1, 2. Toˇniˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ haw ngeh, aˬ dui dehꞈ˗eu jeˬ paˇ laˇ nya ngaˇ lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ siˬ laˇ˗eu nga?

 Toˇniˬ aˬ da maˬ baw ni huiˬ laˇ˗awˇ, sahˬ boꞈ dzaw gʼaˬ˗eu keuˆ laˇ˗euˬ zaˬ guˬ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ meh. Aˬ yawꞈ sahˬ boꞈ maˬ dzaw nahˇ˗eu uˬ taꞈ, maˬ dzaw gʼaˬ mi naˆ˗ehˇ iˇ doˆ˗eu lehˇ gʼeh˗eu meh. Toˇniˬ koꞈ nah jawˇ nah˗ahˇ, tiˬbiˬ haw gaˇ hawˇ˗eu cawˬ nehˬ˗ehˇ jawˇ gaˇ ya leˇ kʼawꞈ, yaw haiˬ jeˬ maˬ mˇ˗eu uˬ taꞈ, kʼaˇ ngeuˇ˗eu jeˬ jiˇ maˬ dzaˬ maˬ dawˇ˗a. Ehˇ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ noeˬ taˬ˗euˬ jeˬ maˬ jaˆ˗eu uˬ taꞈ, Miˬyehˇ jawˇ˗eu maˬ jawˇ˗eu kʼawꞈ maˬ siˬ duˬ˗a. Tiˬ nah aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ nyiˬ gʼaˬ nehˬ˗ehˇ ya mawˇ˗awˇ, Miˬyehˇ maˇ diˇ jawˇ meh laˬ leˇ heu lehˇ aˬ yawꞈ noeˬ luꞈ˗eu gaˇ kawˆ ja nehˬ˗euˬ meh. Teu ngeh, Saˇ kiˇ teu nyiˬ gʼaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ Dehꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ beh˗euˬ gʼaˬ jawˇ ngaˇ loˇ? lehˇ ehˇ˗eu paˇ bmˬ hawˇ˗eu Dehꞈ ziˇ dahˬ beh duˬ—Shaˇ noeˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu ngaˬ kawˆ lehˇ ehˇ˗eu paˇ dmˬ nyiˬ dmˬ biꞈ nehˬ˗euˬ meh.

² Tiˬ nah Saˇ kiˇ kʼoeˇ nyiˬ gʼaˬ Toˇniˬ jawˇ gaˇ gʼa laˇ ngeh, Toˇniˬ˗euˬ nui noeˬ paˇ iˇ taˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ sahˬ boꞈ kʼoeˇ nyiˬ dmˬ˗ahˇ gʼawˬ mya poˆ gui˗euˬ miˇ neh, paˇ dmˬ kʼawꞈ yaw kuˆ yaw luˆ˗ehˇ pyeuꞈ iˇ taˬ˗awˇ, “Miˬyehˇ maˇ diˇ jawˇ ngaˇ˗a” lehˇ Saˇ kiˇ kʼoeˇ nyiˬ gʼaˬ˗ahˇ ehˇ˗eu meh. Toˇniˬ Jaˇliꞈ dzaw laˇ˗awˇ, dehꞈ ziˇ˗ahˇ haw˗eu jeˬ tiˬ poˆ cuiˆ cuiˆ˗ehˇ paˇ iˇ˗euˬ meh. Gaˇ hu aˬ yawꞈ Jaˇliꞈ maˬ dzaw ngeh, sahˬ boꞈ dzaw˗eu maˬ nya kʼawꞈ, nymˬ˗mˇ naˇ sahˬ boꞈ nya dui dui˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ  meh. Sahˬ boꞈ dzaw nymˇ˗ahˇ haw˗eu aˬ yuiꞈ gʼaˬ kʼawꞈ zahˬ leˇ˗awˇ, “Nawˬ˗euˬ nui noeˬ paˇ iˇ ngaˬ. Sahˬ boꞈ jiˇ nya laˇ ngaˬ, nawˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu miˇ neh˗a laˬ?” lehˇ naˇ haˬ˗eu meh. Toˇniˬ ngeuˇ ma lehˇ ehˇ nehˬ˗awˇ, Jaˇliꞈ˗ahˇ neh aˬ jeˬ jeˇ ya siˬ˗euˬ lehˇ jiˇ dzawˇ nehˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ sahˬ boꞈ 12 daˇ dzaw gʼaˬ˗awˇ, nymˬ˗mˇ aˬ myah luꞈ huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ hawˇ˗eu aˇ muˇ˗ahˇ caw ba˗eu gʼaˬ geuꞈ luꞈ˗eu meh. Nymˬ˗mˇ Toˇniˬ aˬ yawꞈ gaˬ˗eu Aˬda Yeˬhawˇbaˬ jawˇ˗eu miˇ neh laˬ kʼaˬ cehˇ dui dui˗eu meh.—Ja ceuˬ 68:5.

