka kwalomu bandleni ga wena, lava a vanuna va kona vo tsumbeka va randzako vasati vabye, ni vasati va kona vo tsumbeka va kombisako cichavo ka vanuna vabye. Vontlhe va kombisa khwatsi lezvaku zva koteka ku a wukati gi dzundzeka. Niku ha tsaka hi ku wona lezvaku a vanuna ni vasati va talela ga cima va komba zvi ku dlunya lezvaku Nungungulu i wula lisine loku aku: “A wanuna i ta siya papayi wakwe ni mamani wakwe a namarela ka sati wakwe, lava vambiri va tava nyama yin’we.” — Va Le Efesusi 5:31, 33.