3. Yeˬhawˇbaˬ zaˬ guˬ deuˬ˗ahˇ aˬ jeˬ mehˬ˗eu nga?

³ Toˇniˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ haw ngeh Yeˬhawˇbaˬ zaˬ guˬ deuˬ˗ahˇ kʼahˬ lahˇ dui dui nga lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ nawˬ˗euˬ dehꞈ ziˇ˗ahˇ laˬ kʼaˬ bi cehˇ mawꞈ˗awˇ, yawˬ jeˬ na luꞈ bi mˇ byah mawꞈ˗eu miˇ neh, “Nawˇ zaˬ guˬ pyeuꞈ ngeh neh, nawˬ˗ahˇ Beh˗euˬ Yaw sahˇ˗ahˇ noeˬ keuˆ” lehˇ mehˬ˗eu meh. (Dawˬtsoˆtsoˆ˗eu 12:1) Heu naˇ yaw awˬ maˬ ngeuˇ kʼawꞈ, Miˬyehˇ nawˬ˗ahˇ caw ba˗eu miˇ neh pyeuꞈ leˇ nya meh. Nymˬ˗mˇ nawˇ aˇ kʼoꞈ yaw nyiˇ ngeh maˬ ehˇ, aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ ngeh maˬ ehˇ nawˬ˗euˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ mˇ byah nya meh. Aˬ joˆ˗ehˇ pyeuꞈ leˇ nya˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ gʼoˆ shaw nya˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ dui Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ Miˬyehˇ neh Saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ Miˇ kʼahˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ ahˇ leˇ˗euˬ nga, Daˬbiˇ Gawˇliˇyaˆ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ deuˆ gʼaˬ˗eu nga lehˬ haw ma.

4, 5. Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ Kaˬnaˬ tsawˇ jeuˬ˗ahˇ deuˆ gʼaˬ˗euˬ gaˇ neh maˬ ehˇ, Daˬbiˇ Gawˇliˇyaˆ˗ahˇ gʼaˬ leˇ˗euˬ gaˇ neh maˬ ehˇ aˬ dui aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? (Dahˬ beh˗eu baˇ˗ahˇ haw.)

⁴ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ Miˬyehˇ neh Saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ Miˇ kʼahˬ˗ahˇ le ahˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ aˬ jeˬ ehˇ nehˬ˗euˬ nga? Guiˇ deuˆ nya dzehˬ laˇ ni dzaw lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ nga laˬ? Maˬ ngeuˇ˗a. (Dawˬmehˬmehˬ˗eu 28:1, 2) Miˬyehˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ dawˬ naˇ haˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ nui ma taˬ lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Yawˇshuˆ 1:7-9) Dawˬ heu naˇ, tsawˇ haˬ zaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ maˬ ngeuˇ leˇ gaˇ duˇ kʼawꞈ, Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ muiˬ dui dui˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. (Yawˇshuˆ 24:11-13) Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ ehˇ dawˬ naˇ haˬ nya ni nui jah ya ahˇ˗awˇ, nui jah heu naˇ aˬ myah luꞈ bi mˇ byah˗eu meh. Gaˇ kawˆ heu gaˇ hu maˇ diˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ, nymˬ˗mˇ iˬ nah kʼawꞈ maˇ diˇ pyeuꞈ laˇ meh.

⁵ Gawˇliˇyaˆ nya dui dui˗eu yehˇ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ tiˬ lmˇ tiˬ paˆ dawˬ peh (3 miˬteuˬ) goˇ˗eu uˬ taꞈ, guiˇ deuꞈ˗eu keu ka jiˇ jaˆ kuꞈ˗eu meh. (1 Saˬmeuˬlaˆ 17:4-7) Ehˇ kʼawꞈ Daˬbiˇ naˇ caˬ oeˬ hawˇ˗eu Miˬyehˇ˗ahˇ jah˗eu jeˬ ahˇ˗eu tehꞈ meh. Nui jah maˬ ahˇ˗eu deuˬ naˇ, Daˬbiˇ Gawˇliˇyaˆ˗ahˇ deuˆ˗eu leh jeh gaˇ tsawˇ uˬ ngaˇ lehˇ noeˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ maˇ diˇ tsawˇ uˬ gʼaˬ naˇ Gawˇliˇyaˆ pyeuꞈ meh.—1 Saˬmeuˬlaˆ 17:48-51.

6. Heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ dui aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ dzaw˗eu nga?

⁶ Dzeuˇ yaꞈ˗euˬ kawˆ˗ahˇ aˬ dui dehꞈ ziˇ˗ahˇ mˇ byah nya ni hawˇ˗eu, laˬ kʼaˬ cehˇ ni caw ba nehˬ˗eu oeˬ jeˬ˗ahˇ ja sawˇ dzeuˇ˗euˬ ma. Aˬ dui Miˬyehˇ˗ahˇ ya siˬ nya˗awˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ gaˬ˗eu deuˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ ya cawˬ˗eu uˬ taꞈ, muiˬ˗eu aˇ pyaˇ ya daˬ˗awˇ Miˬyehˇ neh biꞈ˗euˬ yawˬ ha naꞈ˗i tseˇ˗eu jeˬ˗ahˇ aˇ poeˬ ya taˬ baw nga lehˇ ya dzaw˗euˬ ma. Heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ, heu loꞈ˗ehˇ yaw muiˬ jeˬ mˇ˗eu heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gaˇ dahˇ tsoeˬ nga lehˇ dzaw˗awˇ, Ja ceuˬ yaw huiˬ 16 laꞈ kʼoeˇ˗euˬ Jaˇliꞈ zahˇ tiˬ hmˬ na˗ahˇ jiˇ dzaw ma.

7. (a) Miˬyehˇ loꞈ˗ehˇ noeˬ˗eu tsawˇ haˬ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu nga? (b) Daˬbiˇ ‘Yeˬhawˇbaˬ nawˇ ngaˬ˗euˬ ma’ lehˇ aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ˗eu nga?

⁷ Miˬyehˇ loꞈ˗ehˇ noeˬ˗eu tsawˇ haˬ Miˬyehˇ˗ahˇ nui jah ahˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ loꞈ˗ehˇ noeˬ nya ni leh jeh˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ dehꞈ ziˇ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ neh bi sheuˬ gʼeh˗awˇ, ehˇ dawˬ naˇ haˬ ma lehˇ noeˬ tsoˆ taˬ˗euˬ meh. (1 Gawˇliˬtu 2:12, 13) Daˬbiˇ Miˬyehˇ loꞈ˗ehˇ noeˬ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ dui dzaw  geuꞈ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Aˬ yawꞈ ‘Yeˬhawˇbaˬ nawˇ ngaˬ˗euˬ ma’ lehˇ dawˬ caˇ caˇ˗eu meh. (Ja ceuˬ 16:5) Daˬbiˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ pyeuꞈ˗eu cawˬ cawˬ˗eu jeˬ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗awˇ, aˬ myah luꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ nui ma taˬ˗eu miˇ neh, “Ngaˬ˗euˬ nui ma laˬ kʼaˬ cehˇ” nya lehˇ ehˇ˗eu meh. Daˬbiˇ˗euˬ gʼaˇ duˬ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ˗eu jeˬ taꞈ˗ehˇ laꞈ kʼaˬ bi cehˇ˗eu jeˬ maˬ jaˆ˗a.—Ja ceuˬ 16:9, 11-ahˇ gui.

8. Aˬ dui˗euˬ dehꞈ ziˇ˗ahˇ maˇ diˇ laˬ kʼaˬ bi cehˇ˗eu aˬ jeˬ jeˇ jaˆ˗eu nga?

⁸ Pyuˇ hawˇ˗eu byawˬ gʼa mo gʼa˗eu jeˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ kaꞈ gʼa˗eu deuˬ, Daˬbiˇ loꞈ˗ehˇ laꞈ kʼaˬ maˬ cehˇ˗a. (1 Tiˆmoˇseˬ 6:9, 10) Kehˇnaˬdaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ˗euˬ mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ, “Maˇ diˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ˗aˬ, aˬ dui dehꞈ ziˇ˗ahˇ za˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ maˬ taꞈ ni, muiˬ˗eu yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ biꞈ˗eu Gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ neh oe˗eu meh” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Yaˬkoˆ 1:17) Nawˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ jah˗awˇ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ naˇ, dehꞈ ziˇ aˇ poeˬ baw˗awˇ maˇ diˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu meh. Teu miˇ neh nawˬ˗euˬ nui jah ziꞈ laˇ ni aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu nga? Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ aˇ yamˬ zmˬ˗awˇ, Jaˇliꞈ ya gui˗eu uˬ taꞈ aˬ yawꞈ neh beh taˬ˗euˬ yaw muiˬ jeˬ˗ahˇ ya haw˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ seu dzeuꞈ aˇ gʼehˇ deuˬ˗ahˇ ya noeˬ keuˆ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Miˬyehˇ nawˬ˗ahˇ gaˬ˗eu nui gaˬ˗ahˇ noeˬ keuˆ nya meh.—Loˇmaˆ 1:20; 5:8.

9. Nawˇ Jaˇliꞈ neh nawˬ˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ bi uˆ lahˇ nya˗eu nga?

⁹ Tiˬ poˆ na Yeˬhawˇbaˬ kʼawꞈ aˬ dui˗ahˇ zaˬ˗ahˇ gaˬ˗eu aˬ da loꞈ˗ehˇ mehˬ nehˬ tsoˆ nehˬ laꞈ˗eu meh. Daˬbiˇ Yeˬhawˇbaˬ neh mehˬ nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗awˇ, “Ngaˬ˗ahˇ sheuˬ gʼeh laꞈ˗eu miˇ neh, Sahˬ paˬ Miˬyehˇ˗ahˇ ja ceuˬ ma. Ngaˬ˗euˬ siˬ nya˗eu nui ma heu, uˬ ciꞈ ngaˬ˗ahˇ bi noeˬ˗eu meh” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Ja ceuˬ 16:7) Daˬbiˇ Miˬyehˇ˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ loꞈ˗ehˇ noeˬ nya ni leh jeh˗eu meh. Aˬ yawꞈ Miˬyehˇ˗euˬ nui noeˬ neh bi uˆ lahˇ˗eu lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, Miˬyehˇ˗euˬ nui noeˬ neh muiˬ daˆ laˇ˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ ni bi laˆ paˇ gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Nawˇ Daˬbiˇ loꞈ˗ehˇ jahˇ naˇ Miˬyehˇ˗ahˇ gaˬ dzehˬ laˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ nui kʼahˇ shiˇ ni mˇ mawꞈ dzehˬ laˇ˗eu uˬ taꞈ, noeˬ dahˇ doe laˇ˗euˬ Ka li zaˬ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ laˇ nya˗eu meh. Kiˇsaꞈ˗tiˬ lehˇ kuˇ˗eu mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ, aˬ yawꞈ neh poˆ tseˇ˗awˇ ya siˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ gaˇ kawˆ teu aˬ yawꞈ˗euˬ gʼaˇ duˬ bi boꞈ taˬ˗euˬ gaˇ duˇ nya lehˇ ehˇ˗eu meh.

10. Iˇsaˬyaˇ 26:3-ahˇ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ, Yeˬhawˇbaˬ loꞈ˗ehˇ noeˬ˗eu nawˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nya˗eu nga?

¹⁰ Nawˇ Yeˬhawˇbaˬ loꞈ˗ehˇ noeˬ naˇ, miˇ tsaˬ hawˇ˗eu mehˬ hu paw pyeuꞈ laˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ, Yeˬhawˇbaˬ haw˗eu loꞈ˗ehˇ haw˗eu meh. Aˬ yawꞈ nawˬ˗ahˇ aˬ cawˬ taꞈ˗ehˇ dzehˬ˗eu zaˬ siˬ nui gahˇ hawˇ˗eu noeˬ siˬ noeˬ mawˇ nya˗eu jeˬ biꞈ˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh nga? Yeˬhawˇbaˬ nawˬ˗ahˇ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ aˇ yeˇ huiˬ dzehˬ˗eu jeˬ bi siˬ nya mawꞈ˗awˇ, yaw muiˬ˗ehˇ bi noeˬ tsehˆ mawꞈ˗eu uˬ taꞈ, mehˬ hu paw tiˬ jeˬ˗ahˇ˗iˬ maˬ guˆ ni bi gʼeh mawꞈ˗eu miˇ neh meh. (Iˇsaˬyaˇ 26:3-ahˇ gui.) Nawˇ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ yaw gʼoeˇ gʼoeˇ˗ehˇ jawˇ naˇ, aˬ geu jeˬ aˇ yeˇ huiˬ˗eu hawˇ˗eu maˬ huiˬ˗eu lehˇ haw doˆ nya meh lehˇ, Aˬmeˬliˇkaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗eu mehˇ nmˇ Yawˇshuˆ ehˇ˗eu meh.

11. Daˬbiˇ cawˬ aˬ joˆ˗ehˇ tseˇ˗euˬ nga?

¹¹ Ja ceuˬ 16:3-ahˇ gui. Daˬbiˇ muiˬ˗eu cawˬ aˬ joˆ˗ehˇ poˆ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu meh. Aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗eu deuˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu miˇ neh, “nui kʼahˇ shiˇ dui dui˗eu” meh. Daˬbiˇ˗euˬ cawˬ deuˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu zahˇ dawˬ˗ahˇ caw teh˗eu miˇ neh, Daˬbiˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ “Miˬyehˇ˗ahˇ ziꞈ˗eu deuˬ” lehˇ ngehˬ keuˆ taˇ˗euˬ meh. Ja ceuˬ sahˬ boꞈ boꞈ˗euˬ tiˬ gʼaˬ jiˇ cawˬ tseˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ teu loꞈ˗ehˇ noeˬ˗awˇ, “Nawˬ˗euˬ zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ˗ahˇ caw teh˗eu deuˬ dawˬ tawˆ luꞈ hawˇ˗eu, nawˬ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu deuˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ ngaˇ gʼoeˇ˗eu ma” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Ja ceuˬ 119:63) Dzeuˇ yaꞈ kawˆ˗ahˇ aˬ dui neh ya ja sawˇ dzeuˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ, nawˇ kʼawꞈ  ni Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗awˇ aˬ yawꞈ˗euˬ ehˇ dawˬ naˇ ha˗eu tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ cawˬ nya meh. Nawˇ nawˬ˗euˬ tiˬ cawˬ tiˬ shehˆ maˬ ngeuˇ˗eu deuˬ nehˬ˗ehˇ kʼawꞈ cawˬ nya meh.

12. Daˬbiˇ hawˇ˗eu Yawˇnaˆshaˬ aˬ jeˬ miˇ neh gʼoeˇ˗eu nga?

¹² Daˬbiˇ aˬ yawꞈ˗euˬ tiˬ cawˬ tiˬ shehˆ deuˬ nehˬ˗ehˇ tehꞈ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. Nawˇ Daˬbiˇ˗euˬ gʼoeˇ˗eu cawˬ˗ahˇ siˬ nya ma loˇ? Nawˇ Yawˇnaˆshaˬ˗ahˇ noeˬ keuˆ˗eu paˬ. Aˬ yawꞈ nyaꞈ gʼoeˇ˗eu jeˬ heu naˇ, Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ aˬ dui neh ya gui˗euˬ muiˬ dui dui˗eu gaˇ kawˆ tiˬ kawˆ pyeuꞈ meh. Ehˇ kʼawꞈ, Daˬbiˇ hawˇ˗eu Yawˇnaˆshaˬ aˇ kʼoꞈ 30 kʼoꞈ dzehˬ ni kaˇ˗eu lehˇ nawˇ siˬ nya˗eu maˬ ngeuˇ loˇ? Aˬ yawꞈ nyaꞈ aˬ jeˬ miˇ neh gʼoeˇ˗eu nga? Aˬ yawꞈ nyaꞈ yaw kaˬ gʼoeˇ˗eu heu naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ jah˗eu baˬ da neh meh. Aˬ yawꞈ nyaꞈ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ yaw zeu baw˗awˇ, tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ˗euˬ nui maˬ˗ahˇ ya leˇ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ Miˬyehˇ˗ahˇ muiˇ˗eu deuˬ nehˬ˗ehˇ deuˆ ceh ceh ngeh˗euˬ nui kʼaˬ˗ahˇ ya leˇ˗eu meh.—1 Saˬmeuˬlaˆ 13:3; 14:13; 17:48-50; 18:1.

13. Nawˇ cawˬ aˬ joˆ˗ehˇ bi myaˬ laˇ nya˗eu nga? Yaw jeˬ ma jeˬ ehˇ haw.

¹³ Aˬ dui kʼawꞈ Daˬbiˇ hawˇ˗eu Yawˇnaˆshaˬ loꞈ˗ehˇ pyeuꞈ nya meh. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗awˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ jah˗eu deuˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ naˇ, aˬ dui “nui kʼahˇ shiˇ dui dui˗eu” jeˬ za meh. Miˬyehˇ gaˇ yaw myaˬ kʼoꞈ mˇ laꞈ˗euˬ Kiˇlaˬ, “Ngaˇ miˇ kʼahˬ doe ni jawˇ˗eu dehꞈ jeˬ dehꞈ kawˆ hawˇ˗eu zahˇ sahˇ kʼoꞈ maˬ duˇ leˇ˗eu deuˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu ma” lehˇ ehˇ˗eu meh. Nawˇ jiˇ Kiˇlaˬ loꞈ˗ehˇ jahˇ naˇ, Jaˇliꞈ hawˇ˗eu muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ, miˇ kʼahˬ doe ni jawˇ˗eu aˬ dui˗euˬ mehˇ nmˇ˗ahˇ nui ma tiˬ siˬ tehꞈ˗ehˇ bi taꞈ gaˇ ya mawˇ tehꞈ˗a.

14. (a) Nawˬ˗euˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ, nawˇ aˇ pyaˇ yaw muiˬ˗ehˇ aˬ joˆ˗ehˇ daˬ taˬ nya˗eu nga? (b) Zaˬ guˬ tiˬ gʼaˬ aˬ yawꞈ neh noeˬ taˬ˗euˬ jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ jeˬ ehˇ˗eu nga?

¹⁴ Ja ceuˬ 16:8-ahˇ gui. Daˬbiˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu jeˬ˗ahˇ aˇ yeˇ taˬ huiˬ dui dui˗eu meh. Nawˇ aˇ pyaˇ daˬ ngeh, Daˬbiˇ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ nawˬ˗ahˇ aˬ jeˬ bi mˇ mawꞈ nga lehˇ shaˇ noeˬ naˇ, nawˬ˗euˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu meh. Mehˇ nmˇ Saˬ˗tiˇbeˬ, “Ngaˇ aˇ pyaˇ daˬ taˬ˗awˇ, mˇ byah nya ni leh jeh˗euˬ ma. Ngaˬ neh noeˬ taˬ˗euˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ gaˇ ya mawˇ˗euˬ miˇ neh, ngaˬ˗ahˇ laˬ kʼaˬ cehˇ miˇ˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh. Nymˬ˗mˇ miˇ kʼahˬ yawˬ kʼahˬ yawˬ˗ahˇ Miˬyehˇ gaˇ mˇ luꞈ˗eu, Jeˬmaˬni miˇ kʼahˬ˗ahˇ neh laˇ˗euˬ zaˬ guˬ tiˬ gʼaˬ jiˇ, “Ngaˇ mawˬ iˇ˗awˇ haw  kʼoꞈ gʼeh ngeh, ngaˬ˗euˬ tiˬ ziˇ ngaˇ yawˬ ha˗euˬ gʼaˇ duˬ tehꞈ˗ehˇ mˇ˗euˬ lehˇ maˬ bi pyeuꞈ mawꞈ nya” lehˇ ehˇ˗eu meh. Teu miˇ neh nawˇ bym˗eu byehˆ˗eu jeˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ ja ceuˬ gaˇ hawˇ˗eu aˬ cawˬ˗ahˇ caw ba gaˇ zmˬ luꞈ˗uˇ. (Gaˬlaˬtiˆ 6:10) Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ ma lehˇ noeˬ tsoˆ taˬ˗awˇ, mˇ byah nya ni caw ba nehˬ laꞈ lehˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ shaˇ. Aˬ yawꞈ nawˬ˗euˬ shaˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ nehˬ laꞈ meh lehˇ nawˇ jah nya meh.—1 Yoˇhaˬ 3:22; 5:14, 15.

15. Nawˇ aˇ pyaˇ aˬ jeˬ jeˇ lehˇ daˬ taˬ nya˗eu nga? (“ Aˬ dui daˬ taˬ nya˗eu aˇ pyaˇ tiˬ jeˬ na” lehˇ ehˇ˗eu oeˬ coeˇ oeˬ bawˬ˗ahˇ haw.)

¹⁵ Nawˇ aˇ pyaˇ aˬ jeˬ jeˇ lehˇ daˬ taˬ nya˗eu nga? Aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ yawˬ ha˗euˬ dawˬ neh dawˬ kʼoꞈ biꞈ ma lehˇ noeˬ taˬ˗eu aˬ joˆ˗ehˇ nga? Maˇ ngeuˇ naˇ, huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ geuꞈ˗eu gʼaˇ duˬ maˬ ehˇ, Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ mˇ iˇ˗eu gʼaˇ duˬ maˬ ehˇ, aˇ pyaˇ daˬ taˬ haw˗awˬ tawˇ? Tsawˇ haˬ gʼawˬ mya gʼaˬ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ nya dzehˬ laˇ ni aˬ cawˬ tsawˇ jeuˬ˗euˬ dawˬ dzaw˗eu aˬ joˆ˗ehˇ nga? Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ aˇ yamˬ tiˬ byah ni mˇ˗awˇ zaˬ guˬ pyeuꞈ˗eu Baˇlaꞈ, “Yawˬ shawˬ na luꞈ tuˇ le ngeh, ngaˬ˗euˬ gʼaˬ dawˬ tawˆ luꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ zmˬ maˬ lehˇ ya siˬ˗euˬ heu taꞈ˗ehˇ dzehˬ˗eu jeˬ maˬ paˇ jaˆ miˬ˗aˇ” lehˇ ehˇ˗eu meh.

16. Daˬbiˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ zahˇ dawˬ hawˇ˗eu Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ˗eu nga? Aˬ jeˬ miˇ neh?

¹⁶ Ja ceuˬ 16:2, 4-ahˇ gui. Dzeuˇ yaꞈ kawˆ˗ahˇ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ zahˇ dawˬ hawˇ˗eu Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ mˇ caw naˇ, maˇ diˇ yawˬ ha naꞈ˗i tseˇ˗eu jeˬ jaˆ˗awˇ, yaw muiˬ jeˬ˗ahˇ gaˬ nya laˇ˗eu uˬ taꞈ, yaw haiˬ jeˬ˗ahˇ jiˇ bye nya laˇ˗eu meh lehˇ ya dzaw˗euˬ ma. (Aˬmoˆ 5:15) Daˬbiˇ ‘ngaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ yaw muiˬ jeˬ’ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ neh oe˗euˬ meh lehˇ ehˇ˗eu meh. Muiˬ˗eu jeˬ heu naˇ, zawˇ˗ehˇ muiˬ˗eu yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ pyeuꞈ meh. Yeˬhawˇbaˬ neh kʼaˇ mˇ˗euˬ jeˬ muiˬ dui dui˗awˇ, aˬ dui neh kʼaˇ za taˬ˗euˬ muiˬ˗eu jeˬ jiˇ aˬ yawꞈ neh biꞈ˗euˬ meh. Daˬbiˇ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ nya ni leh jeh˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ gaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ gaˬ˗eu uˬ taꞈ, Yeˬhawˇbaˬ yaw haiˬ jeˬ lehˇ sawˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ bye ni jiˇ leh jeh˗eu meh. Haiˬ˗eu tiˬ jeˬ naˇ tahˬ pahˬ aˬ ma mawˇ kawˇ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu heu meh. Heu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ maˬ ngeuˇ˗eu tiˬ gʼaˬ na maˬ ngeuˇ naˇ tiˬ jeˬ na˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ gaˇ ehˇ mawꞈ˗awˇ, heu naˇ tsawˇ haˬ˗ahˇ aˇ poeˬ maˬ baw ni bi pyeuꞈ iˇ˗eu uˬ taꞈ, Miˬyehˇ za paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu ciˬ huiˬ ciˬ mahˇ˗eu jeˬ˗ahˇ yawˬ gʼaˬ yawˬ, maˬ ngeuˇ naˇ yawˬ jeˬ yawˬ˗ahˇ biꞈ iˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh.—Iˇsaˬyaˇ 2:8, 9; Pah mehˬ˗eu˗eu 4:11.

17, 18. (a) Daˬbiˇ, zahˇ kʼawꞈ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ aˬ joˆ˗ehˇ doeˇ nga lehˇ ehˇ˗eu nga? (b) Nymˬ˗mˇ iˬ nah tsawˇ haˬ deuˬ aˬ jeˬ miˇ neh “shaˬ zahˬ dmˬ gahˬ poˆ gaˇ duˇ”˗eu nga?

¹⁷ Jaˇliꞈ saˇ ka˗ahˇ dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ˗eu jeˬ heu naˇ, zahˇ kʼawꞈ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ laꞈ kʼoeˇ neh tiˬ jeˬ pyeuꞈ meh. (Hawˇseˬ 4:13, 14) Tsawˇ haˬ myaˬ ni dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ˗eu jeˬ˗ahˇ ya leˇ˗eu miˇ neh, zahˇ kʼawꞈ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ gaˇ ya leˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, heu naˇ maˇ diˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ ngaˇ˗a laˬ? Maˬ, maˬ pyeuꞈ˗a. Daˬbiˇ zahˇ kʼawꞈ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu deuˬ, “shaˬ zahˬ dmˬ gahˬ poˆ gaˇ duˇ meh” lehˇ ehˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ yawˬ ha˗euˬ zaˬ maˇ diˇ miˬ yehˇ maˬ ngeuˇ˗eu deuˬ˗ahˇ lawˇ nehˬ˗awˇ miˬ dzaˬ˗ahˇ dzah puiˆ˗eu meh. (Iˇsaˬyaˇ 57:5) Yeˬhawˇbaˬ haiˬ˗eu jeˬ heu˗ahˇ bye dui dui˗eu meh. (Yeˬlaˬmiˇ 7:31) Nawˇ teu ngeh yamˬ˗ahˇ jawˇ law nmˇ˗aˬ, nawˬ da nawˬ ma Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ gaˇ guiˬ lahˬ huiˬ dui dui˗eu paˬ.

¹⁸ Nymˬ˗mˇ iˬ nah zahˇ kʼawꞈ deuˬ dehꞈ bahˬ˗eu jeˬ hawˇ˗eu, aˬ li cawˬ cawˬ aˬ buˇ cawˬ cawˬ jawˇ taꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ ha geuꞈ˗eu meh. Heu loꞈ˗ehˇ dehꞈ˗eu deuˬ yawˬ ha˗euˬ nui kʼahˇ tiˬ shiˇ ya dehꞈ miˇ˗a lehˇ noeˬ kʼawꞈ, maˇ diˇ naˇ aˬ yawꞈ maꞈ “shaˬ zahˬ dmˬ gahˬ poˆ gaˇ duˇ meh.” (1 Gawˇliˬtu 6:18, 19) Nawˇ teu loꞈ˗ehˇ gʼeh gaˇ ya mawˇ haw˗euˬ paˬ? Teu miˇ neh zaˬ guˬ deuˬ˗oˇ nawˬ˗euˬ mˬ taˆ Aˬda ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗awˬ. Aˬ yawꞈ˗euˬ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ˗eu heu naˇ, muiˬ dzehˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ ngaˇ˗a lehˇ nawˇ  yawˬ haˇ yawˬ ha siˬ nya luꞈ˗uˇ. Dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ˗euˬ gaˇ neh keuˆ le˗eu shaˬ zahˬ˗ahˇ noeˬ keuˆ naˇ, tiˬ kʼehˇ laˇ kʼehˬ cehˇ gʼa˗eu gʼaˇ duˬ ya shaˬ˗eu heu naˇ, shaˬ poeˬ maˬ kʼoꞈ nya lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. (Gaˬlaˬtiˆ 6:8) Laꞈ taˆ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ Yawˇshuˆ “Aˬ dui yawˬ ha naꞈ˗i tseˇ˗eu jeˬ˗ahˇ kʼaˇ zmˬ mawꞈ˗eu loꞈ˗ehˇ zmˬ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ maˬ ngeuˇ jeˬ˗ehˇ zmˬ naˇ, aˬ dui˗euˬ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ˗ahˇ laˆ cawˆ meh” lehˇ ehˇ˗eu meh.

19, 20. Zaˬ guˬ deuˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ jah˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ ehˇ dawˬ naˇ haˬ naˇ aˬ jeˬ˗euˬ guiˬ lahˬ za˗eu nga?

¹⁹ Yeˬsuˇ “Naw maꞈ ngaˬ neh mehˬ nehˬ tsoˆ nehˬ˗euˬ dawˬ deuˬ˗ahˇ naˇ haˬ geuꞈ naˇ, maˇ maˇ ni ngaˬ˗euˬ zaˬ lahˇ ma. Yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ naw maꞈ siˬ nya laˇ˗awˇ, yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ naw maꞈ˗ahˇ bi buˬ˗iˇ tehꞈ˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Yoˇhaˬ 8:31, 32) Aˬ dui maꞈ zahˇ kʼawꞈ, maˬ siˬ maˬ maˬ nya˗eu jeˬ hawˇ˗eu kʼoeˇ jeˬ heu jeˬ maˬ jahˇ kmˬ˗a lehˇ noeˬ˗eu jeˬ heu deuˬ˗ahˇ˗neh ya buˬ iˇ˗euˬ miˇ neh Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ huiˬ miˇ˗a. Aˬ dui mehˬ hu paw ‘Miˬyehˇ˗euˬ zaˬ deuˬ˗euˬ yaw shehꞈ kʼahˬ sehˇ huiˬ˗eu buˬ˗iˇ law˗iˇ˗eu jeˬ˗ahˇ’ dawˬ luꞈ˗eu ma. (Loˇmaˆ 8:21) Nawˇ Yeˬsuˇ˗euˬ ehˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ naˇ, nymˬ˗mˇ neh tiˬ jeˬ na˗ahˇ neh buˬ˗iˇ law˗iˇ nya˗awˇ, teu loꞈ˗ehˇ jahˇ naˇ, yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ dzaw˗eu baˬ da neh tehꞈ˗ehˇ “siˬ nya laˇ”˗eu maˬ ngeuˇ ni, yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ dehꞈ caw gaˇ neh jiˇ siˬ nya laˇ˗eu meh.

²⁰ Zaˬ guˬ deuˬ Miˬyehˇ neh biꞈ˗euˬ yawˬ ha naꞈ˗i tseˇ˗eu jeˬ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗awˇ, yaw gahˇ gahˇ˗ehˇ zmˬ luꞈ˗uˇ. Heu naˇ nawˇ nymˬ˗mˇ neh yaw muiˬ˗ehˇ noeˬ tsehˆ nya˗awˇ, mehˬ hu paw kʼawꞈ yaw muiˬ˗ehˇ dehꞈ nya ni caw ba nehˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Mehˇ nmˇ zaˬ guˬ tiˬ gʼaˬ “Zaˬ guˬ ngeh neh yawˬ ha naꞈ˗i tseˇ˗eu jeˬ˗ahˇ yaw gahˇ gahˇ˗ehˇ zmˬ˗eu heu naˇ, mehˬ hu paw aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu, sheuˬ dahˬ dzaˬ˗eu laˬ, maˬ ngeuˇ naˇ maˬ sheuˬ dahˬ dzaˬ ni tiˬ kʼehˬ jawˇ˗eu laˬ lehˇ, huiˬ˗eu gaˇ kawˆ heu deuˬ˗ahˇ ya noeˬ tsehˆ ngeh caw ba dui dui miˇ˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh.

21. “Maˇ maˇ ni gʼeh˗eu dehꞈ˗eu jeˬ”˗ahˇ za˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu nga?

²¹ Saˬdaˬ˗euˬ miˇ tsaˬ˗ahˇ tsawˇ haˬ zaˬ neh sawˇ taˬ˗euˬ yaw muiˬ jeˬ heu kʼawꞈ, tiˬ kʼehˇ laˇ kʼehˬ jaˆ˗eu tehꞈ meh. Ni shawˬ nah aˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ˗eu lehˇ tiˬ gʼaˬ˗iˬ maˬ siˬ nya˗a. (Yaˬkoˆ 4:13, 14) Teu miˇ neh, nymˬ˗mˇ nawˇ jahˇ nya˗eu kʼaˇ muiˬ˗eu jeˬ naˇ, “maˇ maˇ ni gʼeh˗eu dehꞈ˗eu jeˬ” za ni caw ba nehˬ˗eu jeˬ˗ahˇ tseˇ˗eu heu meh. Heu naˇ, Miˬyehˇ˗euˬ muiˬ˗eu miˇ shuiꞈ laꞈ kʼoeˇ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ gʼeh˗eu heu meh. (1 Tiˆmoˇseˬ 6:19) Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ lehˇ tiˬ gʼaˬ˗ahˇ˗iˬ maˬ ka tiˇ˗a. Aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ aˬ joˆ˗ehˇ dehꞈ˗eu lehˇ tseˇ nya meh. Teu miˇ neh, yawˬ nah na luꞈ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ leˇ ni leh jeh˗awˇ, aˬ yawꞈ neh biꞈ˗euˬ “yaw muiˬ jeˬ”˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗eu heu neh, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ ‘nawˬ˗euˬ’ bi pyeuꞈ luꞈ˗uˇ. (Ja ceuˬ 103:5) Yeˬhawˇbaˬ nawˬ˗ahˇ aˬ myah luꞈ laˬ kʼaꞈ cehˇ nui saˇ oꞈ˗eu jeˬ biꞈ meh lehˇ nawˇ jah nya meh.—Ja ceuˬ 16:11